Бездік эпителий қызметі

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Аннотация

Мазмұны

Кіріспе . . .

1. Ұлпалар туралы ілім . . .

1. 1 Ұлпалар туралы түсінік . . .

1. 2 Эпителиалдық ұлпа эпителий . . .

1. 3 Эпителийдің классификациясы . . .

1. 4 Эпителийлердің түрлері . . .

1. 4. 1 Целомдық эпителий . . .

1. 4. 2 Бір қабатты куб пішінді эпителий . . .

1. 4. 3 Бір қабатты цилиндр тәрізді эпителий . . .

1. 4. 4 Көп қабатты эпителий . . .

2. Бездік эпителийге жалпы сипаттама . . .

2. 1 Бездік эпителий туралы түсінік . . .

2. 2 Бездік эпителий қызметі . . .

2. 3 Бездік эпителийдің маңызы . . .

Қорытынды . . .

Пайдаланылған әдебиеттер . . .

Қосымшалар . . .

Кіріспе

Гистология - жануарлар организмдерінің түрлі ұлпаларының құрылысын, қызметін және дамуын зерттейтін ғылым.

Ұлпа дегеніміз белгілі функцияны атқаруға арналған құрылысы ұқсас тарихи қалыптасқан клеткалар мен клеткааралық заттардың комплексі. Ұлпалардың микроскопиялық құрылысы мен функциясын зерттеудің негізінде Франс Лейдиг 1853 жылы олардың бірінші классификациясын ұсынған болатын. Оның классификациясын Альберт Келликер 1855 жылы жарық көрген өзінің гистология оқулығында пайдаланған.

Лейдиг пен Келликер ұлпаларды төрт топқа бөлген:

1. Эпителиалдық ұлпалар.

2. Дәнекер ұлпалары.

3. Бұлшық ет ұлпалары.

4. Нерв ұлпасы.

Ұлпалардың осы төрт типін А. А. Заварзин екі топқа біріктіруді ұсынған:

1. Жалпы маңызды ұлпалар. Бұған эпителиалдық ұлпалар мен дәнекер ұлпалары жатады.

2. Мамандалған ұлпалар (бұлшық ет ұлпасы мен нерв ұлпасы) . Эволюция процесінде алдымен жалпы маңызды ұлпалар пайда болған, «мамандалған ұлпалар филогенетикалық дамудың кейінгі кезеңінде бөлініп шыққан. Әрбір ұлпаның құрамыңда дамудың әр түрлі кезеңдеріндегі клеткалық элементтер кездеседі.

Шала жіктелген клеткаларды А. А. Заварзин камбиялық клеткалар деп атаған. Камбиялық элементтерден жоғары дәрежеде жіктелген, мамандалған элементтер пайда болады. Камбиялық клеткалар көбейе алатын болса, мамандалған клеткалар ондай қабілетінен айрылған

1. Ұлпалар туралы ілім

1. 1 Ұлпалар туралы түсінік

1. 2 Эпителиалдық ұлпа эпителий

Эпителиалдық ұлпаны шекаралық ұлпа деп те атайды. Эпителий деген термин гректің екі сөзінен құралған «Эпи» - үсті және «телий» - еміздікше яғни

еміздікшелерді жауып тұрады деген ұғымды білдіреді. Дәнекер ұлпалар еміздікшелерінің үстінде орналасқан ұлпаны эпителий деп атап, бұл термиңді алғаш рет Рюнеш қолданған.

Эпителий дененің барлық сыртқы беті мен серозалық қабықшаларды қаптайды және организмнің көптеген бездерін құрайды. Эпителиалдық ұлпа клеткалардан - эпителиоциттерден тұрады. Эпителийге мына төмендегі белгілер тән:

1. Эпителий - организмді сыртқы немесе ішкі ортадан бөліп тұратын және олармен байланысты қамтамасыз ететін шекаралық ұлпа.

Эпителийдіц клсік. ііілри к. іг». п . урлп орплласады.
Эпителиалдық улпвныннггінімлсслсын клеткалар қүрайды.
Эпителий үнемі сыргқы орілнын . нерінде болады, соған байланысты олардыц рсгснсрлңиилық (қалпына ке-лу) қабілеті жоғары.
Эпителиалдық клеткалардын қүрылысы полярлы ке-леді. Базальдық және апикальдық бміктврі қүрылысы мен қызметі жағынан бірдей болмлйди МЫСІЛМ ішектің эпите-лиалдық клеткаларының апикллық бетінде микробүрлер болады, ішкі торлы аппарат ядроның үстіңгі аймағында ор-наласқан, ал клеткалардың 6а:шп. дық боліктерінде мик-робүрлер мен торлы аппараттың ІЛвМвХТТбрі болмайды. Эпителий клеткаларының полярлы болуы олардың шека-рада орналасуына байланысты.
Эпителий базальдық мембрананың үстінде жатады. Базальдық мембрана эпителий клеткалары мен оның ас-тындағы дәнекер клеткаларының тіриіілік әрекеттерінің әсерінен пайда болады және осы екі үлианы, бір жагьшан, бірін-бірінен бөліп, екінші жағынан, оларды біріктіріп, біртүтас комплекс қүрайды. Эпителийдің қоректенуі ба-зальдық мембрана арқылы диффузиялық жолмен қамтамасыз етіледі.

45-сурегп. Эпителийдің түрлері:

а - бір қабатты жалпақ; б - қуб төрізді, е - цилиндр тәрізді, г - көп қатарлы кірпікшелі эпите-лий. I - базальдық мембрана, 2 - данекер ұлпа, 3 - кірпікшелі клеткалар, 4 - бокал төрізді клет-калар, 5- аралык клеткалар.

/ іпніслийде нерв талшықтары кеп болады, ал қан мси пимфа тамырлары болмайды. Эпителийдің негізгі кыімсіі піініц астында орналасқан дәнекер ұлпасын коргаү Сонымен бірге кейбір жағдайларда белгілі эпите-іш. імдіак клс; ткалар секрет бөлу және сіңіру функцияларын да агқарады.

1. 3 Эпителийдің классификациясы

Эпителиалдық ұлпалардың шығу тегіне, қүрылысына ж. »не атқаратын қызметіне негізделген олардың түрлі клас-сификаңиясы бар.

МОРФОЛОГИЯЛЫҚ КЛАССИФИКАЦИЯ

Эпителийдің қүрылыс ерекшелігіне негізделген. Бұл классификация бойынша эпителийлерді бір қабатты және кеп қабатты деп бөледі. Бір қабатты эпителий бір қатарлы және көп қатарлы болып бөлінеді. Эпителийлерді клетка-ларының пішініне қарай жалпақ, куб пішінді, цилиндр тәрізді деп ажыратады (45-сурет) .

ОНТО ЖӘНЕ ФИЛОГЕНЕТИКАЛЫҚ КЛАССИФИКАЦИЯ -

Эпителийлер классификациясының бұл түрін, олардың белгілі бір үрықтық жапырақшадан шығу тегін еске алып Н. Г. Хлопин үсынған. Ол эпителийлердің төмендегі тип-терін ажыратқан:

1. Эктодермадан пайда болатын эпидермалық эпителий
(жабындылық эпителий, тері бездері, ауыз қуысының эпи-
телийі, сілекей бездері) ;

Энтодермадан дамитын энтородермалық эпителий (ішектің, бауырдың, үйқы безінің эпителийлері) ;
Мезодермадан пайда болатьш цело-нефродермалық эпителий (жыныс бездерінің, бүйректің эпителий мен ме-зотелий) ;
Нерв түтігінің бастамасынан дамитын эпендимо-гли-ялық эпителий (эпендима) ;

5. Мезенхимадан түзілетін эндотелий. Эпителийдің
соңғы екі түрін зерттеушілердің көпшілігі эпителийлер
қатарына жатқызбайды. Жүлын каналы мен ми
қарыншаларьшың астары - эпендиманы - нерв ұлпасына,
ал қан тамырларының астары - эндотелийді дәнекер ұлпа-
сына жатқызуды орынды деп санайды.

функциялі. ік һ ПАІ < ИФИКАЦИЯ

Жануарлардың коппіілігіидг іііиіслиидіи мына тип-терін ажыратуға болады.

Жабушы тері ЭПИТ6ЛИЙІ
Кілегей кабыкшілірдын ММТММЙІІ

Дененің екінші қуысып літлрллп іүрлтып серозалық қабықшаларының эпителийі (ПЛМРІЛЫІ . мсрикардиялық және қүрсақ қуыстарыпып. ) ;

Ішкі органдардыц ПірвНХИЫІС ЫИ (ПИТвлийі (аль-

веолалық, бүйрек, эпителийі, гонодлллр меп бездердің эпителийі т. б. ) .

1. 4 Эпителийлердің түрлері

1. 4. 1 Целомдық эпителий

Эпителийдің бұл түрі адам мен і үткорск іілердің өкпе альвеолаларының, серозалық куыстірдыи ж, ше серозалық қабықшалардың беттерін астарлап түрІДЫ. Серозалық қабықіпалар мен қуыстар эпителийінің целомдық деп ата-луы ол дененің екінші қуысы немесе ЦІЛОМДЫ астарлап түратьшдығына байланысты. Мезодермаиыц туындысы болғандықтан, мезотелий деп аталады.

Мезотелий - жалпақ клеткалардың жүқа қабаты. Клеткаларының жиегі тегіс болмай, ирек-ирек болып ке-леді. Олардың кейбірі екі немесе үш ядролы. Электрондық микроскопиялық зерттеу мезотелий клеткаларының бетінде микробүрлердің болатынын анықтады. Мезотелий шын мағынасындағы эпителийдің қатарына жатпайды. Біріншіден, олардың клеткаларының ішкі ортада орналасу-ына байланысты полярлылығы нашар байқалады. Екіншіден, мезотелий клеткаларының өзара байланыстары жеңіл үзіледі. Бұл қасиет эпителийлерге тән емес. Мезоте-лийдің калпына келуі оның клеткаларының көбеюінің нәтижесінде жүреді. Мезотелийдің басқа ұлпалардан пайда болмайтыны және оларға айналмайтыны бүның жоғары дәрежеде мамандалғанын көрсетеді. Мезотелий клеткала-рының арасында десмосомалық контактілер болады. Мезо-телийдің ерекше қасиеттерінің бірі оның клеткаларының дене қуысына түлеп түсетіндігі. Мезотелий клеткаларының фагоцитоздық қабілеті бар. Мезотелий дене қуысы мен ұлпалар арасында "сероза - гематолимфалық тосқауыл" түзеуге қатысады. Ішкі мүшелер бірімен-бірі қосылып, бітісіп-жабысып қалмауына және олардың орын ауысты-рып қозғалуына мезотелий қолайлы жағдай тугызады. Меютелийдің физиологиялық регенерация қабілеті өте

і . ч. іры.

1. 4. 2 Бір қабатты куб пішінді эпителий

БІР ҚАБАТТЫ КУБ ПІШІНДІ ЭПИТЕЛИЙ

Эпителийдің бұл түрі организмде сирек кездеседі. Ол аналық жыныс безін қаптайды, бүйректің жүмсақ затьшың жинаушы түтіктерін, бездердің үсақ өзектерін (бауырдың, үйқы безінің, сілекей бездерінің) астарлап түрады. Кллқанша безінде де байқалады. Бүйрек канал-шықтарының эпителийінің бос бетінде микробүрлер бола-ды. Клеткаларының үлкендігі бірдей, ядросы цитоплазмасының ортасында орналасады.

1. 4. 3 Бір қабатты цилиндр тәрізді эпителий

БІР ҚАБАТТЫ ЦИЛИНДР ТӘРІЗДІ ЭПИТЕЛИЙ

Сирек кездесетін эпителийдің түрі. Бүның негізгі фун-кциясы - ылғал беттерді қорғау. Бұл кезде секрет бөлу немесе сіңіру қызметтерін аткармайды.

Осы эпителийдің барлық клеткалары біріне-бірі үқсас. Кейбір бездердің өзектеріңде кездеседі. Көпшілік жағдайда бір қабатты цилиндр тәрізді эпителий езгеріске үшырап, қорғау қызметтерімен бірге секрет болу және сіңіру функ-цияларын да атқарады. Секреторлық және сіңіруші клет-калардан түратын бір қабатты цилиндр тәрізді эпителий ішекті астарлайды. Сондықтан оны ішек эпителийі деп атайды. Ішектің түрлі бөлімдеріндегі эпителиалдық клет-калардың қүрылысы бірдей емес, жалпы алғаңда оларды екі топқа бөлуге болады:

Ішектің қуысындағы қорытылған өнімдердің сіңуін қамтамасыз ететін клеткалар.
Шырыш бөлетін (бокал тәрізді клеткалар) секретор-лық клеткалар. Ішек эпителийінің сіңіруші клеткаларын жарық микроскоппен қарағанда сызылған жүқа қабатпен қапталғанын керуге болады. Осы белгісіне қарап, оны щет-калық кемкерме деп атаған. Электрондық микроскоп бұл қүрылымның плазмалемманың есінділерінен түзілгенін анықтайды. Әрбір есіндінің келденең елшемі 0, 1-0, 2 мкм, ал үзындығы 1-3 мкм. Осы ультромикроскопиялық қүры-лымдар микробүрлер деп аталған. Микробүрлердің биіктігі мен бір клеткадағы саны айнымалы. Эмбриондық клетка-ларда олар аз болады. Жіктелу процесі кезінде мик-робүрлердің саны кебейеді. Олар ішек эпителийінің сіңіру

бетін 25-30 есе арттырлды. Ішп I ■ Кн. ірглсындағы ас қорытылуында жиналган түрлі ілплр . ід(о>6ңияланады, кейін пиноцитоз арқыли клстклнип 11 щ оплазмасына түседі.

Қоректі заттарды сіңіругс қатыеа отырып, бұл эпите-лий ас қорыту жолындагы біІСТСріМЛіряіІН дене ішіне өтуіне кедергі болады. Сонимсп біргс скы ұлпа ішектің қабырғасын ас қорыту фермсіпк•ри Щфытушы әсерінен қорғайды. Ащы және тоқ ішектердіц лштслиллдық аста-рының бір қабатты цилиндр тлрпді клсіклллрының ара-сында клеткаларды механикалик л., »не химиялық зақымдардан қорғайтын шырыш болетін бір клеткалы без-дер болып есептелетін кептеген бокіЛ Тврііді клеткалар кездеседі.

Ішек эпителий клеткалары мен баллльдық мембрана-ның арасындағы байланыс жеңіл үиіледі. Ас қорыту жолы-ның үздіксіз қозғалысы мен эпителийдің үдемелі жүмысы клеткалардың тез тозуына әкеліп согады. Ішек эпите-лийінің қүрамында көбею қабілетінен айырылмаған крип-таларда орналасқан, шала жіктелген клеткалар болады. Бөлінудің нәтижесінде пайда болган жас клеткалар өліп, түлеген клеткалар орнын басады. Ішек эпителийінің бар-лық клеткалары 30-36 сағаттың ішінде жаңарады.

1. 4. 4 Көп қабатты эпителий

КӨП ҚАБАТТЫ ЭПИТЕЛИЙ

Көп қабатты эпителий сіңіруді тиімді қамтамасыз атқара алмайды. Сонымен бірге көп қабатты қүрылым сек-рет бөлу қызметіне нашар бейімделген. Сондықтан көп қабатты эпителийдің бетіне секрет оның астында орна-ласқан бездерден келеді де өзінің өзектері арқылы оның бетіне ашылады. Сонымен, кеп қабатты эпителий негізінде қорғаныш қызметін атқарады.

Көп қабатты эпителийдің мүйізденбейтін және мүйізделуші деп аталатын екі түрі бар.

КӨП ҚАБАТТЫ МҮЙІЗДЕНБЕЙТІН ЭПИТЕЛИЙ

Бұл эпителий механикалық әсерге ерекше қатты үшы-райтын ылғал беттерге тән. Ылғалға қажет сүйық, эпите-лийдің астында орналасқан борпылдақ дәнекер ұлпасында болатын бездерден келеді. Эпителийдің бұл түрі ауыз бен өңештің ішкі қуысын, қынапты, көздің мүйіз қабығының бетін, тік ішектің артқы бөлігін астарлайды. Эпителийдің осы іүрінде клеткалардың үш қабаты болады: базальдық қабат, коп бүрышты немесе қанат тәрізді клеткалардың қабаты, жал-п; іқ клеткалардан түратын үстіңгі қабат (46-сурет) .

Базальдық қабат негізгі мембрананың үстінде орна-ласқан митоз жолымен жедел көбейетін цилиндр тәрізді клеткалардан түрады. Базальдық қабаттың клеткалары ба-ілльды немесе негізгі мембранаға арнаулы қүрылымдармен бскіген. Клеткалардың ортаңғы қабаты немесе көп бүрыш-ты клеткалар қабаты десмосомалармен жабдықталған жіңішке өсінділермен байланысқан көп бүрышты клетка-лардан түрады. Клеткалардың арасында эпителиалдық клеткалардың қалың қабатының қоректенуін қамтамасыз ететін ұлпалық сүйық ағатын клеткааралық кеңістіктер бо-лады. Көп бүрышты клеткалар қабатының клеткалары Гольджи аппаратының көмегімен клеткааралық цемент деп аталатын затты синтездейді. Көп қабатты мүйізделмейтін жалпақ эпителийдің үстіңгі қабаты жалпақ клеткалардан түзілген, солардың ең үстінгілері оқтын-оқтын түлеп түсіп отырады. Түлеп түскен клеткалардың орнын төменнен жаңа клеткалар басады.

КӨП ҚАБАТТЫ МҮЙІЗДЕЛУШІ ЭПИТЕЛИЙ

Тері эпителиі өзінің қүрылысы жағынан алуан түрлі. Омыртқалыларда тері эпителиі көп қабатты, омыртқасыздарда бір қабатты болады.

Тері екі қабаттан түрады: терінің өзі немесе дерма деп аталатын дәнекер ұлпалық бөлік пен эпидермис делінетін эпителиалдық қабаттан (47-сурет) . Мүйізделген көп қабатты эпителий қүрылысы мен қасиеттері түрліше қабаттардан түрады. Осы аттарды үш зонаға біріктіруге болады. Ең те-реңгісі базальдық мембрананың үстінде жататын цилиндр тәрізді эпителиалдық клеткалардың бір қатарынан түратын базальдық қабат. Бұл қабаттың клеткаларының базальдық бетінде базальдық мембранаға кіріп түратын саусақ тәрізді өсінділер болады. Осы өсінділер арқылы бүкіл эпителииалдық қабат базальдық мембранаға бекиді.

Базальдық қабаттың клеткаларының клеткааралық кеңістікке қараған бетінде көптеген микробүрлер болады. Базальдық мембрана арқылы дәнекер ұлпасынан диффузи-ялық жолмен эпителийге келген қоректік затты бірінші болып осы қабаттың клеткалары қабылдайды. Базальдық

46-сурет.

Көздің мүйіз қабығымыи мүйһдсміниим

жалпақ эпителийі:

1 -яәнскср ұлпа, 2 базальдық мембрянд, 3 - бд

қабаттың эпителиалдық клеткалары, 4~ квп гЛуи. і щ,

калар қабаты, . 5- жалпак клеткалардын бг іи қдЛдп. і

47-сурет.

Терінің мүйізделген көп

кабатты эпителийі (эпидермис) :

/- всу зонасы, 2 - дәнді зона, 3 - жылтырак кабат, 4 - мұйіз зонасы, . 5- базальдық мембрана, 6 - дөнскер ұлписы.

қабаттың клеткалары жедел белінеді және жаңадан пайда болған клеткаларының негізгі массасы үстінде орналасқан қабатқа ауысады. Базальдық қабаттың үстінде кеп бүрыш-ты немесе қанат тәрізді клеткалардың 4-8 қабаттары ор-наласқан. Бұлардың жинағы кеп бүрышты клеткалардың қабатын қүрайды. Бұл қабатты базальдық қабатпен қосып, өсуші қабат дейді. Өсуші зонаның клеткаларының қабаттары дәңді және жылтырақ клеткалардың зонасына ауысады. Терінің бетіне жақын біршама қалыңдығы бар мүйізденіп өлген клеткалар зонасы жатады. Көбею кабілеті базальдық клеткаларда ғана сақталған. Эпителийдің тіршілігінде бұл клеткалардың маңызы үлкен. Бетіндегі қабаттардың үздіксіз түлеп түсетін клеткаларының орны осы клеткалар арқылы толады.

Дәнді зона жалпақ клеткалардың 3-4 қатарынан түра-ды, жылтырақ қабатты клеткалардың 2-4 қатарын қүрай-ды. Дәнді клеткалардың цитоплазмасында кератоглиалин-ммң үіақ дондері пайда болады. Жылтырақ қабатта кера-РОГЛМЛИННЫҢ дәндері қосылып, гомогендік массаны қүрай-дЫі Мүйі; і қабатта кератоглиалин кератинге айналады. ТірІДв ксратин маңызды рөл атқарады. Денемізді кеуіп-к\) . іи кллудан, механикалык зақымданудан және микро-Ги. ірдыц спуінен қорғайды.

2. Бездік эпителийге жалпы сипаттама

2. 1 Бездік эпителий туралы түсінік

БЕЗДІК ЭПИТЕЛИЙ

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.