Психикалық депривация

1. Психикалық депривация
2. Эмоция

Балаларда байланыс сезімінің қалыптасуының бұзылуының басты себебі, бұл ерте жастағы жетіспеушілік. Депривация (deprivato – айрылу) – бұл өзінің негізгі психологиялық қажеттіліктерін керекті мөлшерде қанағаттандыру мүмкіншілігін ұзақ уақытқа дейін шектеу нәтижесінде пайда болған психологиялық жағдай.
Баланың қалыпты дамуына қажетті шарттарды атап көрсетуге болады және олардың жоқтығынан пайда болатын жетіспеушілік түрлері:
• Қоршаған орта туралы толық ақпарат, ол түрлі арналардан алынады: көру, есту, түйсіну (жанасу), иіс сезу – оның кемшілігі сенсорлық (сезімдік) жетіспеушілікті туғызады.
• Оқу және дағдыларды жинау қанағаттанарлық жағдайларының жоқтығы, бұл жағдай айналада болып жатқанды реттеуге, түсінуге мүмкіндік бермейді және когнитивтік (танымдық) жетіспеушілікті туғызады.
• Ересек адамдармен сезімдік байланыстардың, ең алдымен анасымен, жетіспеушілігі, сезімдік жетіспеушілікті туғызады.
• Қоғамдық ережелермен, нормалармен танысу және әлеуметтік рөлін меңгеру мүмкіндігін шектеу, әлеуметтік жетіспеушілікті туғызады.

Сөйлеу дамуының, әлеуметтік және тазалық дағдыларын меңгеруінің кешігуі жетіспеушіліктің салдары болып табылады. Балалар мекемелеріне ерте кезден түскен балаларда жоғарыда көрсетілген жетіспеушілік түрлерінің барлығы кездеседі. Жас кезінен бастап олар даму үшін керекті ақпараттарды толығымен алмаған.
Когнитивтік (зияткерлік) жетіспеушілік баланың өзіне тәуелсіздігінің салдарынан туындайды. Сондықтан да балалар алғашқыдан өзінің тәуелсіздігіне дағдыланады, бұл күнделікті деңгейде ғана емес, сонымен бірге маңызды сұрақтар туындағанда өзін-өзі анықтауы қиындыққа соғады. «Кім болғын келеді?» немесе «Қай жерде оқығың келеді?» деген сұрақтар қойылғанда, олар көбіне «білмеймін» немесе «қай жерді айтса» деген жауаптар қайтарады.
Сезімдік жетіспеушілік балалардың қарым-қатынаста болған ересектердің сезімділік кемшілігінің салдарынан туындайды. Ол өзінің іс-әрекетіне сезімдік лебіз ала алмағандықтан тәжірибе жинай алмайды, мысалы, кездескендегі қуаныш сезімі. Осылайша бала өзінің іс-әрекеттерін реттеуді үйрену мүмкіндігін ала алмайды, өзінің сезімдеріне сене алмайды, бала көз байланысынан қаша бастайды. Жетіспеушіліктің осы түрі асырап алынған баланың бейімделуін қиынға түсіреді.
Әлеуметтік жетіспеушілік балалардың әлеуметтік рөлдерді ойын жүзінде практикалық мағынасын түсіну мен үйрену мүмкіндіктерінің жоқтығынан туындайды: әке, ана, әже, ата, балалар үйіндегі тәрбиелеуші, дүкендегі сатушы, басқа да ересек адамдар. Балалар мекемесінің жабық жүйесі қосымша қиындық енгізеді. Балалар қоршаған орта туралы отбасында өскен балаларға қарағанда өте аз біледі.