Цин династиясының кол астындағы қытай

1. Жаңа кезеңнің басындағы Қытай.
2. Цин империясының құрылуы.
3. Мемлекетік құрылымы идеологиясы.
4. XIXғ. капиталистік мемлекеттердің Қытайды ашылуы

. ХҮП ғасырдың басында Қытай 1368 жылы билік басына келген Мин династиясының басқаруында болған дамыған феодалдық мемлекет еді. Сол кездің өзінде кейбір қалаларда мануфактуралар жұмыс істейтін. Жеке мануфактуралардың пайда болуы Қытайда жаңа өндірістік қатынастары мен элементтерінің пайда болғанын көрсетеді. Негізінен алғанда Қытайда капиталистік қатынастардың элементерінің пайда болу кезеңі туралы мәселе оншалықты жақсы зерттелмеген. Кейбір мәліметтерге қарағанда ХҮІ ғасырда феодалдық Қытайда сауда және қолөнер ісінде жаңа процестер қалыптасты. Ірі көпестік компаниялар пайда болып, олар мата, фарфор, қағаз сату ісімен айналысты. Кейбір жағдайда делдал-көпестер қала және ауыл қолөнершілерін шикізатпен қамтамасыз етіп, оларды өздеріне тәуелді етті.
Феодалдардың үстемдігі Қытай экономикасының дамуына кедергі жасады. Помещиктер шаруаларды феодалдық жағынан қанауды күшейтуге тырысты, бұл әрине шаруалар соғысына әкеліп соқтырды. Қытайдың көрші жапоңдармен, моңғолдармен, маньчжурлармен соғысуына байланысты елде салықты көбейтуі және шаруалардан жерді тартын алу, орталық және жергілікті аппараттың коррупциясы, кала және ауыл халқының қайыршылықа ұшырауы Мин империясының дағдарысын күшейте түсті. Бұл дағдарыс ХҮІ ғасырдың екінші жартысында қатты байқалды, ал шаруалар соғысы кезінде (1628-1646 ж,ж.) және ХҮІІ ғасырдың 30-40 жылдары маньчжур басқыншыларының шапқыншылығы кезінде одан әрі тереңдеді.
Феодалдық қанау, ашаршылық, қайыршылық Қытай шаруаларын қанаушыларға қарсы күрес жүргізуіне итермеледі. ХҮІІ ғасырдың 30-40 жылдары шаруалар соғысы Шэньси, Хэнань, Хубэй, Сычуань провинцияларын қамтды. Күрес барысында көтерілісшілердің, 2 лагері қалыптасты: 1. Хубэй және Шэньси провинцияларында. Мұнда шаруаларды Ли Цзы чэн басқарды.
2. Сычуань провинциясында. Бұл жерде көтерілісшілердің көсемі Чжан Сянь чжун еді. Қытай маньчжур тайпаларымен күрес жүргізіп жатқан кезде шаруалар көтерілістері кең етек жая бастады. Кезінде маньчжур тайпалары Кытайға вассал болып табылатын. Олар қазіргі Қытайдың солтүстік-шығысында мекен етті, бұл тайпа Қытайдың аудандарын басып алуды көздеді. Қытай императоры маньчжур майданынан бірнеше әскерді босатып, оларды шаруалар көтерілісін басып тастауға жіберді. 1638 жылға таман Қытай императорының әскері көтерілісшілер армиясын басын тастады. Бірақ бұл уақытша жеңіс еді. 1639-1640 жылдары көтеріліс жаңа күшпен бұрқ ете қалды. Көтерілісті Ли Цзы чэн басқарды. Мин әскері жеңіліске ұшырай бастады. 1644 жылы шаруалар әскері Пекинге басып кірді. Көтерілісшілер Ли Цзы чэнды император етіп жариялады. Осы кезден бастап Мин династиясы өмір сүруін тоқтатты. Мин династиясының ең соңғы императоры өзін-өзі өлтірді. Шаруалар көтерілісі Солтүстік Қытайды толығымен қамтыды. Көтеріліс барысында бұл территорияда ескі салықтар, шаруалардың қарыздары жойылды, жер шаруалардың қолына өтті.

Губер А.А., Ким Г.Ф., Хейфец А.Н. Новая история стран Азии
и Африки. М., 1982
Сидихменов В.Я. Китай: страницы прошлого. М., 1978
Ефимов Г.Е. Очерки по новой и новейшей истории Китая. М.,1951
История Китая с древнейших времен до наших дней. М.,1974
Хрестоматия по новой истории (1640-1815). Том 1, М., І963