Ұстаз – ізгілікке жетелеуші

Жас ұрпаққа тәлім-тәрбие беруде, оларды адами ізгі қатынастарға үйретуде «Өзін-өзі тану» пәнінің маңызы ерекше. Өзін-өзі тануды оқытудың басты мақсаты әр адамның қоршаған ортада өзін табиғаттың бір бөлшегі ретінде сезінуіне ықпал етіп, өзін толық іске асыруына, өзінің әлеуметтік рөлі мен өмірлік мұратының мәнін ұғынуына, қоғамға қызмет ету әлеуетін көтеруге және әрбір тұлғаның өзіндік ішкі мүмкіндіктерін толық пайдалана білуге үйрету болып табылады. Бұл мақсат өскелең ұрпақтың рухани-адамгершілік білімі мен тәрбиесінің жалпыадамзаттық, ұлттық, этномәдени және тұлғалық құндылықтардың үйлесімді жинақталуымен ерекшеленеді. Олардың физикалық, психикалық, рухани, әлеуметтік, шығармашылық өсуі тұрғысынан үйлесімділікке қол жеткізу қабілеттерін дамытады. Балалардың өмірден өз орнын табуы үшін өз бойындағы табиғи дарыны мен қабілетінің ашыла түсуіне көмектеседі. Осы тұрғыдан келгенде «Өзін-өзі тану» пәнінің жас ұрпақты тәрбиелеудегі өзектілігі арта түседі.
Осындай күрделі де, жауапты міндетті «ізгі ақыл» мен «жылы жүректі» ұстаздардың балалармен өзара түсіністік, сыйластық, ынтымақтастық жағдайында ғасырлар бойы жинақталған адамзат мұрасының жалпыадамзаттық құндылықтарын меңгерту негізінде тәрбиелеу болмақ. Себебі білім берудің шынайы мақсаты – адамға белгілі бір білімді жеткізу ғана емес, сондай-ақ оның рухани, адамгершілік тұрғыдағы мәнін дамыту болып табылады.
Мектептің бастауыш сатысында «Өзін-өзі тану» пәнін оқытуды ұйымдастыруда мұғалім пәннің Қазақстан Республикасы жалпы орта білім беру мемлекеттік жалпыға міндетті стандартын, бастауыш мектептерге арналған өзін-өзі тану бойынша оқу бағдарламасын, бастауыш сыныптарға арналған оқу-әдістемелік кешендерін негізге ала отырып, пәннің басты мақсат-міндеттерімен, осы міндеттерді жүзеге асыру мүмкіндіктерімен, оқу мазмұны және оның құрылымдық ерекшеліктерімен, қолданылатын әдіс-тәсілдері және технологияларымен, оқушылардың белсенділігі мен қызығушылығын арттыратын ойын¬дар мен жаттығулар жүйесімен, оқушы білімін бағалаудың ерекшеліктерімен, пайдала¬нылатын оқу-әдістемелік кешендер мен қосымша оқу құралдарының тізімімен, қосымша оқу материалдарымен таныс болуы тиіс.
Оқыту үдерісі әдетте, сабақ арқылы жүзеге асырылады. Мұнда мұғалім мен оқушы бірлесе отырып, бірқатар оқу іс-әрекеттерін бастан өткереді. Сол себепті де мұғалім үшін жаңа білімді нақты әрі ұтымды етіп қалай жеткізе алуы, оқыту үдерісін қалай басқаруы керектігі, оқу сапасын қалай тексеріп, бақылауға алуға тиістілігі айқын болғаны жөн. Қазіргі дидактика оқушыны басты нысан ретінде қарастырады. Ал мұғалімнің рөлі пәннің өзіндік ерекшеліктерін, нақты оқу жағдайын, баланың жас ерекшелігін есеп¬ке ала отырып, оқушымен бірге таным баспалдақтарымен жүріп өтеді, әлбетте, мұнда баланың белсендігі мен дербестігіне сүйенеді. Мұғалім мен оқушының бірлескен іс-әрекеттері оқушылардың оқу мотивациясы; оқушының білім-біліктері, іскерліктері мен тәжірибелерін белсендіру; жаңа оқу материалын меңгертуді ұйымдастыру; оқыту нәтижелілігін анықтау кезеңдерінен тұрады. Мұндағы мұғалім қызметінің мәні басқару болса, оқушылардың қызметі – оқу: білімді меңгеру, біліктер мен іскерлік дағдыларын иге¬ру, оларды іс жүзінде қолдана білу. Әрбір мұғалім сабаққа даярлық алдында проблемалық міндеттердің шешімін қарастырады. Онда мұғалім жаңа материалды меңгерту үшін өткен материалдардан нелерді тірек етіп алуға болады; осы кезге дейін қалыптасқан қандай біліктер мен дағдыларды жаңаша қалыптастыруға тірек бола алады; оқушының ойлау, қабылдау, сезіну, еске түсіру, сөйлеу қабілеттерін дамыту үшін қандай тапсырма¬лар мен жаттығулар ұсынған жөн; оқушылардың алған білімдерін бақылап, тексеру үшін қандай практикалық материалдар қолданған дұрыс деген проблемалық сауалдарға жауап іздестіреді. Демек, мұғалім өзін толғандырған осынау мәселелерге жауап алуды алдын ала бағдарлайды.
Кіші мектептік жас тұлғаның шығармашылық әлеуетін дамыту үшін мейлінше қолайлы кезең болып табылады.
Бастауыш мектеп мұғалімі – ерекше мұғалім. Балалардың бойында адамгершілік қасиеттерді дамытуда мұғалімнің үлгісі мен әсер-ықпалы ерекше орын алады. «Мұғалім мәңгі нұрдың қызметшісі. Ол барлық ой мен қимыл әрекетіне ақылдың дәнін сеуіп, нұр құятын тынымсыз лаулаған жалын иесі. Оларға тамаша қызмет тапсырылған, күн астында одан жоғары ешнәрсе болмақ емес», – деген Я.А.Коменский. Мұғалімнің жеке басының, оның адами қасиетінің көрінісі бала үшін орасан рөл атқарады. Ерік-қайраты күшті, мінезге бай болу – мұғалімнің жеке басына қойылатын талап болмақ.
Мұғалім мамандығы ең қиын да маңызды, жауапкершілікті әрі қызықты мамандық. Қазіргі бастауыш мектепке жоғары кәсіби дайындығы бар мұғалім қажет. Ол мұғалім білгір, талантты, жауапкершілікті болуы әрбір ата-ана үшін маңызды. Өйткені ата-ана мұғалімге өзінің ең қымбаттысын – өзінің баласын табыстайды, ондағы ниет – мейірімді де ақылды адам етіп тәрбиелейді деген сенім. Әрбір жас мұғалім мектептегі басты құндылықтар оқушы мен мұғалім, олардың бірлескен еңбегі екенін жақсылап ұғынуы тиіс. Жалпы мектептің іс-әрекеті, мұғалімнің қызметі баланың табиғатына нұқсан келтірмейтін, балаға көмектесетін жағдай туғызуы болып табылады. Мұғалім өз ісінің шебері атану үшін адамгершілік пен кәсіби тұрғыдан сайма-сай тұлға болуы тиіс, яғни ең алдымен, оның адами қасиеті басты нәрсе болып саналады, сонымен қатар ол кәсіби ойлап, әрекет ете алатын маман болуы керек.

1. Қоғамдық білім негіздері:Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-сыныбына арналған окулық / Ә.Нысанбаев, Ғ.Есім, М.Изотов, К.Жүкешев, т.б. - Алматы: "Мектеп" баспасы, 2006. ISBN 9965-33-570-2