Кедейлік - әлемдік қауіпсіздіктің қатері

Адамзат қоғамында бұрыннан келе жатқан ірі дағдарыстарының арасындағы ең маңыздысы кедейлік болып саналады. Кедейліктің тарихы шамамен адамзат тарихымен бірдей. Түрлі дәуірлерде көптеген адамдар табыстың аздығы және ең қажетті мүмкіндіктерден мақрұм болу салдарынан өмірін үзген. Өкінішке орай бүгінде 21-ғасырда кедейлік жойылмаумен қатар, азайған да жоқ. Осы ащы ақиқаттан алатын алғашқы нәтижеміз, ол адамдар соңғы онжылдықтарда зор жетістіктерге қол жеткізгенмен, адамзаттың ең үлкен түйткілдерінің бірі, яғни кедейлікті азайтуда айтарлықтай оң іс атқара алмады. Сонымен қатар осы жаңалықтармен жетістіктер соғыстарды азайтып, қауіпсіздікті жая алмады, тіпті есірткі мен адам контрабандасы түйткілін де шеше алмады. Бұл әлсіздіктің себебі, адамзат жетістіктері көбінесе әлемнің мықтылары мен дандайсушылары қызметінде болуынан. Өйткені олар кедей және мақрұм халықтардың қайғы мен қасіреттерін азайтуды емес, бәлке өз байлығы мен күшін арттыруды ғана ойлайды.
Жалпы алғанда кедейлік - күшті кедейлік және күшті емес кедейлік деп екіге бөлінеді. Күшті кедейлікте, адамдар - тағам, тұрғын үй мен гигиена тәрізді өмірге қажетті ең қарапайым заттарға зәру болады. БҰҰ тұрғысынан мұндай кедейліктің өлшемі - әлемдік банктің есептеуі бойынша күніне бір доллардан аз табыс табу болып табылады. Осылайша дүниежүзі халқының шамамен 20 пайызы осындай табыспен өмір сүріп жатыр. Күшті емес кедейлікте, жағдайдың қиындығы өте ауыр болмағанмен, кісілер қажетті білім алу, гигиена, сау тағам және өзге де қажетті мүмкіндіктерден мақрұм болады. Әлем тұрғындарының жартысына жуығы осындай халде өмір сүруде. Әлем деңгейіндегі кедейлік жайындағы осындай мәліметтер өте қайғылы. Алайда салыстырмалы статистика қозғалғанда, кедейлік одан сайын өкінішті көрінеді. Мұндай статистикада зор кедейлік проблемасы мүмкіндіктердің аздығынан емес, бәлке әлем деңгейінде және мемлекеттердің ішінде байлықтың әділетсіз үйлестірілуінде екені анықталады.
Ресми деректер бойынша 1990 жылдан бері дамып келе жатқан елдердегі адам басына табысы 3 пайызға артқан. Алайда дәл осы кезеңде 54 мемлекеттің орташа табысы азайып отыр. Әлемдік банк экономистерінің бірі Бранко Миланович жан-жақты жүргізген зерттеуінде дүниедегі ең бай адамның табысының бір пайызы әлемдегі ең кедей кісілердің 57 пайызымен бірдей екенін айқындаған. Осындай кемсітушілік пен айырмашылық әлемнің түрлі аймақтарында байқалады. Мысал үшін, Латын Америкасының кейбір жерлерінде, қоғамдағы ең бай адамдардың 5 пайызының табысы сол қоғамдағы ең кедей кісілердің 5 пайызының табысынан 300 есе артық. Америкадағы саяси-экономика ұстазы Торстин Виблан осы кемсітушілік жағдайды сараптауында: "Адамдар екіге бөлінеді: дүниежүзі халықтарының шамамен басым бөлігін қамтитын кедей халықтар және барлық жерде маңызды болып саналатын байлар азшылығы. Осы ақшасы мен күші бар аз ғана топ дүниежүзінің экономикалық құрылысына, әсіресе үлкен сауда компанияларына жан-жақты әсер етеді. Бұл компаниялар әлемдік нарықтарды басқара отырып, байлар мен бірнеше мемлекеттің мүдделерін ғана қамтамасыз етеді. Бұл мемлекеттер - сегіздік тобының отырысына қатысушылар",- дейді.
Дүниежүзілік экономиканың ауыр жағдайының айтарлықтай бөлігі дүниеде кең тараған капиталистік жүйеден шығып отыр. Осы экономикалық жүйеде бір қарағанда барлығына бірдей мұрсаттар қойылған.