Бастауыш мектептерде компьютерлік техниканы тиімді қолдану негізінде оларға компьютерлік сауаттылық элементтерін меңгеру, ақыл-ойы мен шығармашылық қабілеттерін дамыту
КІРІСПЕ
1. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕНІҢ ОҚУ ҮДЕРІСІНДЕ КОМПЬЮТЕРЛІК ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш мектептердің оқу үдерісінде компьютерлік техника мен компьютерлік ойындарды қолданудың психологиялық.педагогикалық негіздері
1.2 Мектепке дейінгі мекемеде компьютерлік технологияны қолдану бойынша жинақталған тәжірибелерге салыстырмалы талдау
1.3 мектепке дейінгі мекемеде информатика пәнінің мазмұны және бүгінгі күнгi жағдайы
2. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕДЕ ДАМЫТУШЫ КОМПЬЮТЕРЛІК ОЙЫНДАР ЖҮЙЕСІН ҚОЛДАНУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Дамытушы компьютерлік ойындар жүйесі
І.Арнайы пернелердің көмегімен түрлі мазмұндағы сурет салуға берілген тапсырмалар
ІІ. Графиктік редакторларға негізделген компьютерлік ойындар
2.2 Мектепке дейінгі мекемеде дамытушы компьютерлік ойындарды ұйымдастырудың әдістемесі және оларға қойылатын дидактикалық талаптары
ҚОРЫТЫНДЫ
1. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕНІҢ ОҚУ ҮДЕРІСІНДЕ КОМПЬЮТЕРЛІК ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш мектептердің оқу үдерісінде компьютерлік техника мен компьютерлік ойындарды қолданудың психологиялық.педагогикалық негіздері
1.2 Мектепке дейінгі мекемеде компьютерлік технологияны қолдану бойынша жинақталған тәжірибелерге салыстырмалы талдау
1.3 мектепке дейінгі мекемеде информатика пәнінің мазмұны және бүгінгі күнгi жағдайы
2. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕДЕ ДАМЫТУШЫ КОМПЬЮТЕРЛІК ОЙЫНДАР ЖҮЙЕСІН ҚОЛДАНУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Дамытушы компьютерлік ойындар жүйесі
І.Арнайы пернелердің көмегімен түрлі мазмұндағы сурет салуға берілген тапсырмалар
ІІ. Графиктік редакторларға негізделген компьютерлік ойындар
2.2 Мектепке дейінгі мекемеде дамытушы компьютерлік ойындарды ұйымдастырудың әдістемесі және оларға қойылатын дидактикалық талаптары
ҚОРЫТЫНДЫ
Ақпараттандыру жағдайында білім беруді, оның ішінде мектепке дейінгі тәрбие, оқыту мен балаларды дамыту үшін жаңа болашақ ашылады. Осы кездегі маңызды міндет баланың іс-әрекетінің негізгі түрін ақпараттық-қатынастық технологиялармен алмастырмай, оларды мектепке дейінгі мекемелерде тәлім-тәрбие мен білім берудің жалпы жүйесіне енгізу болып саналады.
Мектепке дейінгі білім беру үшін компьютерлік ойындар (КО) мультимедиалық интерактивтік оқытатын бағдарламалар болып табылады және баланың танымын, зияттық іс-әрекет тәсілдерін, қоршаған орта картинасының тұтастығын, құндылық бағыттарын және т. б. дамытуды қалыптастыруды қамтамасыз ететін баланың біртұтас ақпараттық білім беру ортасын жасауға бағытталған болады.
Балалар үшін ойын – бұл әлемді танудың және өзін-өзі дамытудың бір ғана тәсілі. Ойын – бұл танымдық іс-әрекет, ол оны қоршаған табиғат пен әлеуметтік ақиқат туралы баланың ойлануының өзіндік практикалық формасы болып табылады.
Оқу процесінде компьютерлік ойындарды дәстүрлі әдістермен және педагогикалық жаңашылдықпен үйлестіріп жүйелі пайдалану жағдайында дайындығы әр түрлі деңгейдегі балаларды оқыту тиімділігі артады. Сонда бірнеше технологияның бірмезгілде әрекет етуінің салдарынан білім беру нәтижесінің сапасы жақсарады.
Білім берудің жаңа парадигмасының қызмет етуі үшін, білім беру үрдісі субъектілерінің мобильді инфокоммуникациялық әрекеті ретінде қазақ, орыс және ағылшын тілдеріне сәйкес, ұлттық стратегиялық ақпараттық-білім беру қорлары мен әдіснамалық және мазмұндық негізде қамтамасыз ету ретінде білім беруді ақпараттандырудың стратегиялық бағыты – «Мектепке дейінгі мекемелер үшін компьютерлік оқыту ойындары» цифрлық білім беру қорлары индустриясын дайындау.
Компьютерлік оқыту ойындары ҚР МЖБС Мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының 1.001-2009 мектепке дейінгі оқыту мен тәрбие беру талаптарын іске асыруға бағытталған, сонымен бірге:
– мектепке дейінгі жастағы баланың дербес дамуын кешенді қостауды іске асыру мен сапалы кеңістік құру;
– тіл дамыту мен ана тілі, қарым-қатынас мәдениеті, сауат ашу негіздерін меңгеруге дайындау;
– мектепке дейінгі балалардың адамның өнегелі мінез-құлқының үлгісіндегі адамгершілік, құндылық бағдарлары, мінез-құлық қағидасы мен ережесі, қазақстандық қоғамда туындаған халықтың салт-дәстүрлерін қалыптастыру;
Мектепке дейінгі білім беру үшін компьютерлік ойындар (КО) мультимедиалық интерактивтік оқытатын бағдарламалар болып табылады және баланың танымын, зияттық іс-әрекет тәсілдерін, қоршаған орта картинасының тұтастығын, құндылық бағыттарын және т. б. дамытуды қалыптастыруды қамтамасыз ететін баланың біртұтас ақпараттық білім беру ортасын жасауға бағытталған болады.
Балалар үшін ойын – бұл әлемді танудың және өзін-өзі дамытудың бір ғана тәсілі. Ойын – бұл танымдық іс-әрекет, ол оны қоршаған табиғат пен әлеуметтік ақиқат туралы баланың ойлануының өзіндік практикалық формасы болып табылады.
Оқу процесінде компьютерлік ойындарды дәстүрлі әдістермен және педагогикалық жаңашылдықпен үйлестіріп жүйелі пайдалану жағдайында дайындығы әр түрлі деңгейдегі балаларды оқыту тиімділігі артады. Сонда бірнеше технологияның бірмезгілде әрекет етуінің салдарынан білім беру нәтижесінің сапасы жақсарады.
Білім берудің жаңа парадигмасының қызмет етуі үшін, білім беру үрдісі субъектілерінің мобильді инфокоммуникациялық әрекеті ретінде қазақ, орыс және ағылшын тілдеріне сәйкес, ұлттық стратегиялық ақпараттық-білім беру қорлары мен әдіснамалық және мазмұндық негізде қамтамасыз ету ретінде білім беруді ақпараттандырудың стратегиялық бағыты – «Мектепке дейінгі мекемелер үшін компьютерлік оқыту ойындары» цифрлық білім беру қорлары индустриясын дайындау.
Компьютерлік оқыту ойындары ҚР МЖБС Мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының 1.001-2009 мектепке дейінгі оқыту мен тәрбие беру талаптарын іске асыруға бағытталған, сонымен бірге:
– мектепке дейінгі жастағы баланың дербес дамуын кешенді қостауды іске асыру мен сапалы кеңістік құру;
– тіл дамыту мен ана тілі, қарым-қатынас мәдениеті, сауат ашу негіздерін меңгеруге дайындау;
– мектепке дейінгі балалардың адамның өнегелі мінез-құлқының үлгісіндегі адамгершілік, құндылық бағдарлары, мінез-құлық қағидасы мен ережесі, қазақстандық қоғамда туындаған халықтың салт-дәстүрлерін қалыптастыру;
1. Назарбаев Н.Ә. «Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы білім экономикасына» Студенттерге арналған лекция. \\ Егемен Қазақстан. Астана 2011
2. Е.М.Гельфман, С.А.Имаков. От игры к самовоспитанию. М.: Педгогика, 1971, 103-бет.
3. Крупская Н.К. Пед.соч.в 6-ти томах. М.: АПН РСФСР, Т.2. С.457-462.
4. О.С.Кель, В.Н.Терский. Игра «конкурс смекелки» в школе. М.: Изд-во АПН РСФСР, 1960, С. 88.
5. С.В.Глязер. Познавательные игры. М.: Трудрезервизмат, 1951, 144-бет.
6. О.А.Дьячкова. Игры школьников. М.: Учпедгиз. 1955, 178-бет
7. А.П.Усова. Роль игры в воспитании детей. М.: Просвещение, 1976, 96-бет.
8. Под ред.М.Н.Колмаковой, В.И.Логиновой. История советский дошкольной педагогики. Хрестоматия. М.: Просвещение, 1988. С. 115-230.
9. Фрадкина Ф.И. Дидактический анализ игр и их роль в учении школьников. //Советская педагогика 1953, №11, С.80-85.
10. Ш.А.Аманошвили. В школу с шести лет. М.: Педагогика, 1988, 176-бет.
11. Ш.А.Аманошвили. Игра в учебно-позновательной деятельности младших школьников. Преспективы. №1. 82-93 бет.
12. Никитин С.П.Ступеньки творчества или развивающие игры. М.: Педагогика, 1991.
13. Михайлова З.А. Игровые занимательные задачи для дошкольников. М.: Просвещение, 1985, С. 96.
14. Минскин Е.М. От игры к знаниям. М.: Просвещение, 1967.
15. Люблинская А.А Детская психология. М.: Просвещение, 1971. С. 384.
16. Выготский Л.С. Воображение и творчество в детском возросте. Психол.очерк. М.: Просвещение, 1967. С.93.
17. Выготский Л.С. Игра и ее роль в психическом развитии ребенка. // Вопросы психологии, 1966, №6. С. 62-67.
18. Венгер Л.А. Педагогика способностей. М.: Знание, 1973. С. 96.
19. Богусловская З.М., Смирнова Е.О. Развивающие игры. М.: Просвещение, 1991. С. 3-12, 157-202.
20. Блонский П.П. Развитие мышления школьника. М.: Учпедгиз, 1935. С.128.
21. Волков И.П. Учим творчеству. /Педагогический войск. М.: Педагогика, 1989. С.53.
22. Кольцова М. Физиологические подходы к проблеме повышения умственной деятельности. // Дошкольное воспитание, 1973, №4. С.67-71.
23. Запорожец А.В., Эльконин Д.П. Психология личности и деятельности дошкольника. М.: Просвещение, 1965.
24. Жарықбаев К. Психология. Алматы: Білім, 1993, 266-бет.
25. Кабанова-Меллер Е.Н. Формирование приемов умственной деятельности и умственное развитие учащихся. М.: Просвещение, 1968.
26. Зак.А.З. Развитие теоретического мышления у младших школьников. М.: Педагогика. 1984. С.151.
27. Зак.А.З. Как определить уровень развития мышления школьника. М.: Знание, 1982. С.96.
28. Зак.А.З. Развитие способности действовать «в уме» у школьников 1-10 классов. // Вопросы психологии, 1983, №1.С.43-50.
29. Крутецкий В.А. Основы педагогической психологии. М.: Просвещение, 1972. С 42-65, 162-167. Под ред.Крутецкого В.А. Вопросы психологии способностей. М.: Педагогика, 1973.
30. Қазақ мектебіндегі білім мазмұны мен оқыту әдістемесін жетілдірудің мәселелері. Алматы: GЗИ, 109, 158-беттер.
31. Лейтес Н.С. Умственные способности и возраст. М.: Педагогика, 1971. С. 9-11, 221-251.
32. Левитов Н.Д. Детская и педагогическая психология. М.: Просвещение, 1964, С. 214.
33. Люблинская А.А. Некоторые особенности учебной деятельности младших школьников. // Советская педагогика, 1969, №12.
34. Менчинская Н.А. Проблемы учения и умственного развития школьника. М.: Педагогика, 1989.
35. Лейтес Н. Способности и одаренность в детские гожы. М.: Знание, 1984. С.79.
36. Пиаже Ж. Роль действия в формировании мышления // Вопросы психологии, 1965, С. 6.
37. Мархель И. Компьютерная технология обучения. // Советская педагогика, 1990, №5. С. 87-91.
38. Занков Л. В. Индивидуальные варианты развития мышления младших школьников. –М.: Педагогика, 1973.-С. 176.
39. Таутаева Г.Б. Портал открытого дистанционногообразования MOODLE.NCI.KZ и его карманная USB версия // Ұлт тағылымы – Достояние нации. - Алматы, 2009. - № 2.-С. 112-117.
40. Таутаева Г.Б. Білім беруді ақпараттандыру – ғылымның жедел дамуын анықтайтын түйінді шарты//«Шығармашылық іс-әрекетті дамыту арқылы бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру мәселелері» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары. – Шымкент-Москва, 2009. - Б.84-87.
41. Таутаева Г.Б. Бастауыш мектепте қазіргі ақпараттық технологиялардың педагогикалық мүмкіндіктері//«Шығармашылық іс-әрекетті дамыту арқылы бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру мәселелері» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары. – Шымкент-Москва, 2009. - Б.87-90.
42. Таутаева Г.Б. Бастауыш мектептің оқу үрдісінде электрондық оқулықтарды пайдалану//«Жастардың патриотизмі мен азаматтығын қалыптастыруда тәрбие жүйесін іске асыру: тәжірибе, проблемалар, перспективалар» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары. – Тараз, 2009, -Б. 37-40
43. Скрипченко А. В. Обучение в подготовительных классах. Психолого-педагогические проблемы обучения и воспитания детей шестилетного возраста // Вопросы психологии, 1984, № 45.-С. 51-53.
44. Скрипченко А. В. Умственное развитие младших школьников. Автореф. дис. докт. псих. наук.-Л, 1971, -С. 56.
45. Лернер И. Я. Познавательные задачи в обучении гуманитарным наукам.-М.: Педагогика, 1972,-С. 239.
46. Раев А. И. Управление умственной деятельностью младшего школьника. Учеб. Пособие.-Л.: ЛГПИ, 1976-С. 134.
47. Менчинская Н. А. Психологические вопросы развивающего и новые программы // Советская педагогика, 1968, № 6, С. 21-23.
48. Калмыкова З.И. Отстающие в учении школьника.: Проблемы психического развития. –М.: Педагогика, 1975, 440-бет.
49. Калмыкова З. И. Продуктивное мышление как основа обучаемости.-М.: Педагогика, 1981,- С. 200.
50. Леонтьев А. Н. Умственное развитие ребенка: Из цикла лекций по педагогике для родителей. –М.: Правда, 1950, С. 32.
51. Болтянский В. Г. , Рубцов В. В. Игровые компьютерные среда учебного назначения // Информатика и образование. - 1990 .-С. 10-15
52. Болтянский В. Г., Рубцов В. В. Проблемы компьютеризации обучения // Математика в школе.- 1986 № 1. С.-69-72.
53. Болтянский В. Г., Рубцов В. В. Вопросы компьютеризации школьного обучения. // Вопрося психологии.-1985, № 6.
54. Ляудис В. Я. Проблемы и задачи психологии компьютерного обучения. // Психологические проблемы создания и использования ЭВМ.-М.: МГУ, 1985.- С. 26-28.
2. Е.М.Гельфман, С.А.Имаков. От игры к самовоспитанию. М.: Педгогика, 1971, 103-бет.
3. Крупская Н.К. Пед.соч.в 6-ти томах. М.: АПН РСФСР, Т.2. С.457-462.
4. О.С.Кель, В.Н.Терский. Игра «конкурс смекелки» в школе. М.: Изд-во АПН РСФСР, 1960, С. 88.
5. С.В.Глязер. Познавательные игры. М.: Трудрезервизмат, 1951, 144-бет.
6. О.А.Дьячкова. Игры школьников. М.: Учпедгиз. 1955, 178-бет
7. А.П.Усова. Роль игры в воспитании детей. М.: Просвещение, 1976, 96-бет.
8. Под ред.М.Н.Колмаковой, В.И.Логиновой. История советский дошкольной педагогики. Хрестоматия. М.: Просвещение, 1988. С. 115-230.
9. Фрадкина Ф.И. Дидактический анализ игр и их роль в учении школьников. //Советская педагогика 1953, №11, С.80-85.
10. Ш.А.Аманошвили. В школу с шести лет. М.: Педагогика, 1988, 176-бет.
11. Ш.А.Аманошвили. Игра в учебно-позновательной деятельности младших школьников. Преспективы. №1. 82-93 бет.
12. Никитин С.П.Ступеньки творчества или развивающие игры. М.: Педагогика, 1991.
13. Михайлова З.А. Игровые занимательные задачи для дошкольников. М.: Просвещение, 1985, С. 96.
14. Минскин Е.М. От игры к знаниям. М.: Просвещение, 1967.
15. Люблинская А.А Детская психология. М.: Просвещение, 1971. С. 384.
16. Выготский Л.С. Воображение и творчество в детском возросте. Психол.очерк. М.: Просвещение, 1967. С.93.
17. Выготский Л.С. Игра и ее роль в психическом развитии ребенка. // Вопросы психологии, 1966, №6. С. 62-67.
18. Венгер Л.А. Педагогика способностей. М.: Знание, 1973. С. 96.
19. Богусловская З.М., Смирнова Е.О. Развивающие игры. М.: Просвещение, 1991. С. 3-12, 157-202.
20. Блонский П.П. Развитие мышления школьника. М.: Учпедгиз, 1935. С.128.
21. Волков И.П. Учим творчеству. /Педагогический войск. М.: Педагогика, 1989. С.53.
22. Кольцова М. Физиологические подходы к проблеме повышения умственной деятельности. // Дошкольное воспитание, 1973, №4. С.67-71.
23. Запорожец А.В., Эльконин Д.П. Психология личности и деятельности дошкольника. М.: Просвещение, 1965.
24. Жарықбаев К. Психология. Алматы: Білім, 1993, 266-бет.
25. Кабанова-Меллер Е.Н. Формирование приемов умственной деятельности и умственное развитие учащихся. М.: Просвещение, 1968.
26. Зак.А.З. Развитие теоретического мышления у младших школьников. М.: Педагогика. 1984. С.151.
27. Зак.А.З. Как определить уровень развития мышления школьника. М.: Знание, 1982. С.96.
28. Зак.А.З. Развитие способности действовать «в уме» у школьников 1-10 классов. // Вопросы психологии, 1983, №1.С.43-50.
29. Крутецкий В.А. Основы педагогической психологии. М.: Просвещение, 1972. С 42-65, 162-167. Под ред.Крутецкого В.А. Вопросы психологии способностей. М.: Педагогика, 1973.
30. Қазақ мектебіндегі білім мазмұны мен оқыту әдістемесін жетілдірудің мәселелері. Алматы: GЗИ, 109, 158-беттер.
31. Лейтес Н.С. Умственные способности и возраст. М.: Педагогика, 1971. С. 9-11, 221-251.
32. Левитов Н.Д. Детская и педагогическая психология. М.: Просвещение, 1964, С. 214.
33. Люблинская А.А. Некоторые особенности учебной деятельности младших школьников. // Советская педагогика, 1969, №12.
34. Менчинская Н.А. Проблемы учения и умственного развития школьника. М.: Педагогика, 1989.
35. Лейтес Н. Способности и одаренность в детские гожы. М.: Знание, 1984. С.79.
36. Пиаже Ж. Роль действия в формировании мышления // Вопросы психологии, 1965, С. 6.
37. Мархель И. Компьютерная технология обучения. // Советская педагогика, 1990, №5. С. 87-91.
38. Занков Л. В. Индивидуальные варианты развития мышления младших школьников. –М.: Педагогика, 1973.-С. 176.
39. Таутаева Г.Б. Портал открытого дистанционногообразования MOODLE.NCI.KZ и его карманная USB версия // Ұлт тағылымы – Достояние нации. - Алматы, 2009. - № 2.-С. 112-117.
40. Таутаева Г.Б. Білім беруді ақпараттандыру – ғылымның жедел дамуын анықтайтын түйінді шарты//«Шығармашылық іс-әрекетті дамыту арқылы бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру мәселелері» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары. – Шымкент-Москва, 2009. - Б.84-87.
41. Таутаева Г.Б. Бастауыш мектепте қазіргі ақпараттық технологиялардың педагогикалық мүмкіндіктері//«Шығармашылық іс-әрекетті дамыту арқылы бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру мәселелері» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары. – Шымкент-Москва, 2009. - Б.87-90.
42. Таутаева Г.Б. Бастауыш мектептің оқу үрдісінде электрондық оқулықтарды пайдалану//«Жастардың патриотизмі мен азаматтығын қалыптастыруда тәрбие жүйесін іске асыру: тәжірибе, проблемалар, перспективалар» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары. – Тараз, 2009, -Б. 37-40
43. Скрипченко А. В. Обучение в подготовительных классах. Психолого-педагогические проблемы обучения и воспитания детей шестилетного возраста // Вопросы психологии, 1984, № 45.-С. 51-53.
44. Скрипченко А. В. Умственное развитие младших школьников. Автореф. дис. докт. псих. наук.-Л, 1971, -С. 56.
45. Лернер И. Я. Познавательные задачи в обучении гуманитарным наукам.-М.: Педагогика, 1972,-С. 239.
46. Раев А. И. Управление умственной деятельностью младшего школьника. Учеб. Пособие.-Л.: ЛГПИ, 1976-С. 134.
47. Менчинская Н. А. Психологические вопросы развивающего и новые программы // Советская педагогика, 1968, № 6, С. 21-23.
48. Калмыкова З.И. Отстающие в учении школьника.: Проблемы психического развития. –М.: Педагогика, 1975, 440-бет.
49. Калмыкова З. И. Продуктивное мышление как основа обучаемости.-М.: Педагогика, 1981,- С. 200.
50. Леонтьев А. Н. Умственное развитие ребенка: Из цикла лекций по педагогике для родителей. –М.: Правда, 1950, С. 32.
51. Болтянский В. Г. , Рубцов В. В. Игровые компьютерные среда учебного назначения // Информатика и образование. - 1990 .-С. 10-15
52. Болтянский В. Г., Рубцов В. В. Проблемы компьютеризации обучения // Математика в школе.- 1986 № 1. С.-69-72.
53. Болтянский В. Г., Рубцов В. В. Вопросы компьютеризации школьного обучения. // Вопрося психологии.-1985, № 6.
54. Ляудис В. Я. Проблемы и задачи психологии компьютерного обучения. // Психологические проблемы создания и использования ЭВМ.-М.: МГУ, 1985.- С. 26-28.
КІРІСПЕ
Зертеудің көкейкестілігі. Ақпараттандыру жағдайында білім беруді, оның
ішінде мектепке дейінгі тәрбие, оқыту мен балаларды дамыту үшін жаңа
болашақ ашылады. Осы кездегі маңызды міндет баланың іс-әрекетінің негізгі
түрін ақпараттық-қатынастық технологиялармен алмастырмай, оларды мектепке
дейінгі мекемелерде тәлім-тәрбие мен білім берудің жалпы жүйесіне енгізу
болып саналады.
Мектепке дейінгі білім беру үшін компьютерлік ойындар (КО)
мультимедиалық интерактивтік оқытатын бағдарламалар болып табылады және
баланың танымын, зияттық іс-әрекет тәсілдерін, қоршаған орта картинасының
тұтастығын, құндылық бағыттарын және т. б. дамытуды қалыптастыруды
қамтамасыз ететін баланың біртұтас ақпараттық білім беру ортасын жасауға
бағытталған болады.
Балалар үшін ойын – бұл әлемді танудың және өзін-өзі дамытудың бір ғана
тәсілі. Ойын – бұл танымдық іс-әрекет, ол оны қоршаған табиғат пен
әлеуметтік ақиқат туралы баланың ойлануының өзіндік практикалық формасы
болып табылады.
Оқу процесінде компьютерлік ойындарды дәстүрлі әдістермен және
педагогикалық жаңашылдықпен үйлестіріп жүйелі пайдалану жағдайында
дайындығы әр түрлі деңгейдегі балаларды оқыту тиімділігі артады. Сонда
бірнеше технологияның бірмезгілде әрекет етуінің салдарынан білім беру
нәтижесінің сапасы жақсарады.
Білім берудің жаңа парадигмасының қызмет етуі үшін, білім беру үрдісі
субъектілерінің мобильді инфокоммуникациялық әрекеті ретінде қазақ, орыс
және ағылшын тілдеріне сәйкес, ұлттық стратегиялық ақпараттық-білім беру
қорлары мен әдіснамалық және мазмұндық негізде қамтамасыз ету ретінде білім
беруді ақпараттандырудың стратегиялық бағыты – Мектепке дейінгі мекемелер
үшін компьютерлік оқыту ойындары цифрлық білім беру қорлары индустриясын
дайындау.
Компьютерлік оқыту ойындары ҚР МЖБС Мемлекеттік жалпыға міндетті
стандартының 1.001-2009 мектепке дейінгі оқыту мен тәрбие беру талаптарын
іске асыруға бағытталған, сонымен бірге:
– мектепке дейінгі жастағы баланың дербес дамуын кешенді қостауды іске
асыру мен сапалы кеңістік құру;
– тіл дамыту мен ана тілі, қарым-қатынас мәдениеті, сауат ашу
негіздерін меңгеруге дайындау;
– мектепке дейінгі балалардың адамның өнегелі мінез-құлқының
үлгісіндегі адамгершілік, құндылық бағдарлары, мінез-құлық қағидасы мен
ережесі, қазақстандық қоғамда туындаған халықтың салт-дәстүрлерін
қалыптастыру;
– Отанға, туған жерге деген сүйіспеншілігін, мемлекеттік рәміздерге
құрметін, қоршаған ортаға, отбасына, әр түрлі ұлт өкілдеріне адамгершілік
қарым-қатынасын тәрбиелеу;
– баланың қоршаған ортаға тұтас бейнесін, өзі туралы, жақын әлеуметтік
орта туралы алғашқы ұғымдарды қалыптастыру;
– баланың эстетикалық сезімдерін, бейнелеу, көркем-тілдік, музыкалық
қызмет және т.б. шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Компьютерлік оқыту ойындары ойлау (классификация, сериация), есту
зейінін дамытуға, кеңістік бағдарын қалыптастыруға, сөздікті белсендіру,
қолдың ұсақ моторикасын дамытуға, көлем туралы, геометриялық фигуралар
туралы ұғымды бекітуге, 10-ға дейін тіке санау дағдысы, цифр мен санның
қатынасына дағдылануды қалыптастыру, спектр түстерінен білімдерін бекіту,
көру жадын, кеңістіктік қиялын, қозғалыс жылдамдығын және т.б. жаттықтыруға
бағдарланады.
Ғылыми-техникалық прогресс кезеңінде білім беруді демократияландыру мен
ізгілендірудің басты факторларының бірі - оны ақпараттандыру үдерісі болып
табылады.
Алайда, оқу-тәрбие үдерісінде ақпараттық технологияға (АТ) көпшей білім
беруді ақпараттандыру мүмкін емес.
Ақпараттық технологияның жылдан-жылға кең құлаш жайып дамып, ғылымның
барлық саласына кеңінен ену кезеңінде бастапқы компьютерлік сауаттылықты
меңгермеген және компьютерлік техниканы қолдануға қажетті психологиялық
дайындығы қалыптастырылмаған жас жеткіншектің болашақта өз білімін көтеріп,
алдына қойған мақсат-міндеттерін шешуі мүмкін болмай отыр.
Аталған міндеттерді шешу үшін оқушыларда ЭЕМ-ын (компьютерді) қолдануға
қажетті машық-дағдыларды қалыптастыру және информатика, программалау
жөнінен керекті біліммен қаруландыру ғана емес, сондай-ақ дер кәзінде әрбір
оқышының компьютерлік техниканы өз мақсатында пайдалана алуларын қамтамасыз
ету қажет. Сондықтан да мектепте инфортика пәнін оқып үйренудің басты
мақсаты - әрбір мектеп жасына дейінгі балаға информатика ғылымы
негіздерінен алғашқы түпкілікті білім бере отырып. олардың осы алған
білімдерін мектепте оқытылатын басқа пәндерді меңгеруге пайдалана білуге
үйрету болып табылады.
Ал практикалық мақсаты - оқушылардың еңбекке және политехникалық
дайындығына үлес қосу, яғни олардың мектеп бітіргеннен кейін еңбек етуіне
дайындығын қамтамасыз ететін білімдермен дағдылармен және іскерлікпен
қаруландыру.
Оқытудың ақпараттық технологиясы шеңберінде компьютерлер негізгі үш
бағытта пайдаланылуда:
-адамды мезі ететін есептеу жұмыстарын орындауға мүмкінік беретін дербес
құрал ретінде.
-проблемалы салаларда зерттеулер мен жобалауға арналған құралдармен
толықтырылған, автоматтандылған жұмыс орны ретінде;
-білімдерін бекітуге арналған автоматтандырылған оқыту комплексі немесе
жаттырушы ретінде;
Компьютерлік технологияны оқыту үдерісінде қолданудың психологиялық
негіздері Б.Г.Болтянский, С.Пейперт, Е.Е.Давыдов, Е.А.Ляудис, И.И.Машбиц.
Е.Е.Рубцов, Н.Ф.Талывина, О.К.Тихомиров еңбектерінде талқынады. Ал
компьютерді қолданудың жалпы педагогикалық негізі Е.С.Гершунский,
А.П.Ершов, Е.М.Монахов, А.А.Кузнецов, Т.А.Сергееваның еңбектерінде
қамтылады [].
Қазақстанда аталған мәселелер Е.Ы.Бидайбеков, Ж.А.Қараев,
Е.К.Накесбеков, Г.Е.Рах, К.Халықова, Ж.С.Сардарова, Г.А.Абдулкаримова,
Д.Байғожанова, Д.Н.Исабаева сияқты ғалым-педагогтардың ғылыми-зерттеу
жұмыстарында, еңбектерінде жан-жақты зерттелген[].
Үздіксіз білім беру саласын компьютерлендірудің алғашқы баспалдағы
бастауыш мектеп кезенінең мүмкін болса мектепке дейінгі кезеңнен басталу
қажет, өйткені бұл жастағы балалардың кабылдау, ойлау, шығармашылық
қабілеттерінің бастауыш, жоғарғы мектеп оқушыларымен салыстырғанда
анағұрлым басым болатыны ғылыми түрде дәлелденген.
Л.В.Занковтын, Д.Е.Элькониннің зерттеулері бойынша. адам қабілеттерінің
бүкіл өмір бойы калыптасатынын, бірақ оның дамуына қолайлы кезеңнін
болатынын атап өткен болатын. Ғалымдардың пікірінше, аталған кезенге
бастауыш мектеп жатады.
Көптеген шетел ғалымдарының, педагог-практиктиктердің пікірінше,
балаларды ннформатикаға оқытудың негізгі жолы - компьютерлік ойындар.
Л.Г.Клементстің пікірінше, компьютерлік ойындар балалардың есептерді
шығару барысында олардың шығармашылық ойлау қабілеттерінің дамуына,
көмектеседі, оқуға, деген кызығушылығын арттырады және ғылымның түрлі
салаларының жағымды, жағымсыз мақтарын ашады.
Соңдай-ақ Дж. Джонсонның көзқарасы бойынша, компьютерлік ойындар
мектепке дейінгі және бастауыш мектеп оқушыларының жалпы психологиялық
қасиеттерінің дамуының және қалыптасуының зор құралы болып табылады.
Жаппай компьютерлендіру кезеңінде ойын арқылы оқушыларды оқыту,
тәрбиелеуді көптеген ғалымдар ең тиімді әдіске жатқызып жүр. Арнайы
жүргізілген зерттеулер компьютердің тек бастауыш мектеп оқушыларының ғана
емес, сонымен қатар жоғарғы мектеп оқушыларының оқыту үдерісінде
дидактикалық ойындарды кең түрде қолдану оның тиімділігін арттыратынын
көрсетіп отыр. Бастауыш мектептерде пайдаланылып жүрген компьютерлік ойын -
программалардын ішінде дамытушы компьютерлік ойындардын оқу-тәрбиелік,
дамытушылық ролі зор екендігі практика жүзінде дәлелденіп жүр.
Оқыту үдерісінде компьютерлік ойындардың ең басты тиімділігі – оқушы
ойын арқылы берілген білімді аса қызығушылықпен белсенділікпен, ягни
түпкілікті меңгеруінде жатыр.
Білім беру ісін реформалау кезеңінде бастауыш мектеп оқушыларының акыл-
ойы мен шығармашылық кабілеттерін дамыту ерекше мәнге ие болуда.
Аталған міндеттерді шешуде дамытушы компьютерлік ойындардың орны ерекше.
Балаларды жас ерекшеліктерін ескере отырып ойын арқылы олардың
шығармашылық кабілеттерін қалыптастырудың тиімділігі К.Л.Ушинский,
А.О.Макаренко, Н.К.Крупская және т. б. белгілі педагогтардың еңбектерінде-
қарастырылады. Сонымен бірге аталған мәселе Д.Б.Блонский, Л.С.Выготский,
А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн, Д.Е.Эльконин сияқты психологтардың және
Е.М.Минскин, Е.П.Никитин, Ш.А.Амоношвивли т.б. педагог-практиктердің
еңбектерінде дәлелденген.
Бастауыш мектеп оқушыларының ақыл-ойын, ойлау қабілеттерін дамыту
мәселесіне А.З.Зактің, А.А.Люблинскаяның, Б.А.Крутецкийлердің және т.б.
көптеген психологтардың еңбектектері арналған. Тиімді, психилогиялық
негізделген компьютерлік оқыту түрін ұйымдастыру (В.В.Рубцов және т.б),
оқытушы компьютерлік программаларын жолаудың негізгі принциптері мен
әдістерін табу (Е.И.Машбиц, Е.Д.Маргулис), компьютерлік ойындарды жүйелеу
(А.Г.Шмелев, Е.Г.Кочетков және т. б.) компьютерлік ойынның логикалық
құрылымын құру программалары да біршама зерттелген[].
Соңғы уақытта компьютерлік ойындардың дамытушы, оқытушы және т. б.
тәрбиелік бағыттарын зерттеуге арналған (Э.Петрова, Г.М.Клейман,
Б.С.Гершунский) еңбектерімен қатар мектепке дейінгі мекемеде рда
информатиканы оқытудың практикалық тәжірибесі баяндалған зерттеулер де
баршылық (Г.А.Звенигородский, Ю.А.Первин). Соның ішінде компьютерлік
технологияны мектепке дейінгі мекемелердің оку-тәрбие үдерісінде қолдану
мәселелері (С.Н.Новоселова) компьютерлік ойындарды бастауыш: сыныптарда
психологиялиялық тұрғыдан тиімді қолдану (Е.И.Бондарчук, Е.Маргулис) ғылымы
зерттеулерінде дәлелденген. Психологиялық, педагогикалық, ғылыми-техникалық
әдибиеттерді талдау қорытындысы дамытушы компьютерлік ойындардың
психологиялық-педагогикалық негізі, оларды мектепке дейінгі мекемеде рда
тиімді қолданудың әдістемесі зерттеудің арнайы пәні болмағандығын көрсетті.
Компьютерлік технологияның білім беру жүйесіне ену кезеңінде бастауыш
оқушыларының ақыл-ойы мен шығармашылық қабілеттерін дамыту қажеттігі мен
информатиканы оқыту үдерісінде дамытушы компьютерлік ойындарды өз
деңгейінде пайдаланылу арасында қарама-қайшылықтың бар екендігі анықталды.
Соңдықтан да осы айтылған қарама-қайшылықты ғылыми-теориялық тұрғыдан
шешу оның педагогикалық әдістімелік мүмкіндігін ашу дамытушы компьютерлік
ойындардың таным үдерісіндегі мектеп жасына дейінгі балаларды дамыту
құралы есебіндегі орны мен ролін анықтау біздің зерттеуіміздің
көкейтестілігі болып табылады.
Зерттеу мақсаты - дамытушы компьютерлік ойындарды теориялық тұрғыдан
негіздеу және оларды мектепке дейінгі мекеменің оқу үдерісінде қолданудың
дидактикалық талаптарын анықтау.
Зерттеу нысаны- мектеп жасына дейінгі мекемеде қарапайым математикалық
түсініктерді қалыптастыру үдерісі.
Зерттеу пәні - бастауыш мектепте компьютерлік технология оқыту.
Зерттеудің ғылыми болжамы - мектеп жасына дейінгі балалардың алғашқы
компьютерлік сауаттылық элементтерін қалыптастыруда тиімді болар еді, егер:
-дамытушы компьютерлік ойындардың дидактикалық мүкіндіктері анықталса;
-дамытушы компьютерлік ойындардың жүйесі жасалса;
-дамытушы компьютрлік ойындарды қолдануда мектеп жасына дейінгі
балалардың жас ерекшеліктері мен өмір тәжірибелері ескерілсе.
Зерттеу міндеттері:
- дамытушы компъютерлік ойындардың психологиялық педагогикалық
негіздерін зерттеу;
-дамытушы компьютерлік ойындардың жүйесін құру және оларға қойылатын
дидактикалық талаптарды анықтау;
- тәжірибелік- эксперимент жұмысын жүргізу.
Ғылыми-зерттеу әдістері - зерттеліп отырған мәселеге катысты шетелдік
және бұрынғы Одақтағы зерттеулерді, психологиялык, педагогикалық және
ғылыми-техникалық еңбектерді талдау, білім беру жүйесін компьютерлендіруге
байланысты құжаттармен, материалдармен танысу практик-мұғалімдердің озық
тәжірибелерін жинақтау, оқушылармен, мұғалімдердің, ата-аналармен
сауалдамалар, әңгімелер өткізу, тәжірибелік эксперимент жұмысын ұйымдастыру
және алынған қорытынду нәтилелерді өңдеу.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы - мектеп алды даярлық
тобына арналып құрастырылған дамытушы компьютерлік ойындар пакетінің
(қазақ тілінде) жасақталуы:
-"Компьютерлік сауаттылық элементтері" курсын мектеп алды даярлық
тобында оқытуға байланысты 1-3 сыныптарға арналған бағдарламаның жасалуы;
-бастауыш мектептің мектеп алды даярлық тобында және ересектер
балабақшаның ересектер тобында дамытушы компьютерлік ойындарды қолдану
бойынша бәрілетін ұсыныстарды, зерттеу жұмысының нәтижесінде сыннан өткен
нәтижелерді мұғалімдер арасында кең қолдануға болатындығы.
Диплом құрылымы: Диплом жұмысы кіріспе бөлімінен, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
1. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕНІҢ ОҚУ ҮДЕРІСІНДЕ
КОМПЬЮТЕРЛІК ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш мектептердің оқу үдерісінде компьютерлік техника мен
компьютерлік ойындарды қолданудың психологиялық-педагогикалық негіздері
Жалпы білім беретін орта және кәсіптік мектеп реформасының негізгі
бағыттарына сәйкес орта білім беруді қайта құрудың негізгі шарттарының бірі
- оқытуды компьютерлендіру.
Қазіргі кезде білім беруді компьютерлендірудің үш негізгі бағытын
көрсетуге болады :
1) жалпы компьютерлік сауаттылықты қамтамасыз ету, мұнда компьютер-
оқыту обьектісі болып табылады;
2) компьютерді оқытудың тиімділігін арттырудың құралы ретінде
қолдану, яғни компьютер мектептегі басқа пәндерді оқыту құралы болып
табылады;
3) компьютерді іс-қимыл міндеттерін шешу құралы ретінде қолдану.
Осыған сәйкес оқытуды компьютерлендірудің міндеттері қандай және ол қалай
жүзеге аспақ деген сұрақ өзінен-өзі туындайды.
Оқытуды компьютерлендірудің негізгі міндеттері:
1. Ғылымның негіздерін терең меңгеруді қамтамасыз ету және келешектен
практикалық іскерлікке дайындау мақсатында барлық жастардың компьютерлік
сауаттылығын көтеру.
2. Ақпараттық технологияларды, есептегіш техниканы мектептегі барлық
пәндерде және кластан тыс жұмыстарда кеңінен қолдану негізінде білім беру
жене тәрбиелеу жүйесінің тиімділігін арттыру.
3.Халыққа білім беруді басқару жүйесін жетілдіру мақсатында компьютердік
техниканы кеңінен енгізу. Ел ағарту жүйесін қоғамдағы жалпы информациялық
жүйеге қосуға мүмкіндік береді.
Жаппай компьютерлендіру кезеңінде- компьютерлік техниканы оқу-тәрбие
үдерісінде қолдану арқылы үлкен жетістіктерге жетуге болатындығын практика
дәлелдеп отыр.
Компьютерлік техниканы үздіксіз білім беру жүйесінде қолдану "оқытудың
педагогикалық технологиясы", "оқытудық ақпараттық технологиясы", "оқытудың
компьютерлік технологиясы" деген ұғымдардың туындауына себеп болды.
Сондықтанда біз осы ұғымдарға анықтама беріп кетуді жөн көрдік.
В. П. Беспальконың пікірі бойынша, педагогикалық технология бұрыннан кез-
келген оқыту жене тәрбие үдерісінде қолданылып келді, ал оны басқару үшін
оқыту мен тәрбиелеудің тиімді технологиясын таңдап алу қазіргі педагогика
ғылымы мен мектеп практикасының өзекті мәселесі болып отыр. Педагогикалық
технология ұғымын ол практикада жүзеге асырылатын белгілі бір педагогикалық
жүйенің жобасы ретінде түсінеді. Ал педагогикалық жүйе деп жеке адамды
қалыптастыруда ұйымдастырылған, қойылған мақсатқа жетуге бағытталған және
педагогикалық ықпал етуге қажетті өзара байланысты құралдардың, әдеттер меи
үдерістердің белгілі бір жиынтығын айтады. Қазіргі кезде өте жиі қолданылып
жүрген "оқытудық ақпараттық технологиясы" терминіне төмендегіше түсінік
беріледі: "Есептеуіш техникасы мен байланыс құралдары базасында
ұйымдастырылған информациялық қамсыздандыру пайда-ланушыға, жаңа
информциялық технология арқылы жеткізіледі және ол информатика курсының
негізгі әдеттері мен құралына айналады". Мұндағы ақпараттық технологияның
құралы ретінде компьютьрмен қатар теледидар, космостық байланыс, телефон
желісі және т.б. қарастырылады. Ал енді оқытудың компьютерлік
технологиясына түрлі тұрғыда анықтама беріліп жүр.
Соның ішінде біздіңше, И.Мархельдің берген анықтамасы толықтай ашатын
тәрізді :
Оқытудың компьютерлік технологиясы деп ол оқушының өз бетіндік танымдық
іс-әрекетін (оқу) дамытуға, оқыту мен оқуы басқаруға, сондай-ақ оқу мен
практикалық есептерді ойындық, адам-машиналық, тұрғыдан шешуге багытталған
әдіснамалық, психологиялық-педагогикалық, программалық-техникалық және
ұйымдастыру құралдарының комплексін айтады.
Мектепке дейінгі мектептегі білім мазмұнын жаңарту кезеңінде өзекті
мәселе - бастауыш сыныптың оқу-тәрбие үдерісінде компьютерлік технологияны
кеңінен пайдалана отырып, оқушылардың ақыл-ойы мен шығармашылық
қабілеттерін қалыптастырып дамыту. мектепке дейінгі мекемеде рда
компьютерлік технологияны қолдану арқылы оқушылардың ақыл-ойы мен
шығармашылық қабілеттерінің дамытудың қолайлығын біз ең алдымен,
компьютердің орасан зор мүмкіндіктерімен және оқушылардың бастауыш мектеп
кезеңіне тән физиологиялық, психологиялық ерекшеліктерімен түсіндіруге
болады.
Л.Н.Проволиенко, Е.П.Машбиц, Н.Ф.Талызина, Б.Ф.Гершунский компьютердің
зор мүмкіндіктерін айта келіп, оның басқа техникалық құралдармен
салыстырғанда төмендегі басымдылығымен түсіндіреді:
біріншіден, компьютер оқу материалының берілу түрлерінің мүмкіндігі
кеңейтеді; Түрлі-түсті бояуды, графикалық, мультипликацияны, дауысты
қолдану шындық жағдайды құруға көмектеседі.
Екіншіден, компьютер оқушылардың оқуға деген ынта-ықыласын дамытады
(компьютермен жұмыс істеу жаңалығы).
Үшіншіден, компьютер оқушыларды белсенді түрде оқу үдерісіне
итермелейді. Программалап оқытудан ерекшелігі компьютер тек оқушылардың іс-
қимылын бағыттап қана қоймайды, сонымен бірге өзі де олардың көмегімен
басқарылады.
Төртіншіден, компьютердің көмегімен оқушылар бұрын игеруге қиындық
келтірген аумағы үлкен информациялармен жұмыс істей алады.
Бесіншіден, компыотер оқушылардың іс-қимылын бақылауын сапалы түрде
өзгертуге мүмкіндік береді. Компьютер өзі оқушылардың қатесін
түзейді.педагогтың қатынасыз-ақ өзі бағыт беріп отырады. Бұл мұғалімдерді
"қара жұмыстан" (тексеру жұмысынан) босатып, олардың тәрбие мәселесіне,
оқушылармен істелетін жеке дара жұмыстарға көп кеңіл бөлулеріне
кемектеседі.
Алтыншыдан, компьютер шектен тыс төзімді репетитор. Оқушылардың,
жіберген қатесіне ұрыспайды, оны түзетуіне мүмкіндік береді.
Жетіншіден, компьютердің көмегімен әрбір оқушы жеке жұмыс істеуге
мүмкіндік алады, бұл оқу материалын тез меңгере алмайтын, мектеп жасына
дейінгі балаға жағдай жасайды.
Бастауыш мектеп кезеңі- 7-10 жас аралығындағы оқушыларды қамтиды және ол
мектепке дейінгі негізгі іс-әрекеті ойын болған балалардың оқу үдерісіне
ену кезеңі. Психологтардың, педагогтардың әрекеттеулерінше, оқушының мек-
тептегі кезеңдерінің ішінде, әсіресе, бастауыш мектеп кезеңі оқушының
танымдық, шығармашылық қабілеттерінің дамуына ең тиімді және қолайлы
кезеңге жатады. Себебі осы кезде оқушылардың танымдық іс-әрекеттерінің
психологиялық негізі қалыптасады жэне елестету, армандау, шығармашылық
ойлау және ойлау операциялары талдау, жинақтау, жалпылау. салыстыру және
т. 6 жете дамиды. Сонымен қатар іс-әрекетті бағалау, қорытынды шығару
және өз пікірін айту сияқты керекті негізгі қабілеттер де көріне бастайды.
С. Лейтестің айтуынша, бастауыш мектеп кезеңінде оқушыларда ғажайып
өзгерістер болып жатады: ойдың күрделі қасиеттері қалыптасады және даму
деңгейлері басқа кезеңге жетуге болмайтын жылдамдықпен дамиды.
Психологтардың зерттеулерінше, бастауыш сынып оқушылары логикалық
ойлауға, "ойша" әрекеттенуге қабілетті жәнө ойлауга тән ғ.едерплерді
жеңуге, еэбетімен шешімін та-уып әрекеттенуге қабілетті, сондай-ақ
белсенділікке, шығармашылық бағытта жұмыс істеуге бейім. Педагогтардың
бақылауынша, бастауыш сынып оқушыларына өзін көрсете білу қасиеттер тән
[21,10]. Ал оның өзі олардың даралық ерекшеліктерінің көрініп,
қабілеттерінің іске асуларына көмектесіп, қуаныш сезімін тудырады.
Д.Б.Эльконин, Б.В.Дабыдовтың зерттеулерінше, бастауыш сынып оқушылардың
ақыл-ой қабілеттерінің жоғарлығымен және теориялық ойлаудың элементтерін
қалыптастыруға болатындығымен сипатталады.
А.В.Скрипченконың пікірінше, мектеп жасына дейінгі балалардың жалпылау,
дерексіздендіру, талдау сияқты қабілеттерінің дамуында жоғары деңгейге
жетуге болады. Бұл ең алдымен, жоғарты нерв жүйелерінің 1-сигналды
жүйешелерінің басымдылығымен сипатталады және қабылдау, практикалық қимыл
іс-әрекетімен сайланысты жоғарыда айтылған психологтардың педагогтардың
бастауыш мектеп кезеңіне қатысты айтқан пікірлерін, тұжырымдарын
қорытындылай отырып, бастауыш мектеп кезеңінің оқушылардың ақыл-ойының,
шығармашылық қабілеттерінің дамуына тиімді екенін дәлелдеп отыр. Біздің-ше,
мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойы мен шығармашылық қабілеттерін
біз компыотер және соған сәйкес компьютерлік ойындар арқылы тиімді түрде
дамыта аламыз. Бұған біріншіден, бастауыш сынып оқушыларына тән:
қызығушылық, өз қабілеттерін көрсете білу, іздену, өз бетімен жұмыс істеу
сияқты қабілеттермен түсіндіруге болады; екіншіден, компьютердің (түрлі-
түсті бояуымен, графиктік, текстік редакторлардың және мультфикация
элементтерінің басымдылығымен) мүмкіндіктерімен түсіндіруе аламыз.
Енді оқушылардың ақыл-ойының дамуы дегеніміз не,оның даму керсеткіші
қандай және оны қалайша тиімді түрде дамыта аламыз? деген мәселелер тобына
тоқталып өтелік. Жалпы ақыл-ойдың дамуы ұғымына берілген түпкілікті
анықтама жоқ.
Алайда психология ғылымында оқушылардың ақыл-ойының дамуы деп олардың
ақыл-ой іс-әрекетінде сапалық жағынан ілгері жылжуы мен соған байланысты
жаңалықтың пайда болуын айту қалыптасқан. Ал осы көрінетін жаңалықты
көптеген авторлар ер түрлі сипаттайды. Мәселен, ақыл-ойдың дамуына бір
жағынан, ұғымдар мен олардың жүйелері ықпал етсе, ал екінші жағынан, ойлау
операцияларын меңгерудің мәні зор деген пікірлер айтылады.
Ақыл-ойдың дамуы - күрделі құбылыс және ол көптеген қасиеттер
жиынтығымен сипаттала отырып, көптеген себептерге, мысалы, білім
мазмұнына, әдет-тәсілдерге тәуелді болады.
Қазіргі кезде ақыл-ой дамуы мәселелерін зерттеуде анық көрсетілген үш
негізгі бағыт бар. Ақыл-ойдың дамуының төмендеп көрсеткіштерге тәуелді
болатындығы зерттелуде :
оқушыларды рациональды әдістер мен ақыл-ой іс-әрекетінің тәсілдеріне үйрете
отырып оқыту Е.Н.Кабанова-Меллер, Н.А.Менчинская, Л.Б.Ительсон және т. б.)
ақыл-ой әрекетін қалыптастыру әдістемесін сұрыптау (А.П.Гальперин,
А.П.Леонтьев, Н.Ф.Талызина және т. б. );
оқушыларда жалпыланған түсінікті жүйелерді қалыптастыруға дағдыландыру
(В.В.Давыдов, Д.Б.Эльконин т. б.). Ойлау кез-келген таным үдерісінің
негізгі бөлімдеріне : қабылдау, есте сақтау, елестету енеді. Сондай-ақ ол
өз алдына жүйе бола отырып танымдылық ынта-ықылас, өздігінен орындау
белсенділігінің құрылымындағы жүйелелері ретінде көріне алады. Бұдан
туындайтын пікір, ақыл-ой үдерісін дамытуға, басқаруға болады деген сөз.
Ақыл-ой әрекетін басқару әсіресе, бастауыш сынып оқушылары үшін өте
маңызды, себебі ақыл-ой іс-әрекетін мақсатқа бағытталған мазмұнды
құрылымының қалыптасуы оқушыларды болашақта оқуға дайындайды.
Л.С.Выготский бастауыш мектеп оқушыларының қабылдауы мен есте сақтау
қабілеттері белгілі дәрежеде даму деңгейінен өткен болса, ал
интеллектісінің дамуының, осы бастауыш мектеп жасында ерекше-
көрінетіндігін айтады.
Педагогика ғылымының тәжірибелік эксперименттік зерттеулері оқушылардың
ақыл-ой ерекетінің дамуы, оларға қойылған талаптардың, тапсырмалардың,
анық, дәйекті болып. қызықтыра түсуіне байланысты екенін көрсетеді.
Мектеп табалдырығын аттап, оқу үдерісіне енген мектеп жасына дейінгі
балалардың дамуы, соның ішінде ақыл-ойының, шығармашылық қабілеттерінің
қалыптасуы, дамуы көбінесе осы оқу үдерісінде жүзеге асады. Оқытудың
дамытушылық мақсатының өзі оқушылардың білімдерді өз бетімен қабылда; оны
практика жүзінде қолдана білуді көздейді. Ал оқушылрдың өз бетіндік жұмыс
істеуін қалыптастыру оларды ақыл-ой іс-әрекетіне жаттықтыруға, оларды
тиімді қолдана білуге және ақыл-ой іс-әрекетіне қажетті машық-дағдылармен
қаруландыруды талап етеді. Ақыл-ойды дамыту меселесіне қатысты теориялық
материалдарды талдау негізінде біз ақыл-ой дамуына білімдер жүйесін енгізу
мәселесінің талас туғызып отырғандығын және соған сәйкес екі түрлі
қалыптасқан көзқарас бар екендігін көре аламыз :
1) бірінші бағыттың өкілдері білімдер жүйесін (Крутецский В.А., Кабанова-
Меллер Е.Н., Менчинская Н.А., Богоявленская Д.Б.) білімдер жүйесін ақыл-
ойдың даму шарттарына жатқызады;
2) екінші бағыттық өкілдері оны ( Калмыкова З.И., Люблинская А.А. ) ақыл-
ойдың дамуынын, маңызды компоненті ретінде қарастырады. Бұл айтылған екі
көзқарастың біреуін құптау даулы мәселе. Алайда біздің ойымызша, мектеп
жасына дейінгі балалардың, яғни ойыннан жаңа шыққан баланың ақыл-ойының
дамуының белгілі дәрежеде жинақталмаған білімдер жүйесін жүзеге асуы мүмкін
емес. Сонымен бірге ойлау операцияларының: талдау, жинақтау, жалпылау,
дерексіздендіру, нақтылау т. б. орны ерекше.
Зерттеуімізге қатысты мәселелердің бірі- бұл ақыл-ойдың дамуының
критериясын (белгісін) анықтау. Бұл мәселемен көптеген белгілі
психологтарымыз, педагогтарымыз айналысқан.
Н.В.Левитовтың пікірінше, ақыл-ойдың дамуының белгісі мына қасиеттерге
тәуелді :
ойлаудың өз бетіндегіне;
оқу материалының жылдамдығына;
стандарттық емес тапсырмаларды шешуде ақыл-ойдық тапқырлығы, шапшаңдығы; ,
зерттелетін құбылыстың, заттың, мәніне терең үңілу;
ойлаудын сыншылдығы.
Д.Б.Эльконинің айтуынша, ақыл-ойдың дамуының негізгі белгісі болып оқу
іс-әрекетінің дұрыс ұйымдастырылған құрылымының және оның компоненттерінің
болуы (, мақсаттың қойылуы, керекті құралдардың таңдап алынуы, өзін-өзі
бақылау және тексеру) табылады.
Е.Н.Кабанова-Меллер ақыл-ойдың, дамуының негізгі белгісі етіп
оқушылардың ақыл-ой іс-әрекетінің тәсілдерін өз бетімен оқу және оқудан
тыс тапсырмаларға кең және белсенді түрде көшіре білулерін алады. Сондай-ақ
З.И. Калмыкованың ақыл-ойдың дамуының негізгі белгісі қатысты айтқан
пікірлері құнды. Автордың, пікірінше, ақыл-ойдың дамуын біріншіден, қозғалу
жылдамдығымен байланысты және оны жұмыс істеу жылдамдығымен шатастыруға
болмайды. Себебі жұмыс істеу шапшаңдығы мен жалпылау шапшаңдығы - бұлар әр
түрлі. Қозғалу жылдамдығы жалпылауды қалыптастыруға қажетті бір типті
жаттығулар сонымен анықталады. Екіншіден, ойлаудың "үнемділігі". яғни
оқушылардық қорытындылау негізінде өздеріне жаңа заңдылықтарды ашулары.
Л.В.Занков алуан түрлі тапсырмалар негізінде бақылау, ұғымдарды
қалыптастыру, практикилық әрекеттерді ойша жоспарлай білу. "ойша"
әрекеттену қабілеттерін ашып көрсетеді. Соның ішінде ақыл-ойдың дамуының
белгісі ретінде "ойша" әрекеттену қабілеті көпшіліктің назарын аударуда.
А.3.Зактың пікірінше, ақыл-ойдың дамуының негізгі белгісі ретінде "
ойша" әрекеттену қабілетін алу тектен-тек емес, себебі ол адам
интеллектісін құрайтын негізгі қасиет. Біз де өз зерттеуімізде мектеп
жасына дейінгі балалардың, ақыл-ойының дамуының белгісі етіп оқушылардың
"ойша" әрекеттену қабілетін алдық, оған төменде тереңірек тоқталамыз.
Педагогика ғылымында өз шешімін әлі де болса таппай отырған мәселелердің
бірі – 6ұл мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін
дамыту. Бұдан шығармашылық қабілет дегеніміз не, ол қандай өзіндік
қасиеттерімен ерекшеленеді және оны қалай дамыта аламыз?- деген сұрақтар
тобы туындайды.
И.Д.Левитовтың пікірінше, оқушылардың шығармашылық қабілеттері деп іс-
әрскет қорытындысында жаңа бір нәрсені үйренулер және оқушылардың даралық
бейімділіктерінің, қабілеттерінің, тәжірибелерінің көрінуі болып табылады.
Көптеген психологтар оқушылардың жасы өскен сайын нерв жүйелерінің,
мүмкіндіктері кеңейіп, қалыптасып отыратындығын, бірақ оқушының дамуы үшін
ең қажетті құнды қасиеттердің біртіндеп жоғалтып отыратындығымен түсіндіре
отырып, бала қабілеттерінің дамуы үшін ең қымбатты кезеңді тиімді
пайдаланып қалуға асығу керектігін ескертеді. Мектепке дейінгі балалардың
және мектеп жасына дейінгі балалардың жас ерекшеліктеріне сай қабілет
олардық белгілі бір іс-әрекетке бейімділігі арқылы көрінеді.
Бейімділік - бұл адамның белгілі бір іс-әрекетпен айналысуға бет бұрысы,
оған көңілінің аууы, оянып келе жатқан қабілеттің алғашқы белгісі.
Сондықтан да біздің ойымызша, балалық кезде ерекше көзге түсетін
бейімділіктердің келешекте олардың, қабілеттерінің көрсеткіштері екенін
ұмытпай, оқушылардың бейімділіктерін дер кезінде көре біліп, оларда соған
сәйкес келетін қабілеттерді дамыту біздің міндетті борышымыз екенін
ұмытпауымыз керек.
мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту
жөнінде И.П.Волковтың айтқан пікірі өтө құнды. Сондықтан да біз өз
зерттеуімізде автордың пікіріне қосыла отырып, мектеп жасына дейінгі
балалардың шығармашылық қабілетін олардың өз бетімен меңгерген білімдерін,
іскерліктерін, дағдыларын пайдалана отырып өздеріне бұрыннан белгілі
жаңадан бір нәтиже алуы деп түсінеміз. Автор оқушылардың жаңадан бір нәтиже
алуы жалпы білімдерімен қатар олардың осы нәтиже алу жолында пайдаланылатын
әдіс-тәсілдердің тиімдісін таңдай алуына, тапқырлықтарына және т.б.
себептерге байланысты болатындығын айтады.
Оқушылардың жалпы шығармашылық қабілеттерінің құрамдас компоненттері
мәселесі психология және педагогика ғылымдарында тереңірек зерттелген
мәселелердің бірі. Сондықтан да осыған мәселеге сәйкес ғалым-педагогтардың,
психологтардың еңбектерін талдау барысында біз мектеп жасына дейінгі
балалардың шығармашылық кабілеттерін қалыптастырып, дамытуда олардың ақыл-
ой қабілеттерік теориялық негізге алуымызға болатындығын көрсетті. Бұнда
біз атап айтсақ, Л.А.Венгер, Н.С.Лейтес, Б.Б.Богоявленская, А.Н.Лук,
Я.А.Пономарев, А.3.Зактың еңбектеріне сүйене аламыз. Сондай-ақ оқушылардың
шығармашылық қабілеттерінің құрамдас компоненттерік анықтауға бағытталған
енбектер де жеткілікті, атап айтсақ, И.Л.Лернер, А.Н. Лук, В.И.Андреев,
А.Л.Яковлев, Д.Б.Богоявленскаяның еңбектері. Біздің ойымызша, асы аталған
еңбектердің ішінде И.Л.Лернер мен А.Н.Луктың еңбектері ерекше назар
аударарлық.
А.Н.Лук шығармашылық қабілеттердің компоненттерінің құрамына басқа
көзқарас тұрғысынан келе отырып, шығармашылық қабілеттерді 3- негізгі топқа
бөліп қарастырады:
1) ынтамен байланысты қабілеттер(қызығушылықтар және икемділік);
2) темпераментпен байланысты қабілеттер (көңіл-күй) ;
3) ақыл-ой қабілеттері.
Біздің ойымызша, А.Н.Луктың оқушылардық шығармашылық қабілет-терінің
компоненттері құрамына қатысты айтқан пікірі құнды жене оны төмендегі
себептерге сәйкес түсіндіре аламыз:
1) Оқушы кез-келген іс-әрекет нәтижесінде жақсы нәтиже алу немесе
белгілі қабілет түрін дамыту үшін алдымен, осы іс-әрекетке, қабілетке
деген оның қызығушылығы, ынтасы болмаса оның нәтижесінің де төмен болатыны
сөзсіз.
2) Көңіл-күй - бұл кез-келген істі орындауда негізгі, қажетті көрсеткіш
деуімізге болады. Сондықтан да мектеп жасына дейінгі балалардың,
шығармашылық қабілеттерін дамытуда олардың ос бағыт тағы іс-әрекетке деген
көңіл-күй деңгейі маңызды, сондай-ақ ол олардың жұмыстарының нәтижелілігіне
әсер ететін белгілі.
3) Кез-келген іс-әрекетті біз ақыл-ой қабілеттері негізінде ғана іске
асыра аламыз. Сондықтан да оқушылардың шығармашылық бағытта жұмыс
істеулері де алдымен істейтін әрекеттерін алдымен осы ақыл-ой қабілеттері
арқылы жоспарлап алып, оны практика жүзінде іске асыруларын талап етеді.
Я.А.Пономарев кез-келген шығармашылық бағыттағы іс-әрекеттің негізгі
бастысы - шығармашылық ойлау дей отырып, оның даму критериясы ретінде іштей
жоспарлау әрекетін немесе "ойша" әрекеттену қабілетін алады. Біз толықтай
автордың пікіріне қосыламыз, себебі ешбір іс-әрекеттің, соның ішінде
шығармашылық бағыттағы іс-әрекеттің "ойша" әрекеттенусіз іске аспайтыны
анық. Сондай-ақ адамның "ойша" әрекеттенуі, яғни ойша санауы, талқылауы,
жоспарлауы және т.б. - бұл адам интеллектісінің айрықша көрсеткіші болып
табылады. Біріншіден. адам "ойша" әрекеттене отырып нәтижесінде не
алатындығын, яғни болашақта алатын нәтижесінің бейнесін көз алдына елестете
алады; екіншіден, қойылған мақсатқа жету жолын жосларлап, алынбақшы
нәтижеге жету тәсілін ойша құрастыра алатындығын көреміз.
Психологиялық зерттеулерге қарағанда оқушылардың "ойша" әрекеттену
қабілеттері әсіресе, бастауыш мектеп жасында, яғни негізгі оқу іс-әрекеті
дағдылары қалыптасқанда үздіксіз дамиды.
В.В.Давыдов оқушыларда осы кезеңде байқалатын психологиялық жаңа сапалық
қасиеттерді сипаттап отырып былай дейді: " Оқушы өз әрекетінде барынша көп
қадам жасаған сайын ол тапсырманың түрлі варианттарын салыстыра алады және
есептің шешуші бақылай алады. Оқу іс-әрекетінде қажетті бақылау, өзін-өзі
бақылау, сондай-ақ есептің шешуін ауызша түсіндіруді талап ету, бағалау
қажеттіп бастауыш сынып оқушыларында ішкі жоспар бойынша әрекеттенуге және
ойша жоспар құруға қолайлы жағдай туғызады.
Бастауыш мектеп оқушыларының "ойша" әрекеттенуін немесе ішкі әрекет
жоспарынын дамуын тереңірек зерттеген белгілі психолог Я.А.Пономарев. Оның
ұсынған әдістемесінің негізгі ерекшеліп оқушылардың білім деңгейіне
негізделмеуі. Сондықтан да автордың пікірінше, бұл әдістеме интеллектуальды
қабілеттерінің дамуының басты шарты болып табылады. Аталған әдістеме
бойынша оқушылар 2-варианттағы есептер жүйесін шығарады: 1-вариантта ойын
алаңына сүйене отырып атты ойша жүргізіп отыруға берілген тапсырмалар;
2-вариантта ойын алаңын ойша көз алдарына елестету арқылы шығарылатын
тапсырмалар. Соған байланысты бағалауда оқушылардың дұрыс шешімін ғана
емес, сонымен бірге олардың ойда сақтау қабілеті, ойша жүру қадамының
саны, жүру әрекетін меңгеру және оны есеппен байланыстыру деңгейі де
ескеріледі. Алынған мәліметтерді өңдеу авторға іштей жоспарлау әрекетін 5-
кезеңге сәйкес көрсетуге мүмкіндік берді.
А.З. Зактың пікірінше, оқушыларға ойша әрекеттенуді үйрету үшін олардың
есептің шешуін шешу барысында оның шешу тәсілін ауызша түсіндіріп,
әңгімелеп беруін талап етіп отыру қажет. Бұны әсіресе, оқушылардың
бірлескен жұмысы барысында өткізген тиімді. Себебі бір оқушы практика
жүзінде тапсырманы орныдай отырып, оның шешу тәсілін түсіндіріп отырса, 2-
оқушы осы 1-оқушының айтқан түсіндірмелерін негізге ала отырып, осы
тапсырманы қайталап орындап береді. Бұндай жұмыс нәтижесінде оқушылар
рольдермен алмаса отырып есептің шешу тәсілдерін жете меңгеріп, оларды ой
елегінен өткізе отырып келесі есепке жоспарлай алады. Сондықтан да автордың
айтуынша, бұндай жоспарлау толық деңгейден ақыл-ой іс-әрекеті болып
табылады.
Я.А.Пономаревтің және А.3.Зактың зерттеулері бойынша, әрекеттену
қабілеттері нашар оқушылардың білімді де меңгеру қабілеттері төмен деңгейде
болатындығы байқалған. Өз зерттеуімізде мектеп жасына дейінгі балалардың
ойша әрекеттену қабілеттерінін маңыздылығын айта отырып, оны қалыптастыру
қажеттігін көре аламыз және оны төмендегі себептермен түсіндіре аламыз :
1-ден, бастауышта ойша әрекеттену қабілеті жақсы қалыптасқан оқушы
білімді жоғары деңгейде меңгере алады, ал бұл оның кейін жоғарғы сыныптарда
қиын материалдарды жеңіл меңгеруіне көмектеседі;
2-ден, ойша әрекеттену қабілеті жоғары оқушылардың ақыл-ой, және
шығармашылық к;абілеттері де (өз бетімен іздену, салыстыру, есептің қолайлы
тәсілін табу, қорытынды жасау) жоғары деңгейде болады. Ал бұнын, өзі
болашақ жас өспірім үшін ең маңызды, аса қажетті қабілеттер деп айта
аламыз. Жүргізілген зерттеу жұмыстары бастауыш мектеп оқушыларының
шығармашылық әлеуеті әсіресе, ән-күйде, ойын үстінде, техника саласында
жаңа бір нәрсені ашумен, құрастырумен, білумен байланысты көрінеді.
Сондықтан да біздің ойымызша, мектеп жасына дейінгі балалардың "ойша"
әрекеттену қабілеттерін біз компьютердің және соған сәйкес компьютерлік
ойындарды (дамытушы компьютерлік ойындарды) қолдану арқылы біз толықтай
қалыптастыра аламыз.
Оқушылардың оқушылардың ақыл-ой іс-әрекеттерін меңгертудің
заңдылықтары, оны қалыптастыру әдістемесі толықтай П.Я.Гальперин мен
Н.Ф.Талызинаның ақыл-ой әрекетін сатылап қалыптастыру теориясында
қарастырылады.
Әрекет- ол оқушының іс-әрекетті талдауының бір бөлігі. Мұғалім
әрекеттерді тек атап қана қоймай, сонымен бірге оның құрылымын, атқаратын
ролін, негізгі бөліктерін, оларды қалыптастырудың сатылары мен
заңдылықтарын білуі тиіс. Сондықтан да әрекет - бұл өзара байланысқан
элементтердің біртұтас жүйесі. Әрекеттер орындалу немесе іске асу барысында
негізгі үш қызметті: бағдарлау, орындау, бақылау-түзету қызметтерін
атқарады, П.Я.Гальпериннің ақыл-ой әрекетін сатылап қалыптастыру теориясы
бойынша әрекеттерді меңгерту үш негізгі сатыға негізделген: бағдарлау,
орындау, бақылау. Соның ішінде бағдарла сатысы басты орын алады және
әрекеттің сәтті аяқталуы тікелей осыған байланысты болады. Алайда оқушылар
кебінесе бағдарлама сатысын өз дәрежесінде бағалай бермейді, соған сәйкес
орындау сатысын іске асыруға асығады. Яғни нәтиже алуға, әрекетті
түрлендіруге аяқ басады. Бақылау сатысы бағдарлау бөлімінің дұрыстығын
тексеруге бағытталған және қателік болған жағдайда түзету енгізіледі.
Әрекеттерді қалыптастыру қажетті ең маңызды бөлік - ынта. Себебі оқушының
іс-әрекетті орындауға деген ынтасы болмаса онда әрекеттің орындалуының және
оны қалыптастыру нәтижесінің жоғары деңгейде болмайтыны сөзсіз. Сондықтан
да ынта - кез-келген іс-әрекеттің басты негізі деуімізге болады.
Оқушылардың іс-әрекетке деген ынтасын көбінесе, олардың алдарына
проблемалық жағдай тудыратын сұрақтар, тапсырмалар, қызықтыратын ойындар
және т.б. әдістерді қолдануға болады. Сондықтан да ынта сатысын есепке ала
отырып, жоғарыдағы теория бсйынша әрекетерді қалыптастырудың сатысын
төмендегіше көрсетеді:
Бірінші саты – ынталық саты және ол проблемалық жағдайларды туғызумен
байланысты. Мұғалімнің алдын-ала оқушыларға негізігі проблеманы,
міндеттерді қоя білуімен сипатталады. Осы мақсатта мұғалім әңгіме,
тәжірибені демонстрациялау және т.б. оқыту әдістерін қолданады. Оқушылардың
берілген проблеманы қабылдауынан кейін мұғалім оқушылардың шешуін табуға
байланысты орындап жатқан жұмыстарын басшылыққа алады. Ол көбінесе, әңгіме
әдісі арқылы іске асады.
Екінші саты – оқушылардың алдын – ала әрекетпен және оған қажетті
біліммен таныстыру, Бұнда да бірінші сатыда пайдаланылған әдіс - тәсілдерді
қолдануға болады, яғни түсіндіру, әңгімелеу, тәжірибені демонстрациялау.
Түсіндіру әдісін пайдаланғанда мұғалім оқушыларға меңгеруге қажетті
байланыстарды, қатынастарды қолдану керектігін көрсетін, оларға
тапсырмаларды орындау барсында қалыптастырылатын іс-әрекеттің моделі
көрсетіледі. Ал егер әңгіме әдісі пайдаланылса онда белгіленген әрекеттер
сқушылардың қатысуымен іске асады. Демонстрациялық әдіс көбінесе,
тәжірибені жүру немесе құбылыстардың пішінін, түр-түсін және т.б.
қасиеттерін таныстырғанда қолданылады.
Үшінші саты - материалданылған әрекеттер және осы сатыда оқушылардың
өздері қалыптастыратын іс-әрекетті орындаулары тиіс. үшінші сатыға
практикалық сабақтар тең. Оқушылардың орындаған әрекеттерін сөйлей отырып
орындауларын арттыру үшін ең тиімді әдіс бірлескен немесе аз топпен
жүргізілетін жұмыс түірі. Аталған жұмыс түрі мұғалімнің арнайы паралель
тапсырмаларды, іс-әрекеттің көрсетілетін бөліктерін қарастырып құрастыруды
талап етеді. Сондай-ақ бұл саты ақыл-ой сатысы болып табылады, себебі
сыртқы әрекеттерді ішкі әрекеттерге түрленірудің ақырғы сатысы болып
табылады. Бұрын оқушы практика жүзінде орындаса, енді ойша орындайды, яғни
заттың бейнелерімен жұмыс жасайды. Заттар көрнекі түрде немесе ұғымдар
түрінде берілуі мүмкін. Ақыл-ой түріне көшу алдымен ең алдымен, іштей
сөйлей отырып орындау және соңынан оқушының барлық операцияларды дыбыс
шығармай іштей ойша әрекеттену арқылы жүзеге асады. Іштей сөйлеу әрекеті
-бұл материалдық және материалданған әрекеттердің бейнесі. Оқушы
әрекеттердің жаңа түрін меңгеруде оның заттардың мазмұнына, осы мазмұнның
сөздік. үлгіде берілуіне сүйену керек. Егер тілдік әрекеттердің бірлігі
үзілсе, онда эрекет сапасыз болады. Себебі тек тілдік түрге ғана сүйену
меңгеретін білімдердің, іскерліктердің дерексіздендірілуіне әкеп соғады.
Ал егер оқушы тек заттың мазмұнына ғана сүйенсе, онда ол қабылдауға
сүйенген практикалық тапсырмаларды ғана орындай алады және алынған
практикалық нәтижені талдау, негіздеу сияқты негізгі қабілеттер
қалыптастырылмайды.
Сонымен ақыл-ой, шығармашылық қабілеттеріне қатысты пснхологиялық,
педагогикалық әдебиеттерді талдау бізге бастауыш сынып окушыларының "ойша"
әрекеттену қабілеттерін қалыптастырып, дамытуда П.Я.Гальперин мен
Н.Ф.Талызинаның ақыл-ой әрекетін сатылап қалыптастыру және П.Я.Пономарев
пен А.3.Зактың "ойша" әрекеттену теорияларын негізге алуымызға
болатындығын, сонымен қатар бұл теориялар компьютерлік технологияны
қолдану негізінде толық жүзеге асатындығын көрсетті.
1.2 Мектепке дейінгі мекемеде компьютерлік технологияны қолдану бойынша
жинақталған тәжірибелерге салыстырмалы талдау
Компьютерлік техниканы мектепте оқу-тәрбие үдерісінде қолдану көпке
дейін пікір-талас тудырып келген мәселелердің бірі және ол жөнінде бір-
біріне қайшы келетін екі көзқарасты ерекше атап кетуге болады :
бірінші бағыттағылардың айтуынша, компьютер өзінің программалық
қамтамасыздандыруымен нәтижесі белгілі есеептен тең, яғны бір тетігін
бассаң - жауап дайын. Сондықтан да
компьютерлендіру процесі оқушылардың ақыл-ойын тежеп, жалқаулыққа
беріліп және болашақта олардың кездесетін қиындықтарға мойнуларына душар
етеді.
Екіншілердің пікірінше, оқытуда компьютерді қолдану оқушыларды
ынталандырып, олардың бойындағы қабілеттердің дамып, көрінуіне көмектеседі
және жаңа техникаға деген қызығушылықтарын арттырады..
Академик А,П.Ершовтың пайымдауынша, компьютер 6аланың интеллектісінің
дамуында аса зор көмекші бола алады.
Л.Н.Проколиенко оқу процесінде ЭЕМ-ны (компьютерді) қолдануга қойылатын
білім мен іскерлік талаптарындағы екі қарама-қарсы ағымға тоқталады :
дәстүрлі оқытуда керекті көптеген дағдылар (Мысалы: ауызша есептеу) ЭЕМ-ны
қолдану барысында қажет болмай қалуы мүмкін;
машиналық жазу дағдысы жаңа жағдайға байланысты үлкен мәнге ие бола
бастайды,
Біздіңше, бұл айтылған жобалама пікірлердің дұрыстығын немесе керісінше,
бұрыстығын мектептерге ЭЕМ-ны ендіру қорытындысы көрсетеді.
Қазіргі кезде, яғни ЭЕМ-ның бастауыш сыныптардың оқу-тәрбие
процесінде қолдануға байланысты туындап отырған басты мәселе - бұл
компьютерлердің, компьютерлік ойындардың осы жастағы оқушыларға әсері
қандай және берерлік білімдік, тәрбиелік мәні қандай дәрежеде? деген
сұрақтар тобы туындайды.
Компьютермен жұмыс істеу жаңалығы Е.И.Машбицтің пікірінше, бастауыш
мектеп оқушыларының оқуға деген ынтасын күшейтіп, қызығушылықтарын арттыра
түседі. Бұнда ол шетел зерттеулеріне, соның ішінде О. Пейперттің
тәжірибесіне сүйенеді.
О.К.Тихомиров мектепке дейінгі мекемеде рда оқушылардың компьютермен
жұмыс істеу қажеттігін оның орасан зор мүмкіндіктерімен және мектеп жасына
дейінгі балаға берерлік көмегімен түсіндіреді. Автордың пікірінше, аталған
мәселені шешуде компьютерлік ойындардың нашар жазылған программаларға
қарағанда тиімділігі басымырақ болады.
Компьютер біз үшін әлі де толықтай зерттеліп болмаған жаңа техника
болғандықтан және соның ішінде, әсіресе бастауыш сынып оқушылары үшін тіпті
қозғалмаған тың мәселе болғандықтан бұл мәселе тек қана педагогтардың ғана
емес, сонымен бірге психологтар мен социологтардың, дәрігерлердің,
программистердің де қатысуын талап етті. Сондықтан да ғылыми - зерттеу
институттарының мектепке дейін және бастауыш мектеп лабораториясың жанынан
арнайы комиссиялар құрылып, компьютердің мектепке дейінгі және бастауыш
мектеп балаларына әсері қандай, оның баланың денсаулығына зиянды жақтары
бар ма? сияқты мәселелермен айналысқан еді. Мектептерде жүргізілген
гигиеналық зерттеулер компьютермен өткізілген сабақтардың балалардың
көзінің шаршауына байланысты ауруларды туғызуы мүмкін деген пікірге келді.
Соның ішінде бұндай өтініш айтатындар көбінесе көру қабілеті нашар балалар
екені анықталды. Мектепке дейінгі балалар үздіксіз даму үстінде
болатындықтан олар ортаның әсерлерін ерекше сезімталдықпен қабылдайды және
5-6 жаста баланың көру қабілеті толықтай қалыптасып, баланың жалпы дамуын
қамтамасыз ететін негізгі ми қабаттарының қызметтері де жоғары дәрежеде
болады. Сондықтан сабактардың баланың денсаулығына зиян келтірмеуі кажет.
Балалар мен жас өспірімдердің арасындағы аурудың алдын алу мен гигиенасы
ғылыми-зерттеу институтының кызметкерлері Москва қаласының бала бақшасында
5 жастағы балалармен оқу-тәрие процесінде компьютерлік ойын комплексін
қолдану кезіндегі денсаулығы мен оқуға белсенділініне әсерін зерттейді.
Зерттеу нәтижесінде төмендешгідей қорытынды жасалды:
1) 6-жасқа дейінгі балалардың ЭЕМ-да жұмыс істеу ұзақтығы 10 минуттан
аспау керек, себебі сабақтың одан әрі ұзартылуында балалардың қозгалыстары
көбейіп, ойын кезінде қателіктер жіберуі көбейе түсті.
2) Денсаулықтарына зиян келтірмеу мақсатында балалар ЭЕМ-мен аптасына 1-
2 рет қана жұмыс істей алады. Ал сабақтың жиі болуы кезінде балалардың
шаршағандықтары байқалды. Сонымен бірге оқушының жұмыс істеуге
белсенділігін және денсаулығын сақтау үшін компьютермен сабақ болатын
жердің санитарлық-гигеналық жағдайы да үлкен әсер ететіндігі байқалды.
Сондықтан да бұндай сабақтарды өткізу үшін темендегі талаптарды сақтау
міндетті деп табылды :
а) бір орынға 6 м (кв) есептелген арнайы бөлменің болуы;
ә) оқушының отыратын үстелінің сүйеніші болу керек;
б) оқушы компьютер алдында көзі мен перденің ортасына перпендикуляр
болатындай етіп отыру керек;
в) көз бен экранның ара қашықтығы 55-65 см. болу керек;
г) баланың көзінің шаршагандығын азайту үшін компьютердегі берілетін
обьект,бейне анық болу қажет;
д) кабинетті сабақка дейін және сабақтан кейін таза ауамен
желдетіп, бөлмені тазалап тұру;
е) үстел мен клавиатураның жарықтылығы 200 лк -дан кем болмауы
тиіс;
Сондай-ақ Горький медициналық институтының мұғалімдері бала 117 бала
бақшаның тәрбиешілерімен бірлесе отырып, бірізділікті, үздіксіз жұмыс
жүргізген болатын. Соның нәтижесінде олар төмендеп тұжырымға келеді:
1) компьютер қолдану арқылы өткізілетін сабақтар нерв жүйесіне, сезім,
тері органдарына. жағымсыз әсер етпейді;
2) сабақ кезінде бала организмінің қалыптасу мүмкіндіктері жоғары
болады;
3) компьютермен берілген сабақтар мектепке дейінгі балалар үшін өте
қызықты;
4) балалардың жас ерекшеліктеріне қарай ойындарды таңдап алудың үлкен
мәні бар;
5) алдын-ала өткізілетін жұмыс (белгілі сұрақ бойынша білімдерін
кеңейту. кейбір белгілермен таныстыру);
6) ойынның тез меңгерілуі үшін. ойын мақсатының дұрыс қойылуының үлкен
мәні бар;
7) компьютерлік ойындарды ұйымдастырудың негізгі шарты-шығармашылық
ойындардың оқушы қалыптасуына жоғары деңгейде әсер етеді;
8) компьютерде балалар екеулеп жұмыс істесе берілген тапсырманы жақсы
орындайтындары байқалды.
Біздің республикамызда компьютерді мектепке дейінгі мекемеде рдың оқу-
тәрбие процесінде қолдану меселесі соңғы 2-5 жылдарда ғана қолға алынып
келе жатса шет елдерде, сондай-ақ Ресейде жоғарыдағы мәселе бойынша
жинақталған бай тәжірибе Шет елдерде жүргізілген алғашқы зерттеулер
қатарына Марвин Мински мен Сеймур Пейперттің басшылығымен құрылған топтың
жүргізген зерттеу жұмыстарын ерекше атап өтуге болады. Олар 70-жылдардың
өзінде-ақ бұл мәселемен тереңірек айналысып және әдейі осы кіші жастағы
балаларға, арнап ЛОГО тілін ойлап тапқан еді.
Жалпы шет елдерде бастауыш мектептерде жүргізілген барлық зерттеулерді
үш бағытта (167) бөліп қарастыруға болады:
оқушы компьютерлік оқыту ортасы арқылы өз бетінше дами алатын субьект;
компьютер - оқыту құралы;
компьютерлік ойындар-дидактикалың құрал.
Бірінші бағыт бойынша жүргізілген зерттеулер АҚШ-та Массачут
технологиялық институтында, Франциядағы Халықаралық информатика және адам
ресурстары орталығында және Болгарияның бастауыш мектептерінде жүргізілген.
Пейперттің пікірінше, баланы компьютер емес, "бала компьютерді
программалайды", Осының нәтижесінде ол тек жаңа техниканың бөліктерін
меңгеріп қана қоймай, сонымен бірге математика, және интеллектуалды
модельдеу өнерінен білім алып, терең ойлауға дағдыланады.
Сондай-ақ С.Пейперттің зерттеулеріндегі ерекше бір жай - бұл
психологиялың-педагогикалық және физиологиялық жағынан әр түрлі балалардың
қатысуы, яғни жақсы оқитындар, нашар үлгеретіндер мен ақыл-есінің кемістігі
бар, параличпен ауыруына шалдыққан балалардың барлыгының экспернментке
қатыстырылуы. Алынған алғашқы зерттеу қорытындылары бойынша, ЛОГО баланың
компьютермен іс-әрекет істеуге деген қызығушылығын оятып, арттырады,
жағымды ынта-ықылас калыптастырып, есептерді шығару барысында
информациялармен алмасуға және бірлесуге көмектеседі. Соның ішінде бірлесу
мен қарым-қатынас жасау басқа іс-әркеттерден гөрі ерекше жоғары дәрежеде
болады.
Сонымен қатар Р.Лавлердің (АҚШ) бақылауынан келтірілген мәліметтер аса
қызықты. Ол кішкентай кезінен бастап компьютермен қарапайым қарым-қатынас
жасауға үйренген балаларды бақылаған еді. Компьютердің сқу процесте ықпалы
қандай екенін білу мақсатында ол 6 жас шамасындағы қызын оқу әрекеті
үстінде бақылады. Соның нәтижесінде ЛОГО ортасын қолдану арқылы 12 жастағы
мектеп жасына дейінгі балаға тән үздіксіз рефлексивті ойлауды 6 жастағы
балада қалыптастыруға болады деген тұжырымға келеді.
Екінші зерттеу бағыты - компьютерді оқыту құралы есебінде қолдану.
С.Пейперттің (99) пікірінше, компьютерлік техниканы балаларды оқытуда
қолдануда социогенетикалық көзқарас тұрғысынан қарастырған тиімді. Яғни
сырттан есер ету арқылы балалардың дамуын анықтайды, ал оқыту сапасы
ортаның ұйымшылдығына байланысты болады. Бұл ортаның негізі -программалау
тілі ЛОГО, ал обьектісі компьютер, экрандық немесе толтырылған тасбақа.
ЛОГО оқу ортасын қолданудың маңызы мынадай:
балалар қоршаған өмірді еркін меңгереді және кергенін, білегенін
жалпылауға, қорытындылауға өз бетімен жетеді;
ЛОГО ортасында оқушылардың қатесіне деген көзқарас мүлдем басқаша. Қазіргі
жағдайда мұғалімдер үшін қате жіберу дұрыс емес болып саналса, ал ЛОГО-
мен оқытуда оқушылар жіберген қателіктерін өз бетімен түзете отырып өз іс-
әрекеттерін терең түсінеді. Сондықтан да С.Пейперт ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Зертеудің көкейкестілігі. Ақпараттандыру жағдайында білім беруді, оның
ішінде мектепке дейінгі тәрбие, оқыту мен балаларды дамыту үшін жаңа
болашақ ашылады. Осы кездегі маңызды міндет баланың іс-әрекетінің негізгі
түрін ақпараттық-қатынастық технологиялармен алмастырмай, оларды мектепке
дейінгі мекемелерде тәлім-тәрбие мен білім берудің жалпы жүйесіне енгізу
болып саналады.
Мектепке дейінгі білім беру үшін компьютерлік ойындар (КО)
мультимедиалық интерактивтік оқытатын бағдарламалар болып табылады және
баланың танымын, зияттық іс-әрекет тәсілдерін, қоршаған орта картинасының
тұтастығын, құндылық бағыттарын және т. б. дамытуды қалыптастыруды
қамтамасыз ететін баланың біртұтас ақпараттық білім беру ортасын жасауға
бағытталған болады.
Балалар үшін ойын – бұл әлемді танудың және өзін-өзі дамытудың бір ғана
тәсілі. Ойын – бұл танымдық іс-әрекет, ол оны қоршаған табиғат пен
әлеуметтік ақиқат туралы баланың ойлануының өзіндік практикалық формасы
болып табылады.
Оқу процесінде компьютерлік ойындарды дәстүрлі әдістермен және
педагогикалық жаңашылдықпен үйлестіріп жүйелі пайдалану жағдайында
дайындығы әр түрлі деңгейдегі балаларды оқыту тиімділігі артады. Сонда
бірнеше технологияның бірмезгілде әрекет етуінің салдарынан білім беру
нәтижесінің сапасы жақсарады.
Білім берудің жаңа парадигмасының қызмет етуі үшін, білім беру үрдісі
субъектілерінің мобильді инфокоммуникациялық әрекеті ретінде қазақ, орыс
және ағылшын тілдеріне сәйкес, ұлттық стратегиялық ақпараттық-білім беру
қорлары мен әдіснамалық және мазмұндық негізде қамтамасыз ету ретінде білім
беруді ақпараттандырудың стратегиялық бағыты – Мектепке дейінгі мекемелер
үшін компьютерлік оқыту ойындары цифрлық білім беру қорлары индустриясын
дайындау.
Компьютерлік оқыту ойындары ҚР МЖБС Мемлекеттік жалпыға міндетті
стандартының 1.001-2009 мектепке дейінгі оқыту мен тәрбие беру талаптарын
іске асыруға бағытталған, сонымен бірге:
– мектепке дейінгі жастағы баланың дербес дамуын кешенді қостауды іске
асыру мен сапалы кеңістік құру;
– тіл дамыту мен ана тілі, қарым-қатынас мәдениеті, сауат ашу
негіздерін меңгеруге дайындау;
– мектепке дейінгі балалардың адамның өнегелі мінез-құлқының
үлгісіндегі адамгершілік, құндылық бағдарлары, мінез-құлық қағидасы мен
ережесі, қазақстандық қоғамда туындаған халықтың салт-дәстүрлерін
қалыптастыру;
– Отанға, туған жерге деген сүйіспеншілігін, мемлекеттік рәміздерге
құрметін, қоршаған ортаға, отбасына, әр түрлі ұлт өкілдеріне адамгершілік
қарым-қатынасын тәрбиелеу;
– баланың қоршаған ортаға тұтас бейнесін, өзі туралы, жақын әлеуметтік
орта туралы алғашқы ұғымдарды қалыптастыру;
– баланың эстетикалық сезімдерін, бейнелеу, көркем-тілдік, музыкалық
қызмет және т.б. шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Компьютерлік оқыту ойындары ойлау (классификация, сериация), есту
зейінін дамытуға, кеңістік бағдарын қалыптастыруға, сөздікті белсендіру,
қолдың ұсақ моторикасын дамытуға, көлем туралы, геометриялық фигуралар
туралы ұғымды бекітуге, 10-ға дейін тіке санау дағдысы, цифр мен санның
қатынасына дағдылануды қалыптастыру, спектр түстерінен білімдерін бекіту,
көру жадын, кеңістіктік қиялын, қозғалыс жылдамдығын және т.б. жаттықтыруға
бағдарланады.
Ғылыми-техникалық прогресс кезеңінде білім беруді демократияландыру мен
ізгілендірудің басты факторларының бірі - оны ақпараттандыру үдерісі болып
табылады.
Алайда, оқу-тәрбие үдерісінде ақпараттық технологияға (АТ) көпшей білім
беруді ақпараттандыру мүмкін емес.
Ақпараттық технологияның жылдан-жылға кең құлаш жайып дамып, ғылымның
барлық саласына кеңінен ену кезеңінде бастапқы компьютерлік сауаттылықты
меңгермеген және компьютерлік техниканы қолдануға қажетті психологиялық
дайындығы қалыптастырылмаған жас жеткіншектің болашақта өз білімін көтеріп,
алдына қойған мақсат-міндеттерін шешуі мүмкін болмай отыр.
Аталған міндеттерді шешу үшін оқушыларда ЭЕМ-ын (компьютерді) қолдануға
қажетті машық-дағдыларды қалыптастыру және информатика, программалау
жөнінен керекті біліммен қаруландыру ғана емес, сондай-ақ дер кәзінде әрбір
оқышының компьютерлік техниканы өз мақсатында пайдалана алуларын қамтамасыз
ету қажет. Сондықтан да мектепте инфортика пәнін оқып үйренудің басты
мақсаты - әрбір мектеп жасына дейінгі балаға информатика ғылымы
негіздерінен алғашқы түпкілікті білім бере отырып. олардың осы алған
білімдерін мектепте оқытылатын басқа пәндерді меңгеруге пайдалана білуге
үйрету болып табылады.
Ал практикалық мақсаты - оқушылардың еңбекке және политехникалық
дайындығына үлес қосу, яғни олардың мектеп бітіргеннен кейін еңбек етуіне
дайындығын қамтамасыз ететін білімдермен дағдылармен және іскерлікпен
қаруландыру.
Оқытудың ақпараттық технологиясы шеңберінде компьютерлер негізгі үш
бағытта пайдаланылуда:
-адамды мезі ететін есептеу жұмыстарын орындауға мүмкінік беретін дербес
құрал ретінде.
-проблемалы салаларда зерттеулер мен жобалауға арналған құралдармен
толықтырылған, автоматтандылған жұмыс орны ретінде;
-білімдерін бекітуге арналған автоматтандырылған оқыту комплексі немесе
жаттырушы ретінде;
Компьютерлік технологияны оқыту үдерісінде қолданудың психологиялық
негіздері Б.Г.Болтянский, С.Пейперт, Е.Е.Давыдов, Е.А.Ляудис, И.И.Машбиц.
Е.Е.Рубцов, Н.Ф.Талывина, О.К.Тихомиров еңбектерінде талқынады. Ал
компьютерді қолданудың жалпы педагогикалық негізі Е.С.Гершунский,
А.П.Ершов, Е.М.Монахов, А.А.Кузнецов, Т.А.Сергееваның еңбектерінде
қамтылады [].
Қазақстанда аталған мәселелер Е.Ы.Бидайбеков, Ж.А.Қараев,
Е.К.Накесбеков, Г.Е.Рах, К.Халықова, Ж.С.Сардарова, Г.А.Абдулкаримова,
Д.Байғожанова, Д.Н.Исабаева сияқты ғалым-педагогтардың ғылыми-зерттеу
жұмыстарында, еңбектерінде жан-жақты зерттелген[].
Үздіксіз білім беру саласын компьютерлендірудің алғашқы баспалдағы
бастауыш мектеп кезенінең мүмкін болса мектепке дейінгі кезеңнен басталу
қажет, өйткені бұл жастағы балалардың кабылдау, ойлау, шығармашылық
қабілеттерінің бастауыш, жоғарғы мектеп оқушыларымен салыстырғанда
анағұрлым басым болатыны ғылыми түрде дәлелденген.
Л.В.Занковтын, Д.Е.Элькониннің зерттеулері бойынша. адам қабілеттерінің
бүкіл өмір бойы калыптасатынын, бірақ оның дамуына қолайлы кезеңнін
болатынын атап өткен болатын. Ғалымдардың пікірінше, аталған кезенге
бастауыш мектеп жатады.
Көптеген шетел ғалымдарының, педагог-практиктиктердің пікірінше,
балаларды ннформатикаға оқытудың негізгі жолы - компьютерлік ойындар.
Л.Г.Клементстің пікірінше, компьютерлік ойындар балалардың есептерді
шығару барысында олардың шығармашылық ойлау қабілеттерінің дамуына,
көмектеседі, оқуға, деген кызығушылығын арттырады және ғылымның түрлі
салаларының жағымды, жағымсыз мақтарын ашады.
Соңдай-ақ Дж. Джонсонның көзқарасы бойынша, компьютерлік ойындар
мектепке дейінгі және бастауыш мектеп оқушыларының жалпы психологиялық
қасиеттерінің дамуының және қалыптасуының зор құралы болып табылады.
Жаппай компьютерлендіру кезеңінде ойын арқылы оқушыларды оқыту,
тәрбиелеуді көптеген ғалымдар ең тиімді әдіске жатқызып жүр. Арнайы
жүргізілген зерттеулер компьютердің тек бастауыш мектеп оқушыларының ғана
емес, сонымен қатар жоғарғы мектеп оқушыларының оқыту үдерісінде
дидактикалық ойындарды кең түрде қолдану оның тиімділігін арттыратынын
көрсетіп отыр. Бастауыш мектептерде пайдаланылып жүрген компьютерлік ойын -
программалардын ішінде дамытушы компьютерлік ойындардын оқу-тәрбиелік,
дамытушылық ролі зор екендігі практика жүзінде дәлелденіп жүр.
Оқыту үдерісінде компьютерлік ойындардың ең басты тиімділігі – оқушы
ойын арқылы берілген білімді аса қызығушылықпен белсенділікпен, ягни
түпкілікті меңгеруінде жатыр.
Білім беру ісін реформалау кезеңінде бастауыш мектеп оқушыларының акыл-
ойы мен шығармашылық кабілеттерін дамыту ерекше мәнге ие болуда.
Аталған міндеттерді шешуде дамытушы компьютерлік ойындардың орны ерекше.
Балаларды жас ерекшеліктерін ескере отырып ойын арқылы олардың
шығармашылық кабілеттерін қалыптастырудың тиімділігі К.Л.Ушинский,
А.О.Макаренко, Н.К.Крупская және т. б. белгілі педагогтардың еңбектерінде-
қарастырылады. Сонымен бірге аталған мәселе Д.Б.Блонский, Л.С.Выготский,
А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн, Д.Е.Эльконин сияқты психологтардың және
Е.М.Минскин, Е.П.Никитин, Ш.А.Амоношвивли т.б. педагог-практиктердің
еңбектерінде дәлелденген.
Бастауыш мектеп оқушыларының ақыл-ойын, ойлау қабілеттерін дамыту
мәселесіне А.З.Зактің, А.А.Люблинскаяның, Б.А.Крутецкийлердің және т.б.
көптеген психологтардың еңбектектері арналған. Тиімді, психилогиялық
негізделген компьютерлік оқыту түрін ұйымдастыру (В.В.Рубцов және т.б),
оқытушы компьютерлік программаларын жолаудың негізгі принциптері мен
әдістерін табу (Е.И.Машбиц, Е.Д.Маргулис), компьютерлік ойындарды жүйелеу
(А.Г.Шмелев, Е.Г.Кочетков және т. б.) компьютерлік ойынның логикалық
құрылымын құру программалары да біршама зерттелген[].
Соңғы уақытта компьютерлік ойындардың дамытушы, оқытушы және т. б.
тәрбиелік бағыттарын зерттеуге арналған (Э.Петрова, Г.М.Клейман,
Б.С.Гершунский) еңбектерімен қатар мектепке дейінгі мекемеде рда
информатиканы оқытудың практикалық тәжірибесі баяндалған зерттеулер де
баршылық (Г.А.Звенигородский, Ю.А.Первин). Соның ішінде компьютерлік
технологияны мектепке дейінгі мекемелердің оку-тәрбие үдерісінде қолдану
мәселелері (С.Н.Новоселова) компьютерлік ойындарды бастауыш: сыныптарда
психологиялиялық тұрғыдан тиімді қолдану (Е.И.Бондарчук, Е.Маргулис) ғылымы
зерттеулерінде дәлелденген. Психологиялық, педагогикалық, ғылыми-техникалық
әдибиеттерді талдау қорытындысы дамытушы компьютерлік ойындардың
психологиялық-педагогикалық негізі, оларды мектепке дейінгі мекемеде рда
тиімді қолданудың әдістемесі зерттеудің арнайы пәні болмағандығын көрсетті.
Компьютерлік технологияның білім беру жүйесіне ену кезеңінде бастауыш
оқушыларының ақыл-ойы мен шығармашылық қабілеттерін дамыту қажеттігі мен
информатиканы оқыту үдерісінде дамытушы компьютерлік ойындарды өз
деңгейінде пайдаланылу арасында қарама-қайшылықтың бар екендігі анықталды.
Соңдықтан да осы айтылған қарама-қайшылықты ғылыми-теориялық тұрғыдан
шешу оның педагогикалық әдістімелік мүмкіндігін ашу дамытушы компьютерлік
ойындардың таным үдерісіндегі мектеп жасына дейінгі балаларды дамыту
құралы есебіндегі орны мен ролін анықтау біздің зерттеуіміздің
көкейтестілігі болып табылады.
Зерттеу мақсаты - дамытушы компьютерлік ойындарды теориялық тұрғыдан
негіздеу және оларды мектепке дейінгі мекеменің оқу үдерісінде қолданудың
дидактикалық талаптарын анықтау.
Зерттеу нысаны- мектеп жасына дейінгі мекемеде қарапайым математикалық
түсініктерді қалыптастыру үдерісі.
Зерттеу пәні - бастауыш мектепте компьютерлік технология оқыту.
Зерттеудің ғылыми болжамы - мектеп жасына дейінгі балалардың алғашқы
компьютерлік сауаттылық элементтерін қалыптастыруда тиімді болар еді, егер:
-дамытушы компьютерлік ойындардың дидактикалық мүкіндіктері анықталса;
-дамытушы компьютерлік ойындардың жүйесі жасалса;
-дамытушы компьютрлік ойындарды қолдануда мектеп жасына дейінгі
балалардың жас ерекшеліктері мен өмір тәжірибелері ескерілсе.
Зерттеу міндеттері:
- дамытушы компъютерлік ойындардың психологиялық педагогикалық
негіздерін зерттеу;
-дамытушы компьютерлік ойындардың жүйесін құру және оларға қойылатын
дидактикалық талаптарды анықтау;
- тәжірибелік- эксперимент жұмысын жүргізу.
Ғылыми-зерттеу әдістері - зерттеліп отырған мәселеге катысты шетелдік
және бұрынғы Одақтағы зерттеулерді, психологиялык, педагогикалық және
ғылыми-техникалық еңбектерді талдау, білім беру жүйесін компьютерлендіруге
байланысты құжаттармен, материалдармен танысу практик-мұғалімдердің озық
тәжірибелерін жинақтау, оқушылармен, мұғалімдердің, ата-аналармен
сауалдамалар, әңгімелер өткізу, тәжірибелік эксперимент жұмысын ұйымдастыру
және алынған қорытынду нәтилелерді өңдеу.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы - мектеп алды даярлық
тобына арналып құрастырылған дамытушы компьютерлік ойындар пакетінің
(қазақ тілінде) жасақталуы:
-"Компьютерлік сауаттылық элементтері" курсын мектеп алды даярлық
тобында оқытуға байланысты 1-3 сыныптарға арналған бағдарламаның жасалуы;
-бастауыш мектептің мектеп алды даярлық тобында және ересектер
балабақшаның ересектер тобында дамытушы компьютерлік ойындарды қолдану
бойынша бәрілетін ұсыныстарды, зерттеу жұмысының нәтижесінде сыннан өткен
нәтижелерді мұғалімдер арасында кең қолдануға болатындығы.
Диплом құрылымы: Диплом жұмысы кіріспе бөлімінен, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
1. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕНІҢ ОҚУ ҮДЕРІСІНДЕ
КОМПЬЮТЕРЛІК ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш мектептердің оқу үдерісінде компьютерлік техника мен
компьютерлік ойындарды қолданудың психологиялық-педагогикалық негіздері
Жалпы білім беретін орта және кәсіптік мектеп реформасының негізгі
бағыттарына сәйкес орта білім беруді қайта құрудың негізгі шарттарының бірі
- оқытуды компьютерлендіру.
Қазіргі кезде білім беруді компьютерлендірудің үш негізгі бағытын
көрсетуге болады :
1) жалпы компьютерлік сауаттылықты қамтамасыз ету, мұнда компьютер-
оқыту обьектісі болып табылады;
2) компьютерді оқытудың тиімділігін арттырудың құралы ретінде
қолдану, яғни компьютер мектептегі басқа пәндерді оқыту құралы болып
табылады;
3) компьютерді іс-қимыл міндеттерін шешу құралы ретінде қолдану.
Осыған сәйкес оқытуды компьютерлендірудің міндеттері қандай және ол қалай
жүзеге аспақ деген сұрақ өзінен-өзі туындайды.
Оқытуды компьютерлендірудің негізгі міндеттері:
1. Ғылымның негіздерін терең меңгеруді қамтамасыз ету және келешектен
практикалық іскерлікке дайындау мақсатында барлық жастардың компьютерлік
сауаттылығын көтеру.
2. Ақпараттық технологияларды, есептегіш техниканы мектептегі барлық
пәндерде және кластан тыс жұмыстарда кеңінен қолдану негізінде білім беру
жене тәрбиелеу жүйесінің тиімділігін арттыру.
3.Халыққа білім беруді басқару жүйесін жетілдіру мақсатында компьютердік
техниканы кеңінен енгізу. Ел ағарту жүйесін қоғамдағы жалпы информациялық
жүйеге қосуға мүмкіндік береді.
Жаппай компьютерлендіру кезеңінде- компьютерлік техниканы оқу-тәрбие
үдерісінде қолдану арқылы үлкен жетістіктерге жетуге болатындығын практика
дәлелдеп отыр.
Компьютерлік техниканы үздіксіз білім беру жүйесінде қолдану "оқытудың
педагогикалық технологиясы", "оқытудық ақпараттық технологиясы", "оқытудың
компьютерлік технологиясы" деген ұғымдардың туындауына себеп болды.
Сондықтанда біз осы ұғымдарға анықтама беріп кетуді жөн көрдік.
В. П. Беспальконың пікірі бойынша, педагогикалық технология бұрыннан кез-
келген оқыту жене тәрбие үдерісінде қолданылып келді, ал оны басқару үшін
оқыту мен тәрбиелеудің тиімді технологиясын таңдап алу қазіргі педагогика
ғылымы мен мектеп практикасының өзекті мәселесі болып отыр. Педагогикалық
технология ұғымын ол практикада жүзеге асырылатын белгілі бір педагогикалық
жүйенің жобасы ретінде түсінеді. Ал педагогикалық жүйе деп жеке адамды
қалыптастыруда ұйымдастырылған, қойылған мақсатқа жетуге бағытталған және
педагогикалық ықпал етуге қажетті өзара байланысты құралдардың, әдеттер меи
үдерістердің белгілі бір жиынтығын айтады. Қазіргі кезде өте жиі қолданылып
жүрген "оқытудық ақпараттық технологиясы" терминіне төмендегіше түсінік
беріледі: "Есептеуіш техникасы мен байланыс құралдары базасында
ұйымдастырылған информациялық қамсыздандыру пайда-ланушыға, жаңа
информциялық технология арқылы жеткізіледі және ол информатика курсының
негізгі әдеттері мен құралына айналады". Мұндағы ақпараттық технологияның
құралы ретінде компьютьрмен қатар теледидар, космостық байланыс, телефон
желісі және т.б. қарастырылады. Ал енді оқытудың компьютерлік
технологиясына түрлі тұрғыда анықтама беріліп жүр.
Соның ішінде біздіңше, И.Мархельдің берген анықтамасы толықтай ашатын
тәрізді :
Оқытудың компьютерлік технологиясы деп ол оқушының өз бетіндік танымдық
іс-әрекетін (оқу) дамытуға, оқыту мен оқуы басқаруға, сондай-ақ оқу мен
практикалық есептерді ойындық, адам-машиналық, тұрғыдан шешуге багытталған
әдіснамалық, психологиялық-педагогикалық, программалық-техникалық және
ұйымдастыру құралдарының комплексін айтады.
Мектепке дейінгі мектептегі білім мазмұнын жаңарту кезеңінде өзекті
мәселе - бастауыш сыныптың оқу-тәрбие үдерісінде компьютерлік технологияны
кеңінен пайдалана отырып, оқушылардың ақыл-ойы мен шығармашылық
қабілеттерін қалыптастырып дамыту. мектепке дейінгі мекемеде рда
компьютерлік технологияны қолдану арқылы оқушылардың ақыл-ойы мен
шығармашылық қабілеттерінің дамытудың қолайлығын біз ең алдымен,
компьютердің орасан зор мүмкіндіктерімен және оқушылардың бастауыш мектеп
кезеңіне тән физиологиялық, психологиялық ерекшеліктерімен түсіндіруге
болады.
Л.Н.Проволиенко, Е.П.Машбиц, Н.Ф.Талызина, Б.Ф.Гершунский компьютердің
зор мүмкіндіктерін айта келіп, оның басқа техникалық құралдармен
салыстырғанда төмендегі басымдылығымен түсіндіреді:
біріншіден, компьютер оқу материалының берілу түрлерінің мүмкіндігі
кеңейтеді; Түрлі-түсті бояуды, графикалық, мультипликацияны, дауысты
қолдану шындық жағдайды құруға көмектеседі.
Екіншіден, компьютер оқушылардың оқуға деген ынта-ықыласын дамытады
(компьютермен жұмыс істеу жаңалығы).
Үшіншіден, компьютер оқушыларды белсенді түрде оқу үдерісіне
итермелейді. Программалап оқытудан ерекшелігі компьютер тек оқушылардың іс-
қимылын бағыттап қана қоймайды, сонымен бірге өзі де олардың көмегімен
басқарылады.
Төртіншіден, компьютердің көмегімен оқушылар бұрын игеруге қиындық
келтірген аумағы үлкен информациялармен жұмыс істей алады.
Бесіншіден, компыотер оқушылардың іс-қимылын бақылауын сапалы түрде
өзгертуге мүмкіндік береді. Компьютер өзі оқушылардың қатесін
түзейді.педагогтың қатынасыз-ақ өзі бағыт беріп отырады. Бұл мұғалімдерді
"қара жұмыстан" (тексеру жұмысынан) босатып, олардың тәрбие мәселесіне,
оқушылармен істелетін жеке дара жұмыстарға көп кеңіл бөлулеріне
кемектеседі.
Алтыншыдан, компьютер шектен тыс төзімді репетитор. Оқушылардың,
жіберген қатесіне ұрыспайды, оны түзетуіне мүмкіндік береді.
Жетіншіден, компьютердің көмегімен әрбір оқушы жеке жұмыс істеуге
мүмкіндік алады, бұл оқу материалын тез меңгере алмайтын, мектеп жасына
дейінгі балаға жағдай жасайды.
Бастауыш мектеп кезеңі- 7-10 жас аралығындағы оқушыларды қамтиды және ол
мектепке дейінгі негізгі іс-әрекеті ойын болған балалардың оқу үдерісіне
ену кезеңі. Психологтардың, педагогтардың әрекеттеулерінше, оқушының мек-
тептегі кезеңдерінің ішінде, әсіресе, бастауыш мектеп кезеңі оқушының
танымдық, шығармашылық қабілеттерінің дамуына ең тиімді және қолайлы
кезеңге жатады. Себебі осы кезде оқушылардың танымдық іс-әрекеттерінің
психологиялық негізі қалыптасады жэне елестету, армандау, шығармашылық
ойлау және ойлау операциялары талдау, жинақтау, жалпылау. салыстыру және
т. 6 жете дамиды. Сонымен қатар іс-әрекетті бағалау, қорытынды шығару
және өз пікірін айту сияқты керекті негізгі қабілеттер де көріне бастайды.
С. Лейтестің айтуынша, бастауыш мектеп кезеңінде оқушыларда ғажайып
өзгерістер болып жатады: ойдың күрделі қасиеттері қалыптасады және даму
деңгейлері басқа кезеңге жетуге болмайтын жылдамдықпен дамиды.
Психологтардың зерттеулерінше, бастауыш сынып оқушылары логикалық
ойлауға, "ойша" әрекеттенуге қабілетті жәнө ойлауга тән ғ.едерплерді
жеңуге, еэбетімен шешімін та-уып әрекеттенуге қабілетті, сондай-ақ
белсенділікке, шығармашылық бағытта жұмыс істеуге бейім. Педагогтардың
бақылауынша, бастауыш сынып оқушыларына өзін көрсете білу қасиеттер тән
[21,10]. Ал оның өзі олардың даралық ерекшеліктерінің көрініп,
қабілеттерінің іске асуларына көмектесіп, қуаныш сезімін тудырады.
Д.Б.Эльконин, Б.В.Дабыдовтың зерттеулерінше, бастауыш сынып оқушылардың
ақыл-ой қабілеттерінің жоғарлығымен және теориялық ойлаудың элементтерін
қалыптастыруға болатындығымен сипатталады.
А.В.Скрипченконың пікірінше, мектеп жасына дейінгі балалардың жалпылау,
дерексіздендіру, талдау сияқты қабілеттерінің дамуында жоғары деңгейге
жетуге болады. Бұл ең алдымен, жоғарты нерв жүйелерінің 1-сигналды
жүйешелерінің басымдылығымен сипатталады және қабылдау, практикалық қимыл
іс-әрекетімен сайланысты жоғарыда айтылған психологтардың педагогтардың
бастауыш мектеп кезеңіне қатысты айтқан пікірлерін, тұжырымдарын
қорытындылай отырып, бастауыш мектеп кезеңінің оқушылардың ақыл-ойының,
шығармашылық қабілеттерінің дамуына тиімді екенін дәлелдеп отыр. Біздің-ше,
мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойы мен шығармашылық қабілеттерін
біз компыотер және соған сәйкес компьютерлік ойындар арқылы тиімді түрде
дамыта аламыз. Бұған біріншіден, бастауыш сынып оқушыларына тән:
қызығушылық, өз қабілеттерін көрсете білу, іздену, өз бетімен жұмыс істеу
сияқты қабілеттермен түсіндіруге болады; екіншіден, компьютердің (түрлі-
түсті бояуымен, графиктік, текстік редакторлардың және мультфикация
элементтерінің басымдылығымен) мүмкіндіктерімен түсіндіруе аламыз.
Енді оқушылардың ақыл-ойының дамуы дегеніміз не,оның даму керсеткіші
қандай және оны қалайша тиімді түрде дамыта аламыз? деген мәселелер тобына
тоқталып өтелік. Жалпы ақыл-ойдың дамуы ұғымына берілген түпкілікті
анықтама жоқ.
Алайда психология ғылымында оқушылардың ақыл-ойының дамуы деп олардың
ақыл-ой іс-әрекетінде сапалық жағынан ілгері жылжуы мен соған байланысты
жаңалықтың пайда болуын айту қалыптасқан. Ал осы көрінетін жаңалықты
көптеген авторлар ер түрлі сипаттайды. Мәселен, ақыл-ойдың дамуына бір
жағынан, ұғымдар мен олардың жүйелері ықпал етсе, ал екінші жағынан, ойлау
операцияларын меңгерудің мәні зор деген пікірлер айтылады.
Ақыл-ойдың дамуы - күрделі құбылыс және ол көптеген қасиеттер
жиынтығымен сипаттала отырып, көптеген себептерге, мысалы, білім
мазмұнына, әдет-тәсілдерге тәуелді болады.
Қазіргі кезде ақыл-ой дамуы мәселелерін зерттеуде анық көрсетілген үш
негізгі бағыт бар. Ақыл-ойдың дамуының төмендеп көрсеткіштерге тәуелді
болатындығы зерттелуде :
оқушыларды рациональды әдістер мен ақыл-ой іс-әрекетінің тәсілдеріне үйрете
отырып оқыту Е.Н.Кабанова-Меллер, Н.А.Менчинская, Л.Б.Ительсон және т. б.)
ақыл-ой әрекетін қалыптастыру әдістемесін сұрыптау (А.П.Гальперин,
А.П.Леонтьев, Н.Ф.Талызина және т. б. );
оқушыларда жалпыланған түсінікті жүйелерді қалыптастыруға дағдыландыру
(В.В.Давыдов, Д.Б.Эльконин т. б.). Ойлау кез-келген таным үдерісінің
негізгі бөлімдеріне : қабылдау, есте сақтау, елестету енеді. Сондай-ақ ол
өз алдына жүйе бола отырып танымдылық ынта-ықылас, өздігінен орындау
белсенділігінің құрылымындағы жүйелелері ретінде көріне алады. Бұдан
туындайтын пікір, ақыл-ой үдерісін дамытуға, басқаруға болады деген сөз.
Ақыл-ой әрекетін басқару әсіресе, бастауыш сынып оқушылары үшін өте
маңызды, себебі ақыл-ой іс-әрекетін мақсатқа бағытталған мазмұнды
құрылымының қалыптасуы оқушыларды болашақта оқуға дайындайды.
Л.С.Выготский бастауыш мектеп оқушыларының қабылдауы мен есте сақтау
қабілеттері белгілі дәрежеде даму деңгейінен өткен болса, ал
интеллектісінің дамуының, осы бастауыш мектеп жасында ерекше-
көрінетіндігін айтады.
Педагогика ғылымының тәжірибелік эксперименттік зерттеулері оқушылардың
ақыл-ой ерекетінің дамуы, оларға қойылған талаптардың, тапсырмалардың,
анық, дәйекті болып. қызықтыра түсуіне байланысты екенін көрсетеді.
Мектеп табалдырығын аттап, оқу үдерісіне енген мектеп жасына дейінгі
балалардың дамуы, соның ішінде ақыл-ойының, шығармашылық қабілеттерінің
қалыптасуы, дамуы көбінесе осы оқу үдерісінде жүзеге асады. Оқытудың
дамытушылық мақсатының өзі оқушылардың білімдерді өз бетімен қабылда; оны
практика жүзінде қолдана білуді көздейді. Ал оқушылрдың өз бетіндік жұмыс
істеуін қалыптастыру оларды ақыл-ой іс-әрекетіне жаттықтыруға, оларды
тиімді қолдана білуге және ақыл-ой іс-әрекетіне қажетті машық-дағдылармен
қаруландыруды талап етеді. Ақыл-ойды дамыту меселесіне қатысты теориялық
материалдарды талдау негізінде біз ақыл-ой дамуына білімдер жүйесін енгізу
мәселесінің талас туғызып отырғандығын және соған сәйкес екі түрлі
қалыптасқан көзқарас бар екендігін көре аламыз :
1) бірінші бағыттың өкілдері білімдер жүйесін (Крутецский В.А., Кабанова-
Меллер Е.Н., Менчинская Н.А., Богоявленская Д.Б.) білімдер жүйесін ақыл-
ойдың даму шарттарына жатқызады;
2) екінші бағыттық өкілдері оны ( Калмыкова З.И., Люблинская А.А. ) ақыл-
ойдың дамуынын, маңызды компоненті ретінде қарастырады. Бұл айтылған екі
көзқарастың біреуін құптау даулы мәселе. Алайда біздің ойымызша, мектеп
жасына дейінгі балалардың, яғни ойыннан жаңа шыққан баланың ақыл-ойының
дамуының белгілі дәрежеде жинақталмаған білімдер жүйесін жүзеге асуы мүмкін
емес. Сонымен бірге ойлау операцияларының: талдау, жинақтау, жалпылау,
дерексіздендіру, нақтылау т. б. орны ерекше.
Зерттеуімізге қатысты мәселелердің бірі- бұл ақыл-ойдың дамуының
критериясын (белгісін) анықтау. Бұл мәселемен көптеген белгілі
психологтарымыз, педагогтарымыз айналысқан.
Н.В.Левитовтың пікірінше, ақыл-ойдың дамуының белгісі мына қасиеттерге
тәуелді :
ойлаудың өз бетіндегіне;
оқу материалының жылдамдығына;
стандарттық емес тапсырмаларды шешуде ақыл-ойдық тапқырлығы, шапшаңдығы; ,
зерттелетін құбылыстың, заттың, мәніне терең үңілу;
ойлаудын сыншылдығы.
Д.Б.Эльконинің айтуынша, ақыл-ойдың дамуының негізгі белгісі болып оқу
іс-әрекетінің дұрыс ұйымдастырылған құрылымының және оның компоненттерінің
болуы (, мақсаттың қойылуы, керекті құралдардың таңдап алынуы, өзін-өзі
бақылау және тексеру) табылады.
Е.Н.Кабанова-Меллер ақыл-ойдың, дамуының негізгі белгісі етіп
оқушылардың ақыл-ой іс-әрекетінің тәсілдерін өз бетімен оқу және оқудан
тыс тапсырмаларға кең және белсенді түрде көшіре білулерін алады. Сондай-ақ
З.И. Калмыкованың ақыл-ойдың дамуының негізгі белгісі қатысты айтқан
пікірлері құнды. Автордың, пікірінше, ақыл-ойдың дамуын біріншіден, қозғалу
жылдамдығымен байланысты және оны жұмыс істеу жылдамдығымен шатастыруға
болмайды. Себебі жұмыс істеу шапшаңдығы мен жалпылау шапшаңдығы - бұлар әр
түрлі. Қозғалу жылдамдығы жалпылауды қалыптастыруға қажетті бір типті
жаттығулар сонымен анықталады. Екіншіден, ойлаудың "үнемділігі". яғни
оқушылардық қорытындылау негізінде өздеріне жаңа заңдылықтарды ашулары.
Л.В.Занков алуан түрлі тапсырмалар негізінде бақылау, ұғымдарды
қалыптастыру, практикилық әрекеттерді ойша жоспарлай білу. "ойша"
әрекеттену қабілеттерін ашып көрсетеді. Соның ішінде ақыл-ойдың дамуының
белгісі ретінде "ойша" әрекеттену қабілеті көпшіліктің назарын аударуда.
А.3.Зактың пікірінше, ақыл-ойдың дамуының негізгі белгісі ретінде "
ойша" әрекеттену қабілетін алу тектен-тек емес, себебі ол адам
интеллектісін құрайтын негізгі қасиет. Біз де өз зерттеуімізде мектеп
жасына дейінгі балалардың, ақыл-ойының дамуының белгісі етіп оқушылардың
"ойша" әрекеттену қабілетін алдық, оған төменде тереңірек тоқталамыз.
Педагогика ғылымында өз шешімін әлі де болса таппай отырған мәселелердің
бірі – 6ұл мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін
дамыту. Бұдан шығармашылық қабілет дегеніміз не, ол қандай өзіндік
қасиеттерімен ерекшеленеді және оны қалай дамыта аламыз?- деген сұрақтар
тобы туындайды.
И.Д.Левитовтың пікірінше, оқушылардың шығармашылық қабілеттері деп іс-
әрскет қорытындысында жаңа бір нәрсені үйренулер және оқушылардың даралық
бейімділіктерінің, қабілеттерінің, тәжірибелерінің көрінуі болып табылады.
Көптеген психологтар оқушылардың жасы өскен сайын нерв жүйелерінің,
мүмкіндіктері кеңейіп, қалыптасып отыратындығын, бірақ оқушының дамуы үшін
ең қажетті құнды қасиеттердің біртіндеп жоғалтып отыратындығымен түсіндіре
отырып, бала қабілеттерінің дамуы үшін ең қымбатты кезеңді тиімді
пайдаланып қалуға асығу керектігін ескертеді. Мектепке дейінгі балалардың
және мектеп жасына дейінгі балалардың жас ерекшеліктеріне сай қабілет
олардық белгілі бір іс-әрекетке бейімділігі арқылы көрінеді.
Бейімділік - бұл адамның белгілі бір іс-әрекетпен айналысуға бет бұрысы,
оған көңілінің аууы, оянып келе жатқан қабілеттің алғашқы белгісі.
Сондықтан да біздің ойымызша, балалық кезде ерекше көзге түсетін
бейімділіктердің келешекте олардың, қабілеттерінің көрсеткіштері екенін
ұмытпай, оқушылардың бейімділіктерін дер кезінде көре біліп, оларда соған
сәйкес келетін қабілеттерді дамыту біздің міндетті борышымыз екенін
ұмытпауымыз керек.
мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту
жөнінде И.П.Волковтың айтқан пікірі өтө құнды. Сондықтан да біз өз
зерттеуімізде автордың пікіріне қосыла отырып, мектеп жасына дейінгі
балалардың шығармашылық қабілетін олардың өз бетімен меңгерген білімдерін,
іскерліктерін, дағдыларын пайдалана отырып өздеріне бұрыннан белгілі
жаңадан бір нәтиже алуы деп түсінеміз. Автор оқушылардың жаңадан бір нәтиже
алуы жалпы білімдерімен қатар олардың осы нәтиже алу жолында пайдаланылатын
әдіс-тәсілдердің тиімдісін таңдай алуына, тапқырлықтарына және т.б.
себептерге байланысты болатындығын айтады.
Оқушылардың жалпы шығармашылық қабілеттерінің құрамдас компоненттері
мәселесі психология және педагогика ғылымдарында тереңірек зерттелген
мәселелердің бірі. Сондықтан да осыған мәселеге сәйкес ғалым-педагогтардың,
психологтардың еңбектерін талдау барысында біз мектеп жасына дейінгі
балалардың шығармашылық кабілеттерін қалыптастырып, дамытуда олардың ақыл-
ой қабілеттерік теориялық негізге алуымызға болатындығын көрсетті. Бұнда
біз атап айтсақ, Л.А.Венгер, Н.С.Лейтес, Б.Б.Богоявленская, А.Н.Лук,
Я.А.Пономарев, А.3.Зактың еңбектеріне сүйене аламыз. Сондай-ақ оқушылардың
шығармашылық қабілеттерінің құрамдас компоненттерік анықтауға бағытталған
енбектер де жеткілікті, атап айтсақ, И.Л.Лернер, А.Н. Лук, В.И.Андреев,
А.Л.Яковлев, Д.Б.Богоявленскаяның еңбектері. Біздің ойымызша, асы аталған
еңбектердің ішінде И.Л.Лернер мен А.Н.Луктың еңбектері ерекше назар
аударарлық.
А.Н.Лук шығармашылық қабілеттердің компоненттерінің құрамына басқа
көзқарас тұрғысынан келе отырып, шығармашылық қабілеттерді 3- негізгі топқа
бөліп қарастырады:
1) ынтамен байланысты қабілеттер(қызығушылықтар және икемділік);
2) темпераментпен байланысты қабілеттер (көңіл-күй) ;
3) ақыл-ой қабілеттері.
Біздің ойымызша, А.Н.Луктың оқушылардық шығармашылық қабілет-терінің
компоненттері құрамына қатысты айтқан пікірі құнды жене оны төмендегі
себептерге сәйкес түсіндіре аламыз:
1) Оқушы кез-келген іс-әрекет нәтижесінде жақсы нәтиже алу немесе
белгілі қабілет түрін дамыту үшін алдымен, осы іс-әрекетке, қабілетке
деген оның қызығушылығы, ынтасы болмаса оның нәтижесінің де төмен болатыны
сөзсіз.
2) Көңіл-күй - бұл кез-келген істі орындауда негізгі, қажетті көрсеткіш
деуімізге болады. Сондықтан да мектеп жасына дейінгі балалардың,
шығармашылық қабілеттерін дамытуда олардың ос бағыт тағы іс-әрекетке деген
көңіл-күй деңгейі маңызды, сондай-ақ ол олардың жұмыстарының нәтижелілігіне
әсер ететін белгілі.
3) Кез-келген іс-әрекетті біз ақыл-ой қабілеттері негізінде ғана іске
асыра аламыз. Сондықтан да оқушылардың шығармашылық бағытта жұмыс
істеулері де алдымен істейтін әрекеттерін алдымен осы ақыл-ой қабілеттері
арқылы жоспарлап алып, оны практика жүзінде іске асыруларын талап етеді.
Я.А.Пономарев кез-келген шығармашылық бағыттағы іс-әрекеттің негізгі
бастысы - шығармашылық ойлау дей отырып, оның даму критериясы ретінде іштей
жоспарлау әрекетін немесе "ойша" әрекеттену қабілетін алады. Біз толықтай
автордың пікіріне қосыламыз, себебі ешбір іс-әрекеттің, соның ішінде
шығармашылық бағыттағы іс-әрекеттің "ойша" әрекеттенусіз іске аспайтыны
анық. Сондай-ақ адамның "ойша" әрекеттенуі, яғни ойша санауы, талқылауы,
жоспарлауы және т.б. - бұл адам интеллектісінің айрықша көрсеткіші болып
табылады. Біріншіден. адам "ойша" әрекеттене отырып нәтижесінде не
алатындығын, яғни болашақта алатын нәтижесінің бейнесін көз алдына елестете
алады; екіншіден, қойылған мақсатқа жету жолын жосларлап, алынбақшы
нәтижеге жету тәсілін ойша құрастыра алатындығын көреміз.
Психологиялық зерттеулерге қарағанда оқушылардың "ойша" әрекеттену
қабілеттері әсіресе, бастауыш мектеп жасында, яғни негізгі оқу іс-әрекеті
дағдылары қалыптасқанда үздіксіз дамиды.
В.В.Давыдов оқушыларда осы кезеңде байқалатын психологиялық жаңа сапалық
қасиеттерді сипаттап отырып былай дейді: " Оқушы өз әрекетінде барынша көп
қадам жасаған сайын ол тапсырманың түрлі варианттарын салыстыра алады және
есептің шешуші бақылай алады. Оқу іс-әрекетінде қажетті бақылау, өзін-өзі
бақылау, сондай-ақ есептің шешуін ауызша түсіндіруді талап ету, бағалау
қажеттіп бастауыш сынып оқушыларында ішкі жоспар бойынша әрекеттенуге және
ойша жоспар құруға қолайлы жағдай туғызады.
Бастауыш мектеп оқушыларының "ойша" әрекеттенуін немесе ішкі әрекет
жоспарынын дамуын тереңірек зерттеген белгілі психолог Я.А.Пономарев. Оның
ұсынған әдістемесінің негізгі ерекшеліп оқушылардың білім деңгейіне
негізделмеуі. Сондықтан да автордың пікірінше, бұл әдістеме интеллектуальды
қабілеттерінің дамуының басты шарты болып табылады. Аталған әдістеме
бойынша оқушылар 2-варианттағы есептер жүйесін шығарады: 1-вариантта ойын
алаңына сүйене отырып атты ойша жүргізіп отыруға берілген тапсырмалар;
2-вариантта ойын алаңын ойша көз алдарына елестету арқылы шығарылатын
тапсырмалар. Соған байланысты бағалауда оқушылардың дұрыс шешімін ғана
емес, сонымен бірге олардың ойда сақтау қабілеті, ойша жүру қадамының
саны, жүру әрекетін меңгеру және оны есеппен байланыстыру деңгейі де
ескеріледі. Алынған мәліметтерді өңдеу авторға іштей жоспарлау әрекетін 5-
кезеңге сәйкес көрсетуге мүмкіндік берді.
А.З. Зактың пікірінше, оқушыларға ойша әрекеттенуді үйрету үшін олардың
есептің шешуін шешу барысында оның шешу тәсілін ауызша түсіндіріп,
әңгімелеп беруін талап етіп отыру қажет. Бұны әсіресе, оқушылардың
бірлескен жұмысы барысында өткізген тиімді. Себебі бір оқушы практика
жүзінде тапсырманы орныдай отырып, оның шешу тәсілін түсіндіріп отырса, 2-
оқушы осы 1-оқушының айтқан түсіндірмелерін негізге ала отырып, осы
тапсырманы қайталап орындап береді. Бұндай жұмыс нәтижесінде оқушылар
рольдермен алмаса отырып есептің шешу тәсілдерін жете меңгеріп, оларды ой
елегінен өткізе отырып келесі есепке жоспарлай алады. Сондықтан да автордың
айтуынша, бұндай жоспарлау толық деңгейден ақыл-ой іс-әрекеті болып
табылады.
Я.А.Пономаревтің және А.3.Зактың зерттеулері бойынша, әрекеттену
қабілеттері нашар оқушылардың білімді де меңгеру қабілеттері төмен деңгейде
болатындығы байқалған. Өз зерттеуімізде мектеп жасына дейінгі балалардың
ойша әрекеттену қабілеттерінін маңыздылығын айта отырып, оны қалыптастыру
қажеттігін көре аламыз және оны төмендегі себептермен түсіндіре аламыз :
1-ден, бастауышта ойша әрекеттену қабілеті жақсы қалыптасқан оқушы
білімді жоғары деңгейде меңгере алады, ал бұл оның кейін жоғарғы сыныптарда
қиын материалдарды жеңіл меңгеруіне көмектеседі;
2-ден, ойша әрекеттену қабілеті жоғары оқушылардың ақыл-ой, және
шығармашылық к;абілеттері де (өз бетімен іздену, салыстыру, есептің қолайлы
тәсілін табу, қорытынды жасау) жоғары деңгейде болады. Ал бұнын, өзі
болашақ жас өспірім үшін ең маңызды, аса қажетті қабілеттер деп айта
аламыз. Жүргізілген зерттеу жұмыстары бастауыш мектеп оқушыларының
шығармашылық әлеуеті әсіресе, ән-күйде, ойын үстінде, техника саласында
жаңа бір нәрсені ашумен, құрастырумен, білумен байланысты көрінеді.
Сондықтан да біздің ойымызша, мектеп жасына дейінгі балалардың "ойша"
әрекеттену қабілеттерін біз компьютердің және соған сәйкес компьютерлік
ойындарды (дамытушы компьютерлік ойындарды) қолдану арқылы біз толықтай
қалыптастыра аламыз.
Оқушылардың оқушылардың ақыл-ой іс-әрекеттерін меңгертудің
заңдылықтары, оны қалыптастыру әдістемесі толықтай П.Я.Гальперин мен
Н.Ф.Талызинаның ақыл-ой әрекетін сатылап қалыптастыру теориясында
қарастырылады.
Әрекет- ол оқушының іс-әрекетті талдауының бір бөлігі. Мұғалім
әрекеттерді тек атап қана қоймай, сонымен бірге оның құрылымын, атқаратын
ролін, негізгі бөліктерін, оларды қалыптастырудың сатылары мен
заңдылықтарын білуі тиіс. Сондықтан да әрекет - бұл өзара байланысқан
элементтердің біртұтас жүйесі. Әрекеттер орындалу немесе іске асу барысында
негізгі үш қызметті: бағдарлау, орындау, бақылау-түзету қызметтерін
атқарады, П.Я.Гальпериннің ақыл-ой әрекетін сатылап қалыптастыру теориясы
бойынша әрекеттерді меңгерту үш негізгі сатыға негізделген: бағдарлау,
орындау, бақылау. Соның ішінде бағдарла сатысы басты орын алады және
әрекеттің сәтті аяқталуы тікелей осыған байланысты болады. Алайда оқушылар
кебінесе бағдарлама сатысын өз дәрежесінде бағалай бермейді, соған сәйкес
орындау сатысын іске асыруға асығады. Яғни нәтиже алуға, әрекетті
түрлендіруге аяқ басады. Бақылау сатысы бағдарлау бөлімінің дұрыстығын
тексеруге бағытталған және қателік болған жағдайда түзету енгізіледі.
Әрекеттерді қалыптастыру қажетті ең маңызды бөлік - ынта. Себебі оқушының
іс-әрекетті орындауға деген ынтасы болмаса онда әрекеттің орындалуының және
оны қалыптастыру нәтижесінің жоғары деңгейде болмайтыны сөзсіз. Сондықтан
да ынта - кез-келген іс-әрекеттің басты негізі деуімізге болады.
Оқушылардың іс-әрекетке деген ынтасын көбінесе, олардың алдарына
проблемалық жағдай тудыратын сұрақтар, тапсырмалар, қызықтыратын ойындар
және т.б. әдістерді қолдануға болады. Сондықтан да ынта сатысын есепке ала
отырып, жоғарыдағы теория бсйынша әрекетерді қалыптастырудың сатысын
төмендегіше көрсетеді:
Бірінші саты – ынталық саты және ол проблемалық жағдайларды туғызумен
байланысты. Мұғалімнің алдын-ала оқушыларға негізігі проблеманы,
міндеттерді қоя білуімен сипатталады. Осы мақсатта мұғалім әңгіме,
тәжірибені демонстрациялау және т.б. оқыту әдістерін қолданады. Оқушылардың
берілген проблеманы қабылдауынан кейін мұғалім оқушылардың шешуін табуға
байланысты орындап жатқан жұмыстарын басшылыққа алады. Ол көбінесе, әңгіме
әдісі арқылы іске асады.
Екінші саты – оқушылардың алдын – ала әрекетпен және оған қажетті
біліммен таныстыру, Бұнда да бірінші сатыда пайдаланылған әдіс - тәсілдерді
қолдануға болады, яғни түсіндіру, әңгімелеу, тәжірибені демонстрациялау.
Түсіндіру әдісін пайдаланғанда мұғалім оқушыларға меңгеруге қажетті
байланыстарды, қатынастарды қолдану керектігін көрсетін, оларға
тапсырмаларды орындау барсында қалыптастырылатын іс-әрекеттің моделі
көрсетіледі. Ал егер әңгіме әдісі пайдаланылса онда белгіленген әрекеттер
сқушылардың қатысуымен іске асады. Демонстрациялық әдіс көбінесе,
тәжірибені жүру немесе құбылыстардың пішінін, түр-түсін және т.б.
қасиеттерін таныстырғанда қолданылады.
Үшінші саты - материалданылған әрекеттер және осы сатыда оқушылардың
өздері қалыптастыратын іс-әрекетті орындаулары тиіс. үшінші сатыға
практикалық сабақтар тең. Оқушылардың орындаған әрекеттерін сөйлей отырып
орындауларын арттыру үшін ең тиімді әдіс бірлескен немесе аз топпен
жүргізілетін жұмыс түірі. Аталған жұмыс түрі мұғалімнің арнайы паралель
тапсырмаларды, іс-әрекеттің көрсетілетін бөліктерін қарастырып құрастыруды
талап етеді. Сондай-ақ бұл саты ақыл-ой сатысы болып табылады, себебі
сыртқы әрекеттерді ішкі әрекеттерге түрленірудің ақырғы сатысы болып
табылады. Бұрын оқушы практика жүзінде орындаса, енді ойша орындайды, яғни
заттың бейнелерімен жұмыс жасайды. Заттар көрнекі түрде немесе ұғымдар
түрінде берілуі мүмкін. Ақыл-ой түріне көшу алдымен ең алдымен, іштей
сөйлей отырып орындау және соңынан оқушының барлық операцияларды дыбыс
шығармай іштей ойша әрекеттену арқылы жүзеге асады. Іштей сөйлеу әрекеті
-бұл материалдық және материалданған әрекеттердің бейнесі. Оқушы
әрекеттердің жаңа түрін меңгеруде оның заттардың мазмұнына, осы мазмұнның
сөздік. үлгіде берілуіне сүйену керек. Егер тілдік әрекеттердің бірлігі
үзілсе, онда эрекет сапасыз болады. Себебі тек тілдік түрге ғана сүйену
меңгеретін білімдердің, іскерліктердің дерексіздендірілуіне әкеп соғады.
Ал егер оқушы тек заттың мазмұнына ғана сүйенсе, онда ол қабылдауға
сүйенген практикалық тапсырмаларды ғана орындай алады және алынған
практикалық нәтижені талдау, негіздеу сияқты негізгі қабілеттер
қалыптастырылмайды.
Сонымен ақыл-ой, шығармашылық қабілеттеріне қатысты пснхологиялық,
педагогикалық әдебиеттерді талдау бізге бастауыш сынып окушыларының "ойша"
әрекеттену қабілеттерін қалыптастырып, дамытуда П.Я.Гальперин мен
Н.Ф.Талызинаның ақыл-ой әрекетін сатылап қалыптастыру және П.Я.Пономарев
пен А.3.Зактың "ойша" әрекеттену теорияларын негізге алуымызға
болатындығын, сонымен қатар бұл теориялар компьютерлік технологияны
қолдану негізінде толық жүзеге асатындығын көрсетті.
1.2 Мектепке дейінгі мекемеде компьютерлік технологияны қолдану бойынша
жинақталған тәжірибелерге салыстырмалы талдау
Компьютерлік техниканы мектепте оқу-тәрбие үдерісінде қолдану көпке
дейін пікір-талас тудырып келген мәселелердің бірі және ол жөнінде бір-
біріне қайшы келетін екі көзқарасты ерекше атап кетуге болады :
бірінші бағыттағылардың айтуынша, компьютер өзінің программалық
қамтамасыздандыруымен нәтижесі белгілі есеептен тең, яғны бір тетігін
бассаң - жауап дайын. Сондықтан да
компьютерлендіру процесі оқушылардың ақыл-ойын тежеп, жалқаулыққа
беріліп және болашақта олардың кездесетін қиындықтарға мойнуларына душар
етеді.
Екіншілердің пікірінше, оқытуда компьютерді қолдану оқушыларды
ынталандырып, олардың бойындағы қабілеттердің дамып, көрінуіне көмектеседі
және жаңа техникаға деген қызығушылықтарын арттырады..
Академик А,П.Ершовтың пайымдауынша, компьютер 6аланың интеллектісінің
дамуында аса зор көмекші бола алады.
Л.Н.Проколиенко оқу процесінде ЭЕМ-ны (компьютерді) қолдануга қойылатын
білім мен іскерлік талаптарындағы екі қарама-қарсы ағымға тоқталады :
дәстүрлі оқытуда керекті көптеген дағдылар (Мысалы: ауызша есептеу) ЭЕМ-ны
қолдану барысында қажет болмай қалуы мүмкін;
машиналық жазу дағдысы жаңа жағдайға байланысты үлкен мәнге ие бола
бастайды,
Біздіңше, бұл айтылған жобалама пікірлердің дұрыстығын немесе керісінше,
бұрыстығын мектептерге ЭЕМ-ны ендіру қорытындысы көрсетеді.
Қазіргі кезде, яғни ЭЕМ-ның бастауыш сыныптардың оқу-тәрбие
процесінде қолдануға байланысты туындап отырған басты мәселе - бұл
компьютерлердің, компьютерлік ойындардың осы жастағы оқушыларға әсері
қандай және берерлік білімдік, тәрбиелік мәні қандай дәрежеде? деген
сұрақтар тобы туындайды.
Компьютермен жұмыс істеу жаңалығы Е.И.Машбицтің пікірінше, бастауыш
мектеп оқушыларының оқуға деген ынтасын күшейтіп, қызығушылықтарын арттыра
түседі. Бұнда ол шетел зерттеулеріне, соның ішінде О. Пейперттің
тәжірибесіне сүйенеді.
О.К.Тихомиров мектепке дейінгі мекемеде рда оқушылардың компьютермен
жұмыс істеу қажеттігін оның орасан зор мүмкіндіктерімен және мектеп жасына
дейінгі балаға берерлік көмегімен түсіндіреді. Автордың пікірінше, аталған
мәселені шешуде компьютерлік ойындардың нашар жазылған программаларға
қарағанда тиімділігі басымырақ болады.
Компьютер біз үшін әлі де толықтай зерттеліп болмаған жаңа техника
болғандықтан және соның ішінде, әсіресе бастауыш сынып оқушылары үшін тіпті
қозғалмаған тың мәселе болғандықтан бұл мәселе тек қана педагогтардың ғана
емес, сонымен бірге психологтар мен социологтардың, дәрігерлердің,
программистердің де қатысуын талап етті. Сондықтан да ғылыми - зерттеу
институттарының мектепке дейін және бастауыш мектеп лабораториясың жанынан
арнайы комиссиялар құрылып, компьютердің мектепке дейінгі және бастауыш
мектеп балаларына әсері қандай, оның баланың денсаулығына зиянды жақтары
бар ма? сияқты мәселелермен айналысқан еді. Мектептерде жүргізілген
гигиеналық зерттеулер компьютермен өткізілген сабақтардың балалардың
көзінің шаршауына байланысты ауруларды туғызуы мүмкін деген пікірге келді.
Соның ішінде бұндай өтініш айтатындар көбінесе көру қабілеті нашар балалар
екені анықталды. Мектепке дейінгі балалар үздіксіз даму үстінде
болатындықтан олар ортаның әсерлерін ерекше сезімталдықпен қабылдайды және
5-6 жаста баланың көру қабілеті толықтай қалыптасып, баланың жалпы дамуын
қамтамасыз ететін негізгі ми қабаттарының қызметтері де жоғары дәрежеде
болады. Сондықтан сабактардың баланың денсаулығына зиян келтірмеуі кажет.
Балалар мен жас өспірімдердің арасындағы аурудың алдын алу мен гигиенасы
ғылыми-зерттеу институтының кызметкерлері Москва қаласының бала бақшасында
5 жастағы балалармен оқу-тәрие процесінде компьютерлік ойын комплексін
қолдану кезіндегі денсаулығы мен оқуға белсенділініне әсерін зерттейді.
Зерттеу нәтижесінде төмендешгідей қорытынды жасалды:
1) 6-жасқа дейінгі балалардың ЭЕМ-да жұмыс істеу ұзақтығы 10 минуттан
аспау керек, себебі сабақтың одан әрі ұзартылуында балалардың қозгалыстары
көбейіп, ойын кезінде қателіктер жіберуі көбейе түсті.
2) Денсаулықтарына зиян келтірмеу мақсатында балалар ЭЕМ-мен аптасына 1-
2 рет қана жұмыс істей алады. Ал сабақтың жиі болуы кезінде балалардың
шаршағандықтары байқалды. Сонымен бірге оқушының жұмыс істеуге
белсенділігін және денсаулығын сақтау үшін компьютермен сабақ болатын
жердің санитарлық-гигеналық жағдайы да үлкен әсер ететіндігі байқалды.
Сондықтан да бұндай сабақтарды өткізу үшін темендегі талаптарды сақтау
міндетті деп табылды :
а) бір орынға 6 м (кв) есептелген арнайы бөлменің болуы;
ә) оқушының отыратын үстелінің сүйеніші болу керек;
б) оқушы компьютер алдында көзі мен перденің ортасына перпендикуляр
болатындай етіп отыру керек;
в) көз бен экранның ара қашықтығы 55-65 см. болу керек;
г) баланың көзінің шаршагандығын азайту үшін компьютердегі берілетін
обьект,бейне анық болу қажет;
д) кабинетті сабақка дейін және сабақтан кейін таза ауамен
желдетіп, бөлмені тазалап тұру;
е) үстел мен клавиатураның жарықтылығы 200 лк -дан кем болмауы
тиіс;
Сондай-ақ Горький медициналық институтының мұғалімдері бала 117 бала
бақшаның тәрбиешілерімен бірлесе отырып, бірізділікті, үздіксіз жұмыс
жүргізген болатын. Соның нәтижесінде олар төмендеп тұжырымға келеді:
1) компьютер қолдану арқылы өткізілетін сабақтар нерв жүйесіне, сезім,
тері органдарына. жағымсыз әсер етпейді;
2) сабақ кезінде бала организмінің қалыптасу мүмкіндіктері жоғары
болады;
3) компьютермен берілген сабақтар мектепке дейінгі балалар үшін өте
қызықты;
4) балалардың жас ерекшеліктеріне қарай ойындарды таңдап алудың үлкен
мәні бар;
5) алдын-ала өткізілетін жұмыс (белгілі сұрақ бойынша білімдерін
кеңейту. кейбір белгілермен таныстыру);
6) ойынның тез меңгерілуі үшін. ойын мақсатының дұрыс қойылуының үлкен
мәні бар;
7) компьютерлік ойындарды ұйымдастырудың негізгі шарты-шығармашылық
ойындардың оқушы қалыптасуына жоғары деңгейде әсер етеді;
8) компьютерде балалар екеулеп жұмыс істесе берілген тапсырманы жақсы
орындайтындары байқалды.
Біздің республикамызда компьютерді мектепке дейінгі мекемеде рдың оқу-
тәрбие процесінде қолдану меселесі соңғы 2-5 жылдарда ғана қолға алынып
келе жатса шет елдерде, сондай-ақ Ресейде жоғарыдағы мәселе бойынша
жинақталған бай тәжірибе Шет елдерде жүргізілген алғашқы зерттеулер
қатарына Марвин Мински мен Сеймур Пейперттің басшылығымен құрылған топтың
жүргізген зерттеу жұмыстарын ерекше атап өтуге болады. Олар 70-жылдардың
өзінде-ақ бұл мәселемен тереңірек айналысып және әдейі осы кіші жастағы
балаларға, арнап ЛОГО тілін ойлап тапқан еді.
Жалпы шет елдерде бастауыш мектептерде жүргізілген барлық зерттеулерді
үш бағытта (167) бөліп қарастыруға болады:
оқушы компьютерлік оқыту ортасы арқылы өз бетінше дами алатын субьект;
компьютер - оқыту құралы;
компьютерлік ойындар-дидактикалың құрал.
Бірінші бағыт бойынша жүргізілген зерттеулер АҚШ-та Массачут
технологиялық институтында, Франциядағы Халықаралық информатика және адам
ресурстары орталығында және Болгарияның бастауыш мектептерінде жүргізілген.
Пейперттің пікірінше, баланы компьютер емес, "бала компьютерді
программалайды", Осының нәтижесінде ол тек жаңа техниканың бөліктерін
меңгеріп қана қоймай, сонымен бірге математика, және интеллектуалды
модельдеу өнерінен білім алып, терең ойлауға дағдыланады.
Сондай-ақ С.Пейперттің зерттеулеріндегі ерекше бір жай - бұл
психологиялың-педагогикалық және физиологиялық жағынан әр түрлі балалардың
қатысуы, яғни жақсы оқитындар, нашар үлгеретіндер мен ақыл-есінің кемістігі
бар, параличпен ауыруына шалдыққан балалардың барлыгының экспернментке
қатыстырылуы. Алынған алғашқы зерттеу қорытындылары бойынша, ЛОГО баланың
компьютермен іс-әрекет істеуге деген қызығушылығын оятып, арттырады,
жағымды ынта-ықылас калыптастырып, есептерді шығару барысында
информациялармен алмасуға және бірлесуге көмектеседі. Соның ішінде бірлесу
мен қарым-қатынас жасау басқа іс-әркеттерден гөрі ерекше жоғары дәрежеде
болады.
Сонымен қатар Р.Лавлердің (АҚШ) бақылауынан келтірілген мәліметтер аса
қызықты. Ол кішкентай кезінен бастап компьютермен қарапайым қарым-қатынас
жасауға үйренген балаларды бақылаған еді. Компьютердің сқу процесте ықпалы
қандай екенін білу мақсатында ол 6 жас шамасындағы қызын оқу әрекеті
үстінде бақылады. Соның нәтижесінде ЛОГО ортасын қолдану арқылы 12 жастағы
мектеп жасына дейінгі балаға тән үздіксіз рефлексивті ойлауды 6 жастағы
балада қалыптастыруға болады деген тұжырымға келеді.
Екінші зерттеу бағыты - компьютерді оқыту құралы есебінде қолдану.
С.Пейперттің (99) пікірінше, компьютерлік техниканы балаларды оқытуда
қолдануда социогенетикалық көзқарас тұрғысынан қарастырған тиімді. Яғни
сырттан есер ету арқылы балалардың дамуын анықтайды, ал оқыту сапасы
ортаның ұйымшылдығына байланысты болады. Бұл ортаның негізі -программалау
тілі ЛОГО, ал обьектісі компьютер, экрандық немесе толтырылған тасбақа.
ЛОГО оқу ортасын қолданудың маңызы мынадай:
балалар қоршаған өмірді еркін меңгереді және кергенін, білегенін
жалпылауға, қорытындылауға өз бетімен жетеді;
ЛОГО ортасында оқушылардың қатесіне деген көзқарас мүлдем басқаша. Қазіргі
жағдайда мұғалімдер үшін қате жіберу дұрыс емес болып саналса, ал ЛОГО-
мен оқытуда оқушылар жіберген қателіктерін өз бетімен түзете отырып өз іс-
әрекеттерін терең түсінеді. Сондықтан да С.Пейперт ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz