Конституциялық кеңестің конституция нормаларын жүзеге асыру құралы ретіндегі қызметі

Жоспар
Кіріспе

1. Конституциялық кеңестің конституция нормаларын жүзеге асыру құралы ретіндегі қызметі.
2. Конституциялық бақылау ұғымы
3. Қазақстан Республикасында конституциялық бақылау институтының қалыптасуы
4. Конституциялық Кеңестің және оның мүшелерінің құқықтық мәртебесі
5. Конституциялық Кеңестің құзыреті
6. Конституциялық іс жүргізу

Конституциялық – құқықтың реттеу өздігінен кейбір қоғамдық қатынастарға оларды реттеу, дамыту және сақтандыру нормативті – ұйымдастыру ықпалында қызмет көрсетеді. Ол нақты бағытталған мақсаты бар және анықталған құқықтық құралдар жүйесімен іске асырылады, оның құқықтық реттеу әдістерінің ерекшеліктері қажетті қорытындыларға жетуді қамтамасыз етеді.
Қоғамдық қатынастарды конституциялық – құқықытық реттеуде ең маңызды орынды мемлекет пен қоғамның негізгі заңы – Конституция алады. Конституцияның нормалары, басқа да нормативті-құқықтық актілер сияқты қоғамдағы қалыптасқан нақты қатынасты реттеуде ғана іске асырылады. Мемелекеттік органдар мен азаматтардың өзі Конституцияның нормаларын жүзеге асыруда конституциялық-құқықтық қатынастардың субъектісі ретінде болып, құралдар, әдістер мен механизмді қолданады. Мемлекетке қатысты арнайы құрылған мемлекеттік органдар іздерінің алдына қойған міндеттерін орындауды қамтамасыз етеді. Құқықтық мемлекетте бұл мақсаттарды орындау негізгі заңның ережелері мен нормаларына сәйкес негізінде қойылады.
Конституциялық-құқықтық реттеудің құралдарының бірі болып, сонымен бірге Конституцияның басшылығын қамтамасыз ету болып конституциялық бақылау болып келеді, ол ортақ юрисдикциясының сотымен (мысалы, АҚШ-та), арнайы құрылған конституциялық соттармен (ФРГ, Ресей Федерациясы) және квазисоттық органдарымен (Францияда, Алжирде, Қазақстанда) атқарылады.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Конституциялық кеңестің конституция нормаларын жүзеге асыру құралы
ретіндегі қызметі.
Конституциялық – құқықтың реттеу өздігінен кейбір қоғамдық қатынастарға
оларды реттеу, дамыту және сақтандыру нормативті – ұйымдастыру ықпалында
қызмет көрсетеді. Ол нақты бағытталған мақсаты бар және анықталған құқықтық
құралдар жүйесімен іске асырылады, оның құқықтық реттеу әдістерінің
ерекшеліктері қажетті қорытындыларға жетуді қамтамасыз етеді.
Қоғамдық қатынастарды конституциялық – құқықытық реттеуде ең маңызды
орынды мемлекет пен қоғамның негізгі заңы – Конституция алады.
Конституцияның нормалары, басқа да нормативті-құқықтық актілер сияқты
қоғамдағы қалыптасқан нақты қатынасты реттеуде ғана іске асырылады.
Мемелекеттік органдар мен азаматтардың өзі Конституцияның нормаларын жүзеге
асыруда конституциялық-құқықтық қатынастардың субъектісі ретінде болып,
құралдар, әдістер мен механизмді қолданады. Мемлекетке қатысты арнайы
құрылған мемлекеттік органдар іздерінің алдына қойған міндеттерін орындауды
қамтамасыз етеді. Құқықтық мемлекетте бұл мақсаттарды орындау негізгі
заңның ережелері мен нормаларына сәйкес негізінде қойылады.
Конституциялық-құқықтық реттеудің құралдарының бірі болып, сонымен
бірге Конституцияның басшылығын қамтамасыз ету болып конституциялық бақылау
болып келеді, ол ортақ юрисдикциясының сотымен (мысалы, АҚШ-та), арнайы
құрылған конституциялық соттармен (ФРГ, Ресей Федерациясы) және квазисоттық
органдарымен (Францияда, Алжирде, Қазақстанда) атқарылады.
Конституциялық бақылау – бұл заңдардың және басқа да конституцияның
ережелеріне сәйкес нормативтік құқықтық актілердің сәйкестілігіне бақылау
болып келеді, ол ережеге сәйкес конституциялық соттар немесе мемлекеттік
органдардың арнайы құзырына берілген органдармен орындалады. Конституциялық
бақылау құқықтық қайта қалпына келтіру қызметі ретінде ұсынылып,
конституциялықты қайта қалпына келтіру, конституциялық реттеуге
бағытталады. АҚШ Конституцияның басты сәулетшісі Дж.Мэдисон: мемлекеттік
үкімет органдары бір-бірімен тығыз байланыста және араласта болмайынша,
конституциялық бақылау органдарының басқа да органдарға мүмкіндік беру
үшін, максимальді қажетті бөліну деңгейі болу үшін, тәуелсіз үкіметтің
маңызы ретінде, практикада ол еш уақытта қажетті түрде ұйымдастырылмайды,
- осылай деді. Бұл айтылғандар ең бастысы үкімет тамырының арасындағы
қарама – қарсылық пен тойтарылыс жүйесіне жатқызылады. Сонымен бірге, ол
мемлекеттік үкіметтің механизмінің классикалық нұсқасын меңзеді, ол
Парламентпен, Президентпен және конституциялық бақылау органдарымен
берілген.
Мемлекеттің негізгі заңы қабылдауы қоғамдық тәжзірибе мен қоғамдық
қарым-қатынастардың конституциялық бекітілгенінің жинақы баға беру мен
бақылаудың бір-біріне келісілген жаңа жолын көрсетеді, - деп атап өтті
Армения Республикасының Конституциялық Сотының Төрағасы Т.Т.Арутюнен, ол
конституциялық институт немесе арнайы ұйымдастыру бақылау құрылысының
мүдделеріне сай. Керісінше, мәселе мынада, әр елде өздерінің көптеген
ерекшеліктеріне байланысты құқықтық жүйені сақтап қалу, олардың қарапайым
құқығы, тұрмыс салты мен дәстүрлі, рухани және адамгершілік құндылықтарының
сақталуы. Тек қана осы уақытта, осы қоғамдық жүйенің негізгі мінездерін жан-
жақты есептей отырып қана, іс-әрекетті иммундық жүйені ендіре отырып, оның
өмір сүруіне және жұмыс істеуіне алып келеді. Одан ары автор былай деп
жазады,қоғамдық қатынастарды конституциялық реттеудің тәжірибесі, соңғы екі
жүз жылдықта жинақталған. Конституцияның мемлекеттің қабылдануының ең басты
мақсаты болып әр уақытта қоғамдық қатынастардың негізгіліктерін анықтау
және қолдау болып есептелген де, есептеледі де – дейді.
Конституциялық шынайылыққа толығымен конституция бір жағынан
мемлекеттің демократиялық идеал жағдайларына сәйкестірілген нормативті
қажеттілікті жарияласа, екінші жағынан – ол оны қалыптастыратын құрал
ретінде келеді деген теріс сәйкес келеді. Бұл мақсаттар егер конституцияның
мағынасы толығымен жарияланған мақсаттары мен оны қорғау механизмдері бар
уақытта ғана қамтамасыз етіледі.
Конституциялық бақылау органының іс-әрекеттерін талдай отырып,
М.В.Бағлай былай деді:, Конституциялық Сот заңшысы - рушының орнын
бастайды, атқарушы органның норматворчестволық ортасына қызмет жасамайды
және мақсатқа сәйкестілігімен басшыланбайды. Бірақ ешкіммен бөлінбейтін
құзіреттіліктер, айтарлықтай Ресей Федерациясының конституциясын керекті
жағынан талқылауда, кейбір құқықтық нормалардың конституциялық емес өз
күшін жойғанын жариялау, ол заңдардың конституциялық – құқықтық маңызын
анықтау және заңшығарушыға құқықтық реттеудегі олқылықты толтыру үшін
қажетті заң қабылдауды ұсыру, әрине бұл жаңа құқықтың пайда болуына алып
келеді.
Жоғарыда айтылғандар Конституциялық бақылау институтын (конституциялық
– құқықтық реттеу). Конституция нормаларын жүзеге асыру және қоғамдық
қатынастарды және конституциялық – құқықтың реттеудің бірден – бір
оптимальді жолдарының бірі екендігін мінездейді. Конституциялық бақылау
органдары өз іс-әрекеттерін Мемлекеттің негізгі заңымен бекітілген
принциптердің, ережелер мен әдістердің негізінде жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының Конституциясы басқа да елдердің қазіргі
Негізгі заңдары сияқты конституциялық құқықтық қайнар көзі болып келеді
және осыған байланысты конституциялық – құқықтың қатынастар мен
конституциялық құқық субъект арасын ретке келтіреді. Бұл нормаларды жүзеге
асыру мемлекеттік үкімет органдарының оның жүзеге асырылу мен басшылығын
негізге ала отырып жүзеге асырылуына байланысты. Осындай органдардың бірі
болып Қазақстан Конституциясын жүзеге асырушы ретінде Қазақстан
Республикасы Конституциялық Кеңесі атқаратын конституциялық бақылау болып
келеді.
Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңеңсі туралы
Конституциялық заңның 1 бабында Конституциялықкеестің статусы республика
территориясында Конституцияның басшылығын қамтамасыз ету мемлекеттік орган
ретінде анықталған.
1995 жылдың Конституциясы халықтың негізгі ережелерінің өз еркімен
нормативін мемлекеттік үкіметтің бірден бір организмі ретінде негізделген,
адам мен азаматтың бостандығы мен құқығының толық комплексі және Қазақстан
қоғамының плюралистік демократияға ұмтылуы, тәуелсіз нарықтың экономика мен
мемлекеттік қатынастарда құқықты басшылығымен қамтамасыз етіледі, ол қандай
да болмасын нормативті акт, қандайда үкімет органы тарапынан немесе
лауазымды қызмет иесінің іс-әрекеті (не әрекетсіздігі) Конституция нормасы
мен принциптеріне сай келуі қажет.
Қазақстан конституциялық бақылау қазіргі мемлекеттің қалыптасуы мен
дамуы мезгілінде біздің қоғамның құқықтық мемлекеттің принциптерінің
нағаюына бағытталған, конституциялизмденуге, сонымен бірге адам мен
азаматтың құқығы мен бостандығын шынайы қамтамасыз етуге бағытталған.
Конституциялық Кеңес өзінің құзіреттілігіне: республика Президентік
сайлауды дұрыс өткізудегі дау – дамайларды шешу және республикалық
референдум өткізу; республиканың Конституциясына Президенттің қолы
қойылғанша Парламенттің қабылданған заңдарын қайта қарауға және оның
Конституцияға сәйкестілігін; халықаралық келісімдерді қарауда оның
Конституцияға сәйкес болуын қарау; парламенттің республика Президентінің
орнынан өз уақытынан бұрын босануына, егер ол денсаулығына байланысты
мемлекеттік сатып кету жағдайына байланысты парламенттің ұсынысына
қорытынды беру.
Бұл мәселелер бойынша іс - әрекеттер Қазақстан Республикасы
Президентінің, Парламент Палаталарының Төрағаларының, парлемент
Депутаттарының ортақ есептен бестен бір бөлігінің, Премьер – Министрдің
жариялауы бойынша конституциялық іс - әрекет қолданылуы мүмкін.
Конституцияның 78 бабына сәйкес, егер сот заңы немесе кейбір нормативті
құқықты акт қолданысқа пайдаланатын, Конституция бекіткен бойынша адам мен
азаматтың құқығы мен бостандығына қысым жасалса, ол іс - әрекетті тоқтатуы
тиіс және Конституциялық кеңеске бұл актінің конституциялық емес екендігін
мәлімдеуіне жариялануға құқығы бар.
Жоғарыдағы айтылған актілербойынша қабылдаған құзіреттілік
конституциялық кеңеске қоғамдық қатынастарды конституциялық – құқықтық
реттеуге қатысу мүмкіншілігін береді. Конституциялық Кеңестің нормативті
қаулысына сәйкес Қазақстан Республикасы Конституциясының 4 бабына сәйкес ол
іс - әрекеттегі құқық жүйесінің құрамына енеді. Кеңестің қорытынды шешімі
болып, соның ішінде оның нормативті қаулысы да, нақты да абстрактілі
конституциялық – құқықтың қатынастарда да Конституцияның нормалары жүзеге
асырылады. Олардың құқықтық нормативті табиғаты Конституциялық Кеңестің
қаулылары тек қана конституцияға қарай негізделген және барлық нормативті
құқықтық актілер оған қарама – қайшы келмеуі тиіс, - деп жазады заң
ғылымдарының докторы, профессор Котов.
Мысалы, Конституцияның 14 бабының 2 тармағына сәйкес әр адам өзінің
құқығы мен бостандығына соттың қорғау құқығы бар. Азаматтың аталған
конституциялық құқығы заң арқылы шектеу конституциялық емес болып
есептеледі, осыған орай ол қолданылмайды және алып тасталынады.
Конституциялық Кеңес өзінің 1998 ж 5 маусымдағы №32 қаулысында
конституцияның 13 бабының 2 тармағын және де басқа да нормаларды басшылыққа
ала отырып, Қазақстан Кеңестік Республикасының 280 бабының 2 бөлімі мен 288
бабының 1 бөлімін конституцияға сай емес деп есептеді (қазіргі мерзімде
жаңа кодексті қабылдауға байланысты өз күшін жойған), аудандық соттың
қаулысын қайта қарау немесе шағымдану құқығын әкімшілік құқық бұзушылық пен
немесе оны рұқсат етпейтін иесі туралы ісін шектеуі үшін, әкімшілік
жауапкершілікке тартылған және соттың өз құқығын қорғау мүмкіншілігінің
қажеттілігінің шектеуі.
Бұл аталған қаулыда Конституциялық Кеңес бұл конституциялық норманың
маңызын сот іс - әрекеті мен шешімін қайта қарауды, егер ол адам мен
азаматтың құқығы мен бостандығына қысым жасалған болса, қайта қарауын
бекітті. Сонымен бірге, сот қорғауы шектеуге жатпайтын конституциялық
құқығына жатады (Конституцияның 39 бабының 3 тармағы). Сот қорғауының
құқығын реті мен көлемі процессуальді заңмен реттестіріледі. Қазақ ССР –
нің нормалары уақыт өте келе конституцияға сай емес деп есептеліп, өз
қолданысындағы күшін жойды. Жаңа кодексті қабылдауда Конституция Кеңестің
позициясы есептелді, ол өзінің қаулысында көрсетілген еді. Облыстық соттың
ұйғарымын қарай отырып Конституциялық Кеңес Конституцияның 13 бабының 2
тармағын басшылыққа алды. Сонымен бірге, бұл мәселеде Конституциялық
Кеңестің сот шешімін қайта қарау конституциялық – құқықтың дау – дамайларды
шешу құралы ретінде болады.
Негізгі заңның нормаларын жүзеге асыруда ең маңызды жолдарының бірі
болып Конституцияны талқылау болып келеді. Конституциялық талқылау заң
әдебиетінде конституциялық әділ сотының негізгі функцияларының бірі
ретінде түсіндіріледі. Бұл функция конституциялық соттың құзіреттілігі
арқылы және конституцияны ресми арнайы – конституциялық сот іс барысының
арнайы шектеуінде құзырлы субъектілерді құқығы туралы сұраныстар арқылы
жүзеге асырылады. Конституцияны ресми талқылау қорытындысы Конституцияның
мазмұнына кіреді, сонымен бірге, оны толықтырады, себебі ол Конституцияның
жағдайын тек түсіндіріп қана қоймай, оны өзгеріске ендіру, жаңа
жағдайлардың туындауына байланысты түсіндіру де болып келеді.
Конституциялық норманы ресми талқылау ролін бағалай отырып, мамандар
конституцияны жүзеге асыруда негізгі әдістеріне құқықтық мәтінді пайдалану,
конституциялық сотпен пайдаланатын, біріншіден, конституциялық жағдайды
қорғау конституциялық соттың шешімдерін міндетті түрде талқылау жолына
арналады, ол Конституцияның – бір жағы, ал оның қаталдығы екінші жағынан;
екіншіден, конституцияның іс - әрекеттерін қолдау; үшіншіден, салалы заңды
конституциялық тұрғыдан талқылау.
Бұл әдістер конституциялық нормаларды талқылаудың бірегейлігін және
олардың заңдылық міндеттемелерінің заңнама да және құқық қолдану үшін
екендігін қамтамасыз етеді.
Конституцияны ресми талқылау құқығымен конституциялық бақылау органдары
- Әзірбайжан, Болгария, Өзбекстан, Ресей Федерациясы әне Украинаның
Конституциялық сотына Конституция мен заңдарды ресми талқылау құқығы
берілген. Қазақстанда да Конституция нормаларын ресми талқылау
Конституциялық бақылау органы – Конституциялық кеңестің қабылдаған көптеген
қорытынды шешімдерін Конституция нормасын ресми түрде талқылау құрайды.
Конституциялық Кеңестің 2001 жылы 13 желтоқсандағы №192 Қазақстан
Республикасы Конституциясының ресми талқылауы 52 бабының 1 және 5 тармағы,
72 бабының 1 тармағының 4 тармақшасының және 74 бабының 3 тармағы туралы
қаулысында былай делінген: Конституция нормаларын ресми талқылау
Конституциялық Кеңеспен конституциялық нормалардың маңызы мен мазмұнын
анықтау және түсіндіру болып келеді. Ол арнайы терминология мен
абстрактілігі мәнімен және Конституцияның жағдайының кейбір субъектілермен
түсінбеуінен және оның қолданыстағы қарама – қайшылығынан туындайды.
Конституция нормаларын ресми талқылауда жүзеге асыра отырып, Конституциялық
кеңес тәуелсіз және тек қана Конституцияға бағынады. Конституция нормаларын
ресми талқылау құқығы конституциялық Кеңестің шешімдеріне заңдық күш бере
отырып, о талқыланып отырған мәселенің заңдық нормалық күшіне тепе – тең
келеді. Конституциялық құқықтың нормалары Конституциялық Кеңестің
қаулыларына сәйкес біріге қолданылады, ол Қазақстан Республикасы
Конституциясының 4 бабының 1 тармағымен негізделген. Тоқтата тұру, қайта
алып тастау не өзгерту Конституциялық норманы Конституциялық Кеңестің
Конституция нормаларын ресми талқылауды тоқтату қаулысы болып келеді.
Конституциялық нормаларын ресми талқылау – бұл Конституциялық Кеңестің
Конституциялық нормаларын әртүрлі құралдармен және одан маңыз алу көмегі
ретінде берілетін нормативті талқылау. Талқылаудың көлемін ертеректе білуге
болмайды, Конституциялық Кеңес Конституциялық нормаларын ресми түсіндіру
ғылыми заңдық әдістерді таңдаумен байланыса отырып, ол тек Конституцияның
өзіне ғана байланысты келеді. Конституцияның жалпы ережелері мен
принциптерінің өзара байланысы мен маңызға алынады.
Конституциялық Кеңестің нормативті қаулылары, Конституция нормаларын
түсіндіру барысында субъектілердің шағымдары бойынша сұрақтарды түсіндіре
отырып, Конституциялық реттеудің маңыздық түсінігін толықтырады. Сонымен
бірге, Конституциялық Кеңестің құқықтық позициясы, Конституцияға сәйкес
келеді, себебі ол Конституция нормасынан тұрады. Конституцияның мағынасынан
шықпаған қорытындыларды, жалпы ережелер мен принциптерден Қазақстан
Республикасы Конституциялық Кеңесі жасамайды. Конституциялық нормаларын
түсіндіре отырып, Кеңес Конституциялық реттеудің шегінен шығып кетпейді.
Бұл деген, Конституциялық Кеңестің Конституциялық нормаларын жүзеге
асыруда, Конституциямен бекітілген жүргізу тәртібін түсіндіруші институт
ретінде болады, ал оның Конституцияны түсіндіру іс-әрекеті оның жүзеге
асыру құралы ретінде болады.
Конституциялық Кеңестің іс-әрекеті, Қазақстан Республикасы
Конституциясының басқарушылығын қамтамасыз етуге бағытталған, ол арнайы
кілетті субъектілердің Конституция барысында орындалатын, өзінің заңдық
және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.