Жаңартылаған білім беруді жүзеге асыруда жаңа технологияларды қолдану

Білім, дағды, іскерліктің қалыптасуының бастамасы-бастауыш саты. Келешекте арнаулы мамандықтарға талпынудың іргетасы да осы бастауыштан басталмақ. Жас бүлдіршіндердің ой-қиялын біліммен нұрландыратын, дуниетанымын кеңейтетін-ұстаз шеберлігі. Әсіресе, терең де тиянақты білім беруді ұлағатты тәрбиемен ұштастыруды қазақ тілі әдебиеттік оқу пәндерінің өзіндік орны ерекше. Мен өз тәжірбиемде қолданып журген Сорос-Қазақстан Демократиялық білім беру орталығының «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясының элементтері оқушылардың ойлау қабілетін жан-жақты дамыту мен ауызша, жазбаша шығармашылық ізденіс дағдыларын сыни тұрғыда қалыптастыру жолдарын ұсынады. Дженни Стиль, Куртис Меридит және Чарльз Темпл сынды американдық авторлар ұсынған бұл бағдарламаның мақсаты; талдау, саралау, жинақтау, түйінін ашу. Тыңдасам, есімде қалмайды, өзім жасасам, ұмытпаймын, өзім оқысам, түсінемін. Бұл технологияны қолданудағы 3 кезеңнің байланысы сыни тұрғыдан ойлауға бағыттайды. Оқушылардың топта, ұжымда жұмыс істеу, басқаларды тыңдау, бірін-бірі сыйлау, өз көзқарасын дәлелдеп қорғай білу. Топтастыру, эссе, Венн диаграммасы, кубизм, семантикалық карта, дәстүрлі емес жолды өлең, еркін жазу, түртіп алу жүйесі, ойлан, жұптас, бөліс т. б. сабақ мақсатына қызмет ететін, оқушының әр кезеңде өз бетімен жұмыс істеуге мүмкіндік беретін элементтерін оқушы деңгейіне қарай сабақ жоспарына енгізіп, қолданамын. Сабақтың мақсатын қоя отырып, » мен осы сабақтан не күтемін; менің оқушыларым сабақ соңында қандай жетістікке жетеді; осы мақсатқа жеткізетін әдіс-тәсілдерді қалай қолданамын; нәтижесінде өз мақсатыма жеттім бе, менің оқушылардан күткеніме олар жетті ме?» деген мәселеріне көңіл аударамын.

Алға қойылған мақсат - 12 жылдық білім беруге көшу сатысында жалпы білім беру мектептерінде даму деңгейі әртүрлі балаларды оқыту жолында мұғалімнің кәсіби, құзырлық, шығармашылық деңгейін көтеруге көмек көрсету, тәжірибемен бөлісу. «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау» жобасының негізгі идеяларын ашу және оның 12 жылдық мектептегі оқыту әдістерінің бағыты үшін потенциалдық маңыздылығына көз жеткізу.

XXI ғасыр мектебі жедел өзгеріп жатқан заманға бейімделуге мүмкіндік беретін түбегейлі өзгерістер енгізуді, өз кәсіби шығармашылығымызды шыңдауды талап етеді. Ойы жүйрік, ақылы жетік, бәсекеге қабілетті, өзгерістерге бейім жеке тұлғаны тек қана жаңа тұрпатты педагог қалыптастырады.

Зерттеулік білік пен дағдылар адамға тек ғылыми жұмыспен айналысқанда ғана емес, сонымен бірге оның басқа да қызмет аясында қажет. Шығармашыл-зерттеушілік ізденіс кез-келген кәсіптің ажырамас бөлігі болып табылуда. Баланы зерттеушілік іс-әрекетке дайындау, зерттеулік ізденістің біліктері мен дағдыларына үйрету қазіргі кезде білім берудің маңызды міндеті болып отыр.

Соңғы жылдары өз тәжірибемде тиімді қолданып жүрген «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» (СТО) жобасы мазмұны жағынан оқыту әдістері бағытының бірі болып табылады. «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» жобасы мұғалімдерді оқытудың көптеген жаңа әдіс-тәсілдерімен таныстырады.

Сонымен қатар жобаның ішінде және оның теориялық базасы негізінде мұғалім әдіс-тәсілдерді таңдауға, қолдануға, қиыстырып қолдануға, тіпті жаңалықтар енгізуге мүмкіндік алады. Бұл мұғалімге өз оқушыларының ерекшеліктерін байқап, ескере отырып білім беруіне мүмкіндік туғызады.

Бастапқы сатыда оқушының даму деңгейі анықталғаннан кейін, мұғалім кімнің сыныптастарына көмектесе алатынын, қайсылары олардың жауаптарын толықтыра алатынын байқап алады. Оқушылардың білім мен білік қоры әртүрлі болғанмен, оқытудың да түрлі стильдері мен ыңғайы бар. Оқытудың түрлі әдістерін қолдану мұғалімге әр оқушының қалауын және даралығын ескеруге мүмкіндік береді.

Мұғалім оқушыларына қалай көмектесе алады? Оқу материалы және оқушылардың өз тәжірибелері мен білімдері арасындағы қажетті байланыстарды анықтауға көмектесуі жетістіктің, сәттіліктің кілті болып табылады. Сонымен бірге оқушылар өз мақсаттары мен қажеттіліктерін анықтай алу және өз көзқарасын білдіріп, оны дәлелдей алу мүмкіндігіне ие болулары қажет. Еркін пікірталасты қолдау - СТО жобасының негізгі мақсаттарының бірі. Берілген сұрақты талқылау мүмкіндігіне ие болған жағдайда оқушылардың мәселеге деген көзқарасы мен берген бағаларының алуан түрлілігі байқалады. Мұғалім «тек бір ғана дұрыс көзқарас бар» деген ойдан бас тартса болғаны, сыныпта қанша бала болса, сонша пікір пайда болады. Балалардың білімдеріндегі, дүниетанымдарындағы айырмашылықтар бірден айқын бола бастайды. Алуан түрлі пікірлер мен көзқарасты қабылдап, бағалай білу - бағдарламаның айнымас шарты және оның негізгі принципі.

Қандай болмасын сыныпты кез келген қоғамға тән сан қилы қызығушылықтар, қабілеттер, тәжірибе мен мүмкіндіктер сипаттайды. Сондықтан мұғалім оқу материалын дайындағанда және оқыту әдістерін таңдағанда осылардың бәрін ескергені жөн.

«Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» жобасының әдістері сыныптағы үйреншікті жағдайды өзгертіп, балаларды жұппен, үлкен және кіші топтарда жұмыс істеуге қызықтыруды көздейді. Сыныптың ұжымдық білімі кең, ал сыныптастардың бір-біріне берген көмегі өте тиімді, нәтижелі екенін тәжірибе көрсетіп отыр. Білімпаз оқушылар оқытушы рөліне ие болып, өз білгендерімен бөлісіп, оқуға деген қызығушылығы және өздігінен жаңа білімді игеруге деген ықыласы арта түседі. Ойдың тәуелсіздігін қолдау үшін мұғалім оқушыларға олардың әрқайсысының пікірі мен ойы құнды екенін жеткізе алуы керек. Ойды білдіру еркіндігін шектеу ойлауды шектеу деген сөз.

«Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» жобасы мұғалімге нақты техникалар мен әдістерді таңдауда және оған шығармашылықпен қарауына ешқандай шектеулер қоймайды. Мұғалім оқулыққа тым тәуелді болмай, стратегияларды оқу материалына және оқушылардың ерекшеліктеріне бейімдеуге көп көңіл бөлуге тиіс. Мұғалім жасаушы, дәнекер немесе байланыстырушы және өз шәкіртінің серігі. Тек мұғалімге өзіне қолайлы жұмыс әдістерін таңдай алу керек.

СТО-ның қызметі оқу мен жазу арқылы ой тәуелсіздігінің дамуына арналған. Оқыту концепцияларды жетілдіруге, сөздік қорды байытуға, жалпы білімді кеңейтуге бағытталады және бақылау, түсіну, түйіндеу т. б. арқылы түсінуге үйретеді. Балалар ойшылар рөлінде «Мен мұны қайдан білемін?», мәтінді құрастырушылар ретінде «Бұл нені білдіреді?», мәтінді қолданушылар «Мен мұнымен не істей аламын?», мәтінді талдаушылар және бағалай білушілер ретінде, «Бұның мен үшін маңыздылығы неде?» деген сұрақтарға жауаптар іздейді.

Оқыту әдістерімен қатар материалды меңгерту дағдыларын да үйрену қажет. СТО жобасы тек фактілермен және білімдермен шектеліп қоймай, оларды іс жүзінде қолдануға аса назар аударады. Оқыту мақсаты өмір бойы білімге құштар, тәуелсіз, өз алдына дербес ойшыларды өсіру болып табылады. Тиімділігі төмен, дұрыс зерттелмеген әдістер баланың оқуға деген қызығушылығын, мұғалімдердің жаңаша жұмыс істеуге деген талабын бәсеңдетуі мүмкін.

Мен өз сабақтарымда сәтті қолданып жүрген тәсілдер қатарына «Ассоциациялар» мен «Кластерлерді» жатқызар едім. Бұл екеуі бір-бірімен тығыз байланысты, бірі екіншісін толықтырады, сондықтан бұларды бірге қолданған да тиімді. Ассоциациялар - тақырып бойынша балаларды ашық әрі еркін ойлауға жетелейтін оқыту әдісі.