Кәсiпорынның қаржысының жағдайын бағалаудың көрсеткiштерi мен даму теориясы
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Кәсiпорынның қаржысының жағдайын бағалаудың көрсеткiштерi мен даму теориясы
1.1. Кәсiпорын қаржысының басты мақсаттары ... ... ... ... .. 5
1.2. Кәсiпорын қаржысындағы . менеджменттiң ролi ... ... ... 8
1.3. Ресей кәсiпорын қаржысының механизмiнiң ерекшелiктерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2. Кәсiпорын қаржылық жағдайын, қаржылық
бағалауын талдау
2.1. Жалпы кәсiпорын, шағын кәсiпорын түрлерiн
қарастыру және ондағы жұмысшылар саны мен жалақысын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.2. Шағын кәсiпорынның тұрақтылық қаржылық
жағдайға жету үшiн кәсiпорын стратегиясы ... ... ... 17
3. Кәсiпорынның қаржылық тұрақты болуының
шешу жолдары
3.1. Кәсiпорынның қаржылық жағдайындағы басты
мәселе . банкрот ... ... ... ... ... ... ...21
3.2. Осы мәселенi шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
Қолданған әдебиеттер ... ... .29
1. Кәсiпорынның қаржысының жағдайын бағалаудың көрсеткiштерi мен даму теориясы
1.1. Кәсiпорын қаржысының басты мақсаттары ... ... ... ... .. 5
1.2. Кәсiпорын қаржысындағы . менеджменттiң ролi ... ... ... 8
1.3. Ресей кәсiпорын қаржысының механизмiнiң ерекшелiктерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2. Кәсiпорын қаржылық жағдайын, қаржылық
бағалауын талдау
2.1. Жалпы кәсiпорын, шағын кәсiпорын түрлерiн
қарастыру және ондағы жұмысшылар саны мен жалақысын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.2. Шағын кәсiпорынның тұрақтылық қаржылық
жағдайға жету үшiн кәсiпорын стратегиясы ... ... ... 17
3. Кәсiпорынның қаржылық тұрақты болуының
шешу жолдары
3.1. Кәсiпорынның қаржылық жағдайындағы басты
мәселе . банкрот ... ... ... ... ... ... ...21
3.2. Осы мәселенi шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
Қолданған әдебиеттер ... ... .29
ҚР кәсiпорындарында соңғы жылдары елiмiздiң экономикасының нарықтың қатнастарға өтуiне байланысты бухгалтерлiк есептiң, әдiстемесi мен тәжiрбиесiнде түбегейлi өзгерiстер болды. Бугалтерлiк есеп стандарттары мен субъектiлерiнiң қаржы-шаруашылық қызметi шоттары бас жоспарының 1997 ж. 1 қаңтарынан қолданысқа енгiзiлуi және қаржылық есеп беру нысандарының халықаралық стандарт талаптарына сәйкестендiрiлуi нарықтық экономика жағдайына сай қаржылық талдаудың жаңа әдiстемесiн жасауды қажет етедi. Есеп тiркемелерiнде шаруашылық операцияларын жазып көрсетудiң дәстүрлi бухгалтерлiк қызмет, көптеген қаржылық ақпаратты пайдаланушылардың сұрақ - тiлектерiне толығынан жауап бере алмайтындығын тәжiрбие көрсеттi. Әскерлiк шешiмдер қабылдау үшiн бұл ақпарат белгiлi түрде өзгертiлуi және өңделуi қажет. Қазiргi жағдайда бухгалтер қаржылық нәтиже қалыптастырудың әр түрлi әдiстерiн бiлудi, кәсiпорында қабылданған қаржылық стратегияны iс жүзiне асыруды қамтамасыз ететiн есеп саясатын таңдап алып, соны басшылыққа ұсынуы керек, яғни оның қызметiнiң аясы жай есепшiлiктен қаржы жағдайын талдау iсi ажырамас бөлiгi болып табылатын, қаржы менеджментiне дейiн өсiп, айтарлықтай кеңейедi. Қоғамда қаржылық талдау бiреудiң орынсыз тiлегiнен емес, өмiрлiк аса қажеттiлiк салдарынан туындады. Нарықтың экономика оған қатысушылардың барлығынан ой жүйесi мен өзгеше iс-әрекеттi талап етедi. Ол зауыт, қоймалары мен ашық алаңдарда,материалдар мен шикiзаттың қисапсыз қорларының көгерiп, тот басып жатуына, яғни милиондаған теңгенiң доғарылып, бекерге ысырап болуына жол бере алмайды. Кәсiпорын мүлкiне салынған әрбiр теңге жаңа табыс әкелу үшiн осы қорларды қозғалысқа келтiредi. Қазiргi уақытта болып жатқан нарықтық қатнастар кәсiпорындардың шаруашылықты жүргiзушi субъект ретiнде құқық жағдайларын едәуiр нығайтып, олардың көптеген өндiрiстiк және қаржылық мәселелердi өз бетiнше шеуiне мол мүмкiншiлiк ашты. Атап айтқанда iшкi және сыртқы рынокта бiлiктi шерiктi таңдауға қол жеттi, өйткенi болашақтағы бiрлескен iс-әрекеттiң тиiмдiлiгi көбiнесе осыған байланысты болады. Кәсiпорындар бұрынғыдай жоғарғы жақтың жөн сiлтеуiмен емес, контрагенттердi (жабдықтаушы, сатып алушы, мердiгер, банк және т.б.) қазiргi кезде өз қалауы бойынша алады. Нарық жағдайында кәсiпорынның өмiршеңдiгiнiң кепiлi мен жай-күйiнiң орнықтылығының негiзi оның қаржы тұрақтылығы болып табылады. Ол ақша қаражатын еркiн орын алмастыра отырып қолданып, тиiмдi пайдалану жолымен өнiмдi өндiру мен сатудың үздiксiз процесiн қамтамасыз ете алатын өзiнiң қаржы ресурстары жағдайын көрсетедi.
1. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы.-Алматы, 2003.
2. «Егемен Қазақстан».-Алматы, 2005.
3. Журнал «Қаржы-Қаражат».-Алматы, 2005.
4. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. «Қаржы».-Алматы, 2005.
5. «Статистический ежегодник». 2002.
6. «Статистический ежегодник». 2003.
7. «Қазақстан сегодня». 2005.
8. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Ғ. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау.-Алматы:Экономика, 2001.
9. «Қазақстан цифрларында». 2003.
10. «Банки». 2004.
2. «Егемен Қазақстан».-Алматы, 2005.
3. Журнал «Қаржы-Қаражат».-Алматы, 2005.
4. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. «Қаржы».-Алматы, 2005.
5. «Статистический ежегодник». 2002.
6. «Статистический ежегодник». 2003.
7. «Қазақстан сегодня». 2005.
8. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Ғ. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау.-Алматы:Экономика, 2001.
9. «Қазақстан цифрларында». 2003.
10. «Банки». 2004.
Мазмұны
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Кәсiпорынның қаржысының жағдайын бағалаудың
көрсеткiштерi мен даму теориясы
1.1. Кәсiпорын қаржысының басты мақсаттары ... ... ... ... .. 5
1.2. Кәсiпорын қаржысындағы - менеджменттiң ролi ... ... ... 8
1.3. Ресей кәсiпорын қаржысының механизмiнiң
ерекшелiктерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2. Кәсiпорын қаржылық жағдайын, қаржылық
бағалауын талдау
2.1. Жалпы кәсiпорын, шағын кәсiпорын түрлерiн
қарастыру және ондағы жұмысшылар саны мен жалақысын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 13
2.2. Шағын кәсiпорынның тұрақтылық қаржылық
жағдайға жету үшiн кәсiпорын стратегиясы ... ... ... ... .. 17
3. Кәсiпорынның қаржылық тұрақты болуының
шешу жолдары
3.1. Кәсiпорынның қаржылық жағдайындағы басты
мәселе – банкрот ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
3.2. Осы мәселенi шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 27
Қолданған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 29
КIРIСПЕ
ҚР кәсiпорындарында соңғы жылдары елiмiздiң экономикасының нарықтың
қатнастарға өтуiне байланысты бухгалтерлiк есептiң, әдiстемесi мен
тәжiрбиесiнде түбегейлi өзгерiстер болды. Бугалтерлiк есеп стандарттары мен
субъектiлерiнiң қаржы-шаруашылық қызметi шоттары бас жоспарының 1997 ж. 1
қаңтарынан қолданысқа енгiзiлуi және қаржылық есеп беру нысандарының
халықаралық стандарт талаптарына сәйкестендiрiлуi нарықтық экономика
жағдайына сай қаржылық талдаудың жаңа әдiстемесiн жасауды қажет етедi. Есеп
тiркемелерiнде шаруашылық операцияларын жазып көрсетудiң дәстүрлi
бухгалтерлiк қызмет, көптеген қаржылық ақпаратты пайдаланушылардың сұрақ -
тiлектерiне толығынан жауап бере алмайтындығын тәжiрбие көрсеттi. Әскерлiк
шешiмдер қабылдау үшiн бұл ақпарат белгiлi түрде өзгертiлуi және өңделуi
қажет. Қазiргi жағдайда бухгалтер қаржылық нәтиже қалыптастырудың әр түрлi
әдiстерiн бiлудi, кәсiпорында қабылданған қаржылық стратегияны iс жүзiне
асыруды қамтамасыз ететiн есеп саясатын таңдап алып, соны басшылыққа ұсынуы
керек, яғни оның қызметiнiң аясы жай есепшiлiктен қаржы жағдайын талдау iсi
ажырамас бөлiгi болып табылатын, қаржы менеджментiне дейiн өсiп,
айтарлықтай кеңейедi. Қоғамда қаржылық талдау бiреудiң орынсыз тiлегiнен
емес, өмiрлiк аса қажеттiлiк салдарынан туындады. Нарықтың экономика оған
қатысушылардың барлығынан ой жүйесi мен өзгеше iс-әрекеттi талап етедi. Ол
зауыт, қоймалары мен ашық алаңдарда,материалдар мен шикiзаттың қисапсыз
қорларының көгерiп, тот басып жатуына, яғни милиондаған теңгенiң доғарылып,
бекерге ысырап болуына жол бере алмайды. Кәсiпорын мүлкiне салынған әрбiр
теңге жаңа табыс әкелу үшiн осы қорларды қозғалысқа келтiредi. Қазiргi
уақытта болып жатқан нарықтық қатнастар кәсiпорындардың шаруашылықты
жүргiзушi субъект ретiнде құқық жағдайларын едәуiр нығайтып, олардың
көптеген өндiрiстiк және қаржылық мәселелердi өз бетiнше шеуiне мол
мүмкiншiлiк ашты. Атап айтқанда iшкi және сыртқы рынокта бiлiктi шерiктi
таңдауға қол жеттi, өйткенi болашақтағы бiрлескен iс-әрекеттiң тиiмдiлiгi
көбiнесе осыған байланысты болады. Кәсiпорындар бұрынғыдай жоғарғы жақтың
жөн сiлтеуiмен емес, контрагенттердi (жабдықтаушы, сатып алушы, мердiгер,
банк және т.б.) қазiргi кезде өз қалауы бойынша алады. Нарық жағдайында
кәсiпорынның өмiршеңдiгiнiң кепiлi мен жай-күйiнiң орнықтылығының негiзi
оның қаржы тұрақтылығы болып табылады. Ол ақша қаражатын еркiн орын
алмастыра отырып қолданып, тиiмдi пайдалану жолымен өнiмдi өндiру мен
сатудың үздiксiз процесiн қамтамасыз ете алатын өзiнiң қаржы ресурстары
жағдайын көрсетедi.
Кәсiпорынның қаржы тұрақтылығын бағалау, объективтiк, ғылыми
негiзделген және үлесiмдi басқару, өндiрiстiк, әсiресе қаржылық шешiмдер
қабылдау үшiн оның қаржылық жағдайын талдау қажет. Тек терең және ұқыпты
талдау негiзiнде ғана оның қызметiн объективтi бағалап, кәсiпорынның
қаржылық тұрақтылығын нығайту немесе жақсарту және оның iскерлiк
белсендiлiгiн арттыруға бағытталған басқару шешiмдерiн қабылдау үшiн,
басшылыққа нақты ұсыныстар беруге болады. Нарықтық экономика жағдайында
экономикалық қызметтiң барлық экономикадағы негiзгi буыны - бұл кәсiпорын.
Қазiргi нарықтық жағдайда тек мынандай ғана кәсiпорын өмiршең бола алады,
егер де ол нарық талабына аса сауаттылықпен және компоненттiлiкпен
анықтайтын, сұраныс талабын қанағаттандыратын өнiмдердi өндiрудi
ұйымдастыратын және бiлiктi қызметкерлерге жоғарғы табыспен, ең соңында,
көп пайданы табуды қамтамасыз ете алатын болса.
1.Кәсiпорынның қаржысының жағдайын бағалаудың
көрсеткiштерi мен даму теориясы
1.1. Кәсiпорын қаржысының басты мақсаттары
Нарықтық қатнастары жағдайында кәсiпорынның қаржылық жағдайын
талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсiпорындардың тәуелсiздiкке ие болуымен,
сондай-ақ меншiк иелерi, жұмысшылар, коммерциялық серiктестер және де басқа
контроагенттер алдында өзiнiң өндiрiстiк кәсiпкерлiк қызметiнiң нәтижелерi
үшiн толық жауап кершiлiкте боулымен байланысты.
Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдау жөнiндегi сұрақтарды қарастырмас
бұрын "қаржылық жағдай" дегенiмiз немесе "қаржылық жай-күй" дегенiмiз не,
соны анықтап алған жөн. Кәсiпорынның қаржылық жағдайы кәсiпорынның қалыпты
өндiрiстiк, коммерциялық және басқа да қызмет түрлерi үшiн қажеттi қаржы
ресурстармен қамтамасыз етiлуiмен және оларды мақсатқа сай, тиiмдi тарату
және пайдаланумен, сондай-ақ басқа шаруашылық субъектiлерiмен қаржылық
қарым қатынаста болу, төлеу қаблеттiлiгi және қаржылық тұрақтылықпен
сипатталады. Кәсiпорынның уақтылы төлеу мүмкiндiгi оның қаржылық жағдайының
жақсылығын көрсетедi. Қаржылық жағдай - бұл қаржы ресурстарының қолда
барын, үлестiрiлiп таратылуы және пайдалануын сипаттайтын көрсеткiштер
жиынтығы.
Кәсiпорындар қаржысы - қаржы жүйесiнiң маңызды сфераларының бiрi
ретiнде құн түрiндегi ЖIӨ жасау, бөлу және пйадалану процестерiн қамтиды.
Кәсiпорындар қаржысы деп - өндiрiстiк капиталдарды қалыптастыру, өнiм
өндiрiп, оны өткiзу, меншiктi қаржы ресурстарын жасау, қаржыландырудың
сыртқы көздерiн тарту, оларды бөлу және пайдалану процесiндегi экономикалық
қатнастарды айтады. Олар негiзiнен ЖIӨ мен ҰТ жасалатын материалдық өндiрiс
сферасында iс-әрекет етедi. Сондықтан кәсiпорындар қаржысы материалдық
өндiрiс кәсiпорындар қаржысының мазмұны мен және оларды ұйымдастырудың
қағидаттарымен бiрдей болып келедi. Кәсiпорындардың қаржысын ұйымдастырудың
қажеттi қағидаты - басқарудың барлық деңгейлерiндегi қаржы резервтерiнiң
болуы. Қаржы резервтерi әр түрлi әдiстермен өндiрiстiк және әлеуметтiк
қорлардың мөлшерiне пайзбен (%), пайда немесе табыстан тұрақты нормативтер
бойынша ааударымдар арқылы жасалуы мүмкiн. Кәсiпорындардың қаржысын
ұйымдастыру - кәсiпорындар қаржысының қалыптасу және алынған табыстарды әр
бiр қатысушының мүлiктегi үлесiне сәйкес кейiнгi бөлудiң ерекшелiктерiмен
анықталды. Кәсiпорындардың құрылтайшылары мен қатысушылары, өздерiнiң
салымдарын ақша қаражаттары, мүлiктiң әр түрлi түрлерi, мүлiктiк құқықтар
түрiнде жүзеге асырады. Табыс-төтенше таралған, кең түрде қабылданатын,
сонымен қатар түрлiше маңызды қолданылатын көп мағыналы ұғым. Сөздiң кең
мағынасында ақшалай құнына ие болуды кез келген ақша қаражатының түсiмi
мен материалдық құндылықты алуды көрсетедi. Кәсiпорынның табысы олардың
активтерiнiң артуы немесе капитал меншiгiнiң көбеюiне әкелетiн
мiндеттемелердiң кемуi. Кәсiпорынның жалпы табысына ақшалай түсiм
тауарларды сату және қызмет көрсетуден түсетiн ақшалай түсiм, атқарылған
қызметтен, мүлiктiк бағалылықты сатудан, несие берiлгендегi алынатын тиiстi
проценттер және басқа да ақшалай және материалдық түсiмдер жатады.
Экономикалық теорияда табыс деп тұрақты және нарықтық субъектiлердiң
қарамағына заңды түрде тiкелей түсетiн ақшалай салаларын айтады. Табыс
алудың шарты - бұл қоғамның пайдалы қызметi. Бұл сұраныстың қажетiне
жататын тауарларды шығару. Мына төмендегi табыстардың түрлерiн айыруға
болады:
1.Жалпы табыс (ЖТ) - тауарлардың белгiлi мөлшерiн сатудан түскен
ақшалай сомасы. Ол тауар бағасын тауар мөлшерiне көбейтуге тең.
2.Орта табыс (ОТ) - жалпы табысты өнiм өлшемiнiң мөлшерiне бөлу (К)
ОТ=.
3.Шектi табыс (ШТ) - бұл өнiм өлшемiн сатуды көбейту арқасында жалпы
табыстың үстелуi.
ШТ=.
Кәсiпорын табыстарын көбейту әдiсi ретiнде бағалар стратегиясын
үлгiлеудiң 3 кезеңдерi бар:
1 кезең: Жабу сомалары әдiсi арқылы бағаны есептеу.
2 кезең: Баға сызбаларын есептеу және жазу.
3 кезең: Тiк және көлденең дифференциялдық өзара байланысты бағалар
жүйесiн есептеу. Бұл кезеңдер кәсiпорын үшiн тиiмдi болады, себебi көлденең
дифференциалау нарықтың түрлi сегменттерiнде тауардың бiр түрiне түрлi
бағалар ұсынады, ал тiк дифферециалауда шығында мен пйаданың бар сомасы
тауар түрлерi бойынша түрлi мөлшерде таратылады.
Табысты көбейту үшiн табыс пен кәсiпорынның қаржылық жағдайын жақсару
үшiн айналым уақытын төмендету бойынша шаралар қолдану керек. Бұл табысқа
және кәсiпорынның қаржылық жағдайына оң жағынан әсер етедi.
Таза пайда экономикалық санатының маңызды және кез келген коммерциялық
мекемелер қызметiнiң негiзгi мақсаты болып табылады. Нарықтық қатынастарда
пайда экономикалық санаты ретiнде құрылған материалдық өндiрiс саласының
таза пайдасын қамтиды. Әрбiр кәсiпорынның жиынтық көрсеткiшi пайда түсiмi
болып табылады. Пайда дегенiмiз - тауар өткiзуден және қызмет көрсетуден
алынған ақшалай кiрiс пен оны өндiруге және сатуға жұмсалған шығындардың
айырмасы. Пайда - бұл өндiрiстiң айналылымының қаржылық қорытындысын
бiлдiретiн кәсiпорын қызметiнiң нәтижелi экономикалық көрсеткiшi. Пайда
баланстық және есептеулiк болып бөлiнедi. Жалпы баланстық пайда мынадан
құралады:
1.Тауарлы өнiмдердi сатудан түсетiн пайда.
2.Тауарлы өнiмнiң құрамына жатпайтын басқа өнiмдерден және қызмет
көрсетуден түскен пайда немесе зиян.
3.Сатылатыннан тыс операцияларды жоспарлаудан түскен пайда немесе
зияндар. Оған жататындар: айыппұлдар, сыйақылар және т.б. Пайда жоспарлы
бағалар мен келiсiм-шарттар, салыстырмалы және қазiргi қолданылып жүрген
бағалар негiзiнде жасалады. Пайда көлемiн анықтау тiкелей есептеу немесе
талдау әдiстерiмен жүргiзiледi. Пайданы тiкелей есептеу әдiсiмен анықтау -
өнiмнiң әрбiр жеке түрлерiн көтерме бағамен есептегендегi сатудан түсетiн
ақшалай түсiм және оның өзiндiк құнының арасындағы айырмасы болып табылады.
Нарықтық экономика жағдайында пайданың маңызы орасан зор. Кәсiпорынның
пайдасы әр түрлi қызмет есебiнен алынуы мүмкiн. Барлық пайданың жиынтық
деңгейi - кәсiпорынның жалпы пайдасы. Кәсiпорынның пайдасы 2 көрсеткiшке
байланысты: өнiм бағасы және оны өндiруге кететiн шығындар. Нарықтағы өнiм
бағасы-сұраныс пен ұсыныстың өзара iс қимылының нәтижесi.
Пайданың түрлерi және оның есептеудiң әдiсi
Жалпы пайда+ Жалпы табыс - Өндiрiс шығындары
Экономикалық пайда = Жалпы табыс - Барлық ресурстардың экономикалық
шығындары
Бугалтерлiк пайда + Жалпы табыс - Оның шығындары
Таза экономикалық пайда = Бухгалтерлiк пайда - Өндiрiстiң анық
шығындары
Таза пайда= Жалпы пайда - Салықтар, мiндеттi төлемдер
Қалыпты пайда= Капиталға нормативтi қайтарым - Кәсiпкерлiк табыстың
мөлшерi
Шаруашылық пайдасы= Қалыпты пайда - Экономикалық пайда
Шектi пайда= Шектi табыс-Шектi шығындар
Пайда өнiдiс және таза табысты бөлу, экономикалық ынталандыру қорын
жасау және пйадалану үдерiсi кезiнде кәсiпорын ұжымдары мен оның жеке
мүшелерiнiң арасында. Сонымен бiрге мемлекеттiк кәсiпоырндар мен жеке
кәсiпорындар арасында қалыптасатын экономикалық қатнастардың белгiлi
бағытын бiлдiредi. Өндiрiстi басқарудың жаңа жағдайында iшкi шаруашылықтың
күрделi қаржыны қаржыландырып негiзгi табыстарды құру және өзiндiк
айналмалы құралдарды толықтыру iсiнде бюджеттiк қаржы емес, кәсiпорынның өз
табысы негiзгi қаржылық көзге айналады. Жоспарлы пайданың жалпы мөлшерiн
кәсiпорындардың өздерi белгiлейдi. Кәсiпорындар пайдасының жалпы мөлшерiне
мыналар жатады: олардың өнiмдерiн сатудан түскен пайда, көмекшi қайта
өңдейтiн өндiрiстен және олардың салаларынан, қызмет көрсетуден алынатын
кiрiс, сатуға жатпайтын кiрiстер.
1.2.Кәсiпорын қаржысындағы - менеджменттiң ролi
ҚР-да өтiп жатқан нарықтық экономика реформасы экономиканы
қалыптастыру және дамытудың бiрден-бiр маңыз бағыттарының сипаты ретiнде
қаржы менеджмент үлгiсiн қосады. Ол бiздiң елiмiзде жаңа экономикалық
қатнастарды және әлеуметтiк-экономикалық процестердi басқарудың жаңа
жүйелерiн пайдалануға үлкен себебiн тигiздi. Қазiргi жағдайда кәсiпорындар
басқаша жағдайда қызмет атқаруда. Не өндiру, қалай және кiм үшiн - бұл
сұрақтарды олардың өздерi де дербес шешудi қажет етедi. Қаржы менеджменттi
нарықтық жағдайдағы экономикалық ынталандырудың әдiстерiн, әр түрлiлiк
принциптерiн қолдану, материалды, қаржыны, ақпаратты және ресурстарды
оңтайлы пайдалану негiзiнде шаруашылық эмiрiндегi қол жеткiзуге бағытталған
басқарудың ерекше түрi ретiндегi экономикалық дербес субъектiсi деп
түсiндiруге болады. Ағылшын тiлiнiң Оксфордтық сөздiгi менеджменттiң 4
аталымын бередi:
1. Адамдардың өзара қатнаста болуының үлгiсi, тәсiлi.
2. Басқарудың өнерi мен билiк.
3. Әкiмшiлдiк дағдылары және бiлудiң ерекше түрi.
4. Басқару органы, әкiмшiлiк бiрлiгi.
Менеджменттiк қызмет-бұл кәсiпорындарды жұмыс iстейтiндердiң еңбегiне,
ақыл-парасаттарына, адамдардың мiнез-құлықтары уәждерiне сүйене отырып
алдына қойған мақсаттарын iс жүзiне асыруды ұйымдастырады. Отандық
менеджменттiң басты негiзi - адам ресурстары және кәсiпкерлiк қызметi болып
табылады. Сондықтан да, оның басты мiндетi - ақпараттың, бiлiмнiң, тәжербие
мен өндiргiш күштердiң жаңа ережелерiн жасау. Менеджмент жүйесiнде көптеген
түрлердi бөлуге болады:
1. Өндiрiсiтк менеджмент.
2. Кадрлық менеджмент.
3. Инновациялық менеджмент.
4. Ақпарат менеджментi.
5. Қаржы менеджментi.
6. Сауда менеджментi.
7. Маркетинг менеджментi.
8. Салық менеджмент.
9. Халықаралық менеджмент.
Менеджменттiң бернесi - бұл басқарушылық қызметтiң нақтылы түрi,
арнайы қабыл алу және тәсiлi, сол сияқты тиiстi жұмысты ұйымдастыру,
қызметтi бақылау арқылы жүзеге асырылады. Мiне6 осыдан, басқару мазмұнының
негiзгi құрамдас компонентiнiң бiрi-берне болып табылады. Яғни сол немесе
басқа да жай жұмысты бiршама орындау үшiн не керек. қорытындысында iстi,
қалай ұйымдастыру, уәждемелеу және оның орындалуын бақылау керектiгiн күнi
бұрын анықтауды қажет етедi. Мұны басқару, бернесi деп атауға болады.
Менеджменттiк берне-өндiрiс факторларын пайдалану, жаңа өнiмдер мен
технологияны енгiзу жөнiндегi шешiмдердi ұйымдастыру және орындауды
абылдаудан тұрады.
Берне - басқарудың объективтi құрылуы, ұғымды, қалыптастыру және
басқарудың берне құрылымының жүйелi тәсiлiнен тұрады. Басқарудың әрбiр
бернесi одан әрi саралауға тап болуы мүмкiн. Мына кестеде бiрден-бiр мүмкiн
болатын нұсқалар шамаланады:
Басқару бернесiн сыныптау
Басқару сатысы Басқару бернесi
Басқарушылық шешiмдi қабыладу Болжау
Қабылданған шешiмдi iске асыру Жоспарлау ұйымдастыру
Бақылау Ілестiру және реттеу жандандыру
және ынталандыру есеп. Талдау.
Берненiң құрамы - мiндетi ақпараттың өзiнiң құрылымы басқару
объектiсiнiң ерекшелiктерiмен анықталады. Объектiнiң ерекшелiгiне
байланысты, сол сияқты жалпы басқару объектiсiнiң бернелерiмен апараттың
кейбiр буындарының берне-мiндеттерiмен бөлiнедi:
1. Өндiрiстiң техникалық дайындығы.
2. Қызмет көрсетудiң бiрнеше түрлерi.
3. Өнiм сапасын бақылау.
Менеджмент - бұл нарықтық экономикалық қалыптасуы, кәсiпкерлiктiң
дамуы заңды тұлғалар қызметiн жандандыру үшiн нақтылы жағдайлар жасауы
кезiнде тек бiр уақытта пайда болатын инновациялық ғылым кешенi Отадық
менеджменттiң негiзi адамдар мен кәсiпкерлiк қызмет болып табылады.
Менеджмент кадрларды қалыптастырады, адамдар арасындағы қатнастар жүйесiн
белгiлейдi. Осыған орай, менеджменттiң тағы бiр басты мiндетi -
ызметкерлердiң дамуына ықпал ету, оқыту және олардың өсуiне кепiлдiк беру.
Менеджменттерге басшылық мiндеттерiн орындау үшiн оларға түпкiлiктi және
көбеюшi, яғни артушы талаптар қойылады. Сондықтан да, басшы қызметкерлердiң
ынталы жүйелерiн жете зерттеудi қажет етедi. Менеджменттiң мiндетi мен
бернесi тек ерекше мамандар санаты қызметi арқылы iске асырылады. Мұны
менеджлер деп айтуға болады.
Менеджер - бұл басқарушылық қызметпен айналысатын кәсiпкер маман.
Қаржы менеджментi ұғымы- тиiмдi пайдалану мақсаты мен кәсiпорынның ақша
ағынының, кәсiпорынның бүкiл қаражатының қозғалысы механизмiн басқару
жүйесi жатады. Кәсiпорындарда қаржы менеджменттiң объектiлерi мыналар болып
табылады: жылжымайтын және жылжыйтын мүлiк, мүiлктiк құқықтар, жұмыстар
және қызметтер, ақпарат. Сөйтiп кәсiпорындардың қаржы менеджментiнiң
шеңберi нарықтық факторлармен анықталады. Қаржы менеджментiнiң маңызды
аспектiсi кәсiпорынның қаржылық жай-күйiн талдау болып табылады. Бұл
кәсiпорынның қаржы тұрақтылығын, оның рыноктағы жағдайын сипаттау үшiн
қажет. Қаржы менеджментi кәсiпорнынның қаржылық қамтамасыз етiлуiнiң
тактикасы мен стратегиясы ретiнде қаржының тиiмдi iс-әрекет етуiнiң
мақсаттары үшiн оның ағындарын басқаруға мүмкiндiк бередi.
"Менеджер" дегенiмiз - ұйымдастыру және басқару жөнiндегi шаруашылық
дербестiгi бар iскер адам өз iсiн егжей-тегжейлi бiлетiн мамандарылған
басшы. Менеджер адам қаржы және басқа да ресурстарын көп өнiмдiлiкке
жеткiзедi. Менеджерлiк әрекеттiң қорытындысы алға қойылған мақсатқа жетумен
бағаланады. Қандай да салада жұмыс iстемесiн әр бiр менеджердiң жұмысында 5
базалық операция болады:
1. Мақсатты белгiлейдi. Ол мiндеттiң әр бiр тобын анықтайды және оны
мақсатқа жету үшiн не iстеу керек екенiн шешедi.
2. Менеджер жұмысты ұйымдастырады. Ол әрекет түрлерiн, шешiмдi, қатынасты,
қойылған мақсатты iске асыру үшiн қажеттiлiкке талдау жасайды.
3. Менеджер мотивация мен коммуникация қолдайды. Ол түрлi жұмыстарға
жауапкершiлiктi адамдардан өзiнiң құрамын жасақтайды және де мұны ерекше
әдiс, жәрдемiмен жалақы жөнiнде жұмысқа тағайындау, қызметке жоғарылату
арқылы және көптеген басқа да түрлi шешiмдердi кадрлар арқылы шешудi
ұымдастырады.
4. Менеджерлiк қызметiндегi өлшеу. Ол өлшеу бiрлiгiн белгiлейдi, әр бiр
адамның өзiне тән көрсеткiшi болуын қадағалайды, бағалайды және нәтижесiне
назар аударады.
5. Ол өзiмен бiрге адамдардың өсуiне жағдай жасайды. Аталған еңбек өнiмнiң
сапасы ұйым мүшелерiнiң өсуiне қолда бар мүмкiншiлiктi қамтамасыз етедi.
Сонымен, отандық тиiмдi менеджердiң негiзгi сапалылығы - жоғары
кәсiпқойлық жаңалықты қолдаудағы iскерлiк және жетiлдiрудi көтермелеу,
қызметкерлердiң жақсы жұмыс iстегенi үшiн мадақтау және тиiмдi топталған
пiкiр сайысын өткiзу т.б. болып табылады.
1.3.Ресей кәсiпорын қаржысының механизмiнiң ерекшелiктерi
Ресей кiтаптарында кәсiпорын қаржысына мынандай анықтама бередi.
Кәсiпорын қаржысы - ақша қозғалысынан пайда болатын экономикалық ақша
қатнастар. Ресейдегi кәсiпорын қаржысы - кәсiпорын қаржысын басқару
механизмiне байланысты болып келедi. Кәсiпорын қаржысының механизмi -
экономикалық заңдардың талабына сай мемлекетпен құралған кәсiпорын қаржысын
ұйымдастыру жүйесi. Кәсiпорын қаржысын басқару механизмi көмегi арқлы өзiн-
өзi, қаржыландыруға және керектi ақша қорлармен қамтамасыз етуге жетедi.
Оны төмендегi кестеден көруге болады.
1991 ж. КСРО ыдырағаннан кейiн Ресейде Қазақстан сияқты нарыққа көше
бастады. Нарық талабына сай кәсiпорын қаржысын ұйымдастырды, құрды,
кәсiпорынның қаржысының тұрақты болу жолдарын зерттедi. Кәсiпорын қаржысын
айтқанда ол барын қамтиды: жалақы, пайда, табыс, импорт, экспорт. Соның
iшiнде Ресей кәсiпорындарында жұмыс iстейтiн адамдардың орташа айлық
жалақысына тоқталайық. Ол төмендегi кестеде көрсетiлген.
Орташа айлық номиналды жолақысы адамдардың
1998 1999 200 2001 2002 2003
1051 15241 2224 4360 5499
Бұл кестеден жалақының жылдан жылға өскенiн көрiп отырмыз.
2. Кәсiпорын қаржылық жағдайын, қаржылық
бағалауын талдау
2.1. Жалпы кәсiпорын, шағын кәсiпорын түрлерiн қарастыру
және ондағы жұмысшылар саны мен жалақысын талдау
Кәсiпорынның қаржылық жағдайына статистикалық анализ берместен бұрын
ҚР-да қанша кәсiпорын тiркелген жөнiнде жалпы сипаттама берейiк (1 кесте).
1 кесте
(2003 ж. 1 шiлдесiне)
Соның iшiнде меншiк нысандары мен түрлерi бойынша
Барлығы Мемле-кЖекеше Олардан Шетел
еттiк барлығы
Мемлекет-тiБiрлескен
к кәсiпо-рынд
қаты-суыменар (шетел
(шетел қаты-суымен
қа-тысуыссы)
з)
1 2 3 4 5 6 7
ҚР Шағын Орта182796 25661 149473 1133 5089 7662
Iрi 170108 18204 144381 703 4812 7523
10674 6607 3975 266 198 92
2014 850 1117 159 79 47
Ауылшарушылығ10723 209 10445 91 100 69
ы, аңшы-лық 9443 138 9238 56 89 67
және ор-ман 982 51 929 27 8 2
шаруашы-лығы 298 20 278 8 3 -
Шағын Орта
Iрi
Балық аулау 348 18 329 3 6 1
және балық 330 17 312 2 6 1
өсiру Шағын 10 1 9 1 - -
Орта Iрi 8 - 8 - - -
Кен өндiру 1062 4 1008 22 118 50
өнеркәсiбi 895 3 851 7 82 41
Шағын Орта 94 1 91 9 18 2
Iрi 79 - 66 6 18 7
Өңдеу 15163 378 14203 210 865 582
өнеркәсiбi 14110 343 13223 111 774 544
Шағын Орта 767 27 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Кәсiпорынның қаржысының жағдайын бағалаудың
көрсеткiштерi мен даму теориясы
1.1. Кәсiпорын қаржысының басты мақсаттары ... ... ... ... .. 5
1.2. Кәсiпорын қаржысындағы - менеджменттiң ролi ... ... ... 8
1.3. Ресей кәсiпорын қаржысының механизмiнiң
ерекшелiктерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2. Кәсiпорын қаржылық жағдайын, қаржылық
бағалауын талдау
2.1. Жалпы кәсiпорын, шағын кәсiпорын түрлерiн
қарастыру және ондағы жұмысшылар саны мен жалақысын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 13
2.2. Шағын кәсiпорынның тұрақтылық қаржылық
жағдайға жету үшiн кәсiпорын стратегиясы ... ... ... ... .. 17
3. Кәсiпорынның қаржылық тұрақты болуының
шешу жолдары
3.1. Кәсiпорынның қаржылық жағдайындағы басты
мәселе – банкрот ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
3.2. Осы мәселенi шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 27
Қолданған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 29
КIРIСПЕ
ҚР кәсiпорындарында соңғы жылдары елiмiздiң экономикасының нарықтың
қатнастарға өтуiне байланысты бухгалтерлiк есептiң, әдiстемесi мен
тәжiрбиесiнде түбегейлi өзгерiстер болды. Бугалтерлiк есеп стандарттары мен
субъектiлерiнiң қаржы-шаруашылық қызметi шоттары бас жоспарының 1997 ж. 1
қаңтарынан қолданысқа енгiзiлуi және қаржылық есеп беру нысандарының
халықаралық стандарт талаптарына сәйкестендiрiлуi нарықтық экономика
жағдайына сай қаржылық талдаудың жаңа әдiстемесiн жасауды қажет етедi. Есеп
тiркемелерiнде шаруашылық операцияларын жазып көрсетудiң дәстүрлi
бухгалтерлiк қызмет, көптеген қаржылық ақпаратты пайдаланушылардың сұрақ -
тiлектерiне толығынан жауап бере алмайтындығын тәжiрбие көрсеттi. Әскерлiк
шешiмдер қабылдау үшiн бұл ақпарат белгiлi түрде өзгертiлуi және өңделуi
қажет. Қазiргi жағдайда бухгалтер қаржылық нәтиже қалыптастырудың әр түрлi
әдiстерiн бiлудi, кәсiпорында қабылданған қаржылық стратегияны iс жүзiне
асыруды қамтамасыз ететiн есеп саясатын таңдап алып, соны басшылыққа ұсынуы
керек, яғни оның қызметiнiң аясы жай есепшiлiктен қаржы жағдайын талдау iсi
ажырамас бөлiгi болып табылатын, қаржы менеджментiне дейiн өсiп,
айтарлықтай кеңейедi. Қоғамда қаржылық талдау бiреудiң орынсыз тiлегiнен
емес, өмiрлiк аса қажеттiлiк салдарынан туындады. Нарықтың экономика оған
қатысушылардың барлығынан ой жүйесi мен өзгеше iс-әрекеттi талап етедi. Ол
зауыт, қоймалары мен ашық алаңдарда,материалдар мен шикiзаттың қисапсыз
қорларының көгерiп, тот басып жатуына, яғни милиондаған теңгенiң доғарылып,
бекерге ысырап болуына жол бере алмайды. Кәсiпорын мүлкiне салынған әрбiр
теңге жаңа табыс әкелу үшiн осы қорларды қозғалысқа келтiредi. Қазiргi
уақытта болып жатқан нарықтық қатнастар кәсiпорындардың шаруашылықты
жүргiзушi субъект ретiнде құқық жағдайларын едәуiр нығайтып, олардың
көптеген өндiрiстiк және қаржылық мәселелердi өз бетiнше шеуiне мол
мүмкiншiлiк ашты. Атап айтқанда iшкi және сыртқы рынокта бiлiктi шерiктi
таңдауға қол жеттi, өйткенi болашақтағы бiрлескен iс-әрекеттiң тиiмдiлiгi
көбiнесе осыған байланысты болады. Кәсiпорындар бұрынғыдай жоғарғы жақтың
жөн сiлтеуiмен емес, контрагенттердi (жабдықтаушы, сатып алушы, мердiгер,
банк және т.б.) қазiргi кезде өз қалауы бойынша алады. Нарық жағдайында
кәсiпорынның өмiршеңдiгiнiң кепiлi мен жай-күйiнiң орнықтылығының негiзi
оның қаржы тұрақтылығы болып табылады. Ол ақша қаражатын еркiн орын
алмастыра отырып қолданып, тиiмдi пайдалану жолымен өнiмдi өндiру мен
сатудың үздiксiз процесiн қамтамасыз ете алатын өзiнiң қаржы ресурстары
жағдайын көрсетедi.
Кәсiпорынның қаржы тұрақтылығын бағалау, объективтiк, ғылыми
негiзделген және үлесiмдi басқару, өндiрiстiк, әсiресе қаржылық шешiмдер
қабылдау үшiн оның қаржылық жағдайын талдау қажет. Тек терең және ұқыпты
талдау негiзiнде ғана оның қызметiн объективтi бағалап, кәсiпорынның
қаржылық тұрақтылығын нығайту немесе жақсарту және оның iскерлiк
белсендiлiгiн арттыруға бағытталған басқару шешiмдерiн қабылдау үшiн,
басшылыққа нақты ұсыныстар беруге болады. Нарықтық экономика жағдайында
экономикалық қызметтiң барлық экономикадағы негiзгi буыны - бұл кәсiпорын.
Қазiргi нарықтық жағдайда тек мынандай ғана кәсiпорын өмiршең бола алады,
егер де ол нарық талабына аса сауаттылықпен және компоненттiлiкпен
анықтайтын, сұраныс талабын қанағаттандыратын өнiмдердi өндiрудi
ұйымдастыратын және бiлiктi қызметкерлерге жоғарғы табыспен, ең соңында,
көп пайданы табуды қамтамасыз ете алатын болса.
1.Кәсiпорынның қаржысының жағдайын бағалаудың
көрсеткiштерi мен даму теориясы
1.1. Кәсiпорын қаржысының басты мақсаттары
Нарықтық қатнастары жағдайында кәсiпорынның қаржылық жағдайын
талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсiпорындардың тәуелсiздiкке ие болуымен,
сондай-ақ меншiк иелерi, жұмысшылар, коммерциялық серiктестер және де басқа
контроагенттер алдында өзiнiң өндiрiстiк кәсiпкерлiк қызметiнiң нәтижелерi
үшiн толық жауап кершiлiкте боулымен байланысты.
Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдау жөнiндегi сұрақтарды қарастырмас
бұрын "қаржылық жағдай" дегенiмiз немесе "қаржылық жай-күй" дегенiмiз не,
соны анықтап алған жөн. Кәсiпорынның қаржылық жағдайы кәсiпорынның қалыпты
өндiрiстiк, коммерциялық және басқа да қызмет түрлерi үшiн қажеттi қаржы
ресурстармен қамтамасыз етiлуiмен және оларды мақсатқа сай, тиiмдi тарату
және пайдаланумен, сондай-ақ басқа шаруашылық субъектiлерiмен қаржылық
қарым қатынаста болу, төлеу қаблеттiлiгi және қаржылық тұрақтылықпен
сипатталады. Кәсiпорынның уақтылы төлеу мүмкiндiгi оның қаржылық жағдайының
жақсылығын көрсетедi. Қаржылық жағдай - бұл қаржы ресурстарының қолда
барын, үлестiрiлiп таратылуы және пайдалануын сипаттайтын көрсеткiштер
жиынтығы.
Кәсiпорындар қаржысы - қаржы жүйесiнiң маңызды сфераларының бiрi
ретiнде құн түрiндегi ЖIӨ жасау, бөлу және пйадалану процестерiн қамтиды.
Кәсiпорындар қаржысы деп - өндiрiстiк капиталдарды қалыптастыру, өнiм
өндiрiп, оны өткiзу, меншiктi қаржы ресурстарын жасау, қаржыландырудың
сыртқы көздерiн тарту, оларды бөлу және пайдалану процесiндегi экономикалық
қатнастарды айтады. Олар негiзiнен ЖIӨ мен ҰТ жасалатын материалдық өндiрiс
сферасында iс-әрекет етедi. Сондықтан кәсiпорындар қаржысы материалдық
өндiрiс кәсiпорындар қаржысының мазмұны мен және оларды ұйымдастырудың
қағидаттарымен бiрдей болып келедi. Кәсiпорындардың қаржысын ұйымдастырудың
қажеттi қағидаты - басқарудың барлық деңгейлерiндегi қаржы резервтерiнiң
болуы. Қаржы резервтерi әр түрлi әдiстермен өндiрiстiк және әлеуметтiк
қорлардың мөлшерiне пайзбен (%), пайда немесе табыстан тұрақты нормативтер
бойынша ааударымдар арқылы жасалуы мүмкiн. Кәсiпорындардың қаржысын
ұйымдастыру - кәсiпорындар қаржысының қалыптасу және алынған табыстарды әр
бiр қатысушының мүлiктегi үлесiне сәйкес кейiнгi бөлудiң ерекшелiктерiмен
анықталды. Кәсiпорындардың құрылтайшылары мен қатысушылары, өздерiнiң
салымдарын ақша қаражаттары, мүлiктiң әр түрлi түрлерi, мүлiктiк құқықтар
түрiнде жүзеге асырады. Табыс-төтенше таралған, кең түрде қабылданатын,
сонымен қатар түрлiше маңызды қолданылатын көп мағыналы ұғым. Сөздiң кең
мағынасында ақшалай құнына ие болуды кез келген ақша қаражатының түсiмi
мен материалдық құндылықты алуды көрсетедi. Кәсiпорынның табысы олардың
активтерiнiң артуы немесе капитал меншiгiнiң көбеюiне әкелетiн
мiндеттемелердiң кемуi. Кәсiпорынның жалпы табысына ақшалай түсiм
тауарларды сату және қызмет көрсетуден түсетiн ақшалай түсiм, атқарылған
қызметтен, мүлiктiк бағалылықты сатудан, несие берiлгендегi алынатын тиiстi
проценттер және басқа да ақшалай және материалдық түсiмдер жатады.
Экономикалық теорияда табыс деп тұрақты және нарықтық субъектiлердiң
қарамағына заңды түрде тiкелей түсетiн ақшалай салаларын айтады. Табыс
алудың шарты - бұл қоғамның пайдалы қызметi. Бұл сұраныстың қажетiне
жататын тауарларды шығару. Мына төмендегi табыстардың түрлерiн айыруға
болады:
1.Жалпы табыс (ЖТ) - тауарлардың белгiлi мөлшерiн сатудан түскен
ақшалай сомасы. Ол тауар бағасын тауар мөлшерiне көбейтуге тең.
2.Орта табыс (ОТ) - жалпы табысты өнiм өлшемiнiң мөлшерiне бөлу (К)
ОТ=.
3.Шектi табыс (ШТ) - бұл өнiм өлшемiн сатуды көбейту арқасында жалпы
табыстың үстелуi.
ШТ=.
Кәсiпорын табыстарын көбейту әдiсi ретiнде бағалар стратегиясын
үлгiлеудiң 3 кезеңдерi бар:
1 кезең: Жабу сомалары әдiсi арқылы бағаны есептеу.
2 кезең: Баға сызбаларын есептеу және жазу.
3 кезең: Тiк және көлденең дифференциялдық өзара байланысты бағалар
жүйесiн есептеу. Бұл кезеңдер кәсiпорын үшiн тиiмдi болады, себебi көлденең
дифференциалау нарықтың түрлi сегменттерiнде тауардың бiр түрiне түрлi
бағалар ұсынады, ал тiк дифферециалауда шығында мен пйаданың бар сомасы
тауар түрлерi бойынша түрлi мөлшерде таратылады.
Табысты көбейту үшiн табыс пен кәсiпорынның қаржылық жағдайын жақсару
үшiн айналым уақытын төмендету бойынша шаралар қолдану керек. Бұл табысқа
және кәсiпорынның қаржылық жағдайына оң жағынан әсер етедi.
Таза пайда экономикалық санатының маңызды және кез келген коммерциялық
мекемелер қызметiнiң негiзгi мақсаты болып табылады. Нарықтық қатынастарда
пайда экономикалық санаты ретiнде құрылған материалдық өндiрiс саласының
таза пайдасын қамтиды. Әрбiр кәсiпорынның жиынтық көрсеткiшi пайда түсiмi
болып табылады. Пайда дегенiмiз - тауар өткiзуден және қызмет көрсетуден
алынған ақшалай кiрiс пен оны өндiруге және сатуға жұмсалған шығындардың
айырмасы. Пайда - бұл өндiрiстiң айналылымының қаржылық қорытындысын
бiлдiретiн кәсiпорын қызметiнiң нәтижелi экономикалық көрсеткiшi. Пайда
баланстық және есептеулiк болып бөлiнедi. Жалпы баланстық пайда мынадан
құралады:
1.Тауарлы өнiмдердi сатудан түсетiн пайда.
2.Тауарлы өнiмнiң құрамына жатпайтын басқа өнiмдерден және қызмет
көрсетуден түскен пайда немесе зиян.
3.Сатылатыннан тыс операцияларды жоспарлаудан түскен пайда немесе
зияндар. Оған жататындар: айыппұлдар, сыйақылар және т.б. Пайда жоспарлы
бағалар мен келiсiм-шарттар, салыстырмалы және қазiргi қолданылып жүрген
бағалар негiзiнде жасалады. Пайда көлемiн анықтау тiкелей есептеу немесе
талдау әдiстерiмен жүргiзiледi. Пайданы тiкелей есептеу әдiсiмен анықтау -
өнiмнiң әрбiр жеке түрлерiн көтерме бағамен есептегендегi сатудан түсетiн
ақшалай түсiм және оның өзiндiк құнының арасындағы айырмасы болып табылады.
Нарықтық экономика жағдайында пайданың маңызы орасан зор. Кәсiпорынның
пайдасы әр түрлi қызмет есебiнен алынуы мүмкiн. Барлық пайданың жиынтық
деңгейi - кәсiпорынның жалпы пайдасы. Кәсiпорынның пайдасы 2 көрсеткiшке
байланысты: өнiм бағасы және оны өндiруге кететiн шығындар. Нарықтағы өнiм
бағасы-сұраныс пен ұсыныстың өзара iс қимылының нәтижесi.
Пайданың түрлерi және оның есептеудiң әдiсi
Жалпы пайда+ Жалпы табыс - Өндiрiс шығындары
Экономикалық пайда = Жалпы табыс - Барлық ресурстардың экономикалық
шығындары
Бугалтерлiк пайда + Жалпы табыс - Оның шығындары
Таза экономикалық пайда = Бухгалтерлiк пайда - Өндiрiстiң анық
шығындары
Таза пайда= Жалпы пайда - Салықтар, мiндеттi төлемдер
Қалыпты пайда= Капиталға нормативтi қайтарым - Кәсiпкерлiк табыстың
мөлшерi
Шаруашылық пайдасы= Қалыпты пайда - Экономикалық пайда
Шектi пайда= Шектi табыс-Шектi шығындар
Пайда өнiдiс және таза табысты бөлу, экономикалық ынталандыру қорын
жасау және пйадалану үдерiсi кезiнде кәсiпорын ұжымдары мен оның жеке
мүшелерiнiң арасында. Сонымен бiрге мемлекеттiк кәсiпоырндар мен жеке
кәсiпорындар арасында қалыптасатын экономикалық қатнастардың белгiлi
бағытын бiлдiредi. Өндiрiстi басқарудың жаңа жағдайында iшкi шаруашылықтың
күрделi қаржыны қаржыландырып негiзгi табыстарды құру және өзiндiк
айналмалы құралдарды толықтыру iсiнде бюджеттiк қаржы емес, кәсiпорынның өз
табысы негiзгi қаржылық көзге айналады. Жоспарлы пайданың жалпы мөлшерiн
кәсiпорындардың өздерi белгiлейдi. Кәсiпорындар пайдасының жалпы мөлшерiне
мыналар жатады: олардың өнiмдерiн сатудан түскен пайда, көмекшi қайта
өңдейтiн өндiрiстен және олардың салаларынан, қызмет көрсетуден алынатын
кiрiс, сатуға жатпайтын кiрiстер.
1.2.Кәсiпорын қаржысындағы - менеджменттiң ролi
ҚР-да өтiп жатқан нарықтық экономика реформасы экономиканы
қалыптастыру және дамытудың бiрден-бiр маңыз бағыттарының сипаты ретiнде
қаржы менеджмент үлгiсiн қосады. Ол бiздiң елiмiзде жаңа экономикалық
қатнастарды және әлеуметтiк-экономикалық процестердi басқарудың жаңа
жүйелерiн пайдалануға үлкен себебiн тигiздi. Қазiргi жағдайда кәсiпорындар
басқаша жағдайда қызмет атқаруда. Не өндiру, қалай және кiм үшiн - бұл
сұрақтарды олардың өздерi де дербес шешудi қажет етедi. Қаржы менеджменттi
нарықтық жағдайдағы экономикалық ынталандырудың әдiстерiн, әр түрлiлiк
принциптерiн қолдану, материалды, қаржыны, ақпаратты және ресурстарды
оңтайлы пайдалану негiзiнде шаруашылық эмiрiндегi қол жеткiзуге бағытталған
басқарудың ерекше түрi ретiндегi экономикалық дербес субъектiсi деп
түсiндiруге болады. Ағылшын тiлiнiң Оксфордтық сөздiгi менеджменттiң 4
аталымын бередi:
1. Адамдардың өзара қатнаста болуының үлгiсi, тәсiлi.
2. Басқарудың өнерi мен билiк.
3. Әкiмшiлдiк дағдылары және бiлудiң ерекше түрi.
4. Басқару органы, әкiмшiлiк бiрлiгi.
Менеджменттiк қызмет-бұл кәсiпорындарды жұмыс iстейтiндердiң еңбегiне,
ақыл-парасаттарына, адамдардың мiнез-құлықтары уәждерiне сүйене отырып
алдына қойған мақсаттарын iс жүзiне асыруды ұйымдастырады. Отандық
менеджменттiң басты негiзi - адам ресурстары және кәсiпкерлiк қызметi болып
табылады. Сондықтан да, оның басты мiндетi - ақпараттың, бiлiмнiң, тәжербие
мен өндiргiш күштердiң жаңа ережелерiн жасау. Менеджмент жүйесiнде көптеген
түрлердi бөлуге болады:
1. Өндiрiсiтк менеджмент.
2. Кадрлық менеджмент.
3. Инновациялық менеджмент.
4. Ақпарат менеджментi.
5. Қаржы менеджментi.
6. Сауда менеджментi.
7. Маркетинг менеджментi.
8. Салық менеджмент.
9. Халықаралық менеджмент.
Менеджменттiң бернесi - бұл басқарушылық қызметтiң нақтылы түрi,
арнайы қабыл алу және тәсiлi, сол сияқты тиiстi жұмысты ұйымдастыру,
қызметтi бақылау арқылы жүзеге асырылады. Мiне6 осыдан, басқару мазмұнының
негiзгi құрамдас компонентiнiң бiрi-берне болып табылады. Яғни сол немесе
басқа да жай жұмысты бiршама орындау үшiн не керек. қорытындысында iстi,
қалай ұйымдастыру, уәждемелеу және оның орындалуын бақылау керектiгiн күнi
бұрын анықтауды қажет етедi. Мұны басқару, бернесi деп атауға болады.
Менеджменттiк берне-өндiрiс факторларын пайдалану, жаңа өнiмдер мен
технологияны енгiзу жөнiндегi шешiмдердi ұйымдастыру және орындауды
абылдаудан тұрады.
Берне - басқарудың объективтi құрылуы, ұғымды, қалыптастыру және
басқарудың берне құрылымының жүйелi тәсiлiнен тұрады. Басқарудың әрбiр
бернесi одан әрi саралауға тап болуы мүмкiн. Мына кестеде бiрден-бiр мүмкiн
болатын нұсқалар шамаланады:
Басқару бернесiн сыныптау
Басқару сатысы Басқару бернесi
Басқарушылық шешiмдi қабыладу Болжау
Қабылданған шешiмдi iске асыру Жоспарлау ұйымдастыру
Бақылау Ілестiру және реттеу жандандыру
және ынталандыру есеп. Талдау.
Берненiң құрамы - мiндетi ақпараттың өзiнiң құрылымы басқару
объектiсiнiң ерекшелiктерiмен анықталады. Объектiнiң ерекшелiгiне
байланысты, сол сияқты жалпы басқару объектiсiнiң бернелерiмен апараттың
кейбiр буындарының берне-мiндеттерiмен бөлiнедi:
1. Өндiрiстiң техникалық дайындығы.
2. Қызмет көрсетудiң бiрнеше түрлерi.
3. Өнiм сапасын бақылау.
Менеджмент - бұл нарықтық экономикалық қалыптасуы, кәсiпкерлiктiң
дамуы заңды тұлғалар қызметiн жандандыру үшiн нақтылы жағдайлар жасауы
кезiнде тек бiр уақытта пайда болатын инновациялық ғылым кешенi Отадық
менеджменттiң негiзi адамдар мен кәсiпкерлiк қызмет болып табылады.
Менеджмент кадрларды қалыптастырады, адамдар арасындағы қатнастар жүйесiн
белгiлейдi. Осыған орай, менеджменттiң тағы бiр басты мiндетi -
ызметкерлердiң дамуына ықпал ету, оқыту және олардың өсуiне кепiлдiк беру.
Менеджменттерге басшылық мiндеттерiн орындау үшiн оларға түпкiлiктi және
көбеюшi, яғни артушы талаптар қойылады. Сондықтан да, басшы қызметкерлердiң
ынталы жүйелерiн жете зерттеудi қажет етедi. Менеджменттiң мiндетi мен
бернесi тек ерекше мамандар санаты қызметi арқылы iске асырылады. Мұны
менеджлер деп айтуға болады.
Менеджер - бұл басқарушылық қызметпен айналысатын кәсiпкер маман.
Қаржы менеджментi ұғымы- тиiмдi пайдалану мақсаты мен кәсiпорынның ақша
ағынының, кәсiпорынның бүкiл қаражатының қозғалысы механизмiн басқару
жүйесi жатады. Кәсiпорындарда қаржы менеджменттiң объектiлерi мыналар болып
табылады: жылжымайтын және жылжыйтын мүлiк, мүiлктiк құқықтар, жұмыстар
және қызметтер, ақпарат. Сөйтiп кәсiпорындардың қаржы менеджментiнiң
шеңберi нарықтық факторлармен анықталады. Қаржы менеджментiнiң маңызды
аспектiсi кәсiпорынның қаржылық жай-күйiн талдау болып табылады. Бұл
кәсiпорынның қаржы тұрақтылығын, оның рыноктағы жағдайын сипаттау үшiн
қажет. Қаржы менеджментi кәсiпорнынның қаржылық қамтамасыз етiлуiнiң
тактикасы мен стратегиясы ретiнде қаржының тиiмдi iс-әрекет етуiнiң
мақсаттары үшiн оның ағындарын басқаруға мүмкiндiк бередi.
"Менеджер" дегенiмiз - ұйымдастыру және басқару жөнiндегi шаруашылық
дербестiгi бар iскер адам өз iсiн егжей-тегжейлi бiлетiн мамандарылған
басшы. Менеджер адам қаржы және басқа да ресурстарын көп өнiмдiлiкке
жеткiзедi. Менеджерлiк әрекеттiң қорытындысы алға қойылған мақсатқа жетумен
бағаланады. Қандай да салада жұмыс iстемесiн әр бiр менеджердiң жұмысында 5
базалық операция болады:
1. Мақсатты белгiлейдi. Ол мiндеттiң әр бiр тобын анықтайды және оны
мақсатқа жету үшiн не iстеу керек екенiн шешедi.
2. Менеджер жұмысты ұйымдастырады. Ол әрекет түрлерiн, шешiмдi, қатынасты,
қойылған мақсатты iске асыру үшiн қажеттiлiкке талдау жасайды.
3. Менеджер мотивация мен коммуникация қолдайды. Ол түрлi жұмыстарға
жауапкершiлiктi адамдардан өзiнiң құрамын жасақтайды және де мұны ерекше
әдiс, жәрдемiмен жалақы жөнiнде жұмысқа тағайындау, қызметке жоғарылату
арқылы және көптеген басқа да түрлi шешiмдердi кадрлар арқылы шешудi
ұымдастырады.
4. Менеджерлiк қызметiндегi өлшеу. Ол өлшеу бiрлiгiн белгiлейдi, әр бiр
адамның өзiне тән көрсеткiшi болуын қадағалайды, бағалайды және нәтижесiне
назар аударады.
5. Ол өзiмен бiрге адамдардың өсуiне жағдай жасайды. Аталған еңбек өнiмнiң
сапасы ұйым мүшелерiнiң өсуiне қолда бар мүмкiншiлiктi қамтамасыз етедi.
Сонымен, отандық тиiмдi менеджердiң негiзгi сапалылығы - жоғары
кәсiпқойлық жаңалықты қолдаудағы iскерлiк және жетiлдiрудi көтермелеу,
қызметкерлердiң жақсы жұмыс iстегенi үшiн мадақтау және тиiмдi топталған
пiкiр сайысын өткiзу т.б. болып табылады.
1.3.Ресей кәсiпорын қаржысының механизмiнiң ерекшелiктерi
Ресей кiтаптарында кәсiпорын қаржысына мынандай анықтама бередi.
Кәсiпорын қаржысы - ақша қозғалысынан пайда болатын экономикалық ақша
қатнастар. Ресейдегi кәсiпорын қаржысы - кәсiпорын қаржысын басқару
механизмiне байланысты болып келедi. Кәсiпорын қаржысының механизмi -
экономикалық заңдардың талабына сай мемлекетпен құралған кәсiпорын қаржысын
ұйымдастыру жүйесi. Кәсiпорын қаржысын басқару механизмi көмегi арқлы өзiн-
өзi, қаржыландыруға және керектi ақша қорлармен қамтамасыз етуге жетедi.
Оны төмендегi кестеден көруге болады.
1991 ж. КСРО ыдырағаннан кейiн Ресейде Қазақстан сияқты нарыққа көше
бастады. Нарық талабына сай кәсiпорын қаржысын ұйымдастырды, құрды,
кәсiпорынның қаржысының тұрақты болу жолдарын зерттедi. Кәсiпорын қаржысын
айтқанда ол барын қамтиды: жалақы, пайда, табыс, импорт, экспорт. Соның
iшiнде Ресей кәсiпорындарында жұмыс iстейтiн адамдардың орташа айлық
жалақысына тоқталайық. Ол төмендегi кестеде көрсетiлген.
Орташа айлық номиналды жолақысы адамдардың
1998 1999 200 2001 2002 2003
1051 15241 2224 4360 5499
Бұл кестеден жалақының жылдан жылға өскенiн көрiп отырмыз.
2. Кәсiпорын қаржылық жағдайын, қаржылық
бағалауын талдау
2.1. Жалпы кәсiпорын, шағын кәсiпорын түрлерiн қарастыру
және ондағы жұмысшылар саны мен жалақысын талдау
Кәсiпорынның қаржылық жағдайына статистикалық анализ берместен бұрын
ҚР-да қанша кәсiпорын тiркелген жөнiнде жалпы сипаттама берейiк (1 кесте).
1 кесте
(2003 ж. 1 шiлдесiне)
Соның iшiнде меншiк нысандары мен түрлерi бойынша
Барлығы Мемле-кЖекеше Олардан Шетел
еттiк барлығы
Мемлекет-тiБiрлескен
к кәсiпо-рынд
қаты-суыменар (шетел
(шетел қаты-суымен
қа-тысуыссы)
з)
1 2 3 4 5 6 7
ҚР Шағын Орта182796 25661 149473 1133 5089 7662
Iрi 170108 18204 144381 703 4812 7523
10674 6607 3975 266 198 92
2014 850 1117 159 79 47
Ауылшарушылығ10723 209 10445 91 100 69
ы, аңшы-лық 9443 138 9238 56 89 67
және ор-ман 982 51 929 27 8 2
шаруашы-лығы 298 20 278 8 3 -
Шағын Орта
Iрi
Балық аулау 348 18 329 3 6 1
және балық 330 17 312 2 6 1
өсiру Шағын 10 1 9 1 - -
Орта Iрi 8 - 8 - - -
Кен өндiру 1062 4 1008 22 118 50
өнеркәсiбi 895 3 851 7 82 41
Шағын Орта 94 1 91 9 18 2
Iрi 79 - 66 6 18 7
Өңдеу 15163 378 14203 210 865 582
өнеркәсiбi 14110 343 13223 111 774 544
Шағын Орта 767 27 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz