Әдеби тілдің халықтың қоғамдық рухани байлығы
Кіріспе 3
1. Әдеби тілдің халықтың қоғамдық рухани байлығы 4
2. Әдеби тілдің қоғамдағы басты қызметі 6
3. Қоғамдағы әдеби тілдің жайы 10
Қорытынды 14
Пайдаланылған әдебиеттер 15
1. Әдеби тілдің халықтың қоғамдық рухани байлығы 4
2. Әдеби тілдің қоғамдағы басты қызметі 6
3. Қоғамдағы әдеби тілдің жайы 10
Қорытынды 14
Пайдаланылған әдебиеттер 15
Әдеби тіл — жалпы халықтық тілдің белгілі жүйеге түскен, жазу дәстүрі мен әр түрлі жазба және ауызша әдебиеттің негізінде қалыптасқан тұрақты, орныққан қалыптары, стильдік-жанрлық тармақтары бар, сол тілде сөйлейтін адамдардың бәріне ортақ, түсінікті.
Әдеби тілдің жүйелік сипат алып, тұрақты нормаланып қалыптасуында, сұрыпталып, икемделіп, жетіле түсуінде, жанрлық-стильдік тармақтарының қалыптасып, дамуында жазба әдебиеттің алатын орны ерекше. Бірақ Әдеби тіл деген ұғымды, бір жағынан, тек жазба әдебиетпен байланыстырып, жазба тілмен балама деп тану, екінші жағынан, Әдеби тіл тарихын сол халықтың қоғамдық, әлеум., экон., мәдени тарихынан бөліп алып, соның нәтижесінде жазуы болмаған я кеш дамыған халықтың, бай ауыз әдебиеті, ауызша тарап келген әр жанрдағы халықтық әдебиеті болса да, Әдеби тілі жоқ, я болмаса кеш қалыптасқан деген үзіледі-кесілді пікір айту шындыққа жанасымды бола бермейді. Әдеби тіл тек жазба әдебиет негізінде ғана қалыптасып, дамып қоймайды, бұл процесте, мыс., қазақтың шешендік сөздерінің, ақын-жырлаулар шығармашылығының, айтыс ақындарының, лиро-эпик., батырлар жырларының, жалпы ауызша әдебиет түрлерінің де өз орындары бар. Оның үстініне Әдеби тілдің орфогр. нормасымен бірге орфоэп. та нормасы бар екенін мойындасақ, ауызша әдебиеттің те Әдеби тілді қалыптастырып, дамытуда орны бар екенін байқаймыз. Сондықтан, біріншіден, Әдеби тіл деген ұғым мен жазба тіл, жазба әдебиет тілі деген ұғымдар бір-бірімен қарым-қатынасты, байланысты болып келгенмен, тепе-тең, бір емес, екіншіден, жазба тіл әдебиліктің бірден-бір негізгі критериі, мәнді қасиеті бола алмайды, ол тек Әдеби тілдің даму дәрежесінің көрсеткіші, демек, жазба тіл мен ауыз екі тіл жалпы тілдің, соның ішінде Әдеби тілдің өмір сүру формасы болып табылады. Сол сияқты Әдеби тілді стильдік-жанрлық тармақтары бар деген белгі де әдебиліктің емес, Әдеби тілдің даму дәрежесінің сапалық көрсеткіші. Тілдің әдебилігінің мәнді сипаты, бірден-бір көрсеткіші — халықтың белгілі кезеңдегі қоғамдық, рухани, мәдени өмірінің құралы бола алуы, халықтың рухани байлығын, сөз өнерін жеткізудің, мәдени талап-тілектің қоғамдық көрінісі, құралы мен оны іске асырудың амалы бола алуы. Осындай міндетті атқаратын тіл ғана Әдеби тіл болмақ. Сонда ғана ол жалпы халықтық тіл деген ұғымнан өзінің жүйелілігімен, тұрақты нормалылығымен, сұрыпталып, өңделген қасиеттерімен, даму сатысының жоғары дәрежесімен, қоғамдық қызметінің айқындылығымен, сан алуандығымен ерекшеліне алады және өзі қызмет ететін халықтың қоғамдық даму тарихымен, саяси-әлеум., экономика, мәдени ерекшеліктерімен байланысты әр түрлі формада өмір сүруге икемделеді.
Әдеби тілдің жүйелік сипат алып, тұрақты нормаланып қалыптасуында, сұрыпталып, икемделіп, жетіле түсуінде, жанрлық-стильдік тармақтарының қалыптасып, дамуында жазба әдебиеттің алатын орны ерекше. Бірақ Әдеби тіл деген ұғымды, бір жағынан, тек жазба әдебиетпен байланыстырып, жазба тілмен балама деп тану, екінші жағынан, Әдеби тіл тарихын сол халықтың қоғамдық, әлеум., экон., мәдени тарихынан бөліп алып, соның нәтижесінде жазуы болмаған я кеш дамыған халықтың, бай ауыз әдебиеті, ауызша тарап келген әр жанрдағы халықтық әдебиеті болса да, Әдеби тілі жоқ, я болмаса кеш қалыптасқан деген үзіледі-кесілді пікір айту шындыққа жанасымды бола бермейді. Әдеби тіл тек жазба әдебиет негізінде ғана қалыптасып, дамып қоймайды, бұл процесте, мыс., қазақтың шешендік сөздерінің, ақын-жырлаулар шығармашылығының, айтыс ақындарының, лиро-эпик., батырлар жырларының, жалпы ауызша әдебиет түрлерінің де өз орындары бар. Оның үстініне Әдеби тілдің орфогр. нормасымен бірге орфоэп. та нормасы бар екенін мойындасақ, ауызша әдебиеттің те Әдеби тілді қалыптастырып, дамытуда орны бар екенін байқаймыз. Сондықтан, біріншіден, Әдеби тіл деген ұғым мен жазба тіл, жазба әдебиет тілі деген ұғымдар бір-бірімен қарым-қатынасты, байланысты болып келгенмен, тепе-тең, бір емес, екіншіден, жазба тіл әдебиліктің бірден-бір негізгі критериі, мәнді қасиеті бола алмайды, ол тек Әдеби тілдің даму дәрежесінің көрсеткіші, демек, жазба тіл мен ауыз екі тіл жалпы тілдің, соның ішінде Әдеби тілдің өмір сүру формасы болып табылады. Сол сияқты Әдеби тілді стильдік-жанрлық тармақтары бар деген белгі де әдебиліктің емес, Әдеби тілдің даму дәрежесінің сапалық көрсеткіші. Тілдің әдебилігінің мәнді сипаты, бірден-бір көрсеткіші — халықтың белгілі кезеңдегі қоғамдық, рухани, мәдени өмірінің құралы бола алуы, халықтың рухани байлығын, сөз өнерін жеткізудің, мәдени талап-тілектің қоғамдық көрінісі, құралы мен оны іске асырудың амалы бола алуы. Осындай міндетті атқаратын тіл ғана Әдеби тіл болмақ. Сонда ғана ол жалпы халықтық тіл деген ұғымнан өзінің жүйелілігімен, тұрақты нормалылығымен, сұрыпталып, өңделген қасиеттерімен, даму сатысының жоғары дәрежесімен, қоғамдық қызметінің айқындылығымен, сан алуандығымен ерекшеліне алады және өзі қызмет ететін халықтың қоғамдық даму тарихымен, саяси-әлеум., экономика, мәдени ерекшеліктерімен байланысты әр түрлі формада өмір сүруге икемделеді.
1. С.Исаев. “Қазақ әдеби тілінің тарихы” Алматы 1996ж.
2. Р.Сыздықова. XVIII-XIXғ.Қазақ әдеби тілінің тарихы” Алматы1984ж.
3. Қ.Жұмалиев. “XVIII-XIXғасырлардағы қазақ әдебиеті” Алматы1967ж.
4. М.Балақаев. “Қазақ әдеби тіл және оның нормалары” Алматы 1984ж
5. Р.Сыздықова “Қазақ әдеби тілінің тарихы” Алматы 1993ж.
6. С.Жұбанов “Қазақтың ауызекі көркем тілі” Алматы1996ж.
2. Р.Сыздықова. XVIII-XIXғ.Қазақ әдеби тілінің тарихы” Алматы1984ж.
3. Қ.Жұмалиев. “XVIII-XIXғасырлардағы қазақ әдебиеті” Алматы1967ж.
4. М.Балақаев. “Қазақ әдеби тіл және оның нормалары” Алматы 1984ж
5. Р.Сыздықова “Қазақ әдеби тілінің тарихы” Алматы 1993ж.
6. С.Жұбанов “Қазақтың ауызекі көркем тілі” Алматы1996ж.
Жоспар
Кіріспе 3
1. Әдеби тілдің халықтың қоғамдық рухани байлығы 4
2. Әдеби тілдің қоғамдағы басты қызметі 6
3. Қоғамдағы әдеби тілдің жайы 10
Қорытынды 14
Пайдаланылған әдебиеттер 15
Кіріспе
Әдеби тіл -- жалпы халықтық тілдің белгілі жүйеге түскен, жазу дәстүрі мен әр түрлі жазба және ауызша әдебиеттің негізінде қалыптасқан тұрақты, орныққан қалыптары, стильдік-жанрлық тармақтары бар, сол тілде сөйлейтін адамдардың бәріне ортақ, түсінікті.
Әдеби тілдің жүйелік сипат алып, тұрақты нормаланып қалыптасуында, сұрыпталып, икемделіп, жетіле түсуінде, жанрлық-стильдік тармақтарының қалыптасып, дамуында жазба әдебиеттің алатын орны ерекше. Бірақ Әдеби тіл деген ұғымды, бір жағынан, тек жазба әдебиетпен байланыстырып, жазба тілмен балама деп тану, екінші жағынан, Әдеби тіл тарихын сол халықтың қоғамдық, әлеум., экон., мәдени тарихынан бөліп алып, соның нәтижесінде жазуы болмаған я кеш дамыған халықтың, бай ауыз әдебиеті, ауызша тарап келген әр жанрдағы халықтық әдебиеті болса да, Әдеби тілі жоқ, я болмаса кеш қалыптасқан деген үзіледі-кесілді пікір айту шындыққа жанасымды бола бермейді. Әдеби тіл тек жазба әдебиет негізінде ғана қалыптасып, дамып қоймайды, бұл процесте, мыс., қазақтың шешендік сөздерінің, ақын-жырлаулар шығармашылығының, айтыс ақындарының, лиро-эпик., батырлар жырларының, жалпы ауызша әдебиет түрлерінің де өз орындары бар. Оның үстініне Әдеби тілдің орфогр. нормасымен бірге орфоэп. та нормасы бар екенін мойындасақ, ауызша әдебиеттің те Әдеби тілді қалыптастырып, дамытуда орны бар екенін байқаймыз. Сондықтан, біріншіден, Әдеби тіл деген ұғым мен жазба тіл, жазба әдебиет тілі деген ұғымдар бір-бірімен қарым-қатынасты, байланысты болып келгенмен, тепе-тең, бір емес, екіншіден, жазба тіл әдебиліктің бірден-бір негізгі критериі, мәнді қасиеті бола алмайды, ол тек Әдеби тілдің даму дәрежесінің көрсеткіші, демек, жазба тіл мен ауыз екі тіл жалпы тілдің, соның ішінде Әдеби тілдің өмір сүру формасы болып табылады. Сол сияқты Әдеби тілді стильдік-жанрлық тармақтары бар деген белгі де әдебиліктің емес, Әдеби тілдің даму дәрежесінің сапалық көрсеткіші. Тілдің әдебилігінің мәнді сипаты, бірден-бір көрсеткіші -- халықтың белгілі кезеңдегі қоғамдық, рухани, мәдени өмірінің құралы бола алуы, халықтың рухани байлығын, сөз өнерін жеткізудің, мәдени талап-тілектің қоғамдық көрінісі, құралы мен оны іске асырудың амалы бола алуы. Осындай міндетті атқаратын тіл ғана Әдеби тіл болмақ. Сонда ғана ол жалпы халықтық тіл деген ұғымнан өзінің жүйелілігімен, тұрақты нормалылығымен, сұрыпталып, өңделген қасиеттерімен, даму сатысының жоғары дәрежесімен, қоғамдық қызметінің айқындылығымен, сан алуандығымен ерекшеліне алады және өзі қызмет ететін халықтың қоғамдық даму тарихымен, саяси-әлеум., экономика, мәдени ерекшеліктерімен байланысты әр түрлі формада өмір сүруге икемделеді.
1. Әдеби тілдің халықтың қоғамдық рухани байлығы
Әдеби тілдің халықтың қоғамдық рухани байлығы, сөз мәдениеті өндірісінің құралы болуы оның жүйелік сипатымен, сұрыпталған, сымбатталған тұрақты нормаларымен, сол халыққа әрі ортақ, әрі түсінікті қасиеттерімен анықталады. Өйткені тілдің әдебилігі сол тілдің иесі боып табылатын халық өкілдерінің баршасына түсінікті және ортақтығы, яғни олардың арасындағы бір-бірімен тікелей де, жанама да қарым-қатынас құралының ең жоғарғы сатысы болуы сол тілдің орныққан жүйелі нормалары яғни тілдік элементтердің жүйелігі мен қалыптығы негізінде ғана жүзеге аспақ. Ол нормалар -- бір күннің, тіпті бір жылдың жемісі емес, тілдің даму барысындағы көптеген ғасырдың жемісі. Және олар тілдік деңгейлерде (фонетика, лексика, сөзжасам, грамматика, морфология және синтаксис) жеке-жеке тілдік бөлшектердің ішкі мәні, мазмұны (семантикасы) мен сыртқы дыбыстық, тұлғалық жағының сәйкестіктері және олардың қолданыстық-қызметтік сипатының диалектик. бірлікте болуы арқылы ұғынылып, әрі айқындалып отырады. Сондықтан да морфол. нормалар, синтаксистік нормалар, тілдік элементтердің (сөздердің) комбинаторлық, конструктивтік нормаларымен әрқайсысының мазмұны (мәні), түр-тұлғалық жиынтығы мен қолданыстық қалыптасу жүйелері болады. Сөз жоқ, ол нормалар да өзгеріп, дамып отырады.
Әдеби тіл қашан және қалай қалыптасқанына қарамастан, жалпыхалықтық тілің сұрыпталған, сымбатталған түрі болып табылады да, бір жағынан сол жалпыхалықтық тілдің бір құрамы ретінде өмір сүріп отырса, екінші жағынан жалпыхалықтық тілідң әдеби тілег енбейтін бөліктермен (қарапайым сөйлеу тілі, диалектизмдер мен кәсіби сөздер, жаргондар мен варваризмдер) әр түрлі қарым-қатынаста болады.
Жалпыхалықтық тіл өзі қызмет ететін халық өкілдерінің арасындағы қатынас құралы болуды барлық салада жүзеге асырады: қоғамдық өмірде, рухани байлығын жарыққа шығаруда, мәдениет өндірісінің құралы ретінде , сондай- ақ белгілі территорияға ғана , іс-әрекетке ғана байланыста аздаған адамдар арасында , тұрмыста да өмір сүре алады. Ал әдеби тіл оның ең жоғарғы формасы, өңделіп, сұрыпталы, нормалану қасиетін басынан өткізген, сондықтан да кейінгі кезе оны мәдени өрлеудің қоғамның барлық іс-әрекетінің, ғылымның, техниканың, экономиканың, саясаттың, оқу-ағарту, мәдени жұмыстардың құралы деп танып жүр. Сондықтан да әдеби тілдің жүйелігігі сол тілде сөйлейтін халық өкілдерінің бәріне таныс, нормасы ортақ болып келеді де, олардың тіл заңдылықтары негізінде сақталынып отыруы қадағаланады. Әрине, әдеби тілдің нормалары қатып, сіресіп, қалған, өзгермейтін құбылыс емес. Әдеби тіл бір жағынан замандар бойы қалыптасқан тұрақты нормаларын сақтап қалға, бұздырмауға тырысып отырса, екінші жағынан ішкі даму процесі негізінде сыртқы қоғамдық-әлеуметтік өзгерістерге лайық икемділігі арту үшін жаңа ұғым, мағына я образ бірде норманың шеңберін бұзып, нормадан ауытқып та кетеді. Әрине, ондай ауытқулар жөнсіз, қалай болса солай емес, белгілі, шекті болады.
Халық тілінің екінші бір бөлігі болып табылатын ауыз екі сөйлеуге байланысты қарапайым сөздер белгілі бір территорияға байланысты жергілікті тіл еркшеліктерді белгілі кәсіпке байланысты белгілі мөлшердегі адамдар ғана түсінікті кәсіби сөздер , халықтың белгілі тобына ғана қатысты жаргондар, жөнсіз қолданылған бөтен тілден енген кірме сөздер - варваризмдер әдеби тілге қарама-қайшы құбылыс болып келсе де, олардың қоғамдық өмірде өмір сүруіне байланыс бар, бір-бірімен қатынасып отырады, кейде, тіпті, олар әдеби тілге еніп, нормаланып, әдеби тілді байытуға байланысты қызмет атқарады. Олардың әдеби тілмен қарым-қатынасқа түсіп, жалпыхалықтық көрініс алатын оры - көбіне-өп көркем шығарма. Көркем шығарма тілінде қарапайым сөздер де, диалектілік ершеліктер де, кәсіби сөздер де , жаргондар мен варваризмдер де жиі ездесіп отырады. Әсіресе, персонаж тілінде орынды қолдануға ондай тілдік элементтер көркем туындының нәрін келтіріп, оған образдық мән беріп тұрады.
М.Әуезов Білекке білек повесінде Түлкібас өңірінде ғана емес, басқа да жерлрдегі қарапайым қазақтарды сөйлеткенде, олар Мұхтарша сөйлемейді, өздерінше сөйлейді:
- Бірақ оралып, буынып қалады-ау, тыпыршыған қарағағыр
- Оны мен бүйтіп қоймаймын. Жиішкертем
- Жемің азайып қапты-ау!
- Бұдан артық қайяққа апарам сені?
- Қанша үрмет қысам да болмай-ақ қойдың ғой, жүдә! Білекке білектегі осы сөйлемдердің ішінде диалетизм, қарапайыс сөздердің бәрі қысқартылып, дыбыс құрамы өзгертіліп айтылған: қараңқағыр-қараңқалғыр, жиішкертем - жіңішкертемін, қапты-ау - қалыпты-ау, қаяққа апарам - қай жаққа алып барамын, үрмет қылсам - құрмет қылсам
Сөйтіп, көркем шығарма тілі бір жағынан тілдік нормаларды қалыптастырып, тұрақтандырып отырса, екінші жағынан ол нормадан ауытқуға, жаңа норма жасауға да мұрындық болып, әдеби тілдің үнемі дамып, өзгеріп отыруына әсер етеді. Көркем шығарма тілінде тек көркем стильге жататын тілдік элементтер ғана емес, осы көрсетілгендей әдеби тіл нормасы шеңберінен шығып кететін тілдік элементтер де кездеседі.
Бұл - жалпыхалықтық тілдің әдеби тіл нормасыма енбейтін, оған қарама-қайшы бөлігінің қолданылуының бір жағы. Екіншісі - ондай тілдік элементтерді авторлық баяндауда қолдану мәселсі көркемсөз шеберлерінің өпшілігі - ақ шығармаларында көпшілік қауымға түсінікті бола бермейтін, белгілі территорияда ғана жұмсалатын тілдік үлгілерді қолдануға құмар-ақ. Әрине, ондай қолданыстардың дұрыс-бұрысын байыбына қарап қана айтуға болады. Оған алдын-ала рецепт беру қауіпті - ақ. Өйткені ондай тілдік қолданыстар әдеби тілде баламасы бар, тек жазушының өзі ғана білгендіктен, жазушы туған ауылда жұмсалатындықтан ғана болып отыр ма, болмаса ол білдіредін мән, мағыналық рең әдеби тілде жоқ, сондықтан белгілі стильдік мақсатпен жұмсалып, мағыналық жүк көтеріп тұр ма - осы жағы мұқият ескерілуі керек.
Абайдың Шегіртке мен құмырсқасында (И.В.Крыловта шегірке емес, инелік - стрекоза, бірақ қазақ ұғымында осы рольге инеліктен гөрі шегіртке дұрыс келетінін Абай дәл тапқан):
Шырылдауық шегіртке
Ыршып жүріп ән салған,
Көгалды қуып, гляйттап,
Қызықпен жүріп жазды алған,-делінеді.
Неге гуляйттап? Селеңдеп, қыдырып, босқа жүріп т.б. осы мәнді білдіретін сөз жоқ па? Тіпті, орыс тіліндегі тексте мүлде жоқ гуляйт сөзін Абай неге алған? Ол сөз өлеңде тіпті ұйқас үшін де қажет болып тұрған жоқ. Өлеңнің аударма екенін де осы сөз арқылы көрсетейін деп тұрған жоқ болу керек. Селеңдеп бос қыдыруды, болашақ күн көрісін ойламай, бір сәттік әсір қызықтың соңына түсушілікті және соған деген автор көзқарасын айқын байқатуы үшін гуляйттап сөзі қолданылған және өте сәтті қолданған. Попрыгунья - стрекоза лето красное пропела дегендерге Ыршып жүріп ән салған, қызықпен жүріп жазды алған тәрізді әсем де әсерлі балама тапқан Абай гуляйттап сөзін де осындай образды ұғым болмаса қолданбаған да болар еді.
2. Әдеби тілдің қоғамдағы басты қызметі
Әдеби тілдің қоғамдағы басты қызметі - адамдар арасындағы қатынас құралы болу. Сондықтан жалпы тілге тән қасиет - коммуникативтік қызмет - әдеби тілге де тән. Әдеби тіл арқылы айтушының ойын, пікірін ұғамыз, сұрағына жауап береміз. Әдеби тіл арқылы өзіміз көбен көрмеген оқиға туралы мағлұмат аламыз. Қысқасы, пікір алысу, ой жеткізу, адамдардың бір-бірімен ұғысуы, білмегенді білу, білім алу т.б. әдеби тілдің коммуникативтік қызметі арқылы жүзеге асырады.
Ойдың жүйелі нақтылы болуы, оқушыға я тыңаушыға дұрыс жетуі сөйлеу құрамында қолданылған сөздердің лексика-семантикалық байланысу ерекшеліктерімен тығыз байланысты екені мәлім. Бұл - әдеби тіл нормалылығының бір талабы болып табылады. Сонымен бірге сөйлем білдіретін ой жүйелілігі, түсінітілігі, нақтылы сөйлем ішіндегі сөздердің дұрыс орын тәртібіне де байланысты.
Әдеби тіл коммуникативтік қызмет атқарумен ғана шектелмейді. Әдеби тіл арқылы белгілі бір оқиғаны оқушыға жеткізіп қана қоймай, оқушылық сезіміне де әсер етуге де болады: ол әдеби тілдің екінші, экспрессивтік - эстетикалық қызметі болып саналады. Әдеби тілдің экспрессивтік - эстетикалық қызметі: көркем шығарма тілінен анық байқалып, образды ой білдірумен астасып жатады. Көркем шығармадағы әдеби тілдің эстетикалық қызметі оның коммуникативтік қызметіне негізделеді де, олар тұтасып келіп бірлікті көрінеді. Әдеби тіл қашан және қалай қалыптасқанына қарамастан, жалпы халықтық тілдің сұрыпталған, сымбатталған түрі болып табылады да, бір жағынан, сол жалпы - халықтық тілдің бір құрамы ретінде өмір сүріп отырса, екінші жағынан, жалпы халықтық тілдің әдеби тілге енбейтін бөліктерімен (қарапайым сөйлеу тілі, диалогтизмдер мен кәсіби сөздер, жаргондар мен варваризмдер т.б.) әр түрлі қарым-қатынаста болады.
Әдеби тіл, бір жағынан, замандар бойы қалыптасқан тұрақты нормаларын сақатап қалуға тырысып отырса, екінші жағынан, ішкі даму процесі негізінде сыртқы қоғамдық - әлеуметтік өзгерістерге лайық икемделіп, жаңа ұғым, мағына я образ беруде норманың шеңберін бұзып, нормадан ауытқып та кетеді.
Халық тілінің екінші бөлігі болып табылатын ауызекі сөйлеуге байланысты қарапайым сөздер, белгілі бір территорияға байланысты жергілікті тіл ерекшеліктері, кәсіби сөздер, жаргондар, кірме сөздер - варваризмдер т.б. әдеби тілге қарама-қайшы құбылыс болып келсе де, олардың қоғамдық өмірде жарыса өмір сүруіне толық мүмкіндігі бар, кейде олар әдеби тілге еніп, нормаланып, әдеби тілді байытуға қызмет атқарады. Олардың әдеби тілмен қарым-қатынасқа түсіп, жалпы халықтық көрініс алатын орны көбіне көркем шығарма. Көркем шығарма тілі, бір жағынан, тілдік нормаларды қалыптастырып, тұрақтандырып отырса, екінші жағынан, ол нормадан ауытқуға, жаңа норма жасауға да әсер етеді.
1. Әдеби тіл белгілі халықтың бір ғана тобы сөйлейтін бір диалектісінің негізінде қалыптасады. Ондайға бұл диалектінің не геогр., не экон., не лингвистика, не тектік-этник., не мәдени дәрежесі т.б. жағынан артықшылығы болады. Орыс Әдеби тіл Мәскеу диалектісінің, татар Әдеби тілҚазан (орта) диалектісінің негізінде қалыптасты деген қорытынды осындай ерекшеліктерге сүйенеді.
2. Әдеби тіл кейде сол халықтың өз ана тілі емес, бөтен халықтың тілі болуы да мүмкін. Бөтен тілдің Әдеби тіл болуы сол халықтың тәуелсіздігінің жоқтығымен, басқа бір елге бағынышты болуымен, мәдениетінің мешеу қалуымен байланысты. Кейде ондай Әдеби тіл ол халық үшін белгілі бір мерзім ішінде өмір сүріп, кейін ол қасиетінен айрылып қалуы мүмкін, немесе жергілікті халық тілімен қатар өмір сүріп, көбіне тек ресми әдеби тіл шеңберінде қалып та қояды, немесе жергілікті халық тілімен қарым-қатынасқа түсудің нәтижесінде әр түрлі өзгерістерге ұшырауы да ықтимал.
3. Көп жағдайда Әдеби тіл сол халықтың бар болса барлық, я бірнеше диалектісінің негізінде немесе жалпы халықтық тілінің негізінде, сол сияқты сөйлеу тілі мен бай ауыз әдебиетінің дәстүрінде қалыптасады. Қазақ Әдеби тіл, соңғы кезде тіл мамандарының көрсетуінше, жалпы халықтық тілдің негізінде қалыптасты деп саналады қ. Қазақ әдеби тілі.
Өркениеттер тарихына ой жіберсек, қай халықтың да Ана тілі бар екенін көреміз. Ұлт тілін жеке тұлға не бір топ адам жасай алмайды. Ұлт тілі - халықтың ғасырлар бойы қалыптасқан асыл қазынасы, рухани құндылықтарды ұрпақтан-ұрпаққа сақтап жеткізуші формасы. Сол себепті де қазақ атамыз: Тілсіз өмір жоқ, Өнер алды қызыл тіл , - деп айтады. Тілі мен ділі, дәстүрінен ай-күннің аманында, ешбір жаугершілік замансыз-ақ айырылып қалатын жұрттың ел, ұлт болып қалудан қалғаны. Өркениеттер аламан жарысында тәлім-тәрбие, білім-ғылымды өз тілінде игермеген халықтың келешегінен қайран жоқ. Тілінен айырылған ел дүбәрә санамен мемлекеттілігін сақтай алғанмен, ұлт болудан қалмақ. Бүгінгі таңда қазақ мемлекетінің ана тілі, кешегі түркітанушы ғалымдарды жат жазудың жетегінде кетпей, таза сақталған, әуезді тіл деп тамсандырған қазақ тілі жетімдік тартуда. Ата тарихтың ақсонар беттеріне үңілсек тілдің дамып, өркендеп қанат жаюы, ең алдымен мемлекеттің экономикалық қарқындылығына байланысты болған. Бізде әзірге керісінше...
Қазақ тілінің шын мәртебеге ие болу үшін білім беру ісінде қазақ тілінің рөлін арттыру қажет. Қазір республикамызда жалпы білім беретін 8222 орта мектеп бар болса, олардың 3686 - сы ғана қазақ мектептері. Былтырғы жылдың мәліметі бойынша орта білім беретін мектептерде 3 млн. бала оқыды. Олардың 1 млн. 628 мыңы қазақ мектебінде. Орыс мектебінде білім алған 1 млн. 152 мың оқушының шамамен 60 пайызы- қазақтар. Орыс мектебінде тәрбиеленген баланың ойлау жүйесі де орысша болатыны анық. Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар дейді халық даналығы. Қазіргі орысша білім алып жүрген қазақ балаларының арасынан да небір ғұлама ғалым да, білікті басшы да шығады. Алайда, олардан келешекте ана тілінің жанашыры шығады, ұлтқа жаны ашитын тұлға болады деп айта қою қиын. Қазірдің өзінде біздің ұлт өкілдері арасында дүбәрә буын қалыптасып келе жатыр. Ана тіліне атүсті қарайтын қаракөз ұрпақтың орысшасын толық меңгеріп, ағылшын тілінің игеруге көшкені тіпті түңілдіреді. Өзге тілдің бәрін білген ұрпақ өз тіліне деген құрметінен айырылып бара жатыр. Мәселе осылай жалғаса берсе, тіліміздің тағдыры не болмақ? Қазақстанды қазақша сөйлетудің бір жолы - қазақ тіліне деген қажеттілік туғызу. Сонда ғана мектептер мен басқа да оқу орындарында қазақ тілін игеру деген ынта, талап пайда болады. Сондықтан істі мектептен, балалардың ұғымын, дүниетанымын, сөз құрастыруы мен жазуын ана тілі дәстүріне сай қалыптастырудан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1. Әдеби тілдің халықтың қоғамдық рухани байлығы 4
2. Әдеби тілдің қоғамдағы басты қызметі 6
3. Қоғамдағы әдеби тілдің жайы 10
Қорытынды 14
Пайдаланылған әдебиеттер 15
Кіріспе
Әдеби тіл -- жалпы халықтық тілдің белгілі жүйеге түскен, жазу дәстүрі мен әр түрлі жазба және ауызша әдебиеттің негізінде қалыптасқан тұрақты, орныққан қалыптары, стильдік-жанрлық тармақтары бар, сол тілде сөйлейтін адамдардың бәріне ортақ, түсінікті.
Әдеби тілдің жүйелік сипат алып, тұрақты нормаланып қалыптасуында, сұрыпталып, икемделіп, жетіле түсуінде, жанрлық-стильдік тармақтарының қалыптасып, дамуында жазба әдебиеттің алатын орны ерекше. Бірақ Әдеби тіл деген ұғымды, бір жағынан, тек жазба әдебиетпен байланыстырып, жазба тілмен балама деп тану, екінші жағынан, Әдеби тіл тарихын сол халықтың қоғамдық, әлеум., экон., мәдени тарихынан бөліп алып, соның нәтижесінде жазуы болмаған я кеш дамыған халықтың, бай ауыз әдебиеті, ауызша тарап келген әр жанрдағы халықтық әдебиеті болса да, Әдеби тілі жоқ, я болмаса кеш қалыптасқан деген үзіледі-кесілді пікір айту шындыққа жанасымды бола бермейді. Әдеби тіл тек жазба әдебиет негізінде ғана қалыптасып, дамып қоймайды, бұл процесте, мыс., қазақтың шешендік сөздерінің, ақын-жырлаулар шығармашылығының, айтыс ақындарының, лиро-эпик., батырлар жырларының, жалпы ауызша әдебиет түрлерінің де өз орындары бар. Оның үстініне Әдеби тілдің орфогр. нормасымен бірге орфоэп. та нормасы бар екенін мойындасақ, ауызша әдебиеттің те Әдеби тілді қалыптастырып, дамытуда орны бар екенін байқаймыз. Сондықтан, біріншіден, Әдеби тіл деген ұғым мен жазба тіл, жазба әдебиет тілі деген ұғымдар бір-бірімен қарым-қатынасты, байланысты болып келгенмен, тепе-тең, бір емес, екіншіден, жазба тіл әдебиліктің бірден-бір негізгі критериі, мәнді қасиеті бола алмайды, ол тек Әдеби тілдің даму дәрежесінің көрсеткіші, демек, жазба тіл мен ауыз екі тіл жалпы тілдің, соның ішінде Әдеби тілдің өмір сүру формасы болып табылады. Сол сияқты Әдеби тілді стильдік-жанрлық тармақтары бар деген белгі де әдебиліктің емес, Әдеби тілдің даму дәрежесінің сапалық көрсеткіші. Тілдің әдебилігінің мәнді сипаты, бірден-бір көрсеткіші -- халықтың белгілі кезеңдегі қоғамдық, рухани, мәдени өмірінің құралы бола алуы, халықтың рухани байлығын, сөз өнерін жеткізудің, мәдени талап-тілектің қоғамдық көрінісі, құралы мен оны іске асырудың амалы бола алуы. Осындай міндетті атқаратын тіл ғана Әдеби тіл болмақ. Сонда ғана ол жалпы халықтық тіл деген ұғымнан өзінің жүйелілігімен, тұрақты нормалылығымен, сұрыпталып, өңделген қасиеттерімен, даму сатысының жоғары дәрежесімен, қоғамдық қызметінің айқындылығымен, сан алуандығымен ерекшеліне алады және өзі қызмет ететін халықтың қоғамдық даму тарихымен, саяси-әлеум., экономика, мәдени ерекшеліктерімен байланысты әр түрлі формада өмір сүруге икемделеді.
1. Әдеби тілдің халықтың қоғамдық рухани байлығы
Әдеби тілдің халықтың қоғамдық рухани байлығы, сөз мәдениеті өндірісінің құралы болуы оның жүйелік сипатымен, сұрыпталған, сымбатталған тұрақты нормаларымен, сол халыққа әрі ортақ, әрі түсінікті қасиеттерімен анықталады. Өйткені тілдің әдебилігі сол тілдің иесі боып табылатын халық өкілдерінің баршасына түсінікті және ортақтығы, яғни олардың арасындағы бір-бірімен тікелей де, жанама да қарым-қатынас құралының ең жоғарғы сатысы болуы сол тілдің орныққан жүйелі нормалары яғни тілдік элементтердің жүйелігі мен қалыптығы негізінде ғана жүзеге аспақ. Ол нормалар -- бір күннің, тіпті бір жылдың жемісі емес, тілдің даму барысындағы көптеген ғасырдың жемісі. Және олар тілдік деңгейлерде (фонетика, лексика, сөзжасам, грамматика, морфология және синтаксис) жеке-жеке тілдік бөлшектердің ішкі мәні, мазмұны (семантикасы) мен сыртқы дыбыстық, тұлғалық жағының сәйкестіктері және олардың қолданыстық-қызметтік сипатының диалектик. бірлікте болуы арқылы ұғынылып, әрі айқындалып отырады. Сондықтан да морфол. нормалар, синтаксистік нормалар, тілдік элементтердің (сөздердің) комбинаторлық, конструктивтік нормаларымен әрқайсысының мазмұны (мәні), түр-тұлғалық жиынтығы мен қолданыстық қалыптасу жүйелері болады. Сөз жоқ, ол нормалар да өзгеріп, дамып отырады.
Әдеби тіл қашан және қалай қалыптасқанына қарамастан, жалпыхалықтық тілің сұрыпталған, сымбатталған түрі болып табылады да, бір жағынан сол жалпыхалықтық тілдің бір құрамы ретінде өмір сүріп отырса, екінші жағынан жалпыхалықтық тілідң әдеби тілег енбейтін бөліктермен (қарапайым сөйлеу тілі, диалектизмдер мен кәсіби сөздер, жаргондар мен варваризмдер) әр түрлі қарым-қатынаста болады.
Жалпыхалықтық тіл өзі қызмет ететін халық өкілдерінің арасындағы қатынас құралы болуды барлық салада жүзеге асырады: қоғамдық өмірде, рухани байлығын жарыққа шығаруда, мәдениет өндірісінің құралы ретінде , сондай- ақ белгілі территорияға ғана , іс-әрекетке ғана байланыста аздаған адамдар арасында , тұрмыста да өмір сүре алады. Ал әдеби тіл оның ең жоғарғы формасы, өңделіп, сұрыпталы, нормалану қасиетін басынан өткізген, сондықтан да кейінгі кезе оны мәдени өрлеудің қоғамның барлық іс-әрекетінің, ғылымның, техниканың, экономиканың, саясаттың, оқу-ағарту, мәдени жұмыстардың құралы деп танып жүр. Сондықтан да әдеби тілдің жүйелігігі сол тілде сөйлейтін халық өкілдерінің бәріне таныс, нормасы ортақ болып келеді де, олардың тіл заңдылықтары негізінде сақталынып отыруы қадағаланады. Әрине, әдеби тілдің нормалары қатып, сіресіп, қалған, өзгермейтін құбылыс емес. Әдеби тіл бір жағынан замандар бойы қалыптасқан тұрақты нормаларын сақтап қалға, бұздырмауға тырысып отырса, екінші жағынан ішкі даму процесі негізінде сыртқы қоғамдық-әлеуметтік өзгерістерге лайық икемділігі арту үшін жаңа ұғым, мағына я образ бірде норманың шеңберін бұзып, нормадан ауытқып та кетеді. Әрине, ондай ауытқулар жөнсіз, қалай болса солай емес, белгілі, шекті болады.
Халық тілінің екінші бір бөлігі болып табылатын ауыз екі сөйлеуге байланысты қарапайым сөздер белгілі бір территорияға байланысты жергілікті тіл еркшеліктерді белгілі кәсіпке байланысты белгілі мөлшердегі адамдар ғана түсінікті кәсіби сөздер , халықтың белгілі тобына ғана қатысты жаргондар, жөнсіз қолданылған бөтен тілден енген кірме сөздер - варваризмдер әдеби тілге қарама-қайшы құбылыс болып келсе де, олардың қоғамдық өмірде өмір сүруіне байланыс бар, бір-бірімен қатынасып отырады, кейде, тіпті, олар әдеби тілге еніп, нормаланып, әдеби тілді байытуға байланысты қызмет атқарады. Олардың әдеби тілмен қарым-қатынасқа түсіп, жалпыхалықтық көрініс алатын оры - көбіне-өп көркем шығарма. Көркем шығарма тілінде қарапайым сөздер де, диалектілік ершеліктер де, кәсіби сөздер де , жаргондар мен варваризмдер де жиі ездесіп отырады. Әсіресе, персонаж тілінде орынды қолдануға ондай тілдік элементтер көркем туындының нәрін келтіріп, оған образдық мән беріп тұрады.
М.Әуезов Білекке білек повесінде Түлкібас өңірінде ғана емес, басқа да жерлрдегі қарапайым қазақтарды сөйлеткенде, олар Мұхтарша сөйлемейді, өздерінше сөйлейді:
- Бірақ оралып, буынып қалады-ау, тыпыршыған қарағағыр
- Оны мен бүйтіп қоймаймын. Жиішкертем
- Жемің азайып қапты-ау!
- Бұдан артық қайяққа апарам сені?
- Қанша үрмет қысам да болмай-ақ қойдың ғой, жүдә! Білекке білектегі осы сөйлемдердің ішінде диалетизм, қарапайыс сөздердің бәрі қысқартылып, дыбыс құрамы өзгертіліп айтылған: қараңқағыр-қараңқалғыр, жиішкертем - жіңішкертемін, қапты-ау - қалыпты-ау, қаяққа апарам - қай жаққа алып барамын, үрмет қылсам - құрмет қылсам
Сөйтіп, көркем шығарма тілі бір жағынан тілдік нормаларды қалыптастырып, тұрақтандырып отырса, екінші жағынан ол нормадан ауытқуға, жаңа норма жасауға да мұрындық болып, әдеби тілдің үнемі дамып, өзгеріп отыруына әсер етеді. Көркем шығарма тілінде тек көркем стильге жататын тілдік элементтер ғана емес, осы көрсетілгендей әдеби тіл нормасы шеңберінен шығып кететін тілдік элементтер де кездеседі.
Бұл - жалпыхалықтық тілдің әдеби тіл нормасыма енбейтін, оған қарама-қайшы бөлігінің қолданылуының бір жағы. Екіншісі - ондай тілдік элементтерді авторлық баяндауда қолдану мәселсі көркемсөз шеберлерінің өпшілігі - ақ шығармаларында көпшілік қауымға түсінікті бола бермейтін, белгілі территорияда ғана жұмсалатын тілдік үлгілерді қолдануға құмар-ақ. Әрине, ондай қолданыстардың дұрыс-бұрысын байыбына қарап қана айтуға болады. Оған алдын-ала рецепт беру қауіпті - ақ. Өйткені ондай тілдік қолданыстар әдеби тілде баламасы бар, тек жазушының өзі ғана білгендіктен, жазушы туған ауылда жұмсалатындықтан ғана болып отыр ма, болмаса ол білдіредін мән, мағыналық рең әдеби тілде жоқ, сондықтан белгілі стильдік мақсатпен жұмсалып, мағыналық жүк көтеріп тұр ма - осы жағы мұқият ескерілуі керек.
Абайдың Шегіртке мен құмырсқасында (И.В.Крыловта шегірке емес, инелік - стрекоза, бірақ қазақ ұғымында осы рольге инеліктен гөрі шегіртке дұрыс келетінін Абай дәл тапқан):
Шырылдауық шегіртке
Ыршып жүріп ән салған,
Көгалды қуып, гляйттап,
Қызықпен жүріп жазды алған,-делінеді.
Неге гуляйттап? Селеңдеп, қыдырып, босқа жүріп т.б. осы мәнді білдіретін сөз жоқ па? Тіпті, орыс тіліндегі тексте мүлде жоқ гуляйт сөзін Абай неге алған? Ол сөз өлеңде тіпті ұйқас үшін де қажет болып тұрған жоқ. Өлеңнің аударма екенін де осы сөз арқылы көрсетейін деп тұрған жоқ болу керек. Селеңдеп бос қыдыруды, болашақ күн көрісін ойламай, бір сәттік әсір қызықтың соңына түсушілікті және соған деген автор көзқарасын айқын байқатуы үшін гуляйттап сөзі қолданылған және өте сәтті қолданған. Попрыгунья - стрекоза лето красное пропела дегендерге Ыршып жүріп ән салған, қызықпен жүріп жазды алған тәрізді әсем де әсерлі балама тапқан Абай гуляйттап сөзін де осындай образды ұғым болмаса қолданбаған да болар еді.
2. Әдеби тілдің қоғамдағы басты қызметі
Әдеби тілдің қоғамдағы басты қызметі - адамдар арасындағы қатынас құралы болу. Сондықтан жалпы тілге тән қасиет - коммуникативтік қызмет - әдеби тілге де тән. Әдеби тіл арқылы айтушының ойын, пікірін ұғамыз, сұрағына жауап береміз. Әдеби тіл арқылы өзіміз көбен көрмеген оқиға туралы мағлұмат аламыз. Қысқасы, пікір алысу, ой жеткізу, адамдардың бір-бірімен ұғысуы, білмегенді білу, білім алу т.б. әдеби тілдің коммуникативтік қызметі арқылы жүзеге асырады.
Ойдың жүйелі нақтылы болуы, оқушыға я тыңаушыға дұрыс жетуі сөйлеу құрамында қолданылған сөздердің лексика-семантикалық байланысу ерекшеліктерімен тығыз байланысты екені мәлім. Бұл - әдеби тіл нормалылығының бір талабы болып табылады. Сонымен бірге сөйлем білдіретін ой жүйелілігі, түсінітілігі, нақтылы сөйлем ішіндегі сөздердің дұрыс орын тәртібіне де байланысты.
Әдеби тіл коммуникативтік қызмет атқарумен ғана шектелмейді. Әдеби тіл арқылы белгілі бір оқиғаны оқушыға жеткізіп қана қоймай, оқушылық сезіміне де әсер етуге де болады: ол әдеби тілдің екінші, экспрессивтік - эстетикалық қызметі болып саналады. Әдеби тілдің экспрессивтік - эстетикалық қызметі: көркем шығарма тілінен анық байқалып, образды ой білдірумен астасып жатады. Көркем шығармадағы әдеби тілдің эстетикалық қызметі оның коммуникативтік қызметіне негізделеді де, олар тұтасып келіп бірлікті көрінеді. Әдеби тіл қашан және қалай қалыптасқанына қарамастан, жалпы халықтық тілдің сұрыпталған, сымбатталған түрі болып табылады да, бір жағынан, сол жалпы - халықтық тілдің бір құрамы ретінде өмір сүріп отырса, екінші жағынан, жалпы халықтық тілдің әдеби тілге енбейтін бөліктерімен (қарапайым сөйлеу тілі, диалогтизмдер мен кәсіби сөздер, жаргондар мен варваризмдер т.б.) әр түрлі қарым-қатынаста болады.
Әдеби тіл, бір жағынан, замандар бойы қалыптасқан тұрақты нормаларын сақатап қалуға тырысып отырса, екінші жағынан, ішкі даму процесі негізінде сыртқы қоғамдық - әлеуметтік өзгерістерге лайық икемделіп, жаңа ұғым, мағына я образ беруде норманың шеңберін бұзып, нормадан ауытқып та кетеді.
Халық тілінің екінші бөлігі болып табылатын ауызекі сөйлеуге байланысты қарапайым сөздер, белгілі бір территорияға байланысты жергілікті тіл ерекшеліктері, кәсіби сөздер, жаргондар, кірме сөздер - варваризмдер т.б. әдеби тілге қарама-қайшы құбылыс болып келсе де, олардың қоғамдық өмірде жарыса өмір сүруіне толық мүмкіндігі бар, кейде олар әдеби тілге еніп, нормаланып, әдеби тілді байытуға қызмет атқарады. Олардың әдеби тілмен қарым-қатынасқа түсіп, жалпы халықтық көрініс алатын орны көбіне көркем шығарма. Көркем шығарма тілі, бір жағынан, тілдік нормаларды қалыптастырып, тұрақтандырып отырса, екінші жағынан, ол нормадан ауытқуға, жаңа норма жасауға да әсер етеді.
1. Әдеби тіл белгілі халықтың бір ғана тобы сөйлейтін бір диалектісінің негізінде қалыптасады. Ондайға бұл диалектінің не геогр., не экон., не лингвистика, не тектік-этник., не мәдени дәрежесі т.б. жағынан артықшылығы болады. Орыс Әдеби тіл Мәскеу диалектісінің, татар Әдеби тілҚазан (орта) диалектісінің негізінде қалыптасты деген қорытынды осындай ерекшеліктерге сүйенеді.
2. Әдеби тіл кейде сол халықтың өз ана тілі емес, бөтен халықтың тілі болуы да мүмкін. Бөтен тілдің Әдеби тіл болуы сол халықтың тәуелсіздігінің жоқтығымен, басқа бір елге бағынышты болуымен, мәдениетінің мешеу қалуымен байланысты. Кейде ондай Әдеби тіл ол халық үшін белгілі бір мерзім ішінде өмір сүріп, кейін ол қасиетінен айрылып қалуы мүмкін, немесе жергілікті халық тілімен қатар өмір сүріп, көбіне тек ресми әдеби тіл шеңберінде қалып та қояды, немесе жергілікті халық тілімен қарым-қатынасқа түсудің нәтижесінде әр түрлі өзгерістерге ұшырауы да ықтимал.
3. Көп жағдайда Әдеби тіл сол халықтың бар болса барлық, я бірнеше диалектісінің негізінде немесе жалпы халықтық тілінің негізінде, сол сияқты сөйлеу тілі мен бай ауыз әдебиетінің дәстүрінде қалыптасады. Қазақ Әдеби тіл, соңғы кезде тіл мамандарының көрсетуінше, жалпы халықтық тілдің негізінде қалыптасты деп саналады қ. Қазақ әдеби тілі.
Өркениеттер тарихына ой жіберсек, қай халықтың да Ана тілі бар екенін көреміз. Ұлт тілін жеке тұлға не бір топ адам жасай алмайды. Ұлт тілі - халықтың ғасырлар бойы қалыптасқан асыл қазынасы, рухани құндылықтарды ұрпақтан-ұрпаққа сақтап жеткізуші формасы. Сол себепті де қазақ атамыз: Тілсіз өмір жоқ, Өнер алды қызыл тіл , - деп айтады. Тілі мен ділі, дәстүрінен ай-күннің аманында, ешбір жаугершілік замансыз-ақ айырылып қалатын жұрттың ел, ұлт болып қалудан қалғаны. Өркениеттер аламан жарысында тәлім-тәрбие, білім-ғылымды өз тілінде игермеген халықтың келешегінен қайран жоқ. Тілінен айырылған ел дүбәрә санамен мемлекеттілігін сақтай алғанмен, ұлт болудан қалмақ. Бүгінгі таңда қазақ мемлекетінің ана тілі, кешегі түркітанушы ғалымдарды жат жазудың жетегінде кетпей, таза сақталған, әуезді тіл деп тамсандырған қазақ тілі жетімдік тартуда. Ата тарихтың ақсонар беттеріне үңілсек тілдің дамып, өркендеп қанат жаюы, ең алдымен мемлекеттің экономикалық қарқындылығына байланысты болған. Бізде әзірге керісінше...
Қазақ тілінің шын мәртебеге ие болу үшін білім беру ісінде қазақ тілінің рөлін арттыру қажет. Қазір республикамызда жалпы білім беретін 8222 орта мектеп бар болса, олардың 3686 - сы ғана қазақ мектептері. Былтырғы жылдың мәліметі бойынша орта білім беретін мектептерде 3 млн. бала оқыды. Олардың 1 млн. 628 мыңы қазақ мектебінде. Орыс мектебінде білім алған 1 млн. 152 мың оқушының шамамен 60 пайызы- қазақтар. Орыс мектебінде тәрбиеленген баланың ойлау жүйесі де орысша болатыны анық. Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар дейді халық даналығы. Қазіргі орысша білім алып жүрген қазақ балаларының арасынан да небір ғұлама ғалым да, білікті басшы да шығады. Алайда, олардан келешекте ана тілінің жанашыры шығады, ұлтқа жаны ашитын тұлға болады деп айта қою қиын. Қазірдің өзінде біздің ұлт өкілдері арасында дүбәрә буын қалыптасып келе жатыр. Ана тіліне атүсті қарайтын қаракөз ұрпақтың орысшасын толық меңгеріп, ағылшын тілінің игеруге көшкені тіпті түңілдіреді. Өзге тілдің бәрін білген ұрпақ өз тіліне деген құрметінен айырылып бара жатыр. Мәселе осылай жалғаса берсе, тіліміздің тағдыры не болмақ? Қазақстанды қазақша сөйлетудің бір жолы - қазақ тіліне деген қажеттілік туғызу. Сонда ғана мектептер мен басқа да оқу орындарында қазақ тілін игеру деген ынта, талап пайда болады. Сондықтан істі мектептен, балалардың ұғымын, дүниетанымын, сөз құрастыруы мен жазуын ана тілі дәстүріне сай қалыптастырудан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz