Дарынды оқушымен жұмыс ұйымдастыру жолдары
1. Дарынды оқушымен жұмыс ұйымдастыру жолдары
2. Талантты және дарынды оқушылармен жұмыс
3. дарынды балалармен жұмыс істеу жөнінде
4. БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕРДЕ ДАРЫНДЫ БАЛАЛАРМЕН ЖҰМЫС ЖҮРГІЗУДІҢ ТИІМДІ ӘДІС.ТӘСІЛДЕРІ
5. ДАРЫНДЫ БАЛАЛАРМЕН ЖҮРГІЗІЛЕТІН ЖҰМЫС ТҮРЛЕРІ
6. Ақыл.ой дарындылығы
7. Дарынды балалар
8. Белгісі
9. Дереккөздер
10. Дарындылық
2. Талантты және дарынды оқушылармен жұмыс
3. дарынды балалармен жұмыс істеу жөнінде
4. БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕРДЕ ДАРЫНДЫ БАЛАЛАРМЕН ЖҰМЫС ЖҮРГІЗУДІҢ ТИІМДІ ӘДІС.ТӘСІЛДЕРІ
5. ДАРЫНДЫ БАЛАЛАРМЕН ЖҮРГІЗІЛЕТІН ЖҰМЫС ТҮРЛЕРІ
6. Ақыл.ой дарындылығы
7. Дарынды балалар
8. Белгісі
9. Дереккөздер
10. Дарындылық
Дарынды оқушымен жұмыс ұйымдастыру жолдары
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында мемлекеттік саясат негізінде ең алғашқы рет «Әр баланың қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы, жеке адамның дарындылығын дамыту»сияқты өзекті мәселелер енгізіп отырғаны белгілі. Өйткені ғылым мен техниканы, өндірісті қазіргідей әлемдік деңгейде дамыту үшін елімізге шығармашылықпен жұмыс жасайтын білімді, жоғары дайындығы бар білікті мамандар қажет. Ал ондай мамандар дарынды балалардың ішінен шығады.
Дарынды балаларды іздеу, оларды оқыту мен тәрбиелеу қоғам үшін бүгінгі күні өте қажет, себебі дарынды адам басқаға қарағанда көп пайда әкеледі. Әрбір талантты адам, еңбекке бейім, ол шығармашылық тапқырлықпен жігерлі еңбек етеді. Сонымен дарынды, талантты бала деп баланың, ата - ананың, мектептің үздіксіз еңбегінің жемісін айтуға болады.
Дарынды оқушыларды анықтауда назар аударатын басты ерекшеліктері:
1. Дарынды бала шапшаң және өзгеше ойлайды.
2. Көп көлемде білім меңгереді, алған білімін қолдана біледі.
3. Таным, түсінігі жоғары
4. Дарынды оқушының физикалық тұрғыдан ерекшелігі: дамудағы шапшаңдылық, қиял - күшінің басымдығы.
5. Дарынды оқушының ішкі сезімі жағынан өзгешелігі: сезімтал, толыққанды, аңғарлы болуы.
6. Дарынды оқушының ішкі сезімі жағынан өзгешелігі: сезімтал, толыққанды, аңғарлы болуы.
Жұмыстың бағыттары:
- Диагностика – оқушыны тұлға ретінде байқау.
- Қабілеті жоғары және дарынды оқушылармен күрделі тапсырмалар бойынша жұмыс істеу;
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында мемлекеттік саясат негізінде ең алғашқы рет «Әр баланың қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы, жеке адамның дарындылығын дамыту»сияқты өзекті мәселелер енгізіп отырғаны белгілі. Өйткені ғылым мен техниканы, өндірісті қазіргідей әлемдік деңгейде дамыту үшін елімізге шығармашылықпен жұмыс жасайтын білімді, жоғары дайындығы бар білікті мамандар қажет. Ал ондай мамандар дарынды балалардың ішінен шығады.
Дарынды балаларды іздеу, оларды оқыту мен тәрбиелеу қоғам үшін бүгінгі күні өте қажет, себебі дарынды адам басқаға қарағанда көп пайда әкеледі. Әрбір талантты адам, еңбекке бейім, ол шығармашылық тапқырлықпен жігерлі еңбек етеді. Сонымен дарынды, талантты бала деп баланың, ата - ананың, мектептің үздіксіз еңбегінің жемісін айтуға болады.
Дарынды оқушыларды анықтауда назар аударатын басты ерекшеліктері:
1. Дарынды бала шапшаң және өзгеше ойлайды.
2. Көп көлемде білім меңгереді, алған білімін қолдана біледі.
3. Таным, түсінігі жоғары
4. Дарынды оқушының физикалық тұрғыдан ерекшелігі: дамудағы шапшаңдылық, қиял - күшінің басымдығы.
5. Дарынды оқушының ішкі сезімі жағынан өзгешелігі: сезімтал, толыққанды, аңғарлы болуы.
6. Дарынды оқушының ішкі сезімі жағынан өзгешелігі: сезімтал, толыққанды, аңғарлы болуы.
Жұмыстың бағыттары:
- Диагностика – оқушыны тұлға ретінде байқау.
- Қабілеті жоғары және дарынды оқушылармен күрделі тапсырмалар бойынша жұмыс істеу;
1. ҚР Білім туралы Заңы. Астана 2007
2. Ү.Б. Жексенбаева. Балалардың дарындылығын диагностикалау әдістемелік құрал. «РАД иАЛ» баспасы «Алматы» 2005.
3. Дарынды балалармен жұмыс//Қазақстан мектебі. -2008 №6 34-36 бет
4. Үздік білім берудің жолдары//Мектеп директоры. – 2010 №1 27-29 бет
5. Дарынды оқушымен жұмыс//Мектеп директорының орынбасары. – 2010 №1 27-29 бет
2. Ү.Б. Жексенбаева. Балалардың дарындылығын диагностикалау әдістемелік құрал. «РАД иАЛ» баспасы «Алматы» 2005.
3. Дарынды балалармен жұмыс//Қазақстан мектебі. -2008 №6 34-36 бет
4. Үздік білім берудің жолдары//Мектеп директоры. – 2010 №1 27-29 бет
5. Дарынды оқушымен жұмыс//Мектеп директорының орынбасары. – 2010 №1 27-29 бет
Дарынды оқушымен жұмыс ұйымдастыру жолдары
Жарияланды 25-02-2014, 20:47 Категориясы: Ұстаздарға
Дарынды оқушымен жұмыс ұйымдастыру жолдары
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында мемлекеттік саясат негізінде ең алғашқы рет Әр баланың қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы, жеке адамның дарындылығын дамытусияқты өзекті мәселелер енгізіп отырғаны белгілі. Өйткені ғылым мен техниканы, өндірісті қазіргідей әлемдік деңгейде дамыту үшін елімізге шығармашылықпен жұмыс жасайтын білімді, жоғары дайындығы бар білікті мамандар қажет. Ал ондай мамандар дарынды балалардың ішінен шығады.
Дарынды балаларды іздеу, оларды оқыту мен тәрбиелеу қоғам үшін бүгінгі күні өте қажет, себебі дарынды адам басқаға қарағанда көп пайда әкеледі. Әрбір талантты адам, еңбекке бейім, ол шығармашылық тапқырлықпен жігерлі еңбек етеді. Сонымен дарынды, талантты бала деп баланың, ата - ананың, мектептің үздіксіз еңбегінің жемісін айтуға болады.
Дарынды оқушыларды анықтауда назар аударатын басты ерекшеліктері:
1. Дарынды бала шапшаң және өзгеше ойлайды.
2. Көп көлемде білім меңгереді, алған білімін қолдана біледі.
3. Таным, түсінігі жоғары
4. Дарынды оқушының физикалық тұрғыдан ерекшелігі: дамудағы шапшаңдылық, қиял - күшінің басымдығы.
5. Дарынды оқушының ішкі сезімі жағынан өзгешелігі: сезімтал, толыққанды, аңғарлы болуы.
6. Дарынды оқушының ішкі сезімі жағынан өзгешелігі: сезімтал, толыққанды, аңғарлы болуы.
Жұмыстың бағыттары:
- Диагностика - оқушыны тұлға ретінде байқау.
- Қабілеті жоғары және дарынды оқушылармен күрделі тапсырмалар бойынша жұмыс істеу;
- Сабақтан және сыныптан тыс жұмыстары
Назар аударыңыз! Жасырын мәтінді көру үшін сізге сайтқа тіркелу қажет.
Талантты және дарынды оқушылармен жұмыс
Жарияланды 30-03-2013, 23:21 Категориясы: Ұстаздарға
Баланы оқытудың мақсаты - оны әрі қарай мұғалімнің көмегінсіз - ақ дамуға қабілетті ету
(Эдгард Хабард).
Талантты және дарынды оқушылармен жұмыс.
Барлық мұғалімдер балаларға білім беруде барынша жоғары жетістіктерге қол жеткізу үшін қолайлы орта жасауға тырысады. Дарынды және талантты қатысты бұл ойлауды, талқылауды және мұқият жоспарлауды талап ететін едәуір күрделі мәселе. Әртүрлі теориялар мен стратегиялар балаларды оқытудың мазмұнын анықтау үшін тиісті бағдарлама шеңберінде қолданылады.(Мұғалімге арналған нұсқаулық, 72 бет).
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында мемлекеттік саясат негізінде ең алғаш рет Әр баланың қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы жеке адамның дарындылығын таныту сияқты өзекті мәселелер енгізіліп отырғаны белгілі. Дарынды балаларға білім беруді әр ғылымның бүгінгі дәрежесіне сәйкес жүргізу бір жағынан қоғамға талантты мамандар даярлауда тиімді болса, екінші жағынан қоғамға ерекше дарынды балалардың тек өзінің интеллектуалдық дамуын қамтамасыз етеді. Жас жеткіншектің бойындағы табиғат берген ерекше қабілетті, дарындылықты тани білу, оның одан әрі дамуына бағыт - бағдар бере білу ерекше қиын іс. Алайда әр баланың жеке қабілетін анықтап, оны сол бағытта жетелеу - ұстаз парызы. Баланы заманына қарай икемдеп, өз заманының озық өнегесін оның санасына сіңіре білу, оларды шығармашылық бағытта жан - жақты дамыту - бүгінгі күннің басты талабы.
Дарындылық мәселесін зерттеушілердің еңбектері көп болғанымен, дарындылықтың мән - мағынасы жөнінде олар ортақ бір пікірге келе қоймады. Сондықтан да, біз баланың дарындылығы деп, оны өз құрдастарымен салыстырғанда бірдей жағдайда білім игеру деңгейінің шоғырлығымен аса ерекше байқалатын шығармашылық қабілетінің байқалуы деп түсінеміз. Дарындылыққа педагогикалық энциклопедияда мынадай анықтама берілген: дарындылық - белгілі бір әрекет саласында ерекше жетістікке жеткізетін адам қабілеті дамуының жоғары деңгейі.
В. Крутецский өзінің математикалық қабілеттіліктің құрылымын зерттеген еңбегінде: Егер қабілеттіліктер деген ұғымды жеке психикалық қасиеттер деп түсінсек, онда дарындылық дегенді адамның ерекше қабілетінің жиынтығының бірлігі деуге болады,- деп тұжырымдады.
Дарындылық ұғымымен қатар шығармашылық, талант, данышпандық ұғымдары да бар. Шығармашылық - өзінің жаңашылдығымен, өзгешелігімен ерекшеленетін өнім алуға мүмкіндік жасайтын, жеке тұлға бойындағы қабілеттіліктің, білім мен біліктіліктің болуы.
Бүгінгі таңда білім саласының алдында жүйелі дайындалып берген білімді, дағдылары меңгеретін шығармашылық бағытта жұмыс істейтін, тың жаңалықтар алатын, бір тума ойлау қабілетімен ерекшеленетін жеке тұлға қалыптастыру бұл әрине, оқушылардың шығармашылық әрекетін дамытудың маңызы мәселе екендігін дәлелдейді. В. В. Давидо Жеке тұлға негізінде шығармашылық бастау жады: жеке тұлғаның маңызы жасампаздыққа мұқтаждығына және қабілеттігіне байланысты деп есептеген. Б. Элькони шығармашылыққа мынадай анықтама береді: шығармашылық - бұл ерекше тұрғыдағы жасампаздық, жаңадан жасалынған нәрсе, бұрынғы нәрселердің механикалық қайталануы емес, өзінің сопылығымен, бір тумалығымен ерекшеленетін болса, онда бұл нәрсені туғызатын шығармашылық акт туралы сөз қозғауға болады.
Дарынды балаларды анықтау - баланың дамуын таңдаумен байланысты ұзақ процесс. Осы айтылғандарды ескере отырып, дарынды балаларды анықтаудың мынадай ұстанымдары тұжырымдалды: баланың қызығушылығы мен бейімділігіне барынша сәйкес келетін қызмет аясында баланың іс - әрекетіне талдау жүргізу, дамытушылық ықпал ете отырып, баланың психологиялық кедергілерін жоюға мүмкіндік беретін тренингтік әдістерді пайдалану, баланың дарындылық белгісін оның психикалық дамуының нақты деңгейінде ғана емес, сондай - ақ оның болашақтағы даму мүмкіндігін де есепке ала отырып бағалау, жұмыс нәтижесін талдау, бақылау, әңгімелеу, мұғалімдер мен ата - аналардың сипаттамалық бағалары, түрлі ақпарат алу көздерін пайдаланып, бала қабілеттерін кең көлемде қамтуға мүмкіндік беретін баланың мінез - құлқы мен іс - әрекетін жан - жақты бағалаудың кешенді сипаты.
Дарынды оқушымен жұмыс істеудің негізгі мақсаты: олардың шығармашылық жұмыста өзінің қабілетін іске асыруға дайындығын қалыптастыру. Ал мақсат қажет оқу бағдарламасын тереңдетіп, оқыту және оқушының танымдық белсенділігін дамыту арқылы жүзеге асады.
Дегенмен, әліде болса бізді ойландыратын, толғандыратын істер жетерлік. Атап айтқанда, олардың білім сапасын арттыру, оқушылардың дарындылығын айқындап, біліміне, ойлау қабілетіне сай, деңгейіне оқыту, ғылыми ізденіс қабілеттерін қалыптастыру, өйткені ХХІ ғасыр білімділер ғасыры. Ендеше бізге ой - өрісі жоғары дамыған, зерделі, жан - жақты, парасатты ұрпақ керек екенін бір сәттен естен шығармауымыз жөн.
дарынды балалармен жұмыс істеу жөнінде
Қарап шығу: 2656 Түсiнiктер: 0
Дарындылық деген ауқымды сөзінің мағынасын түсіну- оқушылардың бойындағы ерекше қабілетті көріп, оны әрі қарай дамытуға көмектесу, олармен жұмыс істеудегі ең басты және маңызды қадамдарының бірі болып табылады. Зерттеушілер жалпы дарындылық бар ма деген болжаммен пікірталастар жүргізудің нәтижесінде мынадай шешімге келді: біреулері - дарындылық жеке бір тұлғаға тән және адам шынында да дарынды болса, ол көптеген қызмет орындарында сәттілікке жете алады деген пікірге сүйенеді. Ал екіншілері - дарындылықтың көптеген түрлері бар және соған байланысты дарындылық ұғымы әрдайым нақты, яғни музыкалық дарындылық, математикалық және т.с.с.Ақыры, мамандардың зерттеулері бойынша дарындылық жеке бір тұлғаға тән деген тұжырым айғақталады. Табиғатта арнайы дарындылық өте сирек кездеседі. Бұл сұрақты адамның жас ерекшеліктеріне қарай қарастыру керек. Қазіргі кезде дарындылықты төрт топқа жіктеуге болады:
- арнайы интеллект тесті бойынша жоғары көрсеткіш көрсеткен балалар;
- жоғарғы деңгейдегі шығармашылық қасиеттері бар балалар;
- қандай да бір салада жетістікке жеткен балалар (жас музыканттар, математиктер, суретшілер және т.б. ) бұл топтағы балаларды жиі жағдайда өнерлі деп атайды;
- мектепте өте жақсы оқитын балалар(академиялық дарындылық);
Жас жеткіншектердің бойындағы ерекше қабілетті, дарындылықты тани білу, оның одан әрі дамуына бағыт-бағдар бере білу ерекше қиын іс. Алайда баланың бойында күш қуаты жеткілікті, шын дарын екеніне сендіру - ұстаз бойындағы құдіретті күш, өйткені сенім үлкен жеңіске жетелейді.
Ы.Алтынсарин атындағы дарынды балаларға арналған мектеп-интернатымызда дарынды балаларды тәрбиелеуде оқу-тәрбие жұмысына үлкен мән беріледі. Баланың ерекше қабілетін байқауда күнделікті сабақта, тәрбие жұмысында, үйірме жұмысында оқушыны үзбей бақылап, рейтинг жүйесімен білімін бағалай отырып, бала бойындағы дарындылықты немесе жүйелі білім алуға қабілетті тұлғаны анықтау мақсаты мұғалімдеріміздің алдында қойылады.
Мектебіміз дарынды балаларға арналғандықтан, әр оқушыға көңіл бөліну қажеттігі туады. Себебі, әр бала өз алдына жеке тұлға, әр баланың бойында ерекше бір қабілет бар. Қабілетті ашып, оны әрі қарай дамыту мұғалімдердің парызы болып табылады.
Ол үшін мектебіміз бар мүмкіндікті жасап отырады. 2012-2013 оқу жылынан бастап алтыншы сынып оқушылары қазіргі заманның талабына сай биология пәні үш тілде оқытылып жатыр. Болашақта физика,химия пәндері де үш тілде оқытылатын болады. Дарынды оқушылар арасында әр түрлі тақырыпта интеллектуалды сайыстар , пән бойынша білімдерін тереңдету мақсатында пәндік олимпиадалар, ғылыми-жоба жарыстары өткізіліп тұрады. Баланы жан-жақты дамыту мақсатында спорттық секциялар, үйірме жұмыстары жұмыс істейді (шахмат, тоғызқұмалақ т.б).
Мектебімізге жас жеткіншектерді қабылдаған уақытта оқушылардың зияткерлік қабілетін байқау мақсатында тестілеуден өткізіледі. Сонымен қатар, барлық пәндерден үлгерімдері жақсы оқушылар өздерінің жан-жақты дарындылық қасиеттерін байқату қажет.
Құралай ЖҰМАҒҰЛОВА,
Ы.Алтынсарин атындағы дарынды балаларға арналған мектеп-интернаты директорының ғылыми-әдістемелік жұмыстар жөніндегі орынбасары
БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕРДЕ ДАРЫНДЫ БАЛАЛАРМЕН ЖҰМЫС ЖҮРГІЗУДІҢ ТИІМДІ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ
Кишикова Кулбуби Шариповна,
бастауыш сынып мұғалімі,
Сарыбастау орта мектебі,
Жамбыл ауданы,
Алматы облысы.
Адам ұрпағымен мың жасайды-дейді қазақ мәтелі. Иә, ұрпақ жалғастығымен адамзат баласы мың емес, миллиондаған жылдар жасап келеді. Ол сәт сайын өзгеріп өрлеп дамыған саналы тірлік. Қазіргі жас ұрпақ болашақтағы еліміздің тіректері, еліміздің болашақ өкілдері болып табылады. Қазіргі жаһандану заманында еліміздің әлеуметтік экономикалық дамуы, индустрияның қарыштап өсуі, мәдени дамудың әлемдік деңгейіне көтерілуге бет бұру кезеңінде ұлттық мәдени-тарихи, рухани құндылықтарымызды бойына сіңірген шәкірттерге қоғамның сұранысы өсіп тұрған шақта дарынды балалардың интеллектуалдық дамуын қанағаттандыруын қамтамасыз етудің маңыздылығы артуда. Қоғам қашанда шығармашыл тұлғаларға мұқтаж болғанымен, дарындылық пен қабілеттілік психологиясын зерттеу кең өріс алған кезең ХХ-ғасырдың орта шенінде басталды. Бұл мәселеге деген үлкен ықылас балалар дарындылығы мен таланты жөніндегі Дүниежүзілік кеңестің құрылуына байланысты туды. Оның бірінші конференциясы 1975-жылы Лондонда өтті. Кеңес дарындылықтың психологиялық құрылымын зерттейтін жобалар жасайды,дарынды балаларға білім беретін мамандар дайындайды.
Қазақстан Республикасы Президентінің Дарынды балаларға арналған мектептерді мемлекеттік қолдау және дамыту-туралы 1996-жылғы жарлығына сәйкес ҚР Үкіметінің 1998-жылғы 24-наурызындағы ?256-қаулысы бойынша талантты жастарды қолдау және дамыту мақсатымен елімізде Дарын ғылыми тәжірибелік орталығы құрылды. Дарынды балалармен жастарды айқындау және оқыту,дамыту тұжырымдамасының негізінде мынадай идеялар басшылыққа алынды.
-дарынды балаларды әлеуметтік және құқықтық қорғауды ізгілендіру және демократияландыру.
-дарынды балаларды айқындау және олармен жұмыс жүргізуде биологиялық,әлеуметтік факторларды есепке алу.
-республикада дарынды балалар және жастармен жұмыс жүйесін басқаруды орталықтандыру мен өз бетінше басқарудың үйлесімді байланысы.
-дарынды балалармен және жастармен жұмыс жүйесін басқарудың мемлекеттік және қоғамдық ұйымдастыру құрылымдарының бірлігі.
-дарынды балалармен жастарды іріктеу үшін диагностикалық әдістер кешенін пайдалану.
-жеке тұлғаның дарындылығымен қалыптасу деңгейіне балаларды оқыту мен дамытудың арнайы таңдалған бағдарламасының сәйкестігі.
Дарындылық пен қабілеттілікті дамыту интеллектуалдық, шығармашылық мәселесіне педагогтар, психологтар, әдіскерлердің көптеген еңбектері арналған. Көне замандағы Антик дәуірінде-ақ ойшылдар мен педагогтар оқушылардың өзіндік ой-тұжырымын жасау мен дамыту үшін реподуктивті және эвристикалық әдістер дарындылық мәселелеріне көңіл бөлінген.
Сократ оқыту барысында шәкірттердің іс-әркетін арнайы басқарып отырудың қажеттілігімен қоса, оның дарындылықты тану мақсатында арнайы оқыту әдісін-эвристикалық әңгімелесуді алғашқылардың бірі болып қолданады. Сократ шәкірттерге білімді жәй ғана беріп қоймай, белсенділіктің көрсеткіші ретінде сұрақ қоюға ұсынады. Эвристикалық сұрақты алдын ала дайындай отырып, сұрақ қою арқылы ойлау қабілетін, қызығушылығын арттырып, өз ой-тұжырымын жасай білуге үйретті.
Испендық дәрігер Хуан Уартенің пікірінше,адам табиғатына байланысты,дегенмен оның дамуына тәрбие мен еңбек қажет. Ол таланттылық мәселесімен айналысатын мемлекеттік жүйе құру жөнінде пікір қозғаған жас жеткіншектердің қабілеттерін дамыту үшін арнайы жұмыс жүргізу керектігін сондай-ақ, мұндай жұмысты ақылы және білімі жоғары адамдар өткізу керек деп есептеді.
Оқушылардың жеке қабілеттерін, дарындылықтарын, ақыл-ойын дамыту мәселесі туралы құнды пікірлер Ф.Бэкон,М.Монтень,Ж.Ж.Руссо,И.Кант еңбектерінде айтылды.
ХҮІ-ғасырда өмір сүрген француз ғалымы Мишель Монтень оқытудағы дарындылықты тану қабілеттерін дамытудың маңыздылығын көрсетті. Тәрбиеші баланы бастан-ақ оның бойындағы қабілеттерді еркін көрсете білуін, түрлі заттардың дәмі мен олардың ерекшеліктерін ажыратуда өз бетінше әрекет етуін, кейде оған жол көрсетіп, керісінше өзіне іздетіп отыруын қалаймын. Монтень оқытушының басшылық рөлінің маңыздылығын да айтты. Ол - Оқушы мұғалімнен алған білімін түгел сүзгіден өткізіп өз бетінше талдау жасау қажет. Соның нәтижесінде оның білуге құштарлығы дами түсетіні сөзсіз-деп жазған болатын.
ХІІ-ғасырда ұлы педагог Я.А.Коменскийдің Ұлы дидактика атты еңбегінде Мен өз шәкіртімнің әрқашанда өз бетінше бақылауын практикада өздігінен тұжырым жасауын дамытуды-білім беруін негізгі жетістікке жету құралы ретінде ұүрастырасын,-деп жазды.
Джон Лок Адамның ақыл-ой тәжірибесі атты филоссофиялық еңбегінде төмендегідей пікір айтады:Адамда туа біткен ой-пікірлер болмайды. Олар тәжірибе негізінде пайда болады, адамның сәби кезіндегі ақыл-ойы Таза тақтай секілді, сезімде жоқ нәрсе ақыл-ойдан да болуы мүмкін емес.
К.Д.Ушинский Ақыл-ой дегеннің өзі жақсы ұйымдастырылған білім жүйесі дегенін ескерсек ақыл-ойда қандай бағытта, қандай формада дамуы керектігі туралы қарастыра келіп, өз еңбектерінде оқушының оқу процесінде ақыл-ойды дамыту мен тәрбиелеуде ең негізгі дидактикалық шарт - мұғалім мен оқушының оқу барысындағы еңбегінің дұрыс болмауы мен жүйелі жинақталуында екендігін айтып өтті.
Әл Фараби Бақытқа жету трактаты деген еңбегінде этикалық мәселелермен қатар, адам қабілеттілігіне білім беруде түрлі озық әдіс-тәсілдерді қолдану жолдарын көңіл бөледі.
Қазақ ағартушылары дарындылықтың туа білетін қасиет екенін мойындай отырып, адам қабілеттілігің дамуына білім мен тәрбиенің, еңбектің, қоршаған ортаның зор ықпалының бар екенін айтады.
Ш.Уәлихановтың шығармаларының жеке тұлға тәрбиесіндегі білімі мен тәрбиенің шешуші ролі көрсетілген. Оның жалпы қазақ халқының ақыл-ой қабілеттілігі жөніндегі пікірі мынадай:
Қырғыз-қайсақтар табиғатының ақыл-ой жүйріктігімен таңқаларлық көңілшектігімен ерекшеленеді. Ш.Уәлихановтың шығармаларының жеке тұлға тәрбиеге үлкен мән бере отырып,адам қабілетінің дамуына оның табиғи бейімділігінің мәні зор екендігін алға тартады.
Ұлы ойшыл Абай Адамның ойы мен санасы еңбек іс әркеті кезінде қалыптасады деп тұжырымдайды. Кей қасиет туа бітеді, ал кейбірі еңбек арқылы қалыптасады. Абай жетінш қара сөзінде баланың ақыл-ой қабілеттілігі туралы мынадай пікір айтады: Жас бала анадан туғанда екі түрлі мінезбен туады, біреуі - ішсем,жесем, ұйықтасам деп туады. Бұлар тән құмары,бұлар болмаса, тән жанға қонақ үй бола алмайды,һәм өзі өспейді, таппайды. Енді біреуі білсем екен деп, не көрсе соған талпынып, жалт-жұлт еткен болса соған қызығып, сырнай керней болса дауысына ұмтылып,онан ержетіңкірегенде ит үрсе де, мал шуласа да, тұра жүгіріп ол немене?,бұл не?, ол неге үйтеді?, бұл неге бүйтеді? деп көз көрген, құлақ естігеннің бәрін сұрап тыныштық көрмейді. Мұның бәрі жан құмары,білсем екен, көрсем екен, үйренсем екені дегені.
ХХ ғасырдың бас кезіндегі Қазақстанда педагогикалық теория негіздерінің қалыптасуына ат салысқан көрнекті қайраткерлер Ж.аймауытов, Ш.Құдайбердиев, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, М.Жұмабаевтардың педагогикалық мұраларында білім беру үрдісінде балалардың қызығуы мен қабілеттілігін қалыптастыру мәселесін ескерту керектігі баса айтылған.
Енді осы айтылғандарды қорыта келе, дарындылық дегеніміз-адамдардың қабілеттерін жете жақсы дамуының жоғары сатысы. Дарындылық-сапалы қабілеттердің өзіндік бірлесуі,оның арқасында іс-әркет жақсарады.
Тәжірибе көрсетіп отырғандай,балалардың дарындылық қасиеттерін анықтауға төмендегідей әртүрлі оқыту әдістерін кешнді түрде қолдану негіз болады:
-балаларды бақылау әдістерінің түрлері;
-арнайы психологиялық тренингтер;
-балалардың мінез-құлқын бағалау арқылы тексеру;
-арнайы бағдарламалар бойынша сынамалы сабақтар жүргізу;
-шығармашылық қызметінің өнімділігін бағалау.
Дарынды балаларды анықтаудың бірінші дұрыс жүргізілген диагностика болса, екіншісі бала қабілетін дамыта алатындай арнайы оқу бағдарламасы. Әр мұғалім, тәрбиешінің аса маңызды міндеттерінің бірі әр оқушының бойындағы қабілетті, икемділікті көре білу болып табылады.
10 ДАРЫНДЫ БАЛАЛАРМЕН ЖҮРГІЗІЛЕТІН ЖҰМЫС ТҮРЛЕРІ
Кабдушева Ақжарқын Ерсайынқызы
қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі, ІІ санатты, Батыс Қазақстан облысы Бөкей Орда ауданы Жәңгір хан атындағы жалпы білім беретін орта мектебі
Дарынды балаларды қоғамның ғылыми келешегі ретінде қарап тану үрдісі өте ертеде басталған. Ал ХХ ғасырдың басында дарындылық, оны зерттеу әдістеріне арналған алғашқы ғылыми еңбектер пайда болды.
Дарындылық термині дарын сөзінен шыққан дамудың ерекше қолайлы, ішкі алғышарттары дегенді білдіреді. Әлі күнге дейін дарындылықтың тура анықтамасы жоқ екендігін атап кеткен дұрыс. Әзірге құрдастарына қарағанда оқуға деген жоғары зеректігі, анық байқалатын ерекше шығармашылық қабілеті бар бала дарынды бала саналады.
Балалар дарындылығын дамытуда оның байқау жиілігі, сонымен бірге өсу кезеңі өте қиын мәселе болып табылады. Дарындылықтың байқалуына екі түрлі көзқарас бар: барлық балалар дарынды және дарынды балалар өту сирек кездеседі. Іс-әрекеттің әр алуан түрлеріне байланысты әлеуетті дарындылық көптеген балаларға тән. Ал, асқан дарындылықты балалардың аз бөлігі ғана көрсете алады. Кез келген дарындылық түрінің байқалмау себептері мынадай болуы мүмкін: қажетті білімнің, шеберліктің, дағдының жетіспеушілігі, бала дамуындағы кейбір қиындықтар, мысалы: тұтығу, жоғары әсерленгіштік, тіл табысу өзгешелігі, т.б.
Дарынды балаларды айрықша оқшауландыратын ерекшеліктер - ақыл-ой еңбегіне бейімділік, жоғары зерттеушілік қабілеті мен танымдық мотивация, білімді, жаңа хабарды ұдайы қабылдауға ұмтылыс, яғни, танымдық қажеттілік.
Дарындылық белгілерінің ең белгілісі - оқу бағдарламасын табысты меңгеру және шығармашылық қабілет. Дарынды балаларға табандылық және үлкен еңбексүйгіштікпен бірге жүретін сурет салу, музыка, техника және т.б. арнаулы сабақтармен ерте әуестену тән. Дарындылықты анықтағанда төмендегі факторларды ескеру керек:
Жас ерекшелігі
Тұлғалық ерекшелігі.
Экспериментатордың тұлғалық ерекшелігі.
Дарынды балалармен жүргізілетін жалпы жұмыс жоспары:
1.Дарынды баланы іздеп табу және іріктеу
2.Тереңдетілген бағдарлама бойынша (жеке, топтық, жұптап) оқыту
3.Дарынды балалармен жүйелі түрде қосымша сабақтар өткізу
4.Проблемалық оқыту әдістерін пайдалана отырып оқыту. Ізденіс жұмыстарын (реферат, баяндама, сөзжұмбақтар, ребус, шығарма жазу, өлең шығару, т.б.) өз бетіншеізденіп оқуды ұйымдастыру, дамыту.
5. Мектепішілік және аудандық пәндік олимпиадаларға, конкурс-сайыстарға, ғылыми-практикалық конференцияларға қатыстыру
6.Жаңа педагогикалық технологиялар элементтерін пайдалана оқыту
Адам сүйіспеншілікпен жасайтын ісін ұдайы жетілдіріп, осы іс-әрекет барысында туындаған жаңа ойларын іске асырады. Іс-әрекеттің бала бастамасы бойынша дамуы - шығармашылық болып саналады, елдің интеллектуалды әлеуі мен алға басуының негізі ретінде адам дарындылығы тұқым қуалаушылық пен қажетті әлеуетті жағдайлардың, соның ішінде білім беру жағдайларының да нәтижесі болып табылады.
Адамзат баласының бар мұраты - білім. Қазіргі қоғамда дарынды балалармен жұмыс мәселесі өте өзекті болып табылуда. Әр ата-ана өз баласының жақсы мектепте білім алғанын қалайды. Қоғам мен ата-аналар үшін жақсы мектеп деп оқушыларды барлық пәндер бойынша терең біліммен қаруландырып, мектепті аяқтаған соң өзі қалаған жоғары оқу орындарына оңай түс алуы, жоғары білікті педагогтардың қызмет атқаруы, заман талабына сай білім беру құралдарымен жабдықталған, оқушымен жеке тұлға ретінде қарым-қатынас орнатып, тек сабақ берумен ғана шектелмей, қосымша білім беру жүйесінің орнауы, оқушының үш тілде еркін сөйлеуі. Сондықтан, осы аталған талаптарға сай болудың негізгі шарты - дарынды балалармен жұмыстың негізгі бағыттарын анықтау, жұмысты жүйелі жүргізу.
Дарынды балалармен жұмыс жасау мұғалімнен үлкен ізденісті, көп еңбектенуді талап етеді. Барлық баланың ерекше қабілетін ашуда психолог мамандардың да зерттеулері маңызды. Ұлы ойшыл Плутарх: Көптеген табиғи талант дарынсыз ұстаздардың кесірінен жойылып кетеді деген екен. Осы сөзді ескере отырып, балаларды шығармашылыққа баулуда өажымай-талмай еңбек ету әрбір мұғалімнің міндеті.
Дарынды балалармен жұмыс істейтін мұғалімнің жеке басының қасиеттері:
- Мейірімді, сезімтал.
-Дарынды балалар психологиясы, ерекшелігін біледі, олардың қызығушылығы мен қажеттілігін сезеді.
-Интеллектуалды даму деңгейі жоғары.
-Қызығушылығы мен икемі кең.
-Педагогикалық мамандығынан өзге де білімі бар.
-Дарынды балаларды оқытумен байланысты түрлі міндеттерді орындауға әзір.
-Белсенді.
-Әзілқой (бірақ сарказм қажет емес)
-Өзінің көзқарасын өзгертуге, үнемі өзін жетілдіруге дайын.
-Өзіндік жеке әлемтану.
-Өмірге төзімді, дені сау.
-Жоғары оқу орнынан кейін дарынды балалармен жұмыс жөнінде арнайы дайындығы болып, әлі де арнайы білімді ашуға дайын болу.
Қазіргі кезде қоғамға қажетті мамандықтар бейімділікті, ептілікті, шапшаңдықты, өзінше ерекше ойлау қабілетін, қиындықтан аз күш жұмсап шыға білуді, адамдармен тіл табыса білу өнерін, өзін қоршаған жағдайларға тез икемделгіштікті, сезімталдықты талап етеді. Бұл қасиеттердің барлығы - шығармашылық процестерден бастау алады.
Қазақ педагогикасында шығармашылық тұлғаны дамытудың өзекті мәселелеріарнайы зерттеліп, көлемді еңбек жазылмаса да, жеке тұлғаның шығармашылық қабілетін, қиялын, ойлау белсенділігін, әдеби тілін, тағы басқа қасиеттерін жеке-дара дамыту жайлы ғалымдардың, әдіскерлердің, мұғалімдердің мақалалары, еңбектері жарық көріп тұрады. Алғашқылардың қатарына жан-жақты талант иесі Мағжан Жұмабаевтың Педагогика еңбегін атауға болады. Мұнда Мағжан Жұмабаев мектепте әдеби қабілеттілікті қалыптастырудың кейбір әдістерін көрсеткен: бала бір затты суреттей алу үшін сол заттан бала жанында көп әсерленулер болуы шарт деген. Яғни, баланың өзінде бар суреттеулерден жаңа суреттеулер жасай алуы қиял деп аталады. Қиял әдемілік сезімін тереңдетеді, құлықты түзейді деген.
Мен қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі болғандықтан сабақтарымның қолайлы сәтінде ұтымды уақыт тауып, шығармашылық жұмысқа арнаймын. Осы жұмысымның негізгі түрлерін атасам:
1.Берілген шығармадағы кейіпкерлер портретін жасау, оларды мінездеу.
2.Әңгіменің, ертегінің сюжетін бастап беру, аяқтауды оқушыға тапсыру.
3.Белгілі мақал негізінде әңгіме жазу.
4.Ұйқас ұсыну арқылы өлең шумағын құрастыру.
5.Берілген шығарманың мазмұны бойынша сурет салу.
6.Берілген тірек сөздер, сөз тіркестері арқылы әңгіме жазу.
7.Өлең жазу.
Ұстаз шәкірт бойындағы шығармашылықтың бастау бұлағын ашып, оны суреткердің шығармашылығынан үйренуге жетелеу керек. Әр баланың өз сүйікті жазушысын табуына, оның шығармашылық зертханасына үңілуге, стилін тануға, тілдік қорын пайдалануға үйрету сабақтан кейін үй тапсырмасында жалғасып жатады. Мұғалім жаңа шығарманы талдау барысында ақылын, көңіл толқынын, шығармашылық қабілетін, қиялын, әдеби сезімталдық қасиетін, болмысты сипаттаудың, суретшілік, бейнелілік, өрнектілік тәсілін, көркем әдеби тілін дамытатындай шығармашылық тапсырма берудің ыңғайлы сәттерін іздестіруі керек.
1.Мысалы, мен Бердібек Соқпақбаевтың Менің атым Қожа повесін өткен кезде Қожаның құпия кеңесте алған қаулысын Қожа тілімен жалғастырып жаз немесе жоғарыда қойылған міндеттердің мүлтіксіз орындалуын қамтамасыз ету үшін ұйықтар алдында жақсы-жаман қылықтарымды осы дәптерге жазып отырамын деген сөзін мысалға алып, екі түрлі Қожаның жақсы-жаман қылықтарына баға беріп, жазып келуді тапсырамын. Бұл тапсырмаларды жазу үшін оқушы кейіпкер дәрежесіне көтеріледі. Оның психологиясын түсінеді.
2. Асанқайғының Жерұйықты іздеуі аңыз әңгімесін оқыған кезде Асанқайғыша өз туған жеріңе баға беріп жаз деген тапсырма беруге болады.
3.Сайын Мұратбеовтың Жусан иісі повесі бойынша кейіпкер Аянның Ертеде бір жетім бала болыпты... атты ертегісін аяқта.
4.Ыбырай Алтынсариннің Таза бұлақ әңгімесі бойынша өзіңді төртінші жолаушы ретінде қарастырып, әй,жолаушы, болсаң осы бұлақтай бол деген сөйлемнің мағынасын түсіндіріп жаз.
Белгілі бір әдеби шығарма бойынша шәкірттеріме осындай тапсырма бергенде көркем шығармадағы идея, образ, сюжет, оқиға, композиция, мінезде, кейіпкердің сөйлеу мәнері, т.б. сақталуын, шығармашылық үйлесім мен үндестіктің жарасым табуын өзім бағыттап отырамын.
Дарынды ұстаздан - дарынды шәкірт шығады демекші, дарынды оқушылардың көп болуы дарынды, шығармашылықпен жұмыс істейтін ұстаздарға байланысты.
Осы уақытқа деін елімізде небір дарынды да талантты адамдар шықты. Дарынды адамдар өзінің қандай да әрекет сферасында қабілеттіліктің жоғары деңгейін көрсетіп, қоғамға қаншама жаңалықтар енгізіп отырғаны белгілі.
Қорытындылай келе, дарынды баланың бойынан табылатын асыл қасиеттердің, өмірге құштарлықтың, биік ізгіліктің бірінші кілті - мыңды жығатын білімде бола отырып, оны дамытуды ұстаздардың дұрыс үйлестіре білуі басты мәселелердің бірі ретінде алға шығады.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев бәсекеге қабілетті қоғам орнатудың негізі - білімде - деп айқындап көрсетті. Ал, біз, ұстаздар қауымы, осы қоғамдық-әлеуметтік сұранымға сай білімді де білікті, әлемдік бәсекеге қабілетті ұрпақты оқытып, тәрбиелеуіміз керек. Қорыта айтқанда, оқушының мектеп қабырғасында алған білімі оған қызмет жасайтындай дәрежеге жеткізуге ұмтылуымыз керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дарындылық[өңдеу]
Уикипедия -- ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Дарындылық [1]-
* қызметтің табысты орындауын қамтамасыз ететін қабілеттердің сапалы өзіндік байланыстыруы;
* адам мүмкіндіктерінің кендігі мен қызмет өзіндігін айқындайтын жалпы қабілеттер немесе қабілеттердің жалпы сәттері;
* ақыл әлеуеті, немесе парасаттылығы, оқуға деген танымдық мұмкіндіктері мен қабілеттердің біртұтастық жеке сипаттамасы;
* қабілеттердің, табиғи көрсеткіштердің жиынтығы, қабілет табиғи себептерінің айқындалу және өзіндікі деңгейінің сипаттамасы;
* таланттық; қызметіндегі ұлы жетістіктер үшін қажетті ішкі шарттардың бірі.
Дарындылық терминінің көпмағыналылығы адам қабілеттері саласы мәселесінің көпаспектілігіне сілтейді. Дарындылық қабілеттер саласының жалпы сипаттамасындай, кешенді зерттеуді талап етеді: психофизиологиялық, дифференциалды-психологиялық және әлеуметтік-психологиялық педагогикалық.[2]
Мазмұны
[жасыру]
* 1 Ақыл-ой дарындылығы
* 2 Дарынды балалар
* 3 Белгісі
* 4 Дереккөздер
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ақыл-ой дарындылығы[өңдеу]
Ақыл-ой дарындылығы - адамның өз ойлауын жаңа талаптарға саналы бағыттай алуының, оны жаңа міндеттерді шешуге және өмірдің жаңа шарттарына бейімдей алудың жалпы қабілеті. Жаңағы бағыттау ақыл-ой дарындылығы естен, ал бейімдеу белгісі - кемеңгерліктен (оның мәні өзіндік шығармашылықта) айырады; жалпы қоғамдастық белгісі ақыл-ой дарындылығы таланттан (ол адамда қызметтің белгілі бір түрінде айқындалады) ерекшелінеді.[2]
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дарынды балалар[өңдеу]
Дарынды балалар - өз құрбыларынан ақыл-ойының дамуымен біршама озатын немесе аса көрнекті арнаулы қабілеттерін көрсететін (музыкалық, көркемдік т.б.) балалар.
Барлық бала дарынды немесе өзiндiк жеке дара ерекше қасиетi бар деген тұжырым педиатрлардың, педагогтардың, спорттық және көркем студиялардың маңызды мәселесiне айналды. Дарынды деп өз қатарларынан әлде қайда дамыған немесе ерекше бiр зейiн бар (музыкалық, көркемдiк, спорттық т.б. қасиеттер бар) балаларды айтады; ғылыми тұрғыдан кәдiмгi сөзде оларды жиi вундеркиндтер деп те айтады. Психологиякөзқарасынан дарындылық екi мағына бередi - жалпы рухани зейiндiлiк және нақты дарындылық. Жалпы зейiндiлiктi ғалымдар - жалпылау икемдiлiгi, кез-келген тақырыпта әңгемелесу, мәселелердi шешу және өз тәжiрибесiнде үйрену деп тұжырымдайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Белгісі[өңдеу]
Дарындылықтың бiрден-бiр белгiсi - тiлдiң ерте шығуы. Әсiресе, егер бала бөлек-бөлек сөздерден қарапайым сөйлемдерге көшсе, бұндай балалардың сөз байлығы да мол, әңгiмесi де мәнерлi болып келедi және олар сөздiң реңi мен нюанстарын iштей сезедi. Сөйлемдерi ұзақ және орынды. Көп балаларда әзiл-оспақ қасиеттерi кездеседi. Олардың есте сақтау қабiлетi жақсы дамыған, ойлау қабiлетi де жан-жақты. Дарынды балалар әдетте 4 жасында хат таниды, оқи алады. Тәжiрибелi психолог-мұндай баланы өткiр көзқарасынан және өзiнiң ерекше iс әрекетiне қарап көпшiлiк iшiнен тез тауып алады.Егер ересектер мен бала қарым-қатынасында сенiмдiлiк болмаса, ең үлкен дарын да танылмай қалуы мүмкін. Дарындылық, сол сияқты қарапайым зейiндiлiк жылулық сүйiспеншiлiк және қамқорлық ортада ғана ашылады.
Бiрақ, баласының жеке дара қасиеттерiн дамыту үшін дарынды ата-ана болу қажет. Дарынның белгiсерiн байқау оңай ерекше қасиеттерiн байқап өзiнiң қалауынша тәрбиелейдi. Осы кезде, мысалы музыкаға зейiнi бар бала әркезде әндетiп, ал математикалық қасиеттер есiп шотқа деген қызығушылығында байқалмайтының ұмытпау керек. Балалық шақтағы дарындылықтың ерте көзге түсуi ата-аналардың, педагогтардың қамқоршылығын талап етедi. Дарынды балалардың мүмкіндіктерін дұрыс пайдалану, дамыту мақсатында арнайы жасалынған бағдармалар арқылы оқыту жүргізіледі (мысалы, арнасы дарынды балаларға арналған арнайы физики-математика мектептері).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дереккөздер[өңдеу]
1. Жоғарыға көтеріліңіз↑
2. Дарынды балаларға білім беруді әр ғылымның бүгінгі дәрежесіне сәйкес жүргізу бір жағынан қоғамға талантты мамандар даярлауда тиімді болса, екінші жағынан қоғамға ерекше дарынды балалардың тек өзінің интеллектуалдық дамуын қамтамасыз етеді. Дарындылық мәселесін зерттеушілердің еңбектері көп болғанымен, дарындылықтың мән - мағынасы жөнінде олар ортақ бір пікірге келе қоймады. Сондықтан да, біз баланың дарындылығы деп, оны өз құрдастарымен салыстырғанда бірдей жағдайда білім игеру деңгейінің шоғырлығымен аса ерекше байқалатын шығармашылық қабілетінің байқалуы деп түсінеміз. Дарындылыққа педагогикалық энциклопедияда мынадай анықтама берілген: дарындылық - белгілі бір әрекет саласында ерекше жетістікке жеткізетін адам қабілеті дамуының жоғары деңгейі.
В. Крутецский өзінің математикалық қабілеттіліктің құрылымын зерттеген еңбегінде: Егер қабілеттіліктер деген ұғымды жеке психикалық қасиеттер деп түсінсек, онда дарындылық дегенді адамның ерекше қабілетінің жиынтығының бірлігі деуге болады,- деп тұжырымдады.
Әр адам балалық, жасөспірім және жастық шағынан бастап, өмірде үлкен жетістіктерге жетуді армандайды. Жасөсіпірімдік шақ- бұл ізденіс, үміт, күмәндану, мазасыздану кезі. Көптеген балалар ерте кезден бастап, әртүрлі іс-әрекет түрлеріне қабілеттілік білдіреді (сурет салады, билейді, музыкалық инструменттерде ойнайды, ән айтады т.б.). Бірақ уақыты келе, бұл қабілеттіліктердің көрінісі бәсеңдеп, жас адамның мамандығының негізіне айналмайды, ол адам жай ғана орташа кәсіпкерге айналады. Қазіргі кездегі жаңа әлеуметтік - экономикалық жағдай бойынша, кәсіпкерлік іс-әрекетте табысқа жалпы және әдейі қабілеттің ең болмағанда аз ғана бөлігімен, білімділікпен, шығармашылықпен қамтамасыз етілгенде ғана жетуге болады. Сондықтан, балалар алдында, сонымен қатар, ата-аналар, мұғалімдер алдында да жаңа міндет тұр, яғни жеке тұлғаның потенциалды мүмкіндіктерін зерттеу, дамыту және осының негізінде баланың болашағын анықтау. Адам қабілетіндегі айырмашылық іс-әрекеттің нәтижесінен, яғни оның сәттілігінен не сәтсіздігінен байқалады. Қызығушылық -- адамда обьективтілікті жан-жақты бейімділік - нақты іс-әрекетті орындауға талпыну, қызығушылық пен бейімділік сапаларының үнемі өзара үйлесім тауып, бір бағытта тоғысып отыруы мүмкін емес. Оған түрлі жағдайлар себепші, мысалы, адам көркемөнер туындыларын тамашалауы ықтимал, бірақ ол осы саладағы өнер түрлерімен шүғылдануға бейімсіз болуы мүмкін. Дегенмен, белгілі бір іс-әрекет түріне қабілеті бар адамдардың қызығушылығы мен бейімділігі бір-бірімен үйлесім таба алады. Іс-әрекетпен айналысқанда адамның табысқа жетуі үшін қабілет, қызығушылық, бейімділіктен тыс оның мінез-құлқында келесі сапалық көріністер болуы қажет: ең алдымен - еңбек сүйгіштік, табандылық, батылдық. Бірақ, осындай ерекше қабілеті бар адамның өзі де айтарлықтай өнімге қол жеткізе бермейді. Негізі, адам өзінің іс-әрекетін, жеке басына сапаларын айқын ажырата аларлық деңгейде болуы керек. Адам қабілеттілігінің даралық ерекшеліктеріне дарындылық, шеберлік, талант, шабыт кіреді. Әр түрлі іс-әрекеттер аймағына қажет білім, ептілік- дағдылар бірлігін жеңіл әрі нәтижелі игеруді қамтамасыз етуші жалпы қабілеттер ерекшелігін дарындылық деп атайды. Дарындылық әрбір адамның ақыл-сана, оқу, шығармашылық, көркем-өнер, адам аралық қатынастар түзу және психомоторлық қызметтерінде көрініс береді. Дарынды адамдарға тән қасиеттер: зейінділік, жинақылық, тұрақтылық, әрқашан қызметке дайын болу; мұндай түлғалар, сонымен бірге, мақсатқа жетуде ақылға сай табандылыққа ие, еңбекте шаршап-шалдығуды білмейді, басқалармен салыстырғанда интеллекттік деңгейі анағұрлым жоғары. Өз қызығулары бағытында дарынды адамдар қайтпас қажырлылық таныта алады. Дарынды бала өзін қызықтырған іспен бірнеше сағат шұғылданып, қажет болса, оған бірнеше күндер бойы қайта оралып, көздегеніне жетпейінше, әрекетін тоқтатпайды. Дарындылық дәрежесінің артуы қажетті білімдер мен ептілік, дағдыларды игеріп, жетілдіріп дамытуға тікелей тәуелді. Дарындылықтың өзіндік ерекшелігі ең алдымен қызығушылық бағдарға байланысты. Осыдан, біреу математикаға құмар, екінші -тарихқа және біреулер -- қоғамдық жұмыстарға, лидер болуда өз дарындылығын іске қосып, оны нақты іс-әрекетте кейін дамыта түседі. Дарынды балалар -- жалпы және арнайы дарындылығын (музыкаға, сурет, техникаға т.б.) байқатқан балалар. Дарындылықты ақыл-ой дамуының қарқыны бойынша басқадай жағдайлар бірдей болғанда баланың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жарияланды 25-02-2014, 20:47 Категориясы: Ұстаздарға
Дарынды оқушымен жұмыс ұйымдастыру жолдары
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында мемлекеттік саясат негізінде ең алғашқы рет Әр баланың қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы, жеке адамның дарындылығын дамытусияқты өзекті мәселелер енгізіп отырғаны белгілі. Өйткені ғылым мен техниканы, өндірісті қазіргідей әлемдік деңгейде дамыту үшін елімізге шығармашылықпен жұмыс жасайтын білімді, жоғары дайындығы бар білікті мамандар қажет. Ал ондай мамандар дарынды балалардың ішінен шығады.
Дарынды балаларды іздеу, оларды оқыту мен тәрбиелеу қоғам үшін бүгінгі күні өте қажет, себебі дарынды адам басқаға қарағанда көп пайда әкеледі. Әрбір талантты адам, еңбекке бейім, ол шығармашылық тапқырлықпен жігерлі еңбек етеді. Сонымен дарынды, талантты бала деп баланың, ата - ананың, мектептің үздіксіз еңбегінің жемісін айтуға болады.
Дарынды оқушыларды анықтауда назар аударатын басты ерекшеліктері:
1. Дарынды бала шапшаң және өзгеше ойлайды.
2. Көп көлемде білім меңгереді, алған білімін қолдана біледі.
3. Таным, түсінігі жоғары
4. Дарынды оқушының физикалық тұрғыдан ерекшелігі: дамудағы шапшаңдылық, қиял - күшінің басымдығы.
5. Дарынды оқушының ішкі сезімі жағынан өзгешелігі: сезімтал, толыққанды, аңғарлы болуы.
6. Дарынды оқушының ішкі сезімі жағынан өзгешелігі: сезімтал, толыққанды, аңғарлы болуы.
Жұмыстың бағыттары:
- Диагностика - оқушыны тұлға ретінде байқау.
- Қабілеті жоғары және дарынды оқушылармен күрделі тапсырмалар бойынша жұмыс істеу;
- Сабақтан және сыныптан тыс жұмыстары
Назар аударыңыз! Жасырын мәтінді көру үшін сізге сайтқа тіркелу қажет.
Талантты және дарынды оқушылармен жұмыс
Жарияланды 30-03-2013, 23:21 Категориясы: Ұстаздарға
Баланы оқытудың мақсаты - оны әрі қарай мұғалімнің көмегінсіз - ақ дамуға қабілетті ету
(Эдгард Хабард).
Талантты және дарынды оқушылармен жұмыс.
Барлық мұғалімдер балаларға білім беруде барынша жоғары жетістіктерге қол жеткізу үшін қолайлы орта жасауға тырысады. Дарынды және талантты қатысты бұл ойлауды, талқылауды және мұқият жоспарлауды талап ететін едәуір күрделі мәселе. Әртүрлі теориялар мен стратегиялар балаларды оқытудың мазмұнын анықтау үшін тиісті бағдарлама шеңберінде қолданылады.(Мұғалімге арналған нұсқаулық, 72 бет).
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында мемлекеттік саясат негізінде ең алғаш рет Әр баланың қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы жеке адамның дарындылығын таныту сияқты өзекті мәселелер енгізіліп отырғаны белгілі. Дарынды балаларға білім беруді әр ғылымның бүгінгі дәрежесіне сәйкес жүргізу бір жағынан қоғамға талантты мамандар даярлауда тиімді болса, екінші жағынан қоғамға ерекше дарынды балалардың тек өзінің интеллектуалдық дамуын қамтамасыз етеді. Жас жеткіншектің бойындағы табиғат берген ерекше қабілетті, дарындылықты тани білу, оның одан әрі дамуына бағыт - бағдар бере білу ерекше қиын іс. Алайда әр баланың жеке қабілетін анықтап, оны сол бағытта жетелеу - ұстаз парызы. Баланы заманына қарай икемдеп, өз заманының озық өнегесін оның санасына сіңіре білу, оларды шығармашылық бағытта жан - жақты дамыту - бүгінгі күннің басты талабы.
Дарындылық мәселесін зерттеушілердің еңбектері көп болғанымен, дарындылықтың мән - мағынасы жөнінде олар ортақ бір пікірге келе қоймады. Сондықтан да, біз баланың дарындылығы деп, оны өз құрдастарымен салыстырғанда бірдей жағдайда білім игеру деңгейінің шоғырлығымен аса ерекше байқалатын шығармашылық қабілетінің байқалуы деп түсінеміз. Дарындылыққа педагогикалық энциклопедияда мынадай анықтама берілген: дарындылық - белгілі бір әрекет саласында ерекше жетістікке жеткізетін адам қабілеті дамуының жоғары деңгейі.
В. Крутецский өзінің математикалық қабілеттіліктің құрылымын зерттеген еңбегінде: Егер қабілеттіліктер деген ұғымды жеке психикалық қасиеттер деп түсінсек, онда дарындылық дегенді адамның ерекше қабілетінің жиынтығының бірлігі деуге болады,- деп тұжырымдады.
Дарындылық ұғымымен қатар шығармашылық, талант, данышпандық ұғымдары да бар. Шығармашылық - өзінің жаңашылдығымен, өзгешелігімен ерекшеленетін өнім алуға мүмкіндік жасайтын, жеке тұлға бойындағы қабілеттіліктің, білім мен біліктіліктің болуы.
Бүгінгі таңда білім саласының алдында жүйелі дайындалып берген білімді, дағдылары меңгеретін шығармашылық бағытта жұмыс істейтін, тың жаңалықтар алатын, бір тума ойлау қабілетімен ерекшеленетін жеке тұлға қалыптастыру бұл әрине, оқушылардың шығармашылық әрекетін дамытудың маңызы мәселе екендігін дәлелдейді. В. В. Давидо Жеке тұлға негізінде шығармашылық бастау жады: жеке тұлғаның маңызы жасампаздыққа мұқтаждығына және қабілеттігіне байланысты деп есептеген. Б. Элькони шығармашылыққа мынадай анықтама береді: шығармашылық - бұл ерекше тұрғыдағы жасампаздық, жаңадан жасалынған нәрсе, бұрынғы нәрселердің механикалық қайталануы емес, өзінің сопылығымен, бір тумалығымен ерекшеленетін болса, онда бұл нәрсені туғызатын шығармашылық акт туралы сөз қозғауға болады.
Дарынды балаларды анықтау - баланың дамуын таңдаумен байланысты ұзақ процесс. Осы айтылғандарды ескере отырып, дарынды балаларды анықтаудың мынадай ұстанымдары тұжырымдалды: баланың қызығушылығы мен бейімділігіне барынша сәйкес келетін қызмет аясында баланың іс - әрекетіне талдау жүргізу, дамытушылық ықпал ете отырып, баланың психологиялық кедергілерін жоюға мүмкіндік беретін тренингтік әдістерді пайдалану, баланың дарындылық белгісін оның психикалық дамуының нақты деңгейінде ғана емес, сондай - ақ оның болашақтағы даму мүмкіндігін де есепке ала отырып бағалау, жұмыс нәтижесін талдау, бақылау, әңгімелеу, мұғалімдер мен ата - аналардың сипаттамалық бағалары, түрлі ақпарат алу көздерін пайдаланып, бала қабілеттерін кең көлемде қамтуға мүмкіндік беретін баланың мінез - құлқы мен іс - әрекетін жан - жақты бағалаудың кешенді сипаты.
Дарынды оқушымен жұмыс істеудің негізгі мақсаты: олардың шығармашылық жұмыста өзінің қабілетін іске асыруға дайындығын қалыптастыру. Ал мақсат қажет оқу бағдарламасын тереңдетіп, оқыту және оқушының танымдық белсенділігін дамыту арқылы жүзеге асады.
Дегенмен, әліде болса бізді ойландыратын, толғандыратын істер жетерлік. Атап айтқанда, олардың білім сапасын арттыру, оқушылардың дарындылығын айқындап, біліміне, ойлау қабілетіне сай, деңгейіне оқыту, ғылыми ізденіс қабілеттерін қалыптастыру, өйткені ХХІ ғасыр білімділер ғасыры. Ендеше бізге ой - өрісі жоғары дамыған, зерделі, жан - жақты, парасатты ұрпақ керек екенін бір сәттен естен шығармауымыз жөн.
дарынды балалармен жұмыс істеу жөнінде
Қарап шығу: 2656 Түсiнiктер: 0
Дарындылық деген ауқымды сөзінің мағынасын түсіну- оқушылардың бойындағы ерекше қабілетті көріп, оны әрі қарай дамытуға көмектесу, олармен жұмыс істеудегі ең басты және маңызды қадамдарының бірі болып табылады. Зерттеушілер жалпы дарындылық бар ма деген болжаммен пікірталастар жүргізудің нәтижесінде мынадай шешімге келді: біреулері - дарындылық жеке бір тұлғаға тән және адам шынында да дарынды болса, ол көптеген қызмет орындарында сәттілікке жете алады деген пікірге сүйенеді. Ал екіншілері - дарындылықтың көптеген түрлері бар және соған байланысты дарындылық ұғымы әрдайым нақты, яғни музыкалық дарындылық, математикалық және т.с.с.Ақыры, мамандардың зерттеулері бойынша дарындылық жеке бір тұлғаға тән деген тұжырым айғақталады. Табиғатта арнайы дарындылық өте сирек кездеседі. Бұл сұрақты адамның жас ерекшеліктеріне қарай қарастыру керек. Қазіргі кезде дарындылықты төрт топқа жіктеуге болады:
- арнайы интеллект тесті бойынша жоғары көрсеткіш көрсеткен балалар;
- жоғарғы деңгейдегі шығармашылық қасиеттері бар балалар;
- қандай да бір салада жетістікке жеткен балалар (жас музыканттар, математиктер, суретшілер және т.б. ) бұл топтағы балаларды жиі жағдайда өнерлі деп атайды;
- мектепте өте жақсы оқитын балалар(академиялық дарындылық);
Жас жеткіншектердің бойындағы ерекше қабілетті, дарындылықты тани білу, оның одан әрі дамуына бағыт-бағдар бере білу ерекше қиын іс. Алайда баланың бойында күш қуаты жеткілікті, шын дарын екеніне сендіру - ұстаз бойындағы құдіретті күш, өйткені сенім үлкен жеңіске жетелейді.
Ы.Алтынсарин атындағы дарынды балаларға арналған мектеп-интернатымызда дарынды балаларды тәрбиелеуде оқу-тәрбие жұмысына үлкен мән беріледі. Баланың ерекше қабілетін байқауда күнделікті сабақта, тәрбие жұмысында, үйірме жұмысында оқушыны үзбей бақылап, рейтинг жүйесімен білімін бағалай отырып, бала бойындағы дарындылықты немесе жүйелі білім алуға қабілетті тұлғаны анықтау мақсаты мұғалімдеріміздің алдында қойылады.
Мектебіміз дарынды балаларға арналғандықтан, әр оқушыға көңіл бөліну қажеттігі туады. Себебі, әр бала өз алдына жеке тұлға, әр баланың бойында ерекше бір қабілет бар. Қабілетті ашып, оны әрі қарай дамыту мұғалімдердің парызы болып табылады.
Ол үшін мектебіміз бар мүмкіндікті жасап отырады. 2012-2013 оқу жылынан бастап алтыншы сынып оқушылары қазіргі заманның талабына сай биология пәні үш тілде оқытылып жатыр. Болашақта физика,химия пәндері де үш тілде оқытылатын болады. Дарынды оқушылар арасында әр түрлі тақырыпта интеллектуалды сайыстар , пән бойынша білімдерін тереңдету мақсатында пәндік олимпиадалар, ғылыми-жоба жарыстары өткізіліп тұрады. Баланы жан-жақты дамыту мақсатында спорттық секциялар, үйірме жұмыстары жұмыс істейді (шахмат, тоғызқұмалақ т.б).
Мектебімізге жас жеткіншектерді қабылдаған уақытта оқушылардың зияткерлік қабілетін байқау мақсатында тестілеуден өткізіледі. Сонымен қатар, барлық пәндерден үлгерімдері жақсы оқушылар өздерінің жан-жақты дарындылық қасиеттерін байқату қажет.
Құралай ЖҰМАҒҰЛОВА,
Ы.Алтынсарин атындағы дарынды балаларға арналған мектеп-интернаты директорының ғылыми-әдістемелік жұмыстар жөніндегі орынбасары
БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕРДЕ ДАРЫНДЫ БАЛАЛАРМЕН ЖҰМЫС ЖҮРГІЗУДІҢ ТИІМДІ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ
Кишикова Кулбуби Шариповна,
бастауыш сынып мұғалімі,
Сарыбастау орта мектебі,
Жамбыл ауданы,
Алматы облысы.
Адам ұрпағымен мың жасайды-дейді қазақ мәтелі. Иә, ұрпақ жалғастығымен адамзат баласы мың емес, миллиондаған жылдар жасап келеді. Ол сәт сайын өзгеріп өрлеп дамыған саналы тірлік. Қазіргі жас ұрпақ болашақтағы еліміздің тіректері, еліміздің болашақ өкілдері болып табылады. Қазіргі жаһандану заманында еліміздің әлеуметтік экономикалық дамуы, индустрияның қарыштап өсуі, мәдени дамудың әлемдік деңгейіне көтерілуге бет бұру кезеңінде ұлттық мәдени-тарихи, рухани құндылықтарымызды бойына сіңірген шәкірттерге қоғамның сұранысы өсіп тұрған шақта дарынды балалардың интеллектуалдық дамуын қанағаттандыруын қамтамасыз етудің маңыздылығы артуда. Қоғам қашанда шығармашыл тұлғаларға мұқтаж болғанымен, дарындылық пен қабілеттілік психологиясын зерттеу кең өріс алған кезең ХХ-ғасырдың орта шенінде басталды. Бұл мәселеге деген үлкен ықылас балалар дарындылығы мен таланты жөніндегі Дүниежүзілік кеңестің құрылуына байланысты туды. Оның бірінші конференциясы 1975-жылы Лондонда өтті. Кеңес дарындылықтың психологиялық құрылымын зерттейтін жобалар жасайды,дарынды балаларға білім беретін мамандар дайындайды.
Қазақстан Республикасы Президентінің Дарынды балаларға арналған мектептерді мемлекеттік қолдау және дамыту-туралы 1996-жылғы жарлығына сәйкес ҚР Үкіметінің 1998-жылғы 24-наурызындағы ?256-қаулысы бойынша талантты жастарды қолдау және дамыту мақсатымен елімізде Дарын ғылыми тәжірибелік орталығы құрылды. Дарынды балалармен жастарды айқындау және оқыту,дамыту тұжырымдамасының негізінде мынадай идеялар басшылыққа алынды.
-дарынды балаларды әлеуметтік және құқықтық қорғауды ізгілендіру және демократияландыру.
-дарынды балаларды айқындау және олармен жұмыс жүргізуде биологиялық,әлеуметтік факторларды есепке алу.
-республикада дарынды балалар және жастармен жұмыс жүйесін басқаруды орталықтандыру мен өз бетінше басқарудың үйлесімді байланысы.
-дарынды балалармен және жастармен жұмыс жүйесін басқарудың мемлекеттік және қоғамдық ұйымдастыру құрылымдарының бірлігі.
-дарынды балалармен жастарды іріктеу үшін диагностикалық әдістер кешенін пайдалану.
-жеке тұлғаның дарындылығымен қалыптасу деңгейіне балаларды оқыту мен дамытудың арнайы таңдалған бағдарламасының сәйкестігі.
Дарындылық пен қабілеттілікті дамыту интеллектуалдық, шығармашылық мәселесіне педагогтар, психологтар, әдіскерлердің көптеген еңбектері арналған. Көне замандағы Антик дәуірінде-ақ ойшылдар мен педагогтар оқушылардың өзіндік ой-тұжырымын жасау мен дамыту үшін реподуктивті және эвристикалық әдістер дарындылық мәселелеріне көңіл бөлінген.
Сократ оқыту барысында шәкірттердің іс-әркетін арнайы басқарып отырудың қажеттілігімен қоса, оның дарындылықты тану мақсатында арнайы оқыту әдісін-эвристикалық әңгімелесуді алғашқылардың бірі болып қолданады. Сократ шәкірттерге білімді жәй ғана беріп қоймай, белсенділіктің көрсеткіші ретінде сұрақ қоюға ұсынады. Эвристикалық сұрақты алдын ала дайындай отырып, сұрақ қою арқылы ойлау қабілетін, қызығушылығын арттырып, өз ой-тұжырымын жасай білуге үйретті.
Испендық дәрігер Хуан Уартенің пікірінше,адам табиғатына байланысты,дегенмен оның дамуына тәрбие мен еңбек қажет. Ол таланттылық мәселесімен айналысатын мемлекеттік жүйе құру жөнінде пікір қозғаған жас жеткіншектердің қабілеттерін дамыту үшін арнайы жұмыс жүргізу керектігін сондай-ақ, мұндай жұмысты ақылы және білімі жоғары адамдар өткізу керек деп есептеді.
Оқушылардың жеке қабілеттерін, дарындылықтарын, ақыл-ойын дамыту мәселесі туралы құнды пікірлер Ф.Бэкон,М.Монтень,Ж.Ж.Руссо,И.Кант еңбектерінде айтылды.
ХҮІ-ғасырда өмір сүрген француз ғалымы Мишель Монтень оқытудағы дарындылықты тану қабілеттерін дамытудың маңыздылығын көрсетті. Тәрбиеші баланы бастан-ақ оның бойындағы қабілеттерді еркін көрсете білуін, түрлі заттардың дәмі мен олардың ерекшеліктерін ажыратуда өз бетінше әрекет етуін, кейде оған жол көрсетіп, керісінше өзіне іздетіп отыруын қалаймын. Монтень оқытушының басшылық рөлінің маңыздылығын да айтты. Ол - Оқушы мұғалімнен алған білімін түгел сүзгіден өткізіп өз бетінше талдау жасау қажет. Соның нәтижесінде оның білуге құштарлығы дами түсетіні сөзсіз-деп жазған болатын.
ХІІ-ғасырда ұлы педагог Я.А.Коменскийдің Ұлы дидактика атты еңбегінде Мен өз шәкіртімнің әрқашанда өз бетінше бақылауын практикада өздігінен тұжырым жасауын дамытуды-білім беруін негізгі жетістікке жету құралы ретінде ұүрастырасын,-деп жазды.
Джон Лок Адамның ақыл-ой тәжірибесі атты филоссофиялық еңбегінде төмендегідей пікір айтады:Адамда туа біткен ой-пікірлер болмайды. Олар тәжірибе негізінде пайда болады, адамның сәби кезіндегі ақыл-ойы Таза тақтай секілді, сезімде жоқ нәрсе ақыл-ойдан да болуы мүмкін емес.
К.Д.Ушинский Ақыл-ой дегеннің өзі жақсы ұйымдастырылған білім жүйесі дегенін ескерсек ақыл-ойда қандай бағытта, қандай формада дамуы керектігі туралы қарастыра келіп, өз еңбектерінде оқушының оқу процесінде ақыл-ойды дамыту мен тәрбиелеуде ең негізгі дидактикалық шарт - мұғалім мен оқушының оқу барысындағы еңбегінің дұрыс болмауы мен жүйелі жинақталуында екендігін айтып өтті.
Әл Фараби Бақытқа жету трактаты деген еңбегінде этикалық мәселелермен қатар, адам қабілеттілігіне білім беруде түрлі озық әдіс-тәсілдерді қолдану жолдарын көңіл бөледі.
Қазақ ағартушылары дарындылықтың туа білетін қасиет екенін мойындай отырып, адам қабілеттілігің дамуына білім мен тәрбиенің, еңбектің, қоршаған ортаның зор ықпалының бар екенін айтады.
Ш.Уәлихановтың шығармаларының жеке тұлға тәрбиесіндегі білімі мен тәрбиенің шешуші ролі көрсетілген. Оның жалпы қазақ халқының ақыл-ой қабілеттілігі жөніндегі пікірі мынадай:
Қырғыз-қайсақтар табиғатының ақыл-ой жүйріктігімен таңқаларлық көңілшектігімен ерекшеленеді. Ш.Уәлихановтың шығармаларының жеке тұлға тәрбиеге үлкен мән бере отырып,адам қабілетінің дамуына оның табиғи бейімділігінің мәні зор екендігін алға тартады.
Ұлы ойшыл Абай Адамның ойы мен санасы еңбек іс әркеті кезінде қалыптасады деп тұжырымдайды. Кей қасиет туа бітеді, ал кейбірі еңбек арқылы қалыптасады. Абай жетінш қара сөзінде баланың ақыл-ой қабілеттілігі туралы мынадай пікір айтады: Жас бала анадан туғанда екі түрлі мінезбен туады, біреуі - ішсем,жесем, ұйықтасам деп туады. Бұлар тән құмары,бұлар болмаса, тән жанға қонақ үй бола алмайды,һәм өзі өспейді, таппайды. Енді біреуі білсем екен деп, не көрсе соған талпынып, жалт-жұлт еткен болса соған қызығып, сырнай керней болса дауысына ұмтылып,онан ержетіңкірегенде ит үрсе де, мал шуласа да, тұра жүгіріп ол немене?,бұл не?, ол неге үйтеді?, бұл неге бүйтеді? деп көз көрген, құлақ естігеннің бәрін сұрап тыныштық көрмейді. Мұның бәрі жан құмары,білсем екен, көрсем екен, үйренсем екені дегені.
ХХ ғасырдың бас кезіндегі Қазақстанда педагогикалық теория негіздерінің қалыптасуына ат салысқан көрнекті қайраткерлер Ж.аймауытов, Ш.Құдайбердиев, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, М.Жұмабаевтардың педагогикалық мұраларында білім беру үрдісінде балалардың қызығуы мен қабілеттілігін қалыптастыру мәселесін ескерту керектігі баса айтылған.
Енді осы айтылғандарды қорыта келе, дарындылық дегеніміз-адамдардың қабілеттерін жете жақсы дамуының жоғары сатысы. Дарындылық-сапалы қабілеттердің өзіндік бірлесуі,оның арқасында іс-әркет жақсарады.
Тәжірибе көрсетіп отырғандай,балалардың дарындылық қасиеттерін анықтауға төмендегідей әртүрлі оқыту әдістерін кешнді түрде қолдану негіз болады:
-балаларды бақылау әдістерінің түрлері;
-арнайы психологиялық тренингтер;
-балалардың мінез-құлқын бағалау арқылы тексеру;
-арнайы бағдарламалар бойынша сынамалы сабақтар жүргізу;
-шығармашылық қызметінің өнімділігін бағалау.
Дарынды балаларды анықтаудың бірінші дұрыс жүргізілген диагностика болса, екіншісі бала қабілетін дамыта алатындай арнайы оқу бағдарламасы. Әр мұғалім, тәрбиешінің аса маңызды міндеттерінің бірі әр оқушының бойындағы қабілетті, икемділікті көре білу болып табылады.
10 ДАРЫНДЫ БАЛАЛАРМЕН ЖҮРГІЗІЛЕТІН ЖҰМЫС ТҮРЛЕРІ
Кабдушева Ақжарқын Ерсайынқызы
қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі, ІІ санатты, Батыс Қазақстан облысы Бөкей Орда ауданы Жәңгір хан атындағы жалпы білім беретін орта мектебі
Дарынды балаларды қоғамның ғылыми келешегі ретінде қарап тану үрдісі өте ертеде басталған. Ал ХХ ғасырдың басында дарындылық, оны зерттеу әдістеріне арналған алғашқы ғылыми еңбектер пайда болды.
Дарындылық термині дарын сөзінен шыққан дамудың ерекше қолайлы, ішкі алғышарттары дегенді білдіреді. Әлі күнге дейін дарындылықтың тура анықтамасы жоқ екендігін атап кеткен дұрыс. Әзірге құрдастарына қарағанда оқуға деген жоғары зеректігі, анық байқалатын ерекше шығармашылық қабілеті бар бала дарынды бала саналады.
Балалар дарындылығын дамытуда оның байқау жиілігі, сонымен бірге өсу кезеңі өте қиын мәселе болып табылады. Дарындылықтың байқалуына екі түрлі көзқарас бар: барлық балалар дарынды және дарынды балалар өту сирек кездеседі. Іс-әрекеттің әр алуан түрлеріне байланысты әлеуетті дарындылық көптеген балаларға тән. Ал, асқан дарындылықты балалардың аз бөлігі ғана көрсете алады. Кез келген дарындылық түрінің байқалмау себептері мынадай болуы мүмкін: қажетті білімнің, шеберліктің, дағдының жетіспеушілігі, бала дамуындағы кейбір қиындықтар, мысалы: тұтығу, жоғары әсерленгіштік, тіл табысу өзгешелігі, т.б.
Дарынды балаларды айрықша оқшауландыратын ерекшеліктер - ақыл-ой еңбегіне бейімділік, жоғары зерттеушілік қабілеті мен танымдық мотивация, білімді, жаңа хабарды ұдайы қабылдауға ұмтылыс, яғни, танымдық қажеттілік.
Дарындылық белгілерінің ең белгілісі - оқу бағдарламасын табысты меңгеру және шығармашылық қабілет. Дарынды балаларға табандылық және үлкен еңбексүйгіштікпен бірге жүретін сурет салу, музыка, техника және т.б. арнаулы сабақтармен ерте әуестену тән. Дарындылықты анықтағанда төмендегі факторларды ескеру керек:
Жас ерекшелігі
Тұлғалық ерекшелігі.
Экспериментатордың тұлғалық ерекшелігі.
Дарынды балалармен жүргізілетін жалпы жұмыс жоспары:
1.Дарынды баланы іздеп табу және іріктеу
2.Тереңдетілген бағдарлама бойынша (жеке, топтық, жұптап) оқыту
3.Дарынды балалармен жүйелі түрде қосымша сабақтар өткізу
4.Проблемалық оқыту әдістерін пайдалана отырып оқыту. Ізденіс жұмыстарын (реферат, баяндама, сөзжұмбақтар, ребус, шығарма жазу, өлең шығару, т.б.) өз бетіншеізденіп оқуды ұйымдастыру, дамыту.
5. Мектепішілік және аудандық пәндік олимпиадаларға, конкурс-сайыстарға, ғылыми-практикалық конференцияларға қатыстыру
6.Жаңа педагогикалық технологиялар элементтерін пайдалана оқыту
Адам сүйіспеншілікпен жасайтын ісін ұдайы жетілдіріп, осы іс-әрекет барысында туындаған жаңа ойларын іске асырады. Іс-әрекеттің бала бастамасы бойынша дамуы - шығармашылық болып саналады, елдің интеллектуалды әлеуі мен алға басуының негізі ретінде адам дарындылығы тұқым қуалаушылық пен қажетті әлеуетті жағдайлардың, соның ішінде білім беру жағдайларының да нәтижесі болып табылады.
Адамзат баласының бар мұраты - білім. Қазіргі қоғамда дарынды балалармен жұмыс мәселесі өте өзекті болып табылуда. Әр ата-ана өз баласының жақсы мектепте білім алғанын қалайды. Қоғам мен ата-аналар үшін жақсы мектеп деп оқушыларды барлық пәндер бойынша терең біліммен қаруландырып, мектепті аяқтаған соң өзі қалаған жоғары оқу орындарына оңай түс алуы, жоғары білікті педагогтардың қызмет атқаруы, заман талабына сай білім беру құралдарымен жабдықталған, оқушымен жеке тұлға ретінде қарым-қатынас орнатып, тек сабақ берумен ғана шектелмей, қосымша білім беру жүйесінің орнауы, оқушының үш тілде еркін сөйлеуі. Сондықтан, осы аталған талаптарға сай болудың негізгі шарты - дарынды балалармен жұмыстың негізгі бағыттарын анықтау, жұмысты жүйелі жүргізу.
Дарынды балалармен жұмыс жасау мұғалімнен үлкен ізденісті, көп еңбектенуді талап етеді. Барлық баланың ерекше қабілетін ашуда психолог мамандардың да зерттеулері маңызды. Ұлы ойшыл Плутарх: Көптеген табиғи талант дарынсыз ұстаздардың кесірінен жойылып кетеді деген екен. Осы сөзді ескере отырып, балаларды шығармашылыққа баулуда өажымай-талмай еңбек ету әрбір мұғалімнің міндеті.
Дарынды балалармен жұмыс істейтін мұғалімнің жеке басының қасиеттері:
- Мейірімді, сезімтал.
-Дарынды балалар психологиясы, ерекшелігін біледі, олардың қызығушылығы мен қажеттілігін сезеді.
-Интеллектуалды даму деңгейі жоғары.
-Қызығушылығы мен икемі кең.
-Педагогикалық мамандығынан өзге де білімі бар.
-Дарынды балаларды оқытумен байланысты түрлі міндеттерді орындауға әзір.
-Белсенді.
-Әзілқой (бірақ сарказм қажет емес)
-Өзінің көзқарасын өзгертуге, үнемі өзін жетілдіруге дайын.
-Өзіндік жеке әлемтану.
-Өмірге төзімді, дені сау.
-Жоғары оқу орнынан кейін дарынды балалармен жұмыс жөнінде арнайы дайындығы болып, әлі де арнайы білімді ашуға дайын болу.
Қазіргі кезде қоғамға қажетті мамандықтар бейімділікті, ептілікті, шапшаңдықты, өзінше ерекше ойлау қабілетін, қиындықтан аз күш жұмсап шыға білуді, адамдармен тіл табыса білу өнерін, өзін қоршаған жағдайларға тез икемделгіштікті, сезімталдықты талап етеді. Бұл қасиеттердің барлығы - шығармашылық процестерден бастау алады.
Қазақ педагогикасында шығармашылық тұлғаны дамытудың өзекті мәселелеріарнайы зерттеліп, көлемді еңбек жазылмаса да, жеке тұлғаның шығармашылық қабілетін, қиялын, ойлау белсенділігін, әдеби тілін, тағы басқа қасиеттерін жеке-дара дамыту жайлы ғалымдардың, әдіскерлердің, мұғалімдердің мақалалары, еңбектері жарық көріп тұрады. Алғашқылардың қатарына жан-жақты талант иесі Мағжан Жұмабаевтың Педагогика еңбегін атауға болады. Мұнда Мағжан Жұмабаев мектепте әдеби қабілеттілікті қалыптастырудың кейбір әдістерін көрсеткен: бала бір затты суреттей алу үшін сол заттан бала жанында көп әсерленулер болуы шарт деген. Яғни, баланың өзінде бар суреттеулерден жаңа суреттеулер жасай алуы қиял деп аталады. Қиял әдемілік сезімін тереңдетеді, құлықты түзейді деген.
Мен қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі болғандықтан сабақтарымның қолайлы сәтінде ұтымды уақыт тауып, шығармашылық жұмысқа арнаймын. Осы жұмысымның негізгі түрлерін атасам:
1.Берілген шығармадағы кейіпкерлер портретін жасау, оларды мінездеу.
2.Әңгіменің, ертегінің сюжетін бастап беру, аяқтауды оқушыға тапсыру.
3.Белгілі мақал негізінде әңгіме жазу.
4.Ұйқас ұсыну арқылы өлең шумағын құрастыру.
5.Берілген шығарманың мазмұны бойынша сурет салу.
6.Берілген тірек сөздер, сөз тіркестері арқылы әңгіме жазу.
7.Өлең жазу.
Ұстаз шәкірт бойындағы шығармашылықтың бастау бұлағын ашып, оны суреткердің шығармашылығынан үйренуге жетелеу керек. Әр баланың өз сүйікті жазушысын табуына, оның шығармашылық зертханасына үңілуге, стилін тануға, тілдік қорын пайдалануға үйрету сабақтан кейін үй тапсырмасында жалғасып жатады. Мұғалім жаңа шығарманы талдау барысында ақылын, көңіл толқынын, шығармашылық қабілетін, қиялын, әдеби сезімталдық қасиетін, болмысты сипаттаудың, суретшілік, бейнелілік, өрнектілік тәсілін, көркем әдеби тілін дамытатындай шығармашылық тапсырма берудің ыңғайлы сәттерін іздестіруі керек.
1.Мысалы, мен Бердібек Соқпақбаевтың Менің атым Қожа повесін өткен кезде Қожаның құпия кеңесте алған қаулысын Қожа тілімен жалғастырып жаз немесе жоғарыда қойылған міндеттердің мүлтіксіз орындалуын қамтамасыз ету үшін ұйықтар алдында жақсы-жаман қылықтарымды осы дәптерге жазып отырамын деген сөзін мысалға алып, екі түрлі Қожаның жақсы-жаман қылықтарына баға беріп, жазып келуді тапсырамын. Бұл тапсырмаларды жазу үшін оқушы кейіпкер дәрежесіне көтеріледі. Оның психологиясын түсінеді.
2. Асанқайғының Жерұйықты іздеуі аңыз әңгімесін оқыған кезде Асанқайғыша өз туған жеріңе баға беріп жаз деген тапсырма беруге болады.
3.Сайын Мұратбеовтың Жусан иісі повесі бойынша кейіпкер Аянның Ертеде бір жетім бала болыпты... атты ертегісін аяқта.
4.Ыбырай Алтынсариннің Таза бұлақ әңгімесі бойынша өзіңді төртінші жолаушы ретінде қарастырып, әй,жолаушы, болсаң осы бұлақтай бол деген сөйлемнің мағынасын түсіндіріп жаз.
Белгілі бір әдеби шығарма бойынша шәкірттеріме осындай тапсырма бергенде көркем шығармадағы идея, образ, сюжет, оқиға, композиция, мінезде, кейіпкердің сөйлеу мәнері, т.б. сақталуын, шығармашылық үйлесім мен үндестіктің жарасым табуын өзім бағыттап отырамын.
Дарынды ұстаздан - дарынды шәкірт шығады демекші, дарынды оқушылардың көп болуы дарынды, шығармашылықпен жұмыс істейтін ұстаздарға байланысты.
Осы уақытқа деін елімізде небір дарынды да талантты адамдар шықты. Дарынды адамдар өзінің қандай да әрекет сферасында қабілеттіліктің жоғары деңгейін көрсетіп, қоғамға қаншама жаңалықтар енгізіп отырғаны белгілі.
Қорытындылай келе, дарынды баланың бойынан табылатын асыл қасиеттердің, өмірге құштарлықтың, биік ізгіліктің бірінші кілті - мыңды жығатын білімде бола отырып, оны дамытуды ұстаздардың дұрыс үйлестіре білуі басты мәселелердің бірі ретінде алға шығады.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев бәсекеге қабілетті қоғам орнатудың негізі - білімде - деп айқындап көрсетті. Ал, біз, ұстаздар қауымы, осы қоғамдық-әлеуметтік сұранымға сай білімді де білікті, әлемдік бәсекеге қабілетті ұрпақты оқытып, тәрбиелеуіміз керек. Қорыта айтқанда, оқушының мектеп қабырғасында алған білімі оған қызмет жасайтындай дәрежеге жеткізуге ұмтылуымыз керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дарындылық[өңдеу]
Уикипедия -- ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Дарындылық [1]-
* қызметтің табысты орындауын қамтамасыз ететін қабілеттердің сапалы өзіндік байланыстыруы;
* адам мүмкіндіктерінің кендігі мен қызмет өзіндігін айқындайтын жалпы қабілеттер немесе қабілеттердің жалпы сәттері;
* ақыл әлеуеті, немесе парасаттылығы, оқуға деген танымдық мұмкіндіктері мен қабілеттердің біртұтастық жеке сипаттамасы;
* қабілеттердің, табиғи көрсеткіштердің жиынтығы, қабілет табиғи себептерінің айқындалу және өзіндікі деңгейінің сипаттамасы;
* таланттық; қызметіндегі ұлы жетістіктер үшін қажетті ішкі шарттардың бірі.
Дарындылық терминінің көпмағыналылығы адам қабілеттері саласы мәселесінің көпаспектілігіне сілтейді. Дарындылық қабілеттер саласының жалпы сипаттамасындай, кешенді зерттеуді талап етеді: психофизиологиялық, дифференциалды-психологиялық және әлеуметтік-психологиялық педагогикалық.[2]
Мазмұны
[жасыру]
* 1 Ақыл-ой дарындылығы
* 2 Дарынды балалар
* 3 Белгісі
* 4 Дереккөздер
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ақыл-ой дарындылығы[өңдеу]
Ақыл-ой дарындылығы - адамның өз ойлауын жаңа талаптарға саналы бағыттай алуының, оны жаңа міндеттерді шешуге және өмірдің жаңа шарттарына бейімдей алудың жалпы қабілеті. Жаңағы бағыттау ақыл-ой дарындылығы естен, ал бейімдеу белгісі - кемеңгерліктен (оның мәні өзіндік шығармашылықта) айырады; жалпы қоғамдастық белгісі ақыл-ой дарындылығы таланттан (ол адамда қызметтің белгілі бір түрінде айқындалады) ерекшелінеді.[2]
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дарынды балалар[өңдеу]
Дарынды балалар - өз құрбыларынан ақыл-ойының дамуымен біршама озатын немесе аса көрнекті арнаулы қабілеттерін көрсететін (музыкалық, көркемдік т.б.) балалар.
Барлық бала дарынды немесе өзiндiк жеке дара ерекше қасиетi бар деген тұжырым педиатрлардың, педагогтардың, спорттық және көркем студиялардың маңызды мәселесiне айналды. Дарынды деп өз қатарларынан әлде қайда дамыған немесе ерекше бiр зейiн бар (музыкалық, көркемдiк, спорттық т.б. қасиеттер бар) балаларды айтады; ғылыми тұрғыдан кәдiмгi сөзде оларды жиi вундеркиндтер деп те айтады. Психологиякөзқарасынан дарындылық екi мағына бередi - жалпы рухани зейiндiлiк және нақты дарындылық. Жалпы зейiндiлiктi ғалымдар - жалпылау икемдiлiгi, кез-келген тақырыпта әңгемелесу, мәселелердi шешу және өз тәжiрибесiнде үйрену деп тұжырымдайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Белгісі[өңдеу]
Дарындылықтың бiрден-бiр белгiсi - тiлдiң ерте шығуы. Әсiресе, егер бала бөлек-бөлек сөздерден қарапайым сөйлемдерге көшсе, бұндай балалардың сөз байлығы да мол, әңгiмесi де мәнерлi болып келедi және олар сөздiң реңi мен нюанстарын iштей сезедi. Сөйлемдерi ұзақ және орынды. Көп балаларда әзiл-оспақ қасиеттерi кездеседi. Олардың есте сақтау қабiлетi жақсы дамыған, ойлау қабiлетi де жан-жақты. Дарынды балалар әдетте 4 жасында хат таниды, оқи алады. Тәжiрибелi психолог-мұндай баланы өткiр көзқарасынан және өзiнiң ерекше iс әрекетiне қарап көпшiлiк iшiнен тез тауып алады.Егер ересектер мен бала қарым-қатынасында сенiмдiлiк болмаса, ең үлкен дарын да танылмай қалуы мүмкін. Дарындылық, сол сияқты қарапайым зейiндiлiк жылулық сүйiспеншiлiк және қамқорлық ортада ғана ашылады.
Бiрақ, баласының жеке дара қасиеттерiн дамыту үшін дарынды ата-ана болу қажет. Дарынның белгiсерiн байқау оңай ерекше қасиеттерiн байқап өзiнiң қалауынша тәрбиелейдi. Осы кезде, мысалы музыкаға зейiнi бар бала әркезде әндетiп, ал математикалық қасиеттер есiп шотқа деген қызығушылығында байқалмайтының ұмытпау керек. Балалық шақтағы дарындылықтың ерте көзге түсуi ата-аналардың, педагогтардың қамқоршылығын талап етедi. Дарынды балалардың мүмкіндіктерін дұрыс пайдалану, дамыту мақсатында арнайы жасалынған бағдармалар арқылы оқыту жүргізіледі (мысалы, арнасы дарынды балаларға арналған арнайы физики-математика мектептері).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дереккөздер[өңдеу]
1. Жоғарыға көтеріліңіз↑
2. Дарынды балаларға білім беруді әр ғылымның бүгінгі дәрежесіне сәйкес жүргізу бір жағынан қоғамға талантты мамандар даярлауда тиімді болса, екінші жағынан қоғамға ерекше дарынды балалардың тек өзінің интеллектуалдық дамуын қамтамасыз етеді. Дарындылық мәселесін зерттеушілердің еңбектері көп болғанымен, дарындылықтың мән - мағынасы жөнінде олар ортақ бір пікірге келе қоймады. Сондықтан да, біз баланың дарындылығы деп, оны өз құрдастарымен салыстырғанда бірдей жағдайда білім игеру деңгейінің шоғырлығымен аса ерекше байқалатын шығармашылық қабілетінің байқалуы деп түсінеміз. Дарындылыққа педагогикалық энциклопедияда мынадай анықтама берілген: дарындылық - белгілі бір әрекет саласында ерекше жетістікке жеткізетін адам қабілеті дамуының жоғары деңгейі.
В. Крутецский өзінің математикалық қабілеттіліктің құрылымын зерттеген еңбегінде: Егер қабілеттіліктер деген ұғымды жеке психикалық қасиеттер деп түсінсек, онда дарындылық дегенді адамның ерекше қабілетінің жиынтығының бірлігі деуге болады,- деп тұжырымдады.
Әр адам балалық, жасөспірім және жастық шағынан бастап, өмірде үлкен жетістіктерге жетуді армандайды. Жасөсіпірімдік шақ- бұл ізденіс, үміт, күмәндану, мазасыздану кезі. Көптеген балалар ерте кезден бастап, әртүрлі іс-әрекет түрлеріне қабілеттілік білдіреді (сурет салады, билейді, музыкалық инструменттерде ойнайды, ән айтады т.б.). Бірақ уақыты келе, бұл қабілеттіліктердің көрінісі бәсеңдеп, жас адамның мамандығының негізіне айналмайды, ол адам жай ғана орташа кәсіпкерге айналады. Қазіргі кездегі жаңа әлеуметтік - экономикалық жағдай бойынша, кәсіпкерлік іс-әрекетте табысқа жалпы және әдейі қабілеттің ең болмағанда аз ғана бөлігімен, білімділікпен, шығармашылықпен қамтамасыз етілгенде ғана жетуге болады. Сондықтан, балалар алдында, сонымен қатар, ата-аналар, мұғалімдер алдында да жаңа міндет тұр, яғни жеке тұлғаның потенциалды мүмкіндіктерін зерттеу, дамыту және осының негізінде баланың болашағын анықтау. Адам қабілетіндегі айырмашылық іс-әрекеттің нәтижесінен, яғни оның сәттілігінен не сәтсіздігінен байқалады. Қызығушылық -- адамда обьективтілікті жан-жақты бейімділік - нақты іс-әрекетті орындауға талпыну, қызығушылық пен бейімділік сапаларының үнемі өзара үйлесім тауып, бір бағытта тоғысып отыруы мүмкін емес. Оған түрлі жағдайлар себепші, мысалы, адам көркемөнер туындыларын тамашалауы ықтимал, бірақ ол осы саладағы өнер түрлерімен шүғылдануға бейімсіз болуы мүмкін. Дегенмен, белгілі бір іс-әрекет түріне қабілеті бар адамдардың қызығушылығы мен бейімділігі бір-бірімен үйлесім таба алады. Іс-әрекетпен айналысқанда адамның табысқа жетуі үшін қабілет, қызығушылық, бейімділіктен тыс оның мінез-құлқында келесі сапалық көріністер болуы қажет: ең алдымен - еңбек сүйгіштік, табандылық, батылдық. Бірақ, осындай ерекше қабілеті бар адамның өзі де айтарлықтай өнімге қол жеткізе бермейді. Негізі, адам өзінің іс-әрекетін, жеке басына сапаларын айқын ажырата аларлық деңгейде болуы керек. Адам қабілеттілігінің даралық ерекшеліктеріне дарындылық, шеберлік, талант, шабыт кіреді. Әр түрлі іс-әрекеттер аймағына қажет білім, ептілік- дағдылар бірлігін жеңіл әрі нәтижелі игеруді қамтамасыз етуші жалпы қабілеттер ерекшелігін дарындылық деп атайды. Дарындылық әрбір адамның ақыл-сана, оқу, шығармашылық, көркем-өнер, адам аралық қатынастар түзу және психомоторлық қызметтерінде көрініс береді. Дарынды адамдарға тән қасиеттер: зейінділік, жинақылық, тұрақтылық, әрқашан қызметке дайын болу; мұндай түлғалар, сонымен бірге, мақсатқа жетуде ақылға сай табандылыққа ие, еңбекте шаршап-шалдығуды білмейді, басқалармен салыстырғанда интеллекттік деңгейі анағұрлым жоғары. Өз қызығулары бағытында дарынды адамдар қайтпас қажырлылық таныта алады. Дарынды бала өзін қызықтырған іспен бірнеше сағат шұғылданып, қажет болса, оған бірнеше күндер бойы қайта оралып, көздегеніне жетпейінше, әрекетін тоқтатпайды. Дарындылық дәрежесінің артуы қажетті білімдер мен ептілік, дағдыларды игеріп, жетілдіріп дамытуға тікелей тәуелді. Дарындылықтың өзіндік ерекшелігі ең алдымен қызығушылық бағдарға байланысты. Осыдан, біреу математикаға құмар, екінші -тарихқа және біреулер -- қоғамдық жұмыстарға, лидер болуда өз дарындылығын іске қосып, оны нақты іс-әрекетте кейін дамыта түседі. Дарынды балалар -- жалпы және арнайы дарындылығын (музыкаға, сурет, техникаға т.б.) байқатқан балалар. Дарындылықты ақыл-ой дамуының қарқыны бойынша басқадай жағдайлар бірдей болғанда баланың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz