Ұлттандыру әрекетінің теориялық және тәжірибелік мәселелерін зерттеу

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ5

1 ҰЛТТАНДЫРУ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК

1. 1 Ұлттандырудың түсінігі, құқықтық табиғаты және тарихи

прецеденттері. . 10

1. 2 Ұлттандыруды жүзеге асыру нысандары. 23

1. 3 Ұлттандырудың халықаралық-құқықтық реттелуі. 26

2 ҰЛТТАНДЫРУДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ

2. 1 Ұлттандырылған мүлікке өтемақы төлеу мәселесі. 34

2. 2 Ұлттандыру туралы заңның аумақтан тыс әрекеті. 44

3 ҰЛТТАНДЫРУДЫҢ КОЛЛИЗИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ

3. 1 Мүлік орналасқан жер заңы мен ұлттандыру туралы актінің

әрекеті. . 52

3. 2 Заңды тұлға ұлтының заңы және ұлттандыру туралы актінің

әрекеті. . 57

3. 3 Ұлттандыру және жария тәртіп туралы ескертпе61

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 66

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ. 70

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі заманғы тиімді экономика мемлекеттік реттеу мен еркін нарықтың балансында әрекет етеді, ал ұлттандыру1 мен жекешелендіру бұл балансқа жету мақсатында қолданылатын нарықтық механизмнің құралдары болып табылады.

Тәуелсіздікке қол жеткізген сәттен Қазақстан Республикасының экономикалық саясаты басым түрде жеке секторды құруға бағыт алды, бұл мақсатта оның дамуын ынталандыратын жағымды жағдайлар да жасалынды. Өкімет жеке меншікті нарықтық экономиканың қозғаушы күші ретінде таныды және қазір де таниды. Сол себепті, экономикалық реформаның алғашқы қадамдарынан бастап, мемлекеттің өзінің меншігіне деген қатынасы бірбеткей болды және мемлекет меншігін жекешелендіру нысанында ғана көрініс тапты.

Мұндай саясаттың нәтижелерінің бірі - мемлекеттің экономикаға араласуының жағымсыздығы және ұлттандырудың қазіргі заман талаптарына қайшы келуі туралы жалған сенімнің кеңінен өріс алуы. Көптеген авторлардың ұлттандыруды өзекті және заң шығарушы алдында тұрған көкейтесті мәселе емес деп санауы және оған тиісті көңіл бөлмеуі де осыдан. Дегенмен, әлемдік тәжірибеге жүгінсек, ұлттандырудың қоғам мүшелерінің басым бөлігінің қажеттіліктерін қамтамасыз етудің, мемлекет тұрғындарының әл-ауқатын жақсартудың, дағдарыс жағдайында тиімді экономикалық саясат жүргізудің және мемлекеттік көмекке жүгінген мекемелерді «құтқарудың» нәтижелі құралы болып табылуы ешбір күмән қалдырмайды. Жеке меншікті мемлекеттік меншікке айналдыру шарасы қырық ғасыр бұрын Египетте бастау алып, сол кезеңнен бері Еуропа, Солтүстік Америка, Азия, Латын Америкасы, Африканың бірқатар елдерінде жүзеге асырылды. XXI ғасырдың өзінде-ақ қоғамдық-қажетті шара ретінде ұлттандыруды Венесуэла, Боливия, Чад, Ресей Федерациясы, АҚШ, Батыс Еуропа елдері және өзге де елдер жүргізген. Тәуелсіздікке қол жеткізгеннен бері Қазақстан Республикасы да бірнеше рет ұлттандыру шарасын іске асырған. Сол себепті, қазіргі таңда ұлттандыру - бұл ескірген және зерттеуді қажет етпейтін тақырып емес, бүкілқоғамдық деңгейде маңызы және қажеттілігі бар мәселе. Ұлттандырудың сирек қолданылуы оның ауқымды, төтенше және ерекше қажетті (яғни өзге әдістерді қолдану мүмкін болмаған жағдайда жүргізілетін) шара болуымен түсіндіріледі. Бұл оның тиісті түрде заңи регламенттелу қажеттілігін білдіреді. Алайда ұлттандыруды реттейтін ҚР заңнамасы, өкінішке орай, біз үшін жауаптардан гөрі, сұрақтар тудырады.

Ұлттандыру ұғымы ҚР жасасқан халықаралық шарттардың басым бөлігінде қолданылғанмен, оның нақты анықтамасын ҚР құқығы бермейді. Ұлттандыруға түсінік берген бірден-бір ұлттық нормативті-құқықтық акт ретінде ҚР Азаматтық Кодексі оны «азаматтар мен заңды тұлғалардың жеке меншігіндегі мүлікті мемлекеттік меншікке айналдыру» деп анықтайды. Мұндай тұжырымның толықсыздығы және бұлдырлығы соншалық, ол мүліктен күштеп айырудың өзге де негіздеріне қатысты қолданыла алады. Оған қоса, ұлттандырудың негіздемесіне қатысты ұлттық заңнамада ішкі қақтығыс байқалады: ҚР Конституциясы соттың шешімінсіз ешкімді өз мүлкінен айыруға болмайтындығын бекітсе, ҚР Азаматтық Кодексі заң негізінде мүлікті мемлекеттік меншікке айналдыру мүмкіндігін көздейді. Мұндай әркелкілік өз кезегінде заңды түсіндірудің анықсыздығын тудырады.

ҚР Конституциясы мүліктен күштеп айырудың міндетті шарттары ретінде - оның заңмен көзделген ерекше жағдайларда жүргізілуін, мемлекет мұқтажы үшін жүргізілуін және мүлікке толық өтемақының төленуін белгілейді. Дегенмен, ұлттандыру жүргізілетін ерекше жағдайлар заңи тұрғыдан әлі бекітілмеген, ал ұлттандырылған мүлікке өтемақы төлеудің мөлшері, шарттары мен тәртібі тек оның толық мөлшерде болуы туралы нормамен ғана шектелген. Әрине, мүліктік құқықтарынан айырылған (шектелген) тұлғалар алдын-ала және анық түрде олардың құқықтарын мәжбүрлі түрде тоқтатудың (шектеудің) тәртібі мен шарттарын білуі тиіс. Оған қоса, заңи олқылықтарды жою, ұлттық және шетелдік инвесторлар үшін жағымды инвестициялық климат жасау және, жалпы, қоғамның әлеуметтік саясы мен анықтылықты тудыру мақсатында қазақстандық заң шығарушы ұлттандыру туралы арнайы заң қабылдауы қажет.

Ұлттандырудың ұлттық материалық нормаларының жетіксіздігімен қатар, оның коллизиялық мәселелері де әркелкі. Ұлттандыру жүргізуші мемлекеттің аумағында күштеп айырылатын мүліктің тағдыры анық шешіледі. Алайда, мүлік ұлттандыру сәтінде шетелдік мемлекет аумағында орналасқан жағдайда, оны ұлттандыру актісі қазіргі таңға дейін тиісті түрде реттелмеген мәселелер кешенін тудырады. Мәселен, ұлттандырылған заңды тұлғаның шетелдік мемлекетте орналасқан мүлкіне (соның ішінде, филиалы не өкілдігіне) қатысты құқық коллизиясы қай құқықтық тәртіптің пайдасына шешілетіні анық емес.

Сырт көзбен қарағанда, ұлттандыру мәселесі толығымен ұлттық құқықтың пәні болып табылатын тәрізді, дегенмен ол (дәлірек айтсақ, шетелдік мүлікті ұлттандыру) бүкіл XX ғасыр бойы халықаралық құқық деңгейінде де белсенді түрде қарастырылған. Бұны көптеген ғылыми еңбектер, сот тәжірибесі, халықаралық үкіметаралық және үкіметаралық емес ұйымдардың жұмысы растайды. Ұлттандыру халықаралық құқықтағы ең шиеленіскен мәселелердің бірі болып қалуымен қатар, ол идеологиялық қақтығыстар мен халықаралық қатынастардағы өзгерістер елеулі түрде ықпал ететін сала болып табылады. Шынымен де, ұлттандыруға жүргізілген зерттеулерде әрқашан да осы зерттеу жүргізілген кезеңдегі тенденциялар көрініс тапқан. Сол себепті, қазіргі таңда халықаралық құқықтың динамикасын есепке алатын жаңа зерттеулер қажет. Ұлттандырудың халықаралық құқықта туындайтын негізгі мәселелері - бұл ұлттандырылған мүлікке өтемақы төлеу және ұлттандыру туралы заңның аумақтан тыс әрекеті. Халықаралық құқықтың дамуының қазіргі деңгейінде тағы бір мәселе туындап отыр - бұл ішкі мемлекеттік актілердің осы саладағы халықаралық-құқықтық нормаларға сәйкес келуі. Ұлттандыру актісін жүзеге асыру кезінде мемлекетаралық қатынастардың күрделенуін болдырмау үшін қайтадан ұлттандыру мәселесінің халықаралық-құқықтық тұрғыдан реттелуіне де жүгінгеніміз жөн.

Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Қазақстандық құқықтық ғылымда халықаралық жеке құқық тұрғысындағы ұлттандыру мәселесі 2004 жылы қорғалған Э. С. Абдрахманованың «Право собственности в международном частном праве» атты кандидаттық диссертациясының құрамында зерттелді, дегенмен, ұлттық құқықтық доктринада бұл мәселеге жүйелі түрде зерттеу жүргізген арнайы еңбек жоқ екендігін атап өткен жөн.

Кеңестік заңи әдебиетте ұлттандыру, оның халықаралық сипаттағы құқықтық салдары туралы мәселеге арналған негізгі еңбек атақты кеңестік ғалым Г. Е. Вилковпен 1962 жылы жазылған, алайда бұл зерттеуде қозғалған кейбір мәселелер қазіргі халықаралық құқық тұрғысынан қайта қарауды қажет етеді. Бұл мәселенің жекелеген қырлары Абыкеева А. Г., Бобров Р. Л., Бараташвили Д. И., Йодковский А. Н., Корнеев С. М., Крылов С. Б., Лукашук И. И., Лунц Л. А., Перетерский И. С., Покрытан А. К., Ушаков Н. А. және өзге де ғалымдардың ғылыми зерттеу объектісі болды. Ұлттандыру мәселесінің жекелеген қырларына арналған кеңестік әдебиеттер тізімі өте ауқымды болып көрінгенмен, бұл еңбектерде қарастырылған мәселелер келесі екі мәселеге келіп тірелді: біріншіден, бұл Кеңестік Одақпен жүргізілген ұлттандырудың халықаралық құқыққа сай келуін дәлелдеу; екіншіден, мемлекеттің өз табиғи ресурстарын ұлттандыруға егеменді құқығы қағидасын қорғау. Бұл еңбектерде социалистік, капиталистік және дамушы елдердегі ұлттандыру ажыратылды, оған қоса, халықаралық құқықта ұлттандырылған мүлікке өтемақы төлеу қағидасының жоқ екендігі туралы пікір білдірілді.

Ұлттандыру мәселесін қозғаған ресейлік жаңа құқықтық зерттеулер арасында Ануфриева Л. П., Богуславский М. М., Дмитриева Г. К., Ермолаев В. Г., Звеков В. П., Сиваков О. В., және өзге де ғалымдардың еңбектерін ерекшелеуге болады. Аталған еңбектерде ұлттандырудың коллизиялық мәселелеріне екпін жасалады.

Мемлекеттің өз тұлғаларының да, шетелдік тұлғалардың да мүлкіне қатысты ұлттандыру жүргізу құқығы шетелдік авторлардың - Эмер де Ваттель, М. Вольф, Г. Лаутерпахт, Л. Оппенгейм, Л. Раапе, А. Фердросс, Дж. Чешир және П. Норт, т. б. заңгер-ғалымдардың еңбектерінде қарастырылды. Бұл ғалымдар я мемлекеттің егемендігі мен иммунитеті мәселесін ұлттандыру мәселесін қозғамай-ақ қарастырды, я ұлттандыруды және бұл актіден туындайтын салдарды мемлекет егемендігінің әрекетімен ұштастыра қарастырды. Айта кететін жайт, егер кеңестік (ресейлік) доктринада ұлттандыруға қатысты мәселелердің бірыңғай концепциясы қалыптасса, бұл шетелдік авторлар өз пікірлерінің бір-біріне мүлде сәйкес келмеуімен ерекшеленеді. Мұндай әртүрлілік, әсіресе, ұлттандырылған мүлікке өтемақы төлеу мәселесінде көрініс табады.

Қазіргі қоғамның дамуынан байқайтынымыздай, қоғамның экономикалық, саяси жүйелерімен қатар, құқықтық жүйелері де өзгерістерге ұшырай алады. Тұлғалардың және капиталдың әлемдік интерграциясы ҚР-да да, шетелдік елдерде де экономиканы мемлекеттік реттеудің әдістерін өзгертудің қажеттілігін тудырады.

Бұл дипломдық жұмыс қазақстандық құқықта халықаралық жеке құқық саласында ұлттандыру мәселесін реттеуді зерттеуге арналған монографиялық деңгейдегі алғашқы жұмыс болып табылады.

Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты - бұл ұлттандыру әрекетінің теориялық және тәжірибелік мәселелерін зерттеу, ұлттық және шетелдік тұлғалардың мүліктік құқықтарын қорғаудың құқықтық механизмдеріне ізденіс жасау және халықаралық құқықта мемлекеттердің ұлттандыру жүргізуінің шарттарын реттейтін қағидалар мен нормаларды анықтау.

Бұл мақсат автордың алдына келесідей міндеттерді қойды:

«Ұлттандыру» ұғымын кеңінен түсіндіру;
Қазақстандық құқықтың ұлттандыру, оны жүргізу негіздемесі, тәртібі және шарттары туралы нормаларын бірыңғайландыру жолдарын іздестіру;
Ұлттандыру жүргізу нысандарын айқындау;
Мемлекеттің өзінің ұлттандыру құқығын жүзеге асыруы бойынша халықаралық құқықта қалыптасқан қағидалар мен нормаларды анықтау;
Ұлттандыру жүргізудің міндетті шарты ретінде өтемақы төлеу мәселесінің қазақстандық және халықаралық құқықпен реттелуін, «тез, толық және тиімді өтемақы» концепциясының әрекетін зерттеу;
Ұлттандырудың кеңістікте және тұлғалар шеңбері бойынша қолданылу әрекеті мәселесін талқылау;
Ұлттандырудың коллизиялық мәселелерін зерттеу;
Ұлттандыруға қатысты дауларды қарау кезінде шетелдік соттың жария тәртіп туралы ескертпені қолдануының шектерін анықтау.

Зерттеудің объектісі мен пәні. Дипломдық жұмыстың объектісі - бұл мемлекеттің ұлттық және шетелдік тұлғалардың жеке меншігін мемлекет меншігіне айналдыру актісіне қатысты қалыптасатын құқықтық қатынастар. Дипломдық жұмыстың пәні - бұл ұлттандырудың халықаралық жеке құқық саласындағы мәселелері.

Зерттеудің ғылыми-әдістемелік базасы. Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізі ретінде басым түрде материалистік диалектиканың жалпы әдісі қолданылды. Оған қоса, жұмысты даярлау барысында тарихи және логикалық әдістерге ерекше көңіл бөлінді, өйткені бұл әдістер ұлттандыруды ұлттық-құқықтық және халықаралық-құқықтық реттеудің пайда болу және дамуының динамикасын көрсетеді. Аталған әдістердің қолданылуы, сәйкесінше, анализ, синтез, сипаттау әдістерінің де қолданылуын білдіреді. Сонымен қатар, ұқсастық (аналогия) және салыстыру әдістері де пайдаланылды.

Қорғауға шығарылатын ережелер.

Ұлттандыру - бұл мемлекеттің мәжбүрлік күшімен қамтамасыз етілген, мемлекеттің юрисдикциясы шегінде мүліктік кешендер мен мүліктік құқықтардың жеке меншіктен, соның арасында шетелдік жеке және заңды тұлғалардың жеке меншігінен, мемлекеттік меншікке ауысуын жүзеге асыруға бағытталған, жалпыұлттық мүдделер үшін және бұрынғы меншік иелеріне осы актімен және халықаралық құқықпен белгіленген шарттарда әділ өтемақы төлеумен ілесе жүргізілетін құқыққа сай ішкі мемлекеттік акт. Мүліктік құқықтарды тоқтату (шектеу) туралы нормаларды нақтылау, жалпылау және жүйелеу мақсатында қазақстандық заң шығарушы ұлттандырудың негіздемесі, тәртібі және шарттарын анықтайтын арнайы акті - мүлікті мемлекет меншігіне айналдыру (ұлттандыру) туралы заң қабылдауы тиіс. Осындай заң негізінде жекелеген мүліктерді не мүліктік құқықтарды ұлттандыру туралы арнайы заңдар қабылдана алады.
Ұлттандыру кезінде төленетін өтемақыны есептеу әдістемесін даярлау жолымен оның есептеу тәртібі мен мөлшерін анықтау ұсынылады. Халықаралық құқықта тез, толық және тиімді өтемақы төлеу нормасы жоқ, дегенмен, әділ өтемақы төлеу қағидасы қалыптасты. ҚР құқығында бекітілген ұлттандырылған мүлікке толық өтемақы төлеу қағидасын әділ өтемақы төлеу қағидасына алмастыру ұсынылады.
Жеке тұлғаның меншік иесі құқықтарын иелену және өз мүлкін басқару қабілеті lex rei sitae бойынша реттеледі, сол себепті оның шетелдік мемлекетте орналасқан меншігіне қатысты мүліктік құқықтар көлемі ұлттандырушы мемлекетпен шектеліне алмайды. Ал заңды тұлғаның құқық қабілеттігі lex societatis тәртібіне бағынады, демек оның шетелде орналасқан мүлкін басқару бойынша құқықтары осы заңды тұлға тиесілі мемлекеттің ұлттандыру шарасына ұшырай алады. Мемлекеттің конституциялық нормасы жеке меншік құқығын адамның негізгі құқықтарының бірі ретінде таныса және осы құқықты сақтауға және қорғауға кепілдік берсе, бұл мемлекеттің соты шетелдік мемлекеттің ұлттандыру шарасына қатысты дау бойынша жария тәртіп туралы ескертпені қолдана алады.

Зерттеудің тәжірибелік маңызы. Дипломдық жұмыстың теориялық нәтижелері және тәжірибелік ұсыныстары ұлттандырудың мүліктік құқықтарды шектеу нысаны ретіндегі мәні туралы тұжырымдарда, адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған нормаларды бірыңғайландыру, өзгерту және толықтыру арқылы заңнаманы жетілдіру жолдарын іздеуде, инвестициялардың саяси тәуекелдерін азайту жолдарын зерттейтін қолданбалы зерттеулерде қолданыла алады.

Жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, сегіз параграфты біріктіретін үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Дипломдық жұмыстың көлемі - 73 бет.

1 ҰЛТТАНДЫРУ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК

Ұлттандырудың түсінігі, құқықтық табиғаты және тарихи

прецеденттері

Барлық дерлік мемлекеттердің ішкі құқығы, соның ішінде ҚР заңнамасы, жеке не заңды тұлғалардың заттық құқықтарын тоқтатудың (шектеудің) негіздемелерінің бірі ретінде ұлттандыру (экспроприация) институтын бекітеді. Оның өзге негіздемелерден ерекшелігі - айрықша маңыздылығына қарамастан, оның ұлттық құқықта анық регламенттелмеуі және жеке меншікті, әсіресе шетелдік жеке меншікті ұлттандырудың мемлекетаралық қатынастардың өзекті мәселесіне айналуы.

Қазіргі кезде мемлекеттің жеке сектор қызметіне және жеке меншіктің реттелуіне ешбір шектеусіз араласуына міндетті болатын екі негізгі себептің бар екендігі құқықтық әдебиетте біраз рет айтылған. Біріншіден, бұл қоғамдық қауіпсіздік және ұлт денсаулығының қамын ойлау, ал екіншіден, бұл кейбір салалардың экономикалық дамуының қажеттілігі. Бұл негізгі себептер ортақ мақсатпен бірігеді: ол - жалпы игіліктің қамын ойлау. Мәселен, А. Коутли жазған: «Мемлекетке кейбір тұлғалардың меншігін ұлтқа беруге рұқсат ететін себептер бар. Ұлттандыруды жүзеге асырып жатқан мемлекет қарастыратын ұлттандыру себептері жария, саяси, экономикалық және әлеуметтік тәртіпке жатады деп айтуымызға болады . . . Саяси тұрғыдан, белгілі бір мекемелерді не салаларды ұлттандыру бұл мекемелер не салалар мемлекеттің егемендігіне және оның беделінің күшіне қауіп төндірген жағдайда қажетті. Экономикалық және әлеуметтік тұрғыдан, ұлттандырылған мекемелердің бұрынғыдан жоғары тиімділігі болуға және халықтың дәулеттілігін қамтамасыз ету мақсатында ұлттық экономикамен сәйкесуге қабілеті болады. Кез келген аталған себеп мемлекеттің қажет болған жағдайда ұлттандыруға жүгіну құқығын, тіпті міндетін ақтауға жарайды. Көп жағдайда бұл себептер бірігеді» [1, 63-б. ] . Индиялық премьер-министр Индира Ганди ұлттандыру туралы: «Ұлттандыру өздігінен мақсат емес, тек белгілі бір кең ауқымды әлеуметтік және экономикалық мақсаттарға жетудің құралы ғана» - деген [2, 10-б. ] .

Мемлекеттің қоғамдық қажетті өндіріске қатысты мәселелерге және жеке меншік мәселелеріне араласуы ерте кезден бастап орын алған. Тарихқа сенсек, қызметтің белгілі бір түрлеріне мемлекеттік бақылауды (мемлекеттік монополияны) орнату әрекеттерінің алғашқысы болып, қырық ғасыр бұрын Египеттегі балауыз өндірісін «квази-ұлттандыру» танылады. Бұл өндірістің қоғамдық маңызы балауыздың мумияларды консервациялау үшін қолданылуында болды. 1789 жылдың қараша айында Францияның Құрылтай жиналысы, қаржы дағдарысын жою және шіркеу билігін әлсірету үшін, шіркеу жерлерін тәркілеп, оларды «ұлттық мүлік» деп жариялауды қаулы етеді. Ұлттандырудың халықаралық қырларына арналған еңбектерде Еуропадағы шетелдік меншікті ұлттандырудың алғашқы жағдайларының бірі жиі мысалға келтіріледі: 1838 жылғы 9 шілдеде қабылдаған заңмен Сицилия королі барлық кен орындары ағылшын меншік иелеріне тиесілі болған күкіртті өндіруге және сатуға мемлекеттік монополия орнатады.

1917 жылы Қазан төңкерісі нәтижесінде РСФСР-да большевиктер билігі орнатылған соң, бүкіл ел аумағында жеке меншікті тұтасымен жою мақсатында, тарихта алғаш рет жаппай ұлттандыру жүргізілді. КСРО-дағы жерді ұлттандыру үрдісін сипаттай отырып, А. Г Абыкеева келесідей жазған: «Пролетариат диктатурасы кезінде жерді ұлттандыру Коммунистік партиямен капитализмнен социализмге өтпелі кезеңде елдің экономикасын социалистік қайта құруға бағытталған барлық іс-шаралардың ең маңызды бөлігі ретінде қарастырылды. Ол өндіріс құралдары - фабрикаларды, зауыттарды, көлікті, т. б. -ұлттандырумен тығыз байланысты болды» [3, 31-б. ] .

Францияда XIX ғасыр соңында кейбір өндірістерді ұлттандыру туралы мәселе белсенді түрде талқыланған, алайда өндірістің әскери салаларын мемлекеттендіруге бағытталған қадамдар тек I Дүниежүзілік соғыс кезеңінде ғана жасалған. Одан кейін, 1937 жылы темір жолдарды ұлттандыру, II Дүниежүзілік соғыстан кейін Францияның коммунистік партиясының қысымымен кейбір ірі мекемелерді мемлекеттік меншікке айналдыру орын алды. Мәселен, 1946 жылы Францияда газ және электроэнергия өндіретін мекемелер ұлттандырылды, бұл компаниялардың акционерлері болып француздармен қатар, бельгиялық, ағылшын, швейцарлық жеке және заңды тұлғалар табылған. Ұлттандыру актісі Англия, Швейцария және Бельгия үкіметтерімен танылды, олар өз кезегінде Франциямен ұлттандырылған активтерге өтемақы төлеу тәртібі туралы келісімдерге қол жеткізді. Ұлыбританияда 13. 04. 1932ж. Заңмен жолаушы көлігін алғаш рет ұлттандыру жүзеге асырылған. II Дүниежүзілік соғыс барысында лейбористер партиясының бастамасымен Англияны ұлттандыру толқыны басты, нәтижесінде көмір шахталары, көліктің барлық түрлері, болат құятын өндіріс, электроэнергия өндірісі, медициналық мекемелер ұлттандырылған. Ағылшын заңдары ағылшын және шетелдік меншік иелері арасында ешқандай айырмашылық орнатпаған және ұлттандырылған мүліктің меншік иелерінің баламалы өтемақы алу мүмкіндігін көздеген. 1938 жылы Мексикада АҚШ тұлғаларына тиесілі кейбір мұнай компанияларын мемлекет меншігіне айналдыру туралы заң қабылданды. АҚШ үкіметі мексикалық үкіметтің құқыққа сай әрекеттерін ресми түрде растап, ол егеменді мемлекеттің мемлекет мұқтажына меншікті ұлттандыру құқығын сәйкес өтемақы төленген жағдайда таниды деген шарт қойған.

Шығыс Еуропа елдерінде ұлттандыру бірден II Дүниежүзілік соғыстан кейін жүргізілген. Бір елдерде жеке меншікті алу тәркілеу актілерімен басталса (Албания, Болгария), өзгелерінде мемлекет басқаруындағы мүлік ұғымы қолданылған (секвестр - Чехословакияда, көмір шахталарының және ауыр өндіріс мекемелерінің мемлекет басқаруына ауысуы - Венгрияда) [4, 111-б. ] . Азия және Африкада II Дүниежүзілік соғыстан кейін ұлт-азаттық күрестің өсуіне байланысты экономиканы империалистік эксплуатациядан босату үшін қозғалыс басталған, нәтижесінде ұлттық пайдалы қазбаларды барлау және өндіруді мемлекет қолына шоғырландыру мақсатында бірқатар елдерде ұлттандыру жүргізілген (мәселен, 50-жылдары Индонезияда шетелдік мұнай өндіруші компаниялардың, банктер мен плантациялардың ұлттандырылуы, 1956 жылы Египетте Суэц каналы Компаниясының ұлттандырылуы, 1971 жылы Ливияда мұнай өндіруші компаниялардың ұлттандырылуы, т. б. ) . Одан кейін жылжысақ, 70-жылдары Иранда шетелдік жеке меншік түгелімен дерлік ұлттандырылады, 1971 жылы Чили үкіметі ірі мыс кен орындарын және өзге табиғи ресурстар өндірісін олардың шетелдік монополист-иелерінен сатып алады. 80-жылдары Францияда барлық дерлік банкілер, ал АҚШ-та жолаушылық темір жолдар ұлттандырылған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.