Мұқағали Мақатаев өмірбаяны, шығармалары



1. М.Мақатаев өмірбаяны
2. М.Мақатаев шығармалары
Мұқағали Мақатаев (1931-1976) – қазақтың әйгілі ақыны.
Туған жері Алматы облысының Нарынқол ауданындағы Шалкөде ауылы. Топырақ бұйырған жері Алматы қаласы. Балалық бал дәурені соғыста қаза болып, анасы Нағиман Мұқағалидың өкшесін баса туған үш ұлды өзі асырап жеткізген. Орта мектепті интернатта жатып бітірген Мұқағали еңбекке ерте араласып, ауылдық кеңестің хатшысы, қызыл отаудың меңгерушісі, комсомол қызметкері, жетіжылдық мектептің мұғалімі болады. Содан Нарынқол аудандық «Советтік шекара» газетіне орналасып, қаламгерлікке ден қояды. Мұнан соң «Социалистік Қазақстан» (қазіргі «Егемен Қазақстан») газетінің (1962-1963), «Мәдениет және тұрмыс» (қазіргі «Парасат») 1963-1965, «Жұлдыз» (1965-1972) журналдарының редакциясында, Қазақстан Жазушылар одағында (1972-1973) қызмет атқарады.
Мұқағали Алматыдағы қазақ әдебиеті мен өнерінің қаймақтары шоғырланған ортада өткерген аз ғана жылдар ішінде өзіндік дара үнін, суреткерлік қайталанбас дарынын танытып, өнімді еңбектене білді. «Ильич» (1964), «Армысыңдар достар» (1966), «Қарлығашым келдің бе?», «Мавр» (1970), «Аққулар ұйықтағанда» (1973), «Шуағым менің» (1975) атты жыр жинақтарын көзінің тірісінде жариялап үлгерді.
Мұқағали поэзиясының қайнар көзі, шабыт тұғыры туған елі, өскен жері, Отан тағдыры, замана тынысы, замандастарының арман аңсары. Осының бәрін Мұқағали жас дарынға тән қайталанбас шеберлікпен, тәңірдің таңдайынан төгілгендей поэтикалық мінсіз үйлесіммен, әр жүрекпен тіл табысар сыршыл да шыншыл сезіммен, нағыз поэзияға ғана тән бейнелі образдармен бедерлеп, өлмес өнер деңгейінде туындатып отырған. Ол өз шығармалары арқылы қазақ поэзиясын жаңа биіктерге көтеріп, мазмұнын байытты. Мұқағали поэзиясы тек өнер үшін туындаған өнер деңгейіндегі ғана құбылыс емес. Оның өлмес өнері, қанатты поэзиясы қазақ халқының сезімін байытып, кісілігін биіктетіп, парасатын кемелдендіре түсті.
Мұқағали аударма саласында да өзіндік шеберлік шалымымен толымды еңбектер тындыра алды. Ол Дантенің «Құдіретті комедиясының» «Тамұқ» атты бөлімін, Шекспирдің «Сонеттерін», Уолт Уитменнің өлеңдерін қазақ тіліне аударды. Біртуар дара дарын Мұқағали Мақатаевтың қаламынан туған қанатты жырлар халқымен бірге мәңгі жасай бермек.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:   
МҰҚАҒАЛИ МАҚАТАЕВ

Мұқағали Мақатаев (1931-1976) – қазақтың әйгілі ақыны.
Туған жері Алматы облысының Нарынқол ауданындағы Шалкөде ауылы. Топырақ
бұйырған жері Алматы қаласы. Балалық бал дәурені соғыста қаза болып, анасы
Нағиман Мұқағалидың өкшесін баса туған үш ұлды өзі асырап жеткізген. Орта
мектепті интернатта жатып бітірген Мұқағали еңбекке ерте араласып, ауылдық
кеңестің хатшысы, қызыл отаудың меңгерушісі, комсомол қызметкері,
жетіжылдық мектептің мұғалімі болады. Содан Нарынқол аудандық Советтік
шекара газетіне орналасып, қаламгерлікке ден қояды. Мұнан соң
Социалистік Қазақстан (қазіргі Егемен Қазақстан) газетінің (1962-1963),
Мәдениет және тұрмыс (қазіргі Парасат) 1963-1965, Жұлдыз (1965-1972)
журналдарының редакциясында, Қазақстан Жазушылар одағында (1972-1973)
қызмет атқарады.
Мұқағали Алматыдағы қазақ әдебиеті мен өнерінің қаймақтары шоғырланған
ортада өткерген аз ғана жылдар ішінде өзіндік дара үнін, суреткерлік
қайталанбас дарынын танытып, өнімді еңбектене білді. Ильич (1964),
Армысыңдар достар (1966), Қарлығашым келдің бе?, Мавр (1970),
Аққулар ұйықтағанда (1973), Шуағым менің (1975) атты жыр жинақтарын
көзінің тірісінде жариялап үлгерді.
Мұқағали поэзиясының қайнар көзі, шабыт тұғыры туған елі, өскен жері,
Отан тағдыры, замана тынысы, замандастарының арман аңсары. Осының бәрін
Мұқағали жас дарынға тән қайталанбас шеберлікпен, тәңірдің таңдайынан
төгілгендей поэтикалық мінсіз үйлесіммен, әр жүрекпен тіл табысар сыршыл да
шыншыл сезіммен, нағыз поэзияға ғана тән бейнелі образдармен бедерлеп,
өлмес өнер деңгейінде туындатып отырған. Ол өз шығармалары арқылы қазақ
поэзиясын жаңа биіктерге көтеріп, мазмұнын байытты. Мұқағали поэзиясы тек
өнер үшін туындаған өнер деңгейіндегі ғана құбылыс емес. Оның өлмес өнері,
қанатты поэзиясы қазақ халқының сезімін байытып, кісілігін биіктетіп,
парасатын кемелдендіре түсті.
Мұқағали аударма саласында да өзіндік шеберлік шалымымен толымды
еңбектер тындыра алды. Ол Дантенің Құдіретті комедиясының Тамұқ атты
бөлімін, Шекспирдің Сонеттерін, Уолт Уитменнің өлеңдерін қазақ тіліне
аударды. Біртуар дара дарын Мұқағали Мақатаевтың қаламынан туған қанатты
жырлар халқымен бірге мәңгі жасай бермек.
М.Мақатаев поэзиясындағы көркемдік жүйенің бір парасы өзі өмір сүрген
кездегі ауыл, ел тіршілігі, ұлттық мінез, ұлттық психология, табиғат
көріністерінің көркем бейнесін жасауға негізделген. Ұлттық  сипат 
кейіпкердің  түр-түсімен, киім киісімен, сөйлеген  сөзімен  анықталмайды.
Бұл сырт  көрініс, ұлттық  мейрам  Наурыз  мерекесінде   қазақы  шапан 
киіп, басқа  халық  тілдерінде  сөйлеген  бауыр-туғандарымыздың 
сұр–сықпыты,  міне,  осы  сияқты.  Мәселе  ұлттың  дамуының  әлеуметтік,
экономикалық және  тарихи  ерекшелігіне дүниетанудағы  көзқарасына,
сезудегі  ұлттық  психологиясына  байланысты.  Әрі  ұлттық  ерекшеліктерді 
бірыңғай  ұнасымдылықтан, жақсы  қасиеттерден  іздеу де  оғаштық. Яғни  ол 
жаман  қылық  пен  қасиеттерде  де жатуы  әбден  мүмкін. Қысқасы, ұлттық
сипат  тарих  көшіне  ілесіп  дамып,  жаңа  реңге  ие  болып  отыратын 
құбылыс.
      Ұлттық  сана - біріншіден  өз  халқын, ұлтын  сыйлайтын  ыстық 
ықылас  пен  сергек  сезімнен  туады. Екіншіден, елінің, халқының  ұлттың 
өткенін, қазіргісін, келешегін   толық  біліп, тексеріп  халық  тағдырына,
ұлт  мәселесіне  елдік, мемлекеттік  тұрғыдан  қарайтын  саналы,  салихалы 
ойдан  туады.  Бұл  ретте ұлттық  сананың  жасаушысы, сақтаушысы,
қорғаушысы  әрқашан  да  ұлттық  интеллигенция, зерделі   авангард  топ
зиялы  қауым,  әсіресе  ақын-жазушылар. Абайда: “Қыранша  қарап  Қырымға,
мұң  мен  зарды  қолға  алып, кектеніп  надан  зұлымға, шиыршық атып 
толғататын”  Шоқан, Ыбырай, Шәкәрім, Әлихан, Ахмет, Мағжан, Халел,
Мыржақып, Жүсіпбек, Мұстафалар  сияқты  ұлы  ойшылдар  ғана ұлттық 
сананың  негізін  салып, ірге  тасын  қалайды. [12.572-576 б]. Бұлар 
халқының  өткеніне   қиналған, қазіргісіне  қынжылған, келешегінен 
үміттенген.
       Дәл  осындай   шығармашылығында  ұлттық  сипаттар   басым  
қазақ   ақынының   бірі – Мұқағали  Мақатаев.  Әр  кейінгі  ұрпақ  өз 
жолын  алдыңғы  аға  буынның  жеткен  жерінен  бастайтындығын  ескерсек, 
Мұқағали да  Абай  мұрасын  құран  хадистеріндей құлағына  құйып  өскен 
өрен. Абай  поэзиясының  түп  тамыры  өмірде, ұлттық  негізде, тарихта 
екендігін  жете  зерделеген  Мұқағали  оны  игеріп  қана  қоймай дамытты,
жемісті үрдістермен  жетілдірді. Сөйтіп дәстүр мен  жаңашылдық арақатынасын
туғызды. Бұл  бұрын  да  бар, алда да жалғасын  табар  құбылыс. Жалпы 
көркем  әдебиет, өнер аса сындарлы тәрбиеші. Ата-анадан да, ұстаздан да 
өткін ұлы тәрбиеші - әдебиет, оның ішінде - поэзия. Тәрбиелік  роль 
атқармаған  өнер  тұл.
     Поэзиялық  шығармадағы ой-пікір ақын көзімен  көріп білген, өз
көңілімен сезінген  өмірдегі нақтылы  жағдайлардан  алған  әсерлер  түрінде
туған  идея  болып келеді. Жалпы жағдайға қатысты қорытынды-түйін, ақыл-
кеңес, насихат  болса да, ақынның көңіл күйіне сабақтастырыла  айтылады.
Яғни поэзиядағы идея шығарманың көркемдік қасиетімен тығыз байланысты 
болса, ал көркемдіктің, ақындық шеберліктің өзі озық идеялықпен ұштасып
жатады. Көркемдік  жүйені  форма, стиль, тіл шеберлігі, композиция, 
характер, образ жасау, тартыс мәселелеріне  жан-жақты  анализ  жүргізу 
деп  білеміз.
   Ежелгі  грек өнерінің табыстарынан, өзіміздің ауыз әдебиетінің
тамаша  үлгілерінен  осы  күнге  дейін рахат табамыз, осы  күнге дейін 
оған  сүйенеміз. Себебі ол таза адамзаттық өнер. Әр дәуірдің өзі жасаған
биік тұғырлары  бар. Сондай-ақ поэзиядағы  көркемдіктің  де биігі бар. Ол
қайталанбайды.  Және оған кім көрінгеннің қолы  жете  бермейді. ”Абай-
позиядағы қазақ ренессанысының құзар шыңы. Абайдың ренессаныстық өредегі
ұлылығы сол, ол өзі ғұмыр кешкен қоғамдағы  қабынып тұрған қақтығыс-
қайшылықтарды  қаны  сорғалаған  қалпында шегіне  жеткен  шыншылдықпен 
көрсетіп  берді” [13]. Мәселе  түйіні - бабаларымыз  жасаған сан ғасырлық
көркемөнердің, мәдениеттің жақсы  жақтарын пайдалана отырып, жаңа  жол 
табуда. Ол жаңа форма ғана емес, ол көркемдік  компененттердің мазмұннан 
ажырамас тұтастығын  жасау. Қысқасы өмірдегі құбылыстарды  тани, жіті 
көре  білуден басталады. Бұл өмірдің диалектикалық даму заңдылығын ажырата
алу деген  сөз. Жаңалық табу - өзіңді-өзің ашу, шығармашылыққа  өзіндік 
қырмен, қолтаңбамен келу.
   Кез-келген шығарма халыққа түсінікті болуы  керек. Сонда ғана ол
жұртқа эстетикалық әсер етіп, жаңа  рухани тілегін өтейді. Әрине
түсініктілік деген сауатсыз  адамға  шақталған талап, жадағайлық, жеңіл-
желпілік деген сөз емес, терең ойды  көркемдік  шеберлікпен  қарапайым 
етіп  көрсету. Дарынды таланттың, үлкен мәдениеттіліктің, табанды
еңбектенудің қажет жері осы. Толстойдың ”Қарапайым жазу оп-оңай емес” деуі
де сондықтан. Көркемөнерді зерттеушілер өнер туындыларын түсінетін
эстетикалық білім қажет екенін айтқан. Шынында, терең поэзиялық
туындыларды, опералық, симфониялық шығармаларды, керемет картиналарды
түсіну үшін белгілі дәрежеде эстетикалық мәдениет  керек. Бұл шығарманың
формасын жорта қиындату емес, оқырман мен көрерменнің эстетикалық өрісін
көтеру. Сонымен қарапайымдылық жалаң қарадүрсінділік те  емес, дәстүрден
қашып шатпаққа ұрынған жасандылық та емес. Дана қарапайымдылық, мөлдір 
айқындық - міне  нағыз  өнер.
 Ақындардың барлығында  қазақтың  өлең  мүмкіндігін  мол  пайдалану 
бар. Ол  мүмкіншіліктер  қазақтың  қалыптасқан өлең  құрылыстары мен
мөлшерінен тыс тумаған, қайта солардың құбылған, құлпырған түрлері дерлік.
Осыған қарағанда да қазақтың он бір буынды өлеңіне “сирағын сындырудың”,
мұрын шүйіре қараудың қажеті жоқ. Өлең  формаларын  молайтуға  қазақ 
поэзиясы  толып жатқан мүмкіндік  береді. Екі буыннан  бастап, он  бес
буынға дейін пайдаланылатын өлең  жолдары баршылық. Мысалы  он  буынмен 
келетін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
М.Мақатаев шығармашылығы
Мұқағали Сүлейменұлы Мақатаев
Оңғарсынова Фариза
«20 ғасырдың 60 жылдарынан кейінгі қазақ әдебиеті (1960-2000)» пәні бойынша әдістемелік нұсқау
Мақатаев социализм дәуірінің төл перзенті
Мұқағали поэзиясын мектепте оқыту жолдары
М. Мақатаевтың азаматтық тұлғасын өзінің өлеңдері мен поэмалары арқылы сомдау
О. Жанайдаровтың поэтикалық аудармалары
Мақағали шығармалары мен аудармалары
М.Мақатаев поэзиясындағы отаншылдық рухы
Пәндер