Болашақ тәрбиешілердің шығармашылық қабілетін қалыптастыруда ұлттық тәрбиеің мәні
1. БАЛАЛАРДЫҢ ТІЛІН ДАМЫТУДА ХАЛЫҚ ЕРТЕГІЛЕРДІҢ
ТӘРБИЕЛІК МӘНІ
2. БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАР АРҚЫЛЫ ТАНЫМДЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ
ТӘРБИЕЛІК МӘНІ
2. БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАР АРҚЫЛЫ ТАНЫМДЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ
Білім және кәсіби машық - заманауи білім беру жүйесінің, кадр даярлау мен қайта даярлаудың негізгі бағдары.
Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек. Қазіргі әлемде жай ғана жаппай сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы қашан. Біздің азаматтарымыз үнемі ең озық жабдықтармен және ең заманауи өндірістерде жұмыс жаеау машығын меңгеруге дайын болуға тиіс.
Қазақстан Республикасы Президентінің білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекттік бағдарламасында. «Жогары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің мақсаты - еңбек нарығының, еліміздің индустриялық - инновациялық даму міндеттері мен жеке тұлғаның қажеттіліктерін қанағаттандыратын және білім беру саласындағы үздік әлемдік тәжірбиелерге сай келетін жоғары білім сапасының жоғары деңгейіне қол жеткізу» деп атап көрсетілген.
Жаңа тәсілдермен оқытуда студент белсенді рөл атқарушы ғана емес, жетекші бағытты ұстанады. Қоршаған ортаны тануға, белгісізді анықтауға өзі жауап іздейді. Студент білімді әр түрлі ғылыми әдебиеттерден табуы мүмкін, сондықтан ой қорытуы да әр түрлі болады. Студенттердің шығармашылық жұмысын ұйымдастыруды ұлттық тәрбиемен байланыстыруды төмендегідей кезендерге бөліп қарастыруға болады.
1. Шығармашылық ізденіс жұмысын бастамас бұрын, жұмыстың негізгі мақсатын айқындау, ажырату. Оның мақсаты: сабақта алған білімін тереңдете отырып, берілген тақырып бойынша зерттеу жұмысын жүргізуі, ол студенттің ұлттық танымын кеңейтеді, білімін тереңдетеді, көзқарасын дамытады.
2. Белгілі пән бойынша нақты тақырыпқа зерттеу жұмысын жүргізу. Студент жұмыс барысында тақырыпқа байланысты ұлттық негізде ғылыми әдебиеттерді пайдалануды, көрсетілген әдебиеттерден нақты материалдарды сұрыптап алуды үйренеді.
3. Бұл кезеңде студенттер өз қалауы бойынша белгілі тақырыпқа реферат дайындап, қосымша шолу жасауды үйренеді. Студенттің өз бетімен жұмыс істеуі қалыптасады.
4 .Студент өзінің шығармашылық ізденіс тақырыбы бойынша материалдар дайындап , оны теориялық жағынан қорғауға дайындалады. Мұнда тақырып алдын-ала беріліп, студент белгілі бір кезеңде жұмыс істеуіне мүмкіндік туады. Ізденіс жұмысы студенттің ғылыми шығармашылық отырысында қорғалады.
Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек. Қазіргі әлемде жай ғана жаппай сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы қашан. Біздің азаматтарымыз үнемі ең озық жабдықтармен және ең заманауи өндірістерде жұмыс жаеау машығын меңгеруге дайын болуға тиіс.
Қазақстан Республикасы Президентінің білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекттік бағдарламасында. «Жогары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің мақсаты - еңбек нарығының, еліміздің индустриялық - инновациялық даму міндеттері мен жеке тұлғаның қажеттіліктерін қанағаттандыратын және білім беру саласындағы үздік әлемдік тәжірбиелерге сай келетін жоғары білім сапасының жоғары деңгейіне қол жеткізу» деп атап көрсетілген.
Жаңа тәсілдермен оқытуда студент белсенді рөл атқарушы ғана емес, жетекші бағытты ұстанады. Қоршаған ортаны тануға, белгісізді анықтауға өзі жауап іздейді. Студент білімді әр түрлі ғылыми әдебиеттерден табуы мүмкін, сондықтан ой қорытуы да әр түрлі болады. Студенттердің шығармашылық жұмысын ұйымдастыруды ұлттық тәрбиемен байланыстыруды төмендегідей кезендерге бөліп қарастыруға болады.
1. Шығармашылық ізденіс жұмысын бастамас бұрын, жұмыстың негізгі мақсатын айқындау, ажырату. Оның мақсаты: сабақта алған білімін тереңдете отырып, берілген тақырып бойынша зерттеу жұмысын жүргізуі, ол студенттің ұлттық танымын кеңейтеді, білімін тереңдетеді, көзқарасын дамытады.
2. Белгілі пән бойынша нақты тақырыпқа зерттеу жұмысын жүргізу. Студент жұмыс барысында тақырыпқа байланысты ұлттық негізде ғылыми әдебиеттерді пайдалануды, көрсетілген әдебиеттерден нақты материалдарды сұрыптап алуды үйренеді.
3. Бұл кезеңде студенттер өз қалауы бойынша белгілі тақырыпқа реферат дайындап, қосымша шолу жасауды үйренеді. Студенттің өз бетімен жұмыс істеуі қалыптасады.
4 .Студент өзінің шығармашылық ізденіс тақырыбы бойынша материалдар дайындап , оны теориялық жағынан қорғауға дайындалады. Мұнда тақырып алдын-ала беріліп, студент белгілі бір кезеңде жұмыс істеуіне мүмкіндік туады. Ізденіс жұмысы студенттің ғылыми шығармашылық отырысында қорғалады.
Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына жолдауы. «Қазакстан - 2050» стратегиясы - қалыптасқан мемлекеттік жаңа саяси бағыты Алматы: «Ақиқат» №1, 2013. - 18-19.
2. Қазакстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекттік бағдарламасы. «Егемен Қазақстан», 14 желтоқсан, 2010.
3. Мырзабаев А. Б. Оқушылар шығармашылығын дамытуда белсенл: оқытудың дидактикалық мүмкіндіктері. Пед. ғыл. канд. ... дисс. -Алматы, 2005. -132 бет.
2. Қазакстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекттік бағдарламасы. «Егемен Қазақстан», 14 желтоқсан, 2010.
3. Мырзабаев А. Б. Оқушылар шығармашылығын дамытуда белсенл: оқытудың дидактикалық мүмкіндіктері. Пед. ғыл. канд. ... дисс. -Алматы, 2005. -132 бет.
К.А.Ясауи атындагы Хальщаральщ казак-турис университеті
H.A.Yesevi Uluslararasi Turk-Kazak Universitesi
Международный казахско-турецкий университет имени Х.А.Ясави
H.A.Yassawi International Kazakh-Turkish University
"TYPKI ЭЛЕМІ: TYPKICTAH ЖЕРНДЕГІ ҚҰРЫЛТАИ" АТТЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛДАРЫ
Түркістан, 25-26 Наурыз, 2013
"TURK DUNYASI: TURKISTAN TOPRAGINDA KURULTAY " ADLI ULUSLARARASI ILMI-PRATIK KONFERANS BiLDlRlLERI Turkistan, 25-26 Mart, 2013
МАТЕРИАЛЫ МЕЖДУНАРОДНОЙ НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКОЙ КОНФЕРЕНЦИИ "ТЮРКСКИЙ МИР: КУРУЛТАЙ НА ЗЕМЛЕ ТУРКЕСТАНА"
Туркестан, 25-26 Марта, 2013
MATERIALS OF THE INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "TURKIC WORLD: KURULTAI ON THE TURKESTANI EARTH" Turkistan, 25-26 Mart, 2013
TYPKICTAH, 2013
Д.Ж.КІШІБАЕВА
педагогика гылымдарының кандидаты,
А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің доценті
Ж.СЕЙТКҰЛОВА
А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің магистранты
БОЛАШАҚ ТӘРБИЕШІЛЕРДІҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДА ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕІҢ МӘНІ
Білім және кәсіби машық - заманауи білім беру жүйесінің, кадр даярлау мен қайта даярлаудың негізгі бағдары.
Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек. Қазіргі әлемде жай ғана жаппай сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы қашан. Біздің азаматтарымыз үнемі ең озық жабдықтармен және ең заманауи өндірістерде жұмыс жаеау машығын меңгеруге дайын болуға тиіс.
Қазақстан Республикасы Президентінің білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекттік бағдарламасында. Жогары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің мақсаты - еңбек нарығының, еліміздің индустриялық - инновациялық даму міндеттері мен жеке тұлғаның қажеттіліктерін қанағаттандыратын және білім беру саласындағы үздік әлемдік тәжірбиелерге сай келетін жоғары білім сапасының жоғары деңгейіне қол жеткізу деп атап көрсетілген.
Жаңа тәсілдермен оқытуда студент белсенді рөл атқарушы ғана емес, жетекші бағытты ұстанады. Қоршаған ортаны тануға, белгісізді анықтауға өзі жауап іздейді. Студент білімді әр түрлі ғылыми әдебиеттерден табуы мүмкін, сондықтан ой қорытуы да әр түрлі болады. Студенттердің шығармашылық жұмысын ұйымдастыруды ұлттық тәрбиемен байланыстыруды төмендегідей кезендерге бөліп қарастыруға болады.
1. Шығармашылық ізденіс жұмысын бастамас бұрын, жұмыстың негізгі мақсатын айқындау, ажырату. Оның мақсаты: сабақта алған білімін тереңдете отырып, берілген тақырып бойынша зерттеу жұмысын жүргізуі, ол студенттің ұлттық танымын кеңейтеді, білімін тереңдетеді, көзқарасын дамытады.
2. Белгілі пән бойынша нақты тақырыпқа зерттеу жұмысын жүргізу. Студент жұмыс барысында тақырыпқа байланысты ұлттық негізде ғылыми әдебиеттерді пайдалануды, көрсетілген әдебиеттерден нақты материалдарды сұрыптап алуды үйренеді.
3. Бұл кезеңде студенттер өз қалауы бойынша белгілі тақырыпқа реферат дайындап, қосымша шолу жасауды үйренеді. Студенттің өз бетімен жұмыс істеуі қалыптасады.
4 .Студент өзінің шығармашылық ізденіс тақырыбы бойынша материалдар дайындап , оны теориялық жағынан қорғауға дайындалады. Мұнда тақырып алдын-ала беріліп, студент белгілі бір кезеңде жұмыс істеуіне мүмкіндік туады. Ізденіс жұмысы студенттің ғылыми шығармашылық отырысында қорғалады.
Бұл көрсетілген кезендердегі атқарылар жұмыстың мазмұны жоғары -оқу орнының студенттері үшін күрделі деп санаймыз. Сондықтан да болашақ тәрбиешілердің шығармашылық жұмысын ұйымдастыруда олардын мүмкіндіктеріне сәйкес ұлттық тәрбиемен ұштастыруда мазмұны күрделі емес тапсырмаларды іріктеу қажет.
Болашақ тәрбиешінің қалыптасуы мен дамуына ықпал ететін негізгі орын оның қоршаған ортасы екені белгілі. Оның ішінде білім алу ортасы, ол сыртқы орта болып табылады. Дамып келе жатқан студенттің шығармашылық қабілетін қалыптастыру үшін әлеуметтік-экономикалық шарттар төмендегідей белгіленуі тиіс.
Әлеуметтік:
-ертеңгі күніне жалпы сенімділіктің деңгейі;
- адаммен өзара қарым-қатынастың адамгершілік нормалары, өзін-өзі көрсетуге және білім алуға еркіндігі;
- өзін және баска адамдарға кажеттігін түсіну сезімі;
- өз ортасындағы адамдар мен әр түрлі деңгейдегі топтарды құру мүмкіндігі;
- ақпараттық, танымдық ортаның біркелкілігі және т.б. Экономикалық:
- ақпараттық дерекнамалармен, ақпарат құралдарымен қамтамасыз етілуі;
- мінез-құлықтық, этникалық, әлеуметтік және ұлттық еңбек өзін-өзі көрсету әдістерімен қамтамасыз етілуі.
Әлеуметтік-педагогикалық тұрғыдан жеке тұлғаға төмендегідей мүмкіндік:
- эмоционалдық және эстетикалық қанағаттану сезімін;
- өзін-өзі көрсетуге, өзін-өзі ашуға ұмтылуын және ықыласын;
- өзінің жеке тұлғалық және әлеуметтік маңыздылығын түсінуін туғызуы қажет.
Тәрбие - қоғамдық құбылыс, арнайы ұйымдастырылатын сала. Адамның сапалық қасиеттері және т.с.с. сипатта педагогикалық еңбектерде айқындалады. Тәрбиені жүзеге асырудың негізінде білім беру жүйесінін пайда болғандығы белгілі. Сондықтанда тәрбие үрдісі, білім беру процесі қоғамдық-тарихи жағдайдағы қоғамдық қатынаспен, коғам өмірімен тығыз байланыста жүреді.
Анықталған білім мен тәрбие мазмұны адамды, әсіресе білім ал қабырғасындағы болашақ тәрбиешіні тәрбиелеудің бағыт-бағдарын ұлттык негізде айқындайды әрі жүзеге асырады. Жетілдірілген білім берудін мазмұны танымдық қасиеті жоғары. Ол шығармашылықпен ұлттық тәрбиенін негізінде жұмыс жасайтын тұлғаны талап етеді.
Шығармашылығын қалыптастырудағы қажеттіліктер:
1. Адамның белсенділігінің болуы (ішкі және сыртқы).
2. Оның білімі мен іскерлігі, яғни тәжірибесінің болуы.
3. Алған білімді белгісіз жағдайда тасымалдай алу мүмкіндігінің жоғары болуы талап етіледі.
Болашақ тәрбиешінің шығармашылық қабілетін қалыптастыру үшін, оның тұлғалық қасиеттерін білумен қатар, мұғалім тарапынан оқу үрдісінде оны дамытудың төмендегідей бағыттарын білуі керек:
- жеке тұлғаның психикалық әрекеттеріне басшылық жасау;
- психологиялық жас ерекшеліктерін, темпераментін, мінез-құлқын ескеру;
- студенттің жаңа білімнің қажеттілігін түсінуіне жол ашу;
- жеке тұлғаға танымдық мәселені шешуде қиындық келтіретіндей тапсырма беріп, оның ойлауы қызметін күшейту;
- студенттің бұрынғы білімдерін байытуына көмектесе отырып, мәселені шешудің ұтымды жолын іздеуге бағыт беру;
- тапсырманы жеке тұлғаның өзіндік көзқарасын туғызатыңдай деңгейде жүйелі беру;
- теориялық ғылыми материалдарды практикамен байланыстыруда жеке тұлғаның дербестігін ескеру;
- болашақ тәрбиешінің оқу, тыңдау, өзіндік пікірін ұлттық тәрбие негізінде білдіру мәдениетін меңгерту;
- болашақ тәрбиешінің өз жұмысын тексере білуіне, өзгенің еңбегін бағалай білуіне ықпал жасап назар аудару;
- педагогикалық әдеп және қарым-қатынас мәдениетін үстану;
- отбасыларымен жан-жақты қарым-қатынас жасап, байланыстың әсерін ескеру;
- шығармашыл және кәсіптік қабілеттерін өз бетінше үздіксіз дамыту;
- жаңаша оқыту технологияларын пайдалану.
Студент тұлғасын дамыту - күрделі үрдіс. Болашақ тәрбиешіге жеке тұлға ретінде қарап, оның бойындағы ерекше қасиеттерін ажырата біліп, қабілетін дамыту - жоғары оқу орындарының алдындағы, оның ішінде барша педагогтың басты міндеті. Сонымен, педагогикалық зерттеулер негізінде болашақ тәрбиешілердің шығармашылық қабілеті, оның белсенділігі ұлттық тәрбие негізінде көрініс табады деп білеміз. Белсенділік, қабілет тұрғысынан "шығармашылық іс-әрекет - бұл студент белгілі мақсатқа ұмтылған, оқыту мазмұнын, көлемін қамтитын және қызығушылығын тудыратын, белсенділігін, шығармашылығын арттыратын және оларды тәжірибеде қолдануға бағытталған әрекеттер. Сол сияқты білімді меңгерудегі өзіндік әрекеті бар, дағдылар мен іскерліктердің бірлігі", - деп тұжырымдаймыз.
Жаңа ғасырдағы еліміздің үміт артар келешегі бүгінгі студент,ертеңгі болашақ тәрбиеші . Оларды жан-жақты уақыт талабына сай білімді, мәдениетті ұлттық тәрбиенің негіздерін меңгеріп интеллектуалды азамат етіп шығару - жоғарғы оқу орындарының алдындағы міндет.
Болашақ тәрбиешілердің жүйелі дамуын қамтамасыз ететін білім беру кұжаттары негізінде ұйымдастырылған оқу-тәрбие процесі анағұрлым нәтиже береді деп білеміз.Тәрбиелеу мен оқытудың мақсаты мен міндеттеріне сәйкес білім мазмұны дүние туралы, студентте қалыптасуы тию әрекет түрлері. Дүниені танып білудің әдіс-тәсілдері тұрғысынан артады.
Пайдаланған әдебиеттер
1. Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына жолдауы. Қазакстан - 2050 стратегиясы - қалыптасқан мемлекеттік жаңа саяси бағыты Алматы: Ақиқат №1, 2013. - 18-19.
2. Қазакстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекттік бағдарламасы. Егемен Қазақстан, 14 желтоқсан, 2010.
3. Мырзабаев А. Б. Оқушылар шығармашылығын дамытуда белсенл: оқытудың дидактикалық мүмкіндіктері. Пед. ғыл. канд. ... дисс. -Алматы, 2005. -132 бет.
Д.Ж.КІШІБАЕВА
педагогика гылымдарының кандидаты,
А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің доценті
М.ОРМАН А.
Ясауи атындағы ХҚТУ-нің магистранты
БАЛАЛАРДЫҢ ТІЛІН ДАМЫТУДА ХАЛЫҚ ЕРТЕГІЛЕРДІҢ
ТӘРБИЕЛІК МӘНІ
Білім және кәсіби машық - заманауи білім беру жүйесінің, кадр даярлау мен қайта даярлаудың негізгі бағдары.
Бәсекеге қабілетті дамыган мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек. Қазіргі әлемде жай ғана жаппай сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы қашан. Біздің азаматтарымыз үнемі ең озық жабдықтармен және ең заманауи өндірістерде жұмыс жасау машығын меңгеруге дайын болуга тиіс.
Сондай-ақ балаларымыздың, жалпы барлық жеткіншек ұрпақтын функционалдық сауаттылығына да зор көңіл бөлу қажет. Балаларымыз қазіргі заманға бейімделген болуы үшін бұл аса маңызды.
Балабақшада жүргізілетін жұмыстардың ең негізгісі - баланың тілін дамыту, ана тілінде дұрыс сөйлей білуге үйрету. Сондықтан баланы ана тілінде анық, таза, жүйелі сөйлей білуге үйрету тәрбиешілерге үлкен міндет жүктейді. Тілді дамыту - баланың ақыл-ойын, адамгершілік және басқа жақсы сапаларын қалыптастырудың қайнар бұлағы, әрі көркем сез өнеріне, мәнерлі сөйлеу үлгілеріне, көркем әдебиет шығармаларын түсінуге, мазмұнын байланыстырып баяндап айта білуге үйретудің негізі.
Қазақ халқының жас ұрпаққа тәрбие берудегі тиімді құралдарының бірі - ертегі. Ертегілердің мазмұнында халықтың тыныс-тірщілігі, әдет-ғұрыптары мен дәстүрлері, бақыт жолындағы күресі адамдардың өзара қарым-қатынастары мен мінез-құлықтары, адамдардыы еңбексүйгіштігі, өз халқына, Отанга, туып-өскен табиғатқа деген сүйіспеншіліктері бейнеленген. Т.Барласұлы ертегінің адам баласына тәлім-тәрбиелік, рухани маңызы жөнінде айта келіп: "Ертегі - рухани тәрбиенің мәні аса зор, көзіміз көріп, қүлағымыз ести алмайтын, тек ақылмен ажыратып, жүрекпен ғана түйсіне алатын материалдық әлеммен бірге шегі жоқ рухани әлем болмысының біртұтас түсінікті баян етілген көрінісі", - деп анықтама береді.
А.Байтұрсынов ертегінің қадірі қанша деп сұрағанда, керегіне қарай жауап беріледі деп ой қорытады. Ертегі халықтың қиялынан пайда болған. Сондықтан оның авторы халық. Бертін келе ауыздан -ауызға тарап, келешек ұрпаққа жетіп отырған. Ертек айтушыларды -ертекшілер деп атаған. Ертегі туралы анықтаманы М.Әуезов былай деген: Ертегі деп баяғы замандағы елдің дүниеге көзқарасын білдіретін, я сол көзқарастың белгілі ізін көрсететін, онан соң елдің белгілі салтын білдіретін, арнаулы үлгі айтатын, жамандықты жерлеп, жақсылықты көтеріп айтқан, ойдан шығарған көтерме әңгімені айтады. Бұл анықтамада шыншыл ертегі жайында еш сөз айтылмаған.
Ертедегі көзқарас деп көрсеткен .
Халық ертегілерінің негізі тарихы адам баласының сөйлеу тілі, ойлау қабілеті пайда болғаннан басталады. Алғашқы уақытта өте ақылға сыймайтын ертегілер пайда болды. Онда көбінесе жан - жануарлар тіршіліктің барлығында сөйлейді, ұғады деген адамдарда пікір қалыптасқан. Бұл ертегінің қиал ғажайып түрі.
Ертегілер әрқашанда қазақ халқының өмірінде маңызды роль атқарып келген. Себебі, ертегілердің мазмұнында халықтың тұрмыс тіршілігі салт-дәстүрі, әдет- ғұрпы, бүкіл болмысы, адамдардың өзара қарым-қатынасы, мінез-құлқы т.б. бейнеленген. Ұрпақ тәрбиесінде ең тиімді тәрбие құралы ретінде ертегілер тілі жеңіл, түсінуі оңай болғандықтан, ертегілердің балаларға отансүйгіштік, еңбексүйгіштік, т.б. тәрбиелер беруде ғана емес, олардың тілін дамытуда да атқарар қызметінің маңызы өте зор.Халық ертегілері бала-бақшада тәрбиеленушілердің ой-өрісін жетілдіріп, Отанын сүюге, елін қорғауға, өнерді игеруге, жалпы адамгершіліктік құндылықтарды бойына сіңіруге септігін тигізеді. Сонымен қатар баланың сөздік қорын да молайтуда қызметі өте зор. Ал сөздік қоры мол, тілі дамыған бала - үздік окуды, себебі жоғарыда аталғандар - жақсы үлгілердің негізі. Ой өрісі дамып, сөздік қоры молайған баланың айтар ойы да, істер ісі де өнегелі болмақ. Демек, бала тілін дамыту - қоғам дамыған сайын күнделікті кажеттілікке айнала беретін ең өзекті мәселелердің бірі. Оның үстіне еліміз егемендік алғалы бері мемлекеттік тілде сөйлеу соны оқыту әдістемесін жетілдіру, соның ішінде, бала тілінің дамуы мен сөздік қорының молаю мәселесі әдіскер ғалымдардың зерттеуінен түспей, назардан тыс қалмай жүрген мәселелердің бірі.
Қай ертегіні алсақ та, ол белгілі бір сюжетке құрылады, оқиғаның басталуы, аяқталуы болады. Ертегі тілінің көркемділігі, қызғылықты окиғалар желісінің баяндалуы образдардың шебер суреттелуі баланың ертегі дүниесіне қызығушылығын арттыра түседі. Адам баласының табиғат құбылыстары жөніндегі нанымдары мен адамдар ортасындағы қоғамдық қатынастарын, қоғамдық тұрмыстың алуан түрлі қыры мен сырына, еңбекші халықтың көркем тұрмысты армандаған үміт-тілегін шыншыл немесе қиял-ғажайып негізде жанды да қызығарлық етіп бейнелеп беретін халыктың ауызша шығарған жасампаздық хикаяттары ертегі деп аталады .
Халық ертегілерінің таңдаулы үлгілері ғасырлар бойы жасалған халык шығармашылығы болғандықтан, оның ішінен көркем тіл де, терең ой, тамаша үздік кейіпкер де табылады. Оның осы сияқты аса жоғары идеялык-көркем қасиетін балалардың санасына жеткізу үшін бұлардың да өзіне лайык оқып-үйрену жолдары, әдіс-амалдары бар. Ертегілер арқылы бала айналасындағы өмірді, адамдарды кеңірек танып, үстамдылыққа үйренеді адамгершілік қасиеттерге ие болады, әсемдікті түсінуге мүмкіндік алады.
Демек, жас ұрпақты жан-жақты тәрбиелі, қабілетті азамат етіп өсіруде халық ертегілерінің танымдық-тағылымдық рөлі орасан зор. Халык ертегілерінің балаларды жан-жақты тәрбиелеу мүмкіндіктері шексіз, өйткекі ол жеке адамның бөліктеріне (танымдық, еріктік, қажеттілік, қызығу) әсер етеді. Ертегі балалар алдына адамға тән сезімдер дүниесін ашып, жеке адамға, кейіпкердің жан дүниесіне қызығу тудырады.
Халық ертегілері арқылы балаларды адамгершілік және эстетикалык тәлім-тәрбиесінің дамуына ықпал жасалады. Баланы мұратқа, жеңіске. жетістікке жету жолында белсенділікке, әділеттілікке, әрекетгілікке үйретеді Өмірде кездесетін жайттардың, яғни жақсылык пен жамандыктың, мейірімділік пен қатыгездіктің, шындық пен өтіріктің, әділеттілік пен әділетсіздіктің, әдемілік пен ұсқынсыздықтың, ерлік пен ездіктік. еңбекқорлык пен жалқаулықтың және т.б. ара жігін ажыратып, түсіне білуге, бағалай алуға жол ашады.
Ертегі - тәрбие құралы. Қазақ халқының өз ұрпағын жақсыдан үйреніп, жаманнан жирендіретін, балалар қызыға оқып, сүйіп тыңдайтш? ертегілері мол. Мысалы, Арыстан мен түлкі, Түлкі мен тырна. Түлкі,тасбақа, кене, Түлкі мен бөдене сияқты ертегілерде аңқаулық, Күшік пен мысық, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
H.A.Yesevi Uluslararasi Turk-Kazak Universitesi
Международный казахско-турецкий университет имени Х.А.Ясави
H.A.Yassawi International Kazakh-Turkish University
"TYPKI ЭЛЕМІ: TYPKICTAH ЖЕРНДЕГІ ҚҰРЫЛТАИ" АТТЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛДАРЫ
Түркістан, 25-26 Наурыз, 2013
"TURK DUNYASI: TURKISTAN TOPRAGINDA KURULTAY " ADLI ULUSLARARASI ILMI-PRATIK KONFERANS BiLDlRlLERI Turkistan, 25-26 Mart, 2013
МАТЕРИАЛЫ МЕЖДУНАРОДНОЙ НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКОЙ КОНФЕРЕНЦИИ "ТЮРКСКИЙ МИР: КУРУЛТАЙ НА ЗЕМЛЕ ТУРКЕСТАНА"
Туркестан, 25-26 Марта, 2013
MATERIALS OF THE INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "TURKIC WORLD: KURULTAI ON THE TURKESTANI EARTH" Turkistan, 25-26 Mart, 2013
TYPKICTAH, 2013
Д.Ж.КІШІБАЕВА
педагогика гылымдарының кандидаты,
А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің доценті
Ж.СЕЙТКҰЛОВА
А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің магистранты
БОЛАШАҚ ТӘРБИЕШІЛЕРДІҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДА ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕІҢ МӘНІ
Білім және кәсіби машық - заманауи білім беру жүйесінің, кадр даярлау мен қайта даярлаудың негізгі бағдары.
Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек. Қазіргі әлемде жай ғана жаппай сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы қашан. Біздің азаматтарымыз үнемі ең озық жабдықтармен және ең заманауи өндірістерде жұмыс жаеау машығын меңгеруге дайын болуға тиіс.
Қазақстан Республикасы Президентінің білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекттік бағдарламасында. Жогары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің мақсаты - еңбек нарығының, еліміздің индустриялық - инновациялық даму міндеттері мен жеке тұлғаның қажеттіліктерін қанағаттандыратын және білім беру саласындағы үздік әлемдік тәжірбиелерге сай келетін жоғары білім сапасының жоғары деңгейіне қол жеткізу деп атап көрсетілген.
Жаңа тәсілдермен оқытуда студент белсенді рөл атқарушы ғана емес, жетекші бағытты ұстанады. Қоршаған ортаны тануға, белгісізді анықтауға өзі жауап іздейді. Студент білімді әр түрлі ғылыми әдебиеттерден табуы мүмкін, сондықтан ой қорытуы да әр түрлі болады. Студенттердің шығармашылық жұмысын ұйымдастыруды ұлттық тәрбиемен байланыстыруды төмендегідей кезендерге бөліп қарастыруға болады.
1. Шығармашылық ізденіс жұмысын бастамас бұрын, жұмыстың негізгі мақсатын айқындау, ажырату. Оның мақсаты: сабақта алған білімін тереңдете отырып, берілген тақырып бойынша зерттеу жұмысын жүргізуі, ол студенттің ұлттық танымын кеңейтеді, білімін тереңдетеді, көзқарасын дамытады.
2. Белгілі пән бойынша нақты тақырыпқа зерттеу жұмысын жүргізу. Студент жұмыс барысында тақырыпқа байланысты ұлттық негізде ғылыми әдебиеттерді пайдалануды, көрсетілген әдебиеттерден нақты материалдарды сұрыптап алуды үйренеді.
3. Бұл кезеңде студенттер өз қалауы бойынша белгілі тақырыпқа реферат дайындап, қосымша шолу жасауды үйренеді. Студенттің өз бетімен жұмыс істеуі қалыптасады.
4 .Студент өзінің шығармашылық ізденіс тақырыбы бойынша материалдар дайындап , оны теориялық жағынан қорғауға дайындалады. Мұнда тақырып алдын-ала беріліп, студент белгілі бір кезеңде жұмыс істеуіне мүмкіндік туады. Ізденіс жұмысы студенттің ғылыми шығармашылық отырысында қорғалады.
Бұл көрсетілген кезендердегі атқарылар жұмыстың мазмұны жоғары -оқу орнының студенттері үшін күрделі деп санаймыз. Сондықтан да болашақ тәрбиешілердің шығармашылық жұмысын ұйымдастыруда олардын мүмкіндіктеріне сәйкес ұлттық тәрбиемен ұштастыруда мазмұны күрделі емес тапсырмаларды іріктеу қажет.
Болашақ тәрбиешінің қалыптасуы мен дамуына ықпал ететін негізгі орын оның қоршаған ортасы екені белгілі. Оның ішінде білім алу ортасы, ол сыртқы орта болып табылады. Дамып келе жатқан студенттің шығармашылық қабілетін қалыптастыру үшін әлеуметтік-экономикалық шарттар төмендегідей белгіленуі тиіс.
Әлеуметтік:
-ертеңгі күніне жалпы сенімділіктің деңгейі;
- адаммен өзара қарым-қатынастың адамгершілік нормалары, өзін-өзі көрсетуге және білім алуға еркіндігі;
- өзін және баска адамдарға кажеттігін түсіну сезімі;
- өз ортасындағы адамдар мен әр түрлі деңгейдегі топтарды құру мүмкіндігі;
- ақпараттық, танымдық ортаның біркелкілігі және т.б. Экономикалық:
- ақпараттық дерекнамалармен, ақпарат құралдарымен қамтамасыз етілуі;
- мінез-құлықтық, этникалық, әлеуметтік және ұлттық еңбек өзін-өзі көрсету әдістерімен қамтамасыз етілуі.
Әлеуметтік-педагогикалық тұрғыдан жеке тұлғаға төмендегідей мүмкіндік:
- эмоционалдық және эстетикалық қанағаттану сезімін;
- өзін-өзі көрсетуге, өзін-өзі ашуға ұмтылуын және ықыласын;
- өзінің жеке тұлғалық және әлеуметтік маңыздылығын түсінуін туғызуы қажет.
Тәрбие - қоғамдық құбылыс, арнайы ұйымдастырылатын сала. Адамның сапалық қасиеттері және т.с.с. сипатта педагогикалық еңбектерде айқындалады. Тәрбиені жүзеге асырудың негізінде білім беру жүйесінін пайда болғандығы белгілі. Сондықтанда тәрбие үрдісі, білім беру процесі қоғамдық-тарихи жағдайдағы қоғамдық қатынаспен, коғам өмірімен тығыз байланыста жүреді.
Анықталған білім мен тәрбие мазмұны адамды, әсіресе білім ал қабырғасындағы болашақ тәрбиешіні тәрбиелеудің бағыт-бағдарын ұлттык негізде айқындайды әрі жүзеге асырады. Жетілдірілген білім берудін мазмұны танымдық қасиеті жоғары. Ол шығармашылықпен ұлттық тәрбиенін негізінде жұмыс жасайтын тұлғаны талап етеді.
Шығармашылығын қалыптастырудағы қажеттіліктер:
1. Адамның белсенділігінің болуы (ішкі және сыртқы).
2. Оның білімі мен іскерлігі, яғни тәжірибесінің болуы.
3. Алған білімді белгісіз жағдайда тасымалдай алу мүмкіндігінің жоғары болуы талап етіледі.
Болашақ тәрбиешінің шығармашылық қабілетін қалыптастыру үшін, оның тұлғалық қасиеттерін білумен қатар, мұғалім тарапынан оқу үрдісінде оны дамытудың төмендегідей бағыттарын білуі керек:
- жеке тұлғаның психикалық әрекеттеріне басшылық жасау;
- психологиялық жас ерекшеліктерін, темпераментін, мінез-құлқын ескеру;
- студенттің жаңа білімнің қажеттілігін түсінуіне жол ашу;
- жеке тұлғаға танымдық мәселені шешуде қиындық келтіретіндей тапсырма беріп, оның ойлауы қызметін күшейту;
- студенттің бұрынғы білімдерін байытуына көмектесе отырып, мәселені шешудің ұтымды жолын іздеуге бағыт беру;
- тапсырманы жеке тұлғаның өзіндік көзқарасын туғызатыңдай деңгейде жүйелі беру;
- теориялық ғылыми материалдарды практикамен байланыстыруда жеке тұлғаның дербестігін ескеру;
- болашақ тәрбиешінің оқу, тыңдау, өзіндік пікірін ұлттық тәрбие негізінде білдіру мәдениетін меңгерту;
- болашақ тәрбиешінің өз жұмысын тексере білуіне, өзгенің еңбегін бағалай білуіне ықпал жасап назар аудару;
- педагогикалық әдеп және қарым-қатынас мәдениетін үстану;
- отбасыларымен жан-жақты қарым-қатынас жасап, байланыстың әсерін ескеру;
- шығармашыл және кәсіптік қабілеттерін өз бетінше үздіксіз дамыту;
- жаңаша оқыту технологияларын пайдалану.
Студент тұлғасын дамыту - күрделі үрдіс. Болашақ тәрбиешіге жеке тұлға ретінде қарап, оның бойындағы ерекше қасиеттерін ажырата біліп, қабілетін дамыту - жоғары оқу орындарының алдындағы, оның ішінде барша педагогтың басты міндеті. Сонымен, педагогикалық зерттеулер негізінде болашақ тәрбиешілердің шығармашылық қабілеті, оның белсенділігі ұлттық тәрбие негізінде көрініс табады деп білеміз. Белсенділік, қабілет тұрғысынан "шығармашылық іс-әрекет - бұл студент белгілі мақсатқа ұмтылған, оқыту мазмұнын, көлемін қамтитын және қызығушылығын тудыратын, белсенділігін, шығармашылығын арттыратын және оларды тәжірибеде қолдануға бағытталған әрекеттер. Сол сияқты білімді меңгерудегі өзіндік әрекеті бар, дағдылар мен іскерліктердің бірлігі", - деп тұжырымдаймыз.
Жаңа ғасырдағы еліміздің үміт артар келешегі бүгінгі студент,ертеңгі болашақ тәрбиеші . Оларды жан-жақты уақыт талабына сай білімді, мәдениетті ұлттық тәрбиенің негіздерін меңгеріп интеллектуалды азамат етіп шығару - жоғарғы оқу орындарының алдындағы міндет.
Болашақ тәрбиешілердің жүйелі дамуын қамтамасыз ететін білім беру кұжаттары негізінде ұйымдастырылған оқу-тәрбие процесі анағұрлым нәтиже береді деп білеміз.Тәрбиелеу мен оқытудың мақсаты мен міндеттеріне сәйкес білім мазмұны дүние туралы, студентте қалыптасуы тию әрекет түрлері. Дүниені танып білудің әдіс-тәсілдері тұрғысынан артады.
Пайдаланған әдебиеттер
1. Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына жолдауы. Қазакстан - 2050 стратегиясы - қалыптасқан мемлекеттік жаңа саяси бағыты Алматы: Ақиқат №1, 2013. - 18-19.
2. Қазакстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекттік бағдарламасы. Егемен Қазақстан, 14 желтоқсан, 2010.
3. Мырзабаев А. Б. Оқушылар шығармашылығын дамытуда белсенл: оқытудың дидактикалық мүмкіндіктері. Пед. ғыл. канд. ... дисс. -Алматы, 2005. -132 бет.
Д.Ж.КІШІБАЕВА
педагогика гылымдарының кандидаты,
А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің доценті
М.ОРМАН А.
Ясауи атындағы ХҚТУ-нің магистранты
БАЛАЛАРДЫҢ ТІЛІН ДАМЫТУДА ХАЛЫҚ ЕРТЕГІЛЕРДІҢ
ТӘРБИЕЛІК МӘНІ
Білім және кәсіби машық - заманауи білім беру жүйесінің, кадр даярлау мен қайта даярлаудың негізгі бағдары.
Бәсекеге қабілетті дамыган мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек. Қазіргі әлемде жай ғана жаппай сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы қашан. Біздің азаматтарымыз үнемі ең озық жабдықтармен және ең заманауи өндірістерде жұмыс жасау машығын меңгеруге дайын болуга тиіс.
Сондай-ақ балаларымыздың, жалпы барлық жеткіншек ұрпақтын функционалдық сауаттылығына да зор көңіл бөлу қажет. Балаларымыз қазіргі заманға бейімделген болуы үшін бұл аса маңызды.
Балабақшада жүргізілетін жұмыстардың ең негізгісі - баланың тілін дамыту, ана тілінде дұрыс сөйлей білуге үйрету. Сондықтан баланы ана тілінде анық, таза, жүйелі сөйлей білуге үйрету тәрбиешілерге үлкен міндет жүктейді. Тілді дамыту - баланың ақыл-ойын, адамгершілік және басқа жақсы сапаларын қалыптастырудың қайнар бұлағы, әрі көркем сез өнеріне, мәнерлі сөйлеу үлгілеріне, көркем әдебиет шығармаларын түсінуге, мазмұнын байланыстырып баяндап айта білуге үйретудің негізі.
Қазақ халқының жас ұрпаққа тәрбие берудегі тиімді құралдарының бірі - ертегі. Ертегілердің мазмұнында халықтың тыныс-тірщілігі, әдет-ғұрыптары мен дәстүрлері, бақыт жолындағы күресі адамдардың өзара қарым-қатынастары мен мінез-құлықтары, адамдардыы еңбексүйгіштігі, өз халқына, Отанга, туып-өскен табиғатқа деген сүйіспеншіліктері бейнеленген. Т.Барласұлы ертегінің адам баласына тәлім-тәрбиелік, рухани маңызы жөнінде айта келіп: "Ертегі - рухани тәрбиенің мәні аса зор, көзіміз көріп, қүлағымыз ести алмайтын, тек ақылмен ажыратып, жүрекпен ғана түйсіне алатын материалдық әлеммен бірге шегі жоқ рухани әлем болмысының біртұтас түсінікті баян етілген көрінісі", - деп анықтама береді.
А.Байтұрсынов ертегінің қадірі қанша деп сұрағанда, керегіне қарай жауап беріледі деп ой қорытады. Ертегі халықтың қиялынан пайда болған. Сондықтан оның авторы халық. Бертін келе ауыздан -ауызға тарап, келешек ұрпаққа жетіп отырған. Ертек айтушыларды -ертекшілер деп атаған. Ертегі туралы анықтаманы М.Әуезов былай деген: Ертегі деп баяғы замандағы елдің дүниеге көзқарасын білдіретін, я сол көзқарастың белгілі ізін көрсететін, онан соң елдің белгілі салтын білдіретін, арнаулы үлгі айтатын, жамандықты жерлеп, жақсылықты көтеріп айтқан, ойдан шығарған көтерме әңгімені айтады. Бұл анықтамада шыншыл ертегі жайында еш сөз айтылмаған.
Ертедегі көзқарас деп көрсеткен .
Халық ертегілерінің негізі тарихы адам баласының сөйлеу тілі, ойлау қабілеті пайда болғаннан басталады. Алғашқы уақытта өте ақылға сыймайтын ертегілер пайда болды. Онда көбінесе жан - жануарлар тіршіліктің барлығында сөйлейді, ұғады деген адамдарда пікір қалыптасқан. Бұл ертегінің қиал ғажайып түрі.
Ертегілер әрқашанда қазақ халқының өмірінде маңызды роль атқарып келген. Себебі, ертегілердің мазмұнында халықтың тұрмыс тіршілігі салт-дәстүрі, әдет- ғұрпы, бүкіл болмысы, адамдардың өзара қарым-қатынасы, мінез-құлқы т.б. бейнеленген. Ұрпақ тәрбиесінде ең тиімді тәрбие құралы ретінде ертегілер тілі жеңіл, түсінуі оңай болғандықтан, ертегілердің балаларға отансүйгіштік, еңбексүйгіштік, т.б. тәрбиелер беруде ғана емес, олардың тілін дамытуда да атқарар қызметінің маңызы өте зор.Халық ертегілері бала-бақшада тәрбиеленушілердің ой-өрісін жетілдіріп, Отанын сүюге, елін қорғауға, өнерді игеруге, жалпы адамгершіліктік құндылықтарды бойына сіңіруге септігін тигізеді. Сонымен қатар баланың сөздік қорын да молайтуда қызметі өте зор. Ал сөздік қоры мол, тілі дамыған бала - үздік окуды, себебі жоғарыда аталғандар - жақсы үлгілердің негізі. Ой өрісі дамып, сөздік қоры молайған баланың айтар ойы да, істер ісі де өнегелі болмақ. Демек, бала тілін дамыту - қоғам дамыған сайын күнделікті кажеттілікке айнала беретін ең өзекті мәселелердің бірі. Оның үстіне еліміз егемендік алғалы бері мемлекеттік тілде сөйлеу соны оқыту әдістемесін жетілдіру, соның ішінде, бала тілінің дамуы мен сөздік қорының молаю мәселесі әдіскер ғалымдардың зерттеуінен түспей, назардан тыс қалмай жүрген мәселелердің бірі.
Қай ертегіні алсақ та, ол белгілі бір сюжетке құрылады, оқиғаның басталуы, аяқталуы болады. Ертегі тілінің көркемділігі, қызғылықты окиғалар желісінің баяндалуы образдардың шебер суреттелуі баланың ертегі дүниесіне қызығушылығын арттыра түседі. Адам баласының табиғат құбылыстары жөніндегі нанымдары мен адамдар ортасындағы қоғамдық қатынастарын, қоғамдық тұрмыстың алуан түрлі қыры мен сырына, еңбекші халықтың көркем тұрмысты армандаған үміт-тілегін шыншыл немесе қиял-ғажайып негізде жанды да қызығарлық етіп бейнелеп беретін халыктың ауызша шығарған жасампаздық хикаяттары ертегі деп аталады .
Халық ертегілерінің таңдаулы үлгілері ғасырлар бойы жасалған халык шығармашылығы болғандықтан, оның ішінен көркем тіл де, терең ой, тамаша үздік кейіпкер де табылады. Оның осы сияқты аса жоғары идеялык-көркем қасиетін балалардың санасына жеткізу үшін бұлардың да өзіне лайык оқып-үйрену жолдары, әдіс-амалдары бар. Ертегілер арқылы бала айналасындағы өмірді, адамдарды кеңірек танып, үстамдылыққа үйренеді адамгершілік қасиеттерге ие болады, әсемдікті түсінуге мүмкіндік алады.
Демек, жас ұрпақты жан-жақты тәрбиелі, қабілетті азамат етіп өсіруде халық ертегілерінің танымдық-тағылымдық рөлі орасан зор. Халык ертегілерінің балаларды жан-жақты тәрбиелеу мүмкіндіктері шексіз, өйткекі ол жеке адамның бөліктеріне (танымдық, еріктік, қажеттілік, қызығу) әсер етеді. Ертегі балалар алдына адамға тән сезімдер дүниесін ашып, жеке адамға, кейіпкердің жан дүниесіне қызығу тудырады.
Халық ертегілері арқылы балаларды адамгершілік және эстетикалык тәлім-тәрбиесінің дамуына ықпал жасалады. Баланы мұратқа, жеңіске. жетістікке жету жолында белсенділікке, әділеттілікке, әрекетгілікке үйретеді Өмірде кездесетін жайттардың, яғни жақсылык пен жамандыктың, мейірімділік пен қатыгездіктің, шындық пен өтіріктің, әділеттілік пен әділетсіздіктің, әдемілік пен ұсқынсыздықтың, ерлік пен ездіктік. еңбекқорлык пен жалқаулықтың және т.б. ара жігін ажыратып, түсіне білуге, бағалай алуға жол ашады.
Ертегі - тәрбие құралы. Қазақ халқының өз ұрпағын жақсыдан үйреніп, жаманнан жирендіретін, балалар қызыға оқып, сүйіп тыңдайтш? ертегілері мол. Мысалы, Арыстан мен түлкі, Түлкі мен тырна. Түлкі,тасбақа, кене, Түлкі мен бөдене сияқты ертегілерде аңқаулық, Күшік пен мысық, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz