Әлеуметтану дамуындағы классикалық кезең
Кіріспе 3
1. Әлеуметтану дамуындағы классикалық кезең 4
2. Ресей әлеуметтануының дамуы 5
3. ХХ ғ әлеуметтанудың дамуы 6
4. Антика дәуіріндегі әлеуметтік ой 7
5. Қазақстанның қазіргі заман әлеуметтануы
Қорытынды 11
Пайдаланған әдебиеттер 12
1. Әлеуметтану дамуындағы классикалық кезең 4
2. Ресей әлеуметтануының дамуы 5
3. ХХ ғ әлеуметтанудың дамуы 6
4. Антика дәуіріндегі әлеуметтік ой 7
5. Қазақстанның қазіргі заман әлеуметтануы
Қорытынды 11
Пайдаланған әдебиеттер 12
Социологияның ерекшелігін түсіну үшін оның ХIХ ғасырдың алғашқы жартысында нақты тарихи жағдаида,Франция мен Англияда капитализм тұрақты орнаған кезде және қоғам туралы білім алмаған үшінші” топтың (сословиенің) пісіп жетілген кезде пайда болғанын ескеру қажет. Социологианың жеке ғылым ретінде тууы псхологианың,
Антрапалогияның, құқықтың жеке салаларының және т.б.-ның дамуы мен баиланысты болды. Cоциологианың қалыптасуына ағылшын және
неміс нүсқаларындағы немістің классикалық философиясы, саяси эконономикасы, сондай- ақ қоғамды қайта құруда жаратылыстануға
ұқсас құрылған, объективті және нақты жаңа әлуметтік ғылым жетекші
роль атқаратындықтан, Сен - Cимон мен Фурьиеррің социалистік теориасы әсер етті.
Сен - Cимонның шәкірті және алғашқы кезде оның ізбасары болғн Огюст Кант (1798 1857) социологианың негізін салушы француз философ. Ол социологиаға атау беріп, оның ғылым ретіндегі негізгі методологиялық принциптерін, жаратылыстанудағы ғылыми әлумуттік
біліьді біріктіретін біртұтас ғылым ретіндегі тұжырымдамасын жасады.
Бұл бірліктегі алғашқы орында Конт жаратылыстану метадалогиасына алдымен физика мен биологияға берді.
Эмпиризм, иерификация (кеиінгі латын.verificatio мақұлдама, дәлелдеме ), физикализм сияқты социологияның маңызды принциптерін негіздіу Конттың еңбегі зор. Эмпиризм принципі әлеуметтік тәжірибе мен оның ерекшеліктері туралы мәселе қозғады.
Ол «эмпиризм әлем туралы шын ғылымының бірден_бір көзі тәжірибе болып саналады. Позитивизмнің зерттеитіні _ трансцендентальды тұрмыс не заттың алдамшы мәні емес, тек қана фактілер… физикализм… жетілген түсініктің бәрін физикаға әкеліп тіреуге болады және солай ету де керек», деп түсіндіреді. Бұдан байқағанымыздай, Конт социологияны жаратылыстану ғылымдарының, әсіресе физиканың үлгісімен зерттеу керек деп бағамдаған.
Сонымен бірге ғалым таиғаттың жекелеген құбылыстарын зерттейтін жаратылыстану ғылымынан айырмашылығы социология қоғамды түгелдей, қоғамдық жүйені, әлеуметтік құбылыстарды қоғамдық өмірмен байланыста зерттеу керектігін атап көрсетеді.
Конт бойынша, жаңа әлеуметтік ғылым қоғамды статиа және динамика тұрғысынан зерттеуі керек. Статикада қоғам “тәртіп ” және “прогресс” заңына бағынады. Әлеуметтік статикада зертттелетін құбылыстар жиынтығы көп қатпарлы организм тәрізді. Әлеуметтік статиканың міндеті – отбасы, адам және ол әрекет ететін һмір сүру жағдайы.
Антрапалогияның, құқықтың жеке салаларының және т.б.-ның дамуы мен баиланысты болды. Cоциологианың қалыптасуына ағылшын және
неміс нүсқаларындағы немістің классикалық философиясы, саяси эконономикасы, сондай- ақ қоғамды қайта құруда жаратылыстануға
ұқсас құрылған, объективті және нақты жаңа әлуметтік ғылым жетекші
роль атқаратындықтан, Сен - Cимон мен Фурьиеррің социалистік теориасы әсер етті.
Сен - Cимонның шәкірті және алғашқы кезде оның ізбасары болғн Огюст Кант (1798 1857) социологианың негізін салушы француз философ. Ол социологиаға атау беріп, оның ғылым ретіндегі негізгі методологиялық принциптерін, жаратылыстанудағы ғылыми әлумуттік
біліьді біріктіретін біртұтас ғылым ретіндегі тұжырымдамасын жасады.
Бұл бірліктегі алғашқы орында Конт жаратылыстану метадалогиасына алдымен физика мен биологияға берді.
Эмпиризм, иерификация (кеиінгі латын.verificatio мақұлдама, дәлелдеме ), физикализм сияқты социологияның маңызды принциптерін негіздіу Конттың еңбегі зор. Эмпиризм принципі әлеуметтік тәжірибе мен оның ерекшеліктері туралы мәселе қозғады.
Ол «эмпиризм әлем туралы шын ғылымының бірден_бір көзі тәжірибе болып саналады. Позитивизмнің зерттеитіні _ трансцендентальды тұрмыс не заттың алдамшы мәні емес, тек қана фактілер… физикализм… жетілген түсініктің бәрін физикаға әкеліп тіреуге болады және солай ету де керек», деп түсіндіреді. Бұдан байқағанымыздай, Конт социологияны жаратылыстану ғылымдарының, әсіресе физиканың үлгісімен зерттеу керек деп бағамдаған.
Сонымен бірге ғалым таиғаттың жекелеген құбылыстарын зерттейтін жаратылыстану ғылымынан айырмашылығы социология қоғамды түгелдей, қоғамдық жүйені, әлеуметтік құбылыстарды қоғамдық өмірмен байланыста зерттеу керектігін атап көрсетеді.
Конт бойынша, жаңа әлеуметтік ғылым қоғамды статиа және динамика тұрғысынан зерттеуі керек. Статикада қоғам “тәртіп ” және “прогресс” заңына бағынады. Әлеуметтік статикада зертттелетін құбылыстар жиынтығы көп қатпарлы организм тәрізді. Әлеуметтік статиканың міндеті – отбасы, адам және ол әрекет ететін һмір сүру жағдайы.
1. Р.Әбсаттаров, М.Дәкенов «Әлеуметтану» Алматы: Қарасай,2007 жыл.
2. А.И. Икенов, А.Д.Жүсіпова «Әлеуметтану негіздері» Алматы Экономика 2004 жыл
3. Аяғанов : «Социология негіздері», Алматы, 2008
4. Шынтемірова Б.Ғ. , Шайхиев Т.Т. – «Саясаттану» (Оқу- әдістемелік құрал) Алматы 1998.
5. Қазақ Совет энциклопедиясы, Алматы, 1974
6. Нысанбаев : «Социология», Алматы, 2007
7. Қарабаев Ш.Қ. «Әлеуметтану негізі» - Алматы: Экономика баспасы,2007
8. Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7
9. Тұрғынбаев Ә.Х. Социология. – Алматы, 2001
10. Основы социологии: Курс лекции. – ч.1. – М.,1994
2. А.И. Икенов, А.Д.Жүсіпова «Әлеуметтану негіздері» Алматы Экономика 2004 жыл
3. Аяғанов : «Социология негіздері», Алматы, 2008
4. Шынтемірова Б.Ғ. , Шайхиев Т.Т. – «Саясаттану» (Оқу- әдістемелік құрал) Алматы 1998.
5. Қазақ Совет энциклопедиясы, Алматы, 1974
6. Нысанбаев : «Социология», Алматы, 2007
7. Қарабаев Ш.Қ. «Әлеуметтану негізі» - Алматы: Экономика баспасы,2007
8. Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7
9. Тұрғынбаев Ә.Х. Социология. – Алматы, 2001
10. Основы социологии: Курс лекции. – ч.1. – М.,1994
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1. Әлеуметтану дамуындағы классикалық кезең 4
2. Ресей әлеуметтануының дамуы 5
3. ХХ ғ әлеуметтанудың дамуы 6
4. Антика дәуіріндегі әлеуметтік ой 7
5. Қазақстанның қазіргі заман әлеуметтануы 9
Қорытынды 11
Пайдаланған әдебиеттер 12
Кіріспе
Социологияның ерекшелігін түсіну үшін оның ХIХ ғасырдың алғашқы жартысында нақты тарихи жағдаида,Франция мен Англияда капитализм тұрақты орнаған кезде және қоғам туралы білім алмаған үшінші" топтың (сословиенің) пісіп жетілген кезде пайда болғанын ескеру қажет. Социологианың жеке ғылым ретінде тууы псхологианың,
Антрапалогияның, құқықтың жеке салаларының және т.б.-ның дамуы мен баиланысты болды. Cоциологианың қалыптасуына ағылшын және
неміс нүсқаларындағы немістің классикалық философиясы, саяси эконономикасы, сондай- ақ қоғамды қайта құруда жаратылыстануға
ұқсас құрылған, объективті және нақты жаңа әлуметтік ғылым жетекші
роль атқаратындықтан, Сен - Cимон мен Фурьиеррің социалистік теориасы әсер етті.
Сен - Cимонның шәкірті және алғашқы кезде оның ізбасары болғн Огюст Кант (1798 1857) социологианың негізін салушы француз философ. Ол социологиаға атау беріп, оның ғылым ретіндегі негізгі методологиялық принциптерін, жаратылыстанудағы ғылыми әлумуттік
біліьді біріктіретін біртұтас ғылым ретіндегі тұжырымдамасын жасады.
Бұл бірліктегі алғашқы орында Конт жаратылыстану метадалогиасына алдымен физика мен биологияға берді.
Эмпиризм, иерификация (кеиінгі латын.verificatio мақұлдама, дәлелдеме ), физикализм сияқты социологияның маңызды принциптерін негіздіу Конттың еңбегі зор. Эмпиризм принципі әлеуметтік тәжірибе мен оның ерекшеліктері туралы мәселе қозғады.
Ол эмпиризм әлем туралы шын ғылымының бірден_бір көзі тәжірибе болып саналады. Позитивизмнің зерттеитіні _ трансцендентальды тұрмыс не заттың алдамшы мәні емес, тек қана фактілер... физикализм... жетілген түсініктің бәрін физикаға әкеліп тіреуге болады және солай ету де керек, деп түсіндіреді. Бұдан байқағанымыздай, Конт социологияны жаратылыстану ғылымдарының, әсіресе физиканың үлгісімен зерттеу керек деп бағамдаған.
Сонымен бірге ғалым таиғаттың жекелеген құбылыстарын зерттейтін жаратылыстану ғылымынан айырмашылығы социология қоғамды түгелдей, қоғамдық жүйені, әлеуметтік құбылыстарды қоғамдық өмірмен байланыста зерттеу керектігін атап көрсетеді.
Конт бойынша, жаңа әлеуметтік ғылым қоғамды статиа және динамика тұрғысынан зерттеуі керек. Статикада қоғам "тәртіп " және "прогресс" заңына бағынады. Әлеуметтік статикада зертттелетін құбылыстар жиынтығы көп қатпарлы организм тәрізді. Әлеуметтік статиканың міндеті - отбасы, адам және ол әрекет ететін һмір сүру жағдайы.
1. Әлеуметтану дамуындағы классикалық кезең
Әлеуметтану ХІХ ғасырдың 30-40 жылдары өз алдына дербес ғылым болып қалыптасты. Жоғарыда көрсетілгендей, оның негізін салушы француз оқымысытысы Огюст Конт (1798-1857 ж.ж.) болды.Оның әлеуметтану тұжырымдамасының негізінде қоғам дамуының сатыларға жіктелуі туралы идея жатыр.
Жалпы, О.Конттың тұжырымдамасы бойынша, әрбір қоғамды ақыл-сана, жалпы идея басқарады деген идеалистік ой жатыр. Сондықтан О.Конт жалпы қоғамның дамуын адамдардың интеллектуальды ақыл-ойының, санасының бір ізділікпен дәйекті дамуының үш кезеңі, яғни теологиялық метафизикалық және позитивистік сатыларын тұжырымдау арқылы түсіндіреді.
Бірінші, яғни теологиялық сатыда адам қандай да бір құбылыс,процесс, зат болмасын, оларды діни тұрғыдан түсіндіруге тырысты,оларға табиғат пен өмірге байланысты жоқ ғажайып, абстарктілі ұғымдарды қолданды.
Екінші, яғни метафизикалық сатыда адам табиғаттан, өмірден тыс абстрактілі ұғымдардан бас тартты, ендігі жерде құбылыстарды,процесс, олардың мәні мен себебін философиялық абстракциялы ұғымдардың негізінде түсіндіруге тырысты. Бұл кезеңнің басты қызметі - ол қандай да бір затты, құбылысты, процесті алмайық, оларды сын тұрғысынан өткізіп қарауды қажет етеді. Сөйтіп екінші кезең адамның интеллектуалды дамуының ғылыми түрін, яғни позитивизмді дайындады.
Ал, үшінші, яғни позитивистік кезеңде адам құбылыс,процесттердің, заттардың абстрактылы мәндері мен мазмұндарынан,себептерінен бас тартады. Ол тек қана құбылыстарды бақылап,олардың арасындағы тұрақты байланыс пен қатынастарды белгілеп отырды.
О.Конттың пікірінше, ғылым позитивтік сипатта болуы керек, ол үшін нақтылы фактілерді оқып, үйрену қажет. Нақтылы фактілер - бұл әлеуметтік құбылыстар мен процесттер.
Адам қоғамы тірі организмге ұқсас, сондықтан оған биолгиялық заңдар тән Ч.Дарвиннің биологиялық заңына сәйкес табиғаттағы жыртқыш жануарлардың тіршілік үшін күрес заңына қоғамдағы таптардың күресі ұқсас. Г.Спенсер тірі организмдердің жүйке жүйесін мемелекеттік басқару мекемелерінің қызметімен теңестіреді. Г.Спенсер қоғам мен организм арасында кейбір ерекшеліктер туралы,ой-пікір қозғады. Мысалы, қоғамдағы адам (индивид) қоғамнан біршама тәуелсіз тұрады, ал, организмнің бөліктер мен элементтері оның тұтастығын құрайды, оған тәуелді. Қоғамда, керісінше, тұтастық өзінің бөліктерінің, игілігі үшін өмір сүреді. Г.Спенсердің бұл ойлары қоғамды бір жүйе деп қарауға мүмкіндік беретіндей жол ашты.
Г.Спенсердің қоғамды организммен теңестіруі қоғамды іштей үш жүйелес салаға бөлуге әкеледі. Олар: 1) қолдаушы, 2) материалдық игілікті өндіру көзіне (экономикаға), 3) қоғамның жеке бөліктерінің арасындағы байланыс, қатынастарды анықтау, қоғамдағы еңбектің бөлінуін реттеп тұрушы және жеке бөліктердің тұтасқа бағынуын реттеу (мемлекеттік өкімет) болды.
Г.Спенсер әлеуметтаншулардың ішінен бірінші болып, осы ғылымға жаңа ұғым, терминдерді қосты. Олар: әлеуметтік жүйе, әлеуметтік институт, әлеуметтік бақылау, құрылым және функция, т.б. Бірақ, ол бұларды өзінше түсінді. О.Конт пен Г.Спенсердің кезінде әлеуметтану ғылымында өзінше ерекше ой-пікір айтып әлеуметтанудың айырықша тұжырымдамасын жасаған Карл Маркс (1818-1883 ж.ж.) болды.
Дегенмен, К.Маркстің әлеуметтану теорисында көптеген бағалы ой-пікірлер, тұжырымдар бар. Оны мыналардан байқауға болады:
1. К.Маркс мінсіздендірілген, абстракталы қоғам жағдайына тән даму теорисына қарсы шығып, өзінің нағыз, шынайы фактілерге негізделген қоғамның объективтік - материалистік теориясын жасады, қоғамның дамуын "формация", яғни, ерекше бір құбылыс ретінде қарастырды;
2. К.Маркс қоғамның даму заңдарын түсіндіргенде, әр уақытта экономиканы (яғни, өндірістік тәсілді, оның ішінде өндіргіш күштерді, оларға сәйкес өндірістік қатынастарды) ең басты, қозғаушы, шешуші күш деп санады;
3. Қоғамның дамуын (детерменизм) бір формацияның, оған тән өндірісітік тәсілдің екінші бір формациямен ауысуымен байланыстырды;
2. Ресей әлеуметтануының дамуы
Ресейдегі әлеуметтанулық ойдың қалыптасуы мен дамуы ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырлардың үлесіне тиеді. Осыкезеңдердегі ресейлік әлеуметтанудағы географиялық бағыттың ӛкілі географ ғалым әрі әлеуметтанушы Л.И.Мечников болды. Л.И.Мечниковтың әлеуметтанулық тұрғыдан қарастырған мәселелері оның Ӛркениет және ұлы тарихи ӛзендер атты еңбегінде баяндалды. Бірнеше тіршілік иелері ортақ мақсатқа бірлесе күш жұмсап жету үшін қай жерде жиналса, қоғам сол жерден басталады деп ойлап, Л.И.Мечников қоғамда кооперациялар, ынтымақтастық құруға тырысу анықтаушы болатындығын атап кӛрсетті. Қоғамдық прогресс идеясы Л.И.Мечниковтың әлеуметтанулық тұжырымдамаларында ерекше орынды иеленді. Оның пікірінше, прогресс идеясы болмайынша, адамзат тарихы тек оқиғалардың мағынасыз қоймасы тәрізді болып қалады. Географиялық ортаның басты компоненті гидрологиялық фактор болуы ықтимал деп түсінген орыс әлеуметтанушысы дүниежүзілік тарихтан ӛзендік, теңіздік және мұхиттық үш негізгі дәуірді немесе ӛркениетті бӛліп кӛрсетті.
Ресей әлеуметтануында органикалық бағытты қалыптастырған А.И.Стронин және П.Ф.Лилиенфельд болды. А.И.Стронин әлеуметтік білімді жаратылыстану ғылымына, ең алдымен биологияға ұқсас үлгіде қарау қажет деп есептеді. Оның пікірінше, әрбір социумның кез келген биологиялық организм сияқты, белгілі бір жинақталған күш қорына сәйкес ӛмір сүруі шектеулі болады.
П.Ф.Лилиенфельд әлеуметтік заңдар әлеуметтік күштердің және табиғаттағы органикалық күштердің арасындағы әрекеттерді ұқсастыру жолымен шығарылуы мүмкін деген қорытынды жасады.
Субъективтік бағыттың кӛрнекті ӛкілдері П.Л. Лавров пен Н.К.Михайловский болды. П.Л.Лавров әлеуметтануды нормативті ғылым деп санады. Оның кӛзқарасы бойынша, қоғамның бір ғана қозғаушы күші бар, ол - тұлға. Лавров әлеуметтануға анықтама беруге де талпыныс жасады. Н.К.Михайловский әлеуметтану басқа да қоғамдық ғылымдармен байланыста болуы керек деп есептеді. Ол қоғамдық ӛмір фактілеріне әділ қарау керек деген тұжырымды ұстанды. Оның пікірінше, тұлға мен қоғам арасында үздіксіз қақтығыс болып жатады.
Анархизм бағытын қалыптастырған М.Бакунин мен П.Кропоткин болды. Анархизмнің басты идеясы - ешбір мемлекеттік институттар бұза алмайтын тұлғаның еріктілік идеясы, табиғи күй ретіндегі оның еркіндік идеясы болды.
Психолгиялық бағыттың ӛкілдері Е.В.Де-Роберти мен Н.И.Кареев қоғам дамуының негізгі бағыттарына, прогресс пен регреске, бұқара халық пен тұлғаның тарихтағы роліне назар аударды. Олар қоғам дамуындағы психологиялық факторлардың ролі мен маңызын дәлелдеуге үлес қосты.
Ресей әлеуметтануындағы негізгі бағыттардың бірі жария марксизм бағытының ӛкілдері П.Струве, М.Туган-Барановский, Н.Бердяев, С.Булгаков және т.б. болды. Олардың кӛзқарастарының негізінде кейінірек идеалистік және діни бағыттар дами бастады.
3. ХХ ғ әлеуметтанудың дамуы
XX ғ әлеуметтануы - әлеуметтанудың жаңа дәуірі, біріншіден, эмпирикалық әлеуметтанудың дамуы мен қалыптасуымен байланысты болды. Екіншіден, жаңа тұжырымдамалар мен бағыттардың шығуымен, үшіншіден, теориялық және эмпирикалық әлеуметтануды белгілі бір дәрежеде біріктіруге бағыт алуымен сипатталады.Бұл дәуір XX ғасырдың 20-шы жылдаранан басталып, біздің қазіргі өмірімізге дейінгі уақытты қамтиды. Бұл дәуір негізінен үш кезеңнен тұрады.Бірінші кезең 20ж. 40-шы жылдарға дейінгі уақытты қамтиды. Бұл кезеңде эмпирикалық әлеуметтанудың басымдылығы байқалады; Екінші кезең - 40-шы екінші жартысынан 60-шы жылдың аяғына дейін созылды. Бұл уақытта, керісінше, теориялық-әдістемелік әлеуметтанудың құрылымы күшейіп, эмпирикалық әлеуметтанудан жоғары көтерілді.3 кезең 70ж. бастап қазіргі уақытқа дейін жалғастары. 3 кезеңде теориялық әлеуметтанудың зерттеулерін микро және макро әлеуметтанумен біріктіруге әрекет жасалады. Екінші жағынан, әлеуметтануды жеке ғылым ретінде жаңа деңгейге шығарып әлеуметтік процестерді зерттеу, оларды жаңа сапада түсіну, ұғыну мақсаттары қойылды. Жаңа қағидалы интегративті бағыттар пайда болды.Әлеуметтанудың ХХғ. негізгі тенденциялары-эмпирикалық әлеуметтанудың дамуынан басталады.Эмпирикалық әлеуметтану деп, нақты зерттеулер жүргізуді, осылардың негізінде арнаулы әдістер қолдану арқылы жаңа фактілерді жинап, талдауды,қорытындылауды айтады. Мұндай нақты зерттеулер 20-30-жылдары АҚШ-та, сонан кейін басқа дамыған елдерде өте қызу жүргізіле бастады. Адольф-Кетле, Чарльз Бу, Ульям Томас, Флорина Знанецкий осы салада еңбек етті.
20ғ. екінші жартысындағы әлеуметтік теориялар.Әлеуметтік стратификация - қоғамның әлеуметтік жіктелуі. Біз қоғамының әлеуметтік құрылымын сөз еткенде қоғам өзінің құрылымы жағынан бірдей емес екендігін айтып еткен едік. Қоғам адамдарының арасында теңсіздік бар. Соған байланысты олардың әлеуметтік жүйедегі алатын орындары да бірдей емес. Жекелеген индивидтер мен адам топтарының арасында әлеуметтік жіктелу бар. Оларды жіктегенде бірқатар өлшемдер басшылыққа алынады, мәселен, табыстарының көлемі, білімдерінің деңгейі, мамандықтағы мәртебесі, билікке қатынастары. Қоғам мүшелерінің арасында әлеуметтік теңсіздіктің табиғатын, себептерін, оның заңды құбылыс ретіндегі мәнін түсінуде әлеуметтік стратификация теориясының маңызы зор. Стратта деген геология термині жердің құрылымындағы қабаттарды анықтауға байланысты қолданылады.Ал, қоғамға байланысты біздің ана тілімізде қабаттан гөрі жік деген ұғымды пайдаланғанымыз жөн. Біз тарихтан қоғамның әр даму сатысына тән түрлі стратталардың болғанын білеміз. Қоғам адамдарын стратталарға жіктеудің тарихи үш типі белгілі.Олар:касталар;сословиелер;т аптар.Осы аталған жіктеудің үш типіне байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1. Әлеуметтану дамуындағы классикалық кезең 4
2. Ресей әлеуметтануының дамуы 5
3. ХХ ғ әлеуметтанудың дамуы 6
4. Антика дәуіріндегі әлеуметтік ой 7
5. Қазақстанның қазіргі заман әлеуметтануы 9
Қорытынды 11
Пайдаланған әдебиеттер 12
Кіріспе
Социологияның ерекшелігін түсіну үшін оның ХIХ ғасырдың алғашқы жартысында нақты тарихи жағдаида,Франция мен Англияда капитализм тұрақты орнаған кезде және қоғам туралы білім алмаған үшінші" топтың (сословиенің) пісіп жетілген кезде пайда болғанын ескеру қажет. Социологианың жеке ғылым ретінде тууы псхологианың,
Антрапалогияның, құқықтың жеке салаларының және т.б.-ның дамуы мен баиланысты болды. Cоциологианың қалыптасуына ағылшын және
неміс нүсқаларындағы немістің классикалық философиясы, саяси эконономикасы, сондай- ақ қоғамды қайта құруда жаратылыстануға
ұқсас құрылған, объективті және нақты жаңа әлуметтік ғылым жетекші
роль атқаратындықтан, Сен - Cимон мен Фурьиеррің социалистік теориасы әсер етті.
Сен - Cимонның шәкірті және алғашқы кезде оның ізбасары болғн Огюст Кант (1798 1857) социологианың негізін салушы француз философ. Ол социологиаға атау беріп, оның ғылым ретіндегі негізгі методологиялық принциптерін, жаратылыстанудағы ғылыми әлумуттік
біліьді біріктіретін біртұтас ғылым ретіндегі тұжырымдамасын жасады.
Бұл бірліктегі алғашқы орында Конт жаратылыстану метадалогиасына алдымен физика мен биологияға берді.
Эмпиризм, иерификация (кеиінгі латын.verificatio мақұлдама, дәлелдеме ), физикализм сияқты социологияның маңызды принциптерін негіздіу Конттың еңбегі зор. Эмпиризм принципі әлеуметтік тәжірибе мен оның ерекшеліктері туралы мәселе қозғады.
Ол эмпиризм әлем туралы шын ғылымының бірден_бір көзі тәжірибе болып саналады. Позитивизмнің зерттеитіні _ трансцендентальды тұрмыс не заттың алдамшы мәні емес, тек қана фактілер... физикализм... жетілген түсініктің бәрін физикаға әкеліп тіреуге болады және солай ету де керек, деп түсіндіреді. Бұдан байқағанымыздай, Конт социологияны жаратылыстану ғылымдарының, әсіресе физиканың үлгісімен зерттеу керек деп бағамдаған.
Сонымен бірге ғалым таиғаттың жекелеген құбылыстарын зерттейтін жаратылыстану ғылымынан айырмашылығы социология қоғамды түгелдей, қоғамдық жүйені, әлеуметтік құбылыстарды қоғамдық өмірмен байланыста зерттеу керектігін атап көрсетеді.
Конт бойынша, жаңа әлеуметтік ғылым қоғамды статиа және динамика тұрғысынан зерттеуі керек. Статикада қоғам "тәртіп " және "прогресс" заңына бағынады. Әлеуметтік статикада зертттелетін құбылыстар жиынтығы көп қатпарлы организм тәрізді. Әлеуметтік статиканың міндеті - отбасы, адам және ол әрекет ететін һмір сүру жағдайы.
1. Әлеуметтану дамуындағы классикалық кезең
Әлеуметтану ХІХ ғасырдың 30-40 жылдары өз алдына дербес ғылым болып қалыптасты. Жоғарыда көрсетілгендей, оның негізін салушы француз оқымысытысы Огюст Конт (1798-1857 ж.ж.) болды.Оның әлеуметтану тұжырымдамасының негізінде қоғам дамуының сатыларға жіктелуі туралы идея жатыр.
Жалпы, О.Конттың тұжырымдамасы бойынша, әрбір қоғамды ақыл-сана, жалпы идея басқарады деген идеалистік ой жатыр. Сондықтан О.Конт жалпы қоғамның дамуын адамдардың интеллектуальды ақыл-ойының, санасының бір ізділікпен дәйекті дамуының үш кезеңі, яғни теологиялық метафизикалық және позитивистік сатыларын тұжырымдау арқылы түсіндіреді.
Бірінші, яғни теологиялық сатыда адам қандай да бір құбылыс,процесс, зат болмасын, оларды діни тұрғыдан түсіндіруге тырысты,оларға табиғат пен өмірге байланысты жоқ ғажайып, абстарктілі ұғымдарды қолданды.
Екінші, яғни метафизикалық сатыда адам табиғаттан, өмірден тыс абстрактілі ұғымдардан бас тартты, ендігі жерде құбылыстарды,процесс, олардың мәні мен себебін философиялық абстракциялы ұғымдардың негізінде түсіндіруге тырысты. Бұл кезеңнің басты қызметі - ол қандай да бір затты, құбылысты, процесті алмайық, оларды сын тұрғысынан өткізіп қарауды қажет етеді. Сөйтіп екінші кезең адамның интеллектуалды дамуының ғылыми түрін, яғни позитивизмді дайындады.
Ал, үшінші, яғни позитивистік кезеңде адам құбылыс,процесттердің, заттардың абстрактылы мәндері мен мазмұндарынан,себептерінен бас тартады. Ол тек қана құбылыстарды бақылап,олардың арасындағы тұрақты байланыс пен қатынастарды белгілеп отырды.
О.Конттың пікірінше, ғылым позитивтік сипатта болуы керек, ол үшін нақтылы фактілерді оқып, үйрену қажет. Нақтылы фактілер - бұл әлеуметтік құбылыстар мен процесттер.
Адам қоғамы тірі организмге ұқсас, сондықтан оған биолгиялық заңдар тән Ч.Дарвиннің биологиялық заңына сәйкес табиғаттағы жыртқыш жануарлардың тіршілік үшін күрес заңына қоғамдағы таптардың күресі ұқсас. Г.Спенсер тірі организмдердің жүйке жүйесін мемелекеттік басқару мекемелерінің қызметімен теңестіреді. Г.Спенсер қоғам мен организм арасында кейбір ерекшеліктер туралы,ой-пікір қозғады. Мысалы, қоғамдағы адам (индивид) қоғамнан біршама тәуелсіз тұрады, ал, организмнің бөліктер мен элементтері оның тұтастығын құрайды, оған тәуелді. Қоғамда, керісінше, тұтастық өзінің бөліктерінің, игілігі үшін өмір сүреді. Г.Спенсердің бұл ойлары қоғамды бір жүйе деп қарауға мүмкіндік беретіндей жол ашты.
Г.Спенсердің қоғамды организммен теңестіруі қоғамды іштей үш жүйелес салаға бөлуге әкеледі. Олар: 1) қолдаушы, 2) материалдық игілікті өндіру көзіне (экономикаға), 3) қоғамның жеке бөліктерінің арасындағы байланыс, қатынастарды анықтау, қоғамдағы еңбектің бөлінуін реттеп тұрушы және жеке бөліктердің тұтасқа бағынуын реттеу (мемлекеттік өкімет) болды.
Г.Спенсер әлеуметтаншулардың ішінен бірінші болып, осы ғылымға жаңа ұғым, терминдерді қосты. Олар: әлеуметтік жүйе, әлеуметтік институт, әлеуметтік бақылау, құрылым және функция, т.б. Бірақ, ол бұларды өзінше түсінді. О.Конт пен Г.Спенсердің кезінде әлеуметтану ғылымында өзінше ерекше ой-пікір айтып әлеуметтанудың айырықша тұжырымдамасын жасаған Карл Маркс (1818-1883 ж.ж.) болды.
Дегенмен, К.Маркстің әлеуметтану теорисында көптеген бағалы ой-пікірлер, тұжырымдар бар. Оны мыналардан байқауға болады:
1. К.Маркс мінсіздендірілген, абстракталы қоғам жағдайына тән даму теорисына қарсы шығып, өзінің нағыз, шынайы фактілерге негізделген қоғамның объективтік - материалистік теориясын жасады, қоғамның дамуын "формация", яғни, ерекше бір құбылыс ретінде қарастырды;
2. К.Маркс қоғамның даму заңдарын түсіндіргенде, әр уақытта экономиканы (яғни, өндірістік тәсілді, оның ішінде өндіргіш күштерді, оларға сәйкес өндірістік қатынастарды) ең басты, қозғаушы, шешуші күш деп санады;
3. Қоғамның дамуын (детерменизм) бір формацияның, оған тән өндірісітік тәсілдің екінші бір формациямен ауысуымен байланыстырды;
2. Ресей әлеуметтануының дамуы
Ресейдегі әлеуметтанулық ойдың қалыптасуы мен дамуы ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырлардың үлесіне тиеді. Осыкезеңдердегі ресейлік әлеуметтанудағы географиялық бағыттың ӛкілі географ ғалым әрі әлеуметтанушы Л.И.Мечников болды. Л.И.Мечниковтың әлеуметтанулық тұрғыдан қарастырған мәселелері оның Ӛркениет және ұлы тарихи ӛзендер атты еңбегінде баяндалды. Бірнеше тіршілік иелері ортақ мақсатқа бірлесе күш жұмсап жету үшін қай жерде жиналса, қоғам сол жерден басталады деп ойлап, Л.И.Мечников қоғамда кооперациялар, ынтымақтастық құруға тырысу анықтаушы болатындығын атап кӛрсетті. Қоғамдық прогресс идеясы Л.И.Мечниковтың әлеуметтанулық тұжырымдамаларында ерекше орынды иеленді. Оның пікірінше, прогресс идеясы болмайынша, адамзат тарихы тек оқиғалардың мағынасыз қоймасы тәрізді болып қалады. Географиялық ортаның басты компоненті гидрологиялық фактор болуы ықтимал деп түсінген орыс әлеуметтанушысы дүниежүзілік тарихтан ӛзендік, теңіздік және мұхиттық үш негізгі дәуірді немесе ӛркениетті бӛліп кӛрсетті.
Ресей әлеуметтануында органикалық бағытты қалыптастырған А.И.Стронин және П.Ф.Лилиенфельд болды. А.И.Стронин әлеуметтік білімді жаратылыстану ғылымына, ең алдымен биологияға ұқсас үлгіде қарау қажет деп есептеді. Оның пікірінше, әрбір социумның кез келген биологиялық организм сияқты, белгілі бір жинақталған күш қорына сәйкес ӛмір сүруі шектеулі болады.
П.Ф.Лилиенфельд әлеуметтік заңдар әлеуметтік күштердің және табиғаттағы органикалық күштердің арасындағы әрекеттерді ұқсастыру жолымен шығарылуы мүмкін деген қорытынды жасады.
Субъективтік бағыттың кӛрнекті ӛкілдері П.Л. Лавров пен Н.К.Михайловский болды. П.Л.Лавров әлеуметтануды нормативті ғылым деп санады. Оның кӛзқарасы бойынша, қоғамның бір ғана қозғаушы күші бар, ол - тұлға. Лавров әлеуметтануға анықтама беруге де талпыныс жасады. Н.К.Михайловский әлеуметтану басқа да қоғамдық ғылымдармен байланыста болуы керек деп есептеді. Ол қоғамдық ӛмір фактілеріне әділ қарау керек деген тұжырымды ұстанды. Оның пікірінше, тұлға мен қоғам арасында үздіксіз қақтығыс болып жатады.
Анархизм бағытын қалыптастырған М.Бакунин мен П.Кропоткин болды. Анархизмнің басты идеясы - ешбір мемлекеттік институттар бұза алмайтын тұлғаның еріктілік идеясы, табиғи күй ретіндегі оның еркіндік идеясы болды.
Психолгиялық бағыттың ӛкілдері Е.В.Де-Роберти мен Н.И.Кареев қоғам дамуының негізгі бағыттарына, прогресс пен регреске, бұқара халық пен тұлғаның тарихтағы роліне назар аударды. Олар қоғам дамуындағы психологиялық факторлардың ролі мен маңызын дәлелдеуге үлес қосты.
Ресей әлеуметтануындағы негізгі бағыттардың бірі жария марксизм бағытының ӛкілдері П.Струве, М.Туган-Барановский, Н.Бердяев, С.Булгаков және т.б. болды. Олардың кӛзқарастарының негізінде кейінірек идеалистік және діни бағыттар дами бастады.
3. ХХ ғ әлеуметтанудың дамуы
XX ғ әлеуметтануы - әлеуметтанудың жаңа дәуірі, біріншіден, эмпирикалық әлеуметтанудың дамуы мен қалыптасуымен байланысты болды. Екіншіден, жаңа тұжырымдамалар мен бағыттардың шығуымен, үшіншіден, теориялық және эмпирикалық әлеуметтануды белгілі бір дәрежеде біріктіруге бағыт алуымен сипатталады.Бұл дәуір XX ғасырдың 20-шы жылдаранан басталып, біздің қазіргі өмірімізге дейінгі уақытты қамтиды. Бұл дәуір негізінен үш кезеңнен тұрады.Бірінші кезең 20ж. 40-шы жылдарға дейінгі уақытты қамтиды. Бұл кезеңде эмпирикалық әлеуметтанудың басымдылығы байқалады; Екінші кезең - 40-шы екінші жартысынан 60-шы жылдың аяғына дейін созылды. Бұл уақытта, керісінше, теориялық-әдістемелік әлеуметтанудың құрылымы күшейіп, эмпирикалық әлеуметтанудан жоғары көтерілді.3 кезең 70ж. бастап қазіргі уақытқа дейін жалғастары. 3 кезеңде теориялық әлеуметтанудың зерттеулерін микро және макро әлеуметтанумен біріктіруге әрекет жасалады. Екінші жағынан, әлеуметтануды жеке ғылым ретінде жаңа деңгейге шығарып әлеуметтік процестерді зерттеу, оларды жаңа сапада түсіну, ұғыну мақсаттары қойылды. Жаңа қағидалы интегративті бағыттар пайда болды.Әлеуметтанудың ХХғ. негізгі тенденциялары-эмпирикалық әлеуметтанудың дамуынан басталады.Эмпирикалық әлеуметтану деп, нақты зерттеулер жүргізуді, осылардың негізінде арнаулы әдістер қолдану арқылы жаңа фактілерді жинап, талдауды,қорытындылауды айтады. Мұндай нақты зерттеулер 20-30-жылдары АҚШ-та, сонан кейін басқа дамыған елдерде өте қызу жүргізіле бастады. Адольф-Кетле, Чарльз Бу, Ульям Томас, Флорина Знанецкий осы салада еңбек етті.
20ғ. екінші жартысындағы әлеуметтік теориялар.Әлеуметтік стратификация - қоғамның әлеуметтік жіктелуі. Біз қоғамының әлеуметтік құрылымын сөз еткенде қоғам өзінің құрылымы жағынан бірдей емес екендігін айтып еткен едік. Қоғам адамдарының арасында теңсіздік бар. Соған байланысты олардың әлеуметтік жүйедегі алатын орындары да бірдей емес. Жекелеген индивидтер мен адам топтарының арасында әлеуметтік жіктелу бар. Оларды жіктегенде бірқатар өлшемдер басшылыққа алынады, мәселен, табыстарының көлемі, білімдерінің деңгейі, мамандықтағы мәртебесі, билікке қатынастары. Қоғам мүшелерінің арасында әлеуметтік теңсіздіктің табиғатын, себептерін, оның заңды құбылыс ретіндегі мәнін түсінуде әлеуметтік стратификация теориясының маңызы зор. Стратта деген геология термині жердің құрылымындағы қабаттарды анықтауға байланысты қолданылады.Ал, қоғамға байланысты біздің ана тілімізде қабаттан гөрі жік деген ұғымды пайдаланғанымыз жөн. Біз тарихтан қоғамның әр даму сатысына тән түрлі стратталардың болғанын білеміз. Қоғам адамдарын стратталарға жіктеудің тарихи үш типі белгілі.Олар:касталар;сословиелер;т аптар.Осы аталған жіктеудің үш типіне байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz