Қосмекенділер (земноводные)

Жоспар
Кіріспе

1. Жалпы сипаттамасы және құрылыс ерекшеліктері
2. Қаңқасы
3. Құйрықтылар отрядына жататын қосмекенділер

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Қосмекенділер - алғаш құрлыққа шыққан омыртқалы жануарлар
Қосмекенділер (земноводные) — алғаш құрлықта тіршілік етуге бейімделген
төртаяқты омыртқалы жануарлар. Олар суда да, құрлықта да кездесетіндіктен,
қосмекенділер деп аталады. Қосмекенділер суда көбейеді және дернесілдері
сулы ортада дамиды.
Қазіргі кезде қосмекенділердің 4 000-нан астам түрі Жер шарының
тропиктік, субтропиктік жөне қоңыржай аймақтарында кездеседі (1-сурет).
Қазақстанда қосмекенділердің 12 түрі таралған. Оның 3 түрі сирек
кездесетіндіктен, Қазақстанның Қызыл кітабына (1996) тіркелген.
Жалпы сипаттамасы және құрылыс ерекшеліктері. Денесі бас, тұлға және бес
саусақты төрт аяқтардан тұрады. Кейбір түрлерінің құйрығы болады. Дене
тұрқы 2-3 сантиметрден 180 сантиметрге дейін жетеді.
Қосмекенділердің терісі жұқа, тегіс және безді болады. Бездерден
бөлінген сұйықтық терісін үнемі ылғалдап, тыныс алуына жағдай жасайды.
Демек олар терісі арқылы да тыныс алады.
Қаңқасы балықтармен салыстырғанда күрделі, 4 бөлімге бөлінеді. Олар:
бассүйек, омыртқа жотасы, иық белдеуі мен артқы аяқтарының және жамбас
белдеуі мен алдыңғы аяқтарының қаңқасынан құралады. Омыртқа жотасы — мойын,
тұлга, сегізкөз және құйрық бөлімдеріне бөлінген. Мойын мен сегізкөз
бөлімдерінде бір ғана омыртқадан болады.

1-сурет. Қосмекенділердің сан алуандығы: 1 - құртжылан; 2 - құрбақа; 3 -
жасыл бақа; 4 – саламандра
Құрлыққа шығуына байланысты, аяқтарының сүйектері бірімен-бірі буын
арқылы қозғалмалы байланысқан. Алдыңғы аяқтары тікелей иық белдеуімен
байланысады. Жамбас белдеуі артқы аяқпен байланысқан. Жамбас белдеуі екі
жамбас сүйегінен тұрады. Саусақтарында мүйізді тырнақтары болмайды.
Аяқтарында жеке-жеке бұлшықеттер жақсы дамыған.
Жақсүйектеріндегі ұсақ тістер мен тіл қоректі ұстауға көмектеседі. Бақа
тілінің ұшы ойыс. Тілінің түбі аузының алдына бекіген, ұшы артқа қайрылып,
бос жатады. Қорегін ұстар кезде тілін алға қарай лаұтырады. Аузы өте үлкен.
Сілекей бездері ең алғаш қосмекенділерде пайда болды. Оның өзектері ауыз
қуысына ашылады. Қысқа өңеші кеңейіп, қарынға, ол аш ішекке жалғасады. Аш
ішекке бауырдан келетін өт және ұйқы безінің өзектері ашылады. Ток ішектің
соңғы бөлігі тік ішек деп аталады да, кеңейіп келіп, клоакаға айналады.
Дернәсілдері суда тек желбезектері арқылы тыныс алады. Ересектерінде
құрлыққа шығуына байланысты өкпе пайда болған. Бірақ өкпесі нашар
дамығандықтан, терісі арқылы қосымша тыныс алады. Ауыз-жұтқыншақ қуысының
қозғалуы арқылы ауа өкпеге өтеді.
Құрлықта атмосфералық ауамен тынысалуына байланысты қанайналым жүйесінде
күрделі өзгерістер пайда болған. Қосмекенділердің жүрегі үш қуысты (2
жүрекше, 1 қарыншадан тұрады), екі қанайналым шеңбері бар. Қосмекенділерде
алғаш рет кіші қанайналым шеңбері пайда болған. Оны өкпелік шеңбер деп те
атайды. Денесіне аралас қан тарайды. Екі қанайналым шеңбері де қарыншадан
басталады. Үлкен шеңбер - оң жүрекшеге, ал кіші шеңбер сол жақ жүрекшеге
келіп аяқталады.
Қосмекенділер миының көлемі балықтарға қарағанда үлкендеу. Алдыңғы миы
екі ми сыңарларына айқын бөлінген. Баяу қозғалуына байланысты мишығы нашар
дамыған. Ортаңғы миы жақсы дамыған.
Ауыз қуысына ашылатын жұп иіс сезу қашықтарының болуына байланысты, иіс
сезуі жақсы дамыған. Көзінің қасаң қабығы дөңес, көз бұршағы екі жақты
дөңес шыны пішінді. Көзінің айналасында қозғалмалы, жұқа терілі қабақтары
болады. Қосмекенділерде, ішкі құлақтан басқа, ең алғаш ортаңғы құлақ қуысы
пайда болған. Ортаңғы құлақ қуысында бір ғана үзеңгі сүйегі болады. Оның
сырты дабыл жарғағымен қапталған. Ортаңғы құлақ қуысы арнайы түтік арқылы
ауыз қуысымен де байланысады. Дәм сезуі, тері арқылы сезуі нашар дамыған.
Қосмекенділердің балықтарға ұқсас екі бүйрегі, екі несепағар түтігі және
бір қуығы бар. Қуығы жақсы дамыған, ол клоакаға ашылады. Қажетсіз заттар
клоакадан сыртқа шығарылады.

2-сурет. Қосмекенділердің шығу тегі
Қосмекенділер - дара жынысты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.