Биосинтезге әсер ететін көмірсулар

Биосинтезге әсер ететін көмірсулар.
Көмірсу – барлық тірі организмде негізгі энергия беретін зат және көміртегінің көзі. Ал көміртегі дегеніміз – бүкіл тіршіліктің негізгі элементі.
Олардың эмпериялық формуласы Cn(H2O)m. Қазіргі кезде құрамына кіретін сутегі мен оттегінің ара салмағы формуладағы өзгеше де заттар кездесеоді, бірақ олар да сөз жоқ углеводтар класына жатады.
Углеводтар жасыл өсімдіктердің жапырағында көмірқышқыл газ СО2 мен судан күн энергиясының есебінен, хлорофилдің белсенді араласуынан синтезделеді. Бұл процесс фотосинтез деп аталады. Фотосинтездің мәнін XIX ғасырдың соңына таман ұлы орыс ғалымы К.А.Тимирязев ашты.
жарық энергиясы С6Н12О6+6О2
Хлорофилл Глюкоза

Фотосинтез процесінің нәтижесінде ең қарапайым қант-глюкоза түзіледі де, молекулалықоттегі бөлініп шығады. Әрі қарай глюкоза молекуласынан су бөлінеді де, ол сахароза, крахмал, целлюлоза және т.б. күрделі канттарға айналады. Өсімдік тіршілігі үшін қажетті липидтер, белоктар басқа да заттар синтезделу үшін глюкоза негізгі материал болып табылады.
Сонымен фотосинтез дегеніміз - бүкіл жер бетінде органикалық қосылыстар түзілетін жалғыз ғана процесс және біздің планетамыздағы молекулалық оттегінің бірден-бір қайнар көзі.
Углеводтардың классификациясы
Өз молекулаларының күрделілігіне қарай 3 класқа бөлінеді. Олар: моносахаридаер, дисахаридтер мен олигосахаридтер жене полисахаридтер.
1. Моносахаридтер немесе жай қанттар. Моносахаридтер гидролизденбейді, оларға: глюкоза, фруктоза, манноза, рибоза, дезоксирибоза және басқалар жатады.
2. Дисахаридтер мен олигосахаридтер. Дисахаридтер гидролиз кезінде моносахаридтердің екі молекудасына ыдырайды. Олар: сахароза, лактоза, мальтоза, целлобиоза, Олигосахаридтер дегеніміз - әр молекуласы үш және

Әдебиеттер тізімі

1. Калунянц К.А., Голгер Л.И. Микробные ферментные препараты.-М.: Пищевая промышленность, 1979-303 с.
2. Грачева И.М., Гаврилова Н.Н., Иванова Л.А. Технология микробных белковых препаратов, аминокислот и жиров.-М.: Пищевая промышленность, 1980-448 с.
3. Биотехнология: Учебное пособие для ВУЗов: к.н.б/ под. ред. Н.С. Егорова, В.Д. Самуилова,- М.: Высшая школа, 1987-142 с.
4. Промышленная микробиология/ Под. ред. Н.С. Егорова, В.Д. Самуилова,-М.: Высшая школа, 1989-688 с.
5. Елинов Н.П. Основы биотехнологии-С-Пб Высшая школа 1995-600 с.
6. А.А. Красноштанова, И.А. Крылов, Е.С. Бабусенко общая биотехнология. Учебное пособие для ВУЗов М.:2001-41-50 с.

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
1. Биосинтезге әсер ететін көмірсулар
Көмірсулардың классификациясы
Моносахарид
Дисахаридтер мен олигасахаридтер
Полисахаридтер

2. Нақты жағдайда сипаттау
Гликогеннің синтезделуі
Гликогеннің ыдырауы

3. Кейске тапсырма
Текстік тапсырма

4. Дұрыс жауаптары
Тест тапсырмасы бойынша дұрыс жауап

Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Биосинтезге әсер ететін көмірсулар.
Көмірсу – барлық тірі организмде негізгі энергия беретін зат және
көміртегінің көзі. Ал көміртегі дегеніміз – бүкіл тіршіліктің негізгі
элементі.
Олардың эмпериялық формуласы Cn(H2O)m. Қазіргі кезде құрамына кіретін
сутегі мен оттегінің ара салмағы формуладағы өзгеше де заттар кездесеоді,
бірақ олар да сөз жоқ углеводтар класына жатады.
Углеводтар жасыл өсімдіктердің жапырағында көмірқышқыл газ СО2 мен
судан күн энергиясының есебінен, хлорофилдің белсенді араласуынан
синтезделеді. Бұл процесс фотосинтез деп аталады. Фотосинтездің мәнін XIX
ғасырдың соңына таман ұлы орыс ғалымы К.А.Тимирязев ашты.
жарық энергиясы С6Н12О6+6О2
Хлорофилл Глюкоза

Фотосинтез процесінің нәтижесінде ең қарапайым қант-глюкоза түзіледі
де, молекулалықоттегі бөлініп шығады. Әрі қарай глюкоза молекуласынан су
бөлінеді де, ол сахароза, крахмал, целлюлоза және т.б. күрделі канттарға
айналады. Өсімдік тіршілігі үшін қажетті липидтер, белоктар басқа да
заттар синтезделу үшін глюкоза негізгі материал болып табылады.
Сонымен фотосинтез дегеніміз - бүкіл жер бетінде органикалық
қосылыстар түзілетін жалғыз ғана процесс және біздің планетамыздағы
молекулалық оттегінің бірден-бір қайнар көзі.
Углеводтардың классификациясы
Өз молекулаларының күрделілігіне қарай 3 класқа бөлінеді. Олар:
моносахаридаер, дисахаридтер мен олигосахаридтер жене полисахаридтер.
1. Моносахаридтер немесе жай қанттар. Моносахаридтер гидролизденбейді,
оларға: глюкоза, фруктоза, манноза, рибоза, дезоксирибоза және басқалар
жатады.
2. Дисахаридтер мен олигосахаридтер. Дисахаридтер гидролиз кезінде
моносахаридтердің екі молекудасына ыдырайды. Олар: сахароза, лактоза,
мальтоза, целлобиоза, Олигосахаридтер дегеніміз - әр молекуласы үш және
одан көп оған дейін моносахаридтерден тұратын углеводтар. Мысалы,
рафиноза молекуласы глюкозаның галактозаның және фруктозаның қалдықтарынан
тұрады.
3. Полисахаридтер - молекулалық массасы жоғары күрделі заттар. Олар
толық гидролизденген кезден n моносахеридтер молекуласына ыдырайды.
Полисахаридтерге жататындар: крахмал, целлюлоза, гликоген, инулин және
басқалар.
Моносахаридтер
Моносахаридтер - ең қарапайым углеводтар. Олар - құрамына бірнеше
гидроксил топтары бар альдегидридтер немесе кетондар, сондықтан альдоэалер
не кетозелар деп аталады. Өзінің құрамына кіретін көміртегі атомдарының
санына және гидроксильдік топтар санына қарамай, альдозаларда альдегидтік
топ , ал кетозаларда карбонильдік топ СHO функционалдық тптар болып
табылады. Бұл топтардың реакцияласу қабілеті өте жоғары болады.
Моносахаридтердің эмпериялық формуласы СН2Оn мұндағы n бүтін сан және 3-
9 шамасындай.
Моносахаридтердің ішінде әсіресе көбірек таралған гексозалар (n=6]
мен пентозалар (n=5] .
Гексозалар. Гексозасардың С6Н12О6 негізгі өкілдері: глюкоза жүзім
қанты, фруктоза жеміс қанты галактоза және манноза. Бұлардың ішінде тек
фзуктоза ғана кетозаға жатады, басқалары альдозалар.

Формуладан көрініп отырғандай альдоза-гексозада көміртегінің
асимметриялық немесе хиральдық гректің cheir= қол деген сөзінен шыққан 4
атомы бар екен, олар жұлдызнаман белгіленіп көрсетіледі. Ал кетоза-
гексозада ондай атомдар саны - 3. Демек, гексоза-альдозаның 212 = 24 =16,
гексоза-кесозаның 212 = 23 = 8 стереоизомерлері болады мұндағы п
көміртегінің асимметриялық атомдары санын көрсетеді. Стереоизомерлер
оптикалық актавті заттар - олар жарықтың поляризацияланған сәуле
жазықтығының оңға немесе солға қарай айналдыратын изомерлер кеңістіктің
құрылысы Д және L әрпімен белгілейді. Стереоизомерлердің пішін үйлесімін
салыстыру үшін бастапқы зат ретінде глицерин қабылданған, ол екі антипод
түрінде кездеседі.

Мұнда формуладан байқалғандай, С асимметриялық атомының –ОН тобы оң
жағындағысын Д =стереоизомер, - ОН тобы сол жағына орналасқаны L
=стереоизомер атанған.
Конфигурациясын Д=глицерин альдегидінің конфигурациясына ұқсас
заттарды Д=қатарына, конфигурациясы L=глицирин альдегидінің
конфигурациясына ұқсас заттарды L =қатарына жатқызады. Көптеген
моносахаридтерде көміртегінің хиральдық атомдары екеу және одан көп
болатындықтан, олардың Д=қатарға немесе L=қатарға жататынын карбонильдік
топтан ең қашық орналасқан көміріегінің асимметриялық атомының
конфигурациясы бойынша анықтайды. Егер ең қашықтағы көміртегі асимметриялық
атомына жалғасқан гидроксильдік топ формулада оң жаққа орналасса, ондай
углеводты Д-қатарға жатқызады, ал егер сол жаққа орналақан болса, онда L
=қатарға жатқызады.
Гексоза - альдоздардың 16 стероизомерлерінен табиғатта Д-глюкоза,
Д=галектоза, Д=манноза кездеседі. Ал гексоза-кетозадардың 8
стереоизомерлерінен таралған Д=фруктоза. Осы аталған стереоизомерлердің
төменде формулалары берілген. Олармен салыстыру үшін L=глюкозаның формуласы
келтірілген.

Д=глюкоза Д=галактоза Д=манноза Д=фруктоза L=глюказа
Моносахаридтердің стереоизомерлерінің оптикалық белсенділігі бар.
Д=глюсоза оңға айналдыратын изомер, ондай айналдыру меншікті шамасы
[] =+53,7°; ал Д=фруктоза солға қарай айналдырады, онда [] =-
93°.
Моносахаридтердің циклдық формалары
Осы уақытқа дейін сөз болған углеводтардың құрылымы ациклдық болатын.
Ал шындығында моносахаридтер ерітіндісінде негізінен олар тұйық циклды
құрылым түрінде болады. Моносахаридтердің циклдануы молекула ішіндік
конденсация есебінен іске асада. Бұл кезде гидроксильдік топтағы С5
сутегі карбонильдік топтағы оттегіне қосылады. -байланысы үзілгеннен
кейін жартылай ацетальдық немесе глюкозидтік гидроксил деп аталатын
түзіледі.
Кврбонильдік көміртегі атомы жаңа хиральдық орталыққа айналады және ол
аномерлі көміріегі атомы деп аталады, осыған сәйкес стереоизомерлерд34 саны
екі есе көбейді 22=25= 32 стереоизомерлер гексоза-альдозада.

көміріегінің С І және
5 атомдары арасында оттек-
тік көпірше бар.
Дәл осындай жағдайда гзксоза-кетоза фруктоза циклында оттегі арқылы
байланыс 2 және 5 көміртегі арқылы қалыптасады.

Д=глюкозаның циклдық құрылымындағы көміртегі атомына жалғасқан
гидроксильдік топ оның оң жағында болса, онда оны =аномер деп
санайды, ал гидооксилдік топ бірінші көміртегі атомының сол жағынан
жалғасса, онда =аномер деп санайды. Жаңа пайда болған гликозидтік
гидроксил химиялық активті. Оның көмегімен моносахаридтер бірімен-бірі
өзара әрекеттеседі және басқа қосылыстармен реакцияға түседі.
Моносахаридтердің қасиеттері.
Қанттардың химиялық қасиеттері олардың құрамында әрекет жасаушы
альдегидтік және кетондық, сонымен қатар гидрооксильдік топтардың болуына
байланысты. Сондықтар қанттар альдегидтерге, кетондарға және спирттерге тән
реакцияларға қатысады. Мұндай реакциялар өте көп. Біз олардың ішінен
биологиялық маңызы барларын ғана қарастырамыз.
I. Моносахаридтер, альдегидтер мен кетондар сияқты, сугегі атомдары
әсерінен оңай тотықсызданады. Тірі клеткалардағы сутегі атомдарының
электрондар мен протондардың донорлары НАД-Н коферменті немесе НАДФ-Н
коферменті. Бұл процесті пиридиндік дегадрогеназалар катализдейді және алты
атомды спирттер түзіледі. Глюкозаның тотықсыздануы нәтижесінде алты атомды
спирт сорбит түзіледі.

Сорбит көп мөлшерді спермада бодады. Фруктоза тотықсызданған кезде де
сорбит, галактоза тотықсызданғанда - дульцит галектин манноза
тотықсызданғанда - маннит, рибоза тотықсызданғанда - рибит түзіледі.
Рибит В2 витаминінің, ФАД және ФМН коферменттерінің құрамына кіреді.
2. Моносахаридттердің тотығуы жағдайға байланысты альдегидтік немесе
бірінші спирттік топ бойынша кіреді. Альдегидтік топ тотыққан кезде альдон
қышқылдары түзіледі. Мысалы Д=глюкоза тотығу нәтижесінде Д=глюкон қышқылына
айналады.

Моносахаридтердің бірінші реттік спирт тобы бойынша тотығу өнімдері
урон қышқылдары альдегидқышқылдар деп аталады. Ал Д=глюкоза глюкурон
қышқылын, Д=галактоза Д=галактурон қышқылын береді. Егер альдегидтік топ
пен бірінші реттік спирт тобы бірдей тотықса, онда альдар қышқылдары
түзіледі. Мысалы, Д=глюкоза осындай тотығу кезінде екі негізді қант
қышқылын береді. Төменде осылардың құрылымы формуласы келтірілген.

3. Моносахаридтер метаболизмге негізінен фосфор қышқылының эфирі
фосфоэфирлер түрінде қатысады. Мұнда фосфор тобының доноры қызметін АТФ
атқарады, оның фосфаттық тобының қантқа қосылуын ферменті катализдейді.

4. Гликозидтердің түзілуі. Екі спирг өзара әрекеттескен кезде әдетте
қарапайым эфирлер түзіледі. Қанттар да мұндай реакцияға кірісуі мүмкін. Ал
аномерлік, гликозидтік гидроксильдің реакцияласу қабілеті ең жоғары. Егер
көміртегінің аномерлік атомы ғана басқа қосылыстың спирттік тобымен
реакцияласатын болса, ондай реакция өнімі гликозид деп аталады.

Бұд реакция кезінда пайда болған Н-С-О-СН3 гликозидтік байланыс деп
аталады. Дисахаридтер мен полисахаридтер құрамындағы моносахаридтердің
коваленттік байланысуы осындай байланыстардың көмегімен іске асады.
Гликозидтік байланыстар мынадай түрде белгіленеді: , бұл
-жағдайдағы бірінші көміртегі С1 атомының қасындағы
оттегі атомының және қанттың екінші молекуласының n көміртегі атомымен
өзара байланысын көрсетеді. байланысын көру кезінде де сол көміртегі
атомдары қатысады. Бірақ енді бірінші көміртегіндегі С1 оттегі атомы
жағдайда болады. Әсіресе, және гликозидтік байланыстар
жиі байқалады. Мұндай байлныстар крахмалда, гликогенде, сондай-ақ
және байланыстар клетчаткада, гемицеллюлозада кездеседі. Гликозидтік
байланыспен байланысқан бағалы дәрі-дәрмектік қасиеті бар заттар
гликозидтер табиғаттан табылды.
Аса маңызды моносахаридтер
I. Д-глюкоза немесе жүзім қанты С6Н12О6. Бұл қант бос күйінде
жануарлар мен өсімдіктер таканінде кездеседі және биологиялық тұрғыдан аса
аса маңызды қант жатады. Жүзім қанты клеткада оңай тотығады, сол кезде көп
мөлшерде энергия бөліп шығарады. Глюкоза бос күйінде болады, жүзім
жемісінде және басқа да жемістерде, көбінесе байланысқан күйінде
дисахаридтер мен полисахаридтер құрамында кездеседі.
Глюкоза суда жақсы ериді, тәттілігі сахарозадан екі есе кем,
полярланған жазықтығын оң жаққа қарай айналдырады,
2. Д-фруктоза С6Н12О6. Бұл қант негізінен жемістерде -аномер
түрінде кездеседі және жеміс қанты деп те аталады. Бос күйінде бал
құрамында болады. Сахарозамен салыстырғанда тәттілеу, байланысқан күйде
сахароза құрамында, полисахарид инулинде кездеседі. Суда жақсы ериді,
полярланған сәулеуні сол жаққа қарай айналдырады.
3. Д-галактоза С6Н12О6. Бұл қант бос күйінде кездеспейді, липоидтер-
цереброзидтер құрамында, нерв ткані ганглиозидтерінде болады және ми
клеткаларының түзілуінің пайда болуында маңызды роль атқарады. Сол сияқты
ол сүт қанты лактоза құрамына кіреді және сүтқоректі жануарлардың төлінің
қорегі тұрғысынан аса бағалы. Сондай –ақ рафиноза трисахаридінің құрамына
кіреді. Суда ериді, меншікті айналымы
4. Д-манноаа С6Н12О6. Бұл қант адамның және жануарлардың организмінде
кездеспейді, өсімдік құрамында көп, гемицеллюлоза полисахаридтер құрамына
кіреді, меншікті айналымы
5. Құрамында азоты бар гексозалар аминоқанттар деп те аталады.
Бұлардың молекуласындағы гидроксил тобының екінші қалпындағы орнын амин
тобы басқан. Олар барлық тірі клеткаларда кездеседі. Біз төменде өте
маңызды аминоканттарың, сонымен қатар құрамында ацетамид тобы –N –СО-СН3
бар N-ацетиламин қанттардың формуласын беріп отырамыз.

Аминоканттар гликопротеидтердің мукопротеидтердің, гликолипидтердің
және басқа да биологиялық маңызды қосылыстардың құрамына кіреді.
6. Пентозалар С5Н10О5 n=5. Пентозалар табиғатта кең таралған. Бос
күйінде кездеспейді. Өсімдік организмдегі күрделі қанттар-пентозандардың
құрамында кездеседі. Пентозалардың ішінде мыналардың маңызы зор: D- рибоза,
D-дезоксирибоза, D-ксилоза, L –арабиноза, D-рибулоза. Бұл аталғандардың
ішінде рибулоза-кетозаларға, басқалары альдозаларға жатады. Төменде
пентозалардың формулалары берілген.

Бұл қанттар циклды түрде де болуы мүмкін және мен
аномерлер береді. Д-рибоза мен Д-дезоксирибоза нуклеин қышқылдарының
нуклеопротеидтердің, нуклеотидтердің құрамына кіреді және ол заттардың
өздерінің биологиялық қызметін атқаруда аса маңызды роль атқарады.
Дисахаридтер олигосахаридтер
Дисахаридтердің молекулалық формудасы С12Н22О11 судың бір молекуласын
бөліп шығару арқылы моносахаридтердің екі молекуласынан құралған. Мұнда
моносахаридтердің арасында гликозидтік байланыс қалыптасады. Табиғатта бос
күйінде екі дисахарид-сахароза мен лактоза кездеседі. Ал крахмал, гликоген
және целлюлоза полисахаридтері шала гидролизденгенде мальтоза, изомальтоза,
целлобиоза түзіледі.
I. Сахароза қызылша немесе қамыс канты — глюкоза мен
-фруктоза қалдықтарынан құралады. Оның молекуласының түзілуін төмендегі
формуладан байқауға болады.

Реакция теңдеуінен көрініп тұрғандай, монасахаридтер қалдықтары
арасында гликозидтік байланыс қалыптасады, ондай байланыстың
қалыптасуына глюкозаның да, фруктозаның да аномерлік топтары қатысады.
Демек, бос карбонильдік тобы жоқ, сондықтан дисахаридтің
тотықсыздандырғытық қасиеті болмайды, атап айтқанда Фелинг сұйықтығымен
риакцияласпайды. Сахароза гидролизденгеннен кейін реакция өнімдерінде
глюкозада, фруктозада тотықсыздандырғыштық қасиет пайда болады. Сахароза
өсімдік организмінде, олардың тамырында, сабағында, жемісінде кездеседі.
Әдетте сахарозаны қант қамысынан алады. Сахароза-бағалы азықтық өнім, дәмі
тәтті, суда жақсы ериді.
2. Лактоза сүт қанты. Бұл -галактоза мен глюкоза
молекуласының қалдығынан құралады. Осы екі қалдық арасындағы гликозидтік
байланыс галактозаның -көміртегі атомы мен -гликозаның төртінші
атомы, яғни арқылы іске асады.

-глюкозаның аномерлік атомы гликозидтік байланыс түзуте
қатыспайтын болғандықтан, оның гидроксилдік тобы сәйкес келетін жағдайда
бос карбонильдік топқа өте алады. Сондықтан лактоза тотықсыздандырғыш
кантқа жатады.
Лактоза сүттің құрамында болады, ол сүттегі бағалы қоректік бөлік.
Сиыр сүтіндегі лактозаның мөлшері 4,7 оо, бие сүтінде 6,7 оо. Лактозаның
тәттілігі сахарозанкінен екі есе кем, сахарозамен салыстырғанда суда да
нашар ериді.
3. Мальтоза. Бұл дисахарид крахмал мен гликогеннің таза гидролизденуі
нәтижесінде алынатын өнім болып табылады. Ол глюкозаның екі
молекуласы қалдығынан құралған. Мальтозадағы гликозидтік байланыс
крахмалдық амилозалық фракциясында бағытты болады.
4. Изомальтоза. Мальтоза сияқты, изомальтоза да крахмалдың және
гликогеннің шала гидролиздену кезінде түзіледі. Изомальтозаның құрылым
формуласының мұндағы гликозидтік байланыстың табиғаты біршама басқаша,
болады. Изомальтоза крахмалдың және гликогеннің амилопектиндік
фракциясына кіреді.
5. Целлобиоза. Целлобиоза – целлюлозаның шала гидролизінің өнімі.
Бұл дисахарид Д-гликозаның екі молекуласы қалдығынан құралғанмен,
мальтозамен изомальтозаға қарағанда гликозидтік байланысы басқаша — .
Бұл қанттың биологиялық қасиетінің айтарлықтай айырмашылығы осыған
байланысты. -гликозидтік байланысты үзетін ферменттер
-гликозидтік байланысқа әсер етпейді.
Полисахаридтер
Полисахаридтер дегеніміз - күрделі углеводтар, олар гликозидтік
байланыстармен жалғасқан моносахаридтерден құралады. Полисахаридтерге
жататындар: крахмал, гликоген, целлюлоза клетчатка, инулин,
гемицеллюлоза, пентозандар т.б.
Кейбір палисахаридтер мукополисахаридтер деп аталады, олар
аминосахаридтерден және урон қышқылдарынан тұрады. Мукополисахарид-терге
жататындар: гиадурон қышқылы, хитин, лигнин, гепарин, т.б. Полисахаридтер
өте күрделі, олардың құрамына 1000 дейін, тіпті одан да көп моносахарид
қалдықтары кіреді. Сондықтан олардың молекулалық массасы да өте жоғары,
миллион, тіпті одан да жоғары болады.
I. Крахмалдың жалпы формуласы С6Н10О5 мұндағы n мөлшері бірнеше
мыңға №жетеді. Крахмал - өсімдіктердің негізгі қоры болатын углевод және
адамға азық-түлік, малға жем-шөп болатын аса маңызды полисахарид, Бидай,
қарабидай, жүгері, сұлы, күріш, картоп сияқты дақылдар құрамының негізгі
бөлігі крахмал. Мысалы, бидай дәніндегі крахмалдыңмөлшері 75-80 оо,
картопта 25 оо болады. Крахмал екі бөліктен: амилоза мен амилопектиннен
тұрады. Амилопектин крахмал дәнінің сыртқы қабатын құрайды. Бұл екі бөлікте
де негізінен және -глюкозалар. Амилозаның құрылымы тармақталмаған
созылыңқы келеді, мұнда глюкоза молекуласының қалдықтары 1000-4000
байланыс арқылы жалғасқан. Амилопектинның құрылымы тармақталған болып
келеді, мұндағы некгізгі тізбек - байланыс арқылы жалғасқан глюкоза
қалдықтарынан құралады, осы тізбектен қысқа тармақтар шығады, ол
тармақтар тізбекке гликозидтік байланыстар арқылы жалғасқан
болады.
Ферменттердің әсерімен немесе қышқылдардың қатысуымен крахмал
гидролизі кезінде бірнеше аралық өнімдер декстриндер, мельтоза,
изомальтоза – түзілгеннен кейін глюкозаның молекуласы пайда
болады.
Крахмал ақ ұнтақ зат, суда ерімейді, ісінеді, ыстық суға салса
клейстер береді. Амилоза суда ериді, иодпен әсер еткен кезде күлгін түске
енбейді.
2. Гликогеннің де жалпы формуласы крахмалдыкіндей. С6Н10О5n бірақ,
мұндағы n шамасы крахмалдағыдан азырақ. Гликоген жануарлардың полисахарид
қоры. Сүт қоректі жануарларда гликогеннің негізгі жиналатын орны—бауыр
массасының 10 00 шамасына дейін мен бұлшық еттер (0,5 00), қанда да (0,01-
0,05 00) және азырақ мөлшерде басқа тканьдерде де кездеседі. Жануарлар
организімінде гликоген үздіксіз түзіліп және ыдырап жатады. Ол –
организмге қуат беретін заттық қор. Гликоген де гликозидтік байланыстар
- арқылы жалғасқан және Д=глюкозалардан құралады. Мұнда амилопектинмен
салыстырғанда негізгі тізбекке байланыс арқылы жалғасқан бүйірлік
топтар айтарлықтай көп. Крахмал молекуласына қарағанда, гликоген
молекуласының тармағы көп және оның құрылымы ашық. Бұл жағдай
ферменттердің гликогенге тигізетін әсерін күшейтеді. Гликогеннен
глюкозаның үзіліп бөлінуін жеңілдетеді.
Қышқыл әсер еткенде немесе фермент қатысқан кездегі гидролиз
нәтижесінде ыдырап декстринге айналады, бұдан кейін мальтоза мен
изомальтоза бөлініп шығады. Гликогеннің толық гидролизі кезінде Д –глюкоза
молекулалары ғана түзіледі.
Таза гликоген-ақ түсті ұнтақ, суда ериді де коллоидыерітінді түзеді.
Иодпен әсер еткен кезде қызыл түске немесе қызыл –қоңыр түске боялады.
Бауырдың беткі жағында түйіршік түрінде болады. Молекулалық массасы өте
жоғары –І-1,5 млн шамасындай. Гликогеннің құрамы амилопектиннің құрамына
өте ұқсас.
3. Целлюлоза клетчатка. Кдетчатка - өсімдіктер клеткасының негізгі
материалы, оның жалпы формуласы С6Н10О5n мұндағы n шамасы бірнеше мың.
Клетчатқа Д=глюкоза молекуласы қалдықтарынан құралады, ол қалдықтар
- гликозиттік байладастар арқылы жалғасады. Глюкоза малекулалары
қалдықтарынан құралған полимерлік тізбек целлюлоза құрамында
тармақталмаған. Ондай тізбектер ұзын талшықтар – микрофибриллалар түзіліп
біріккен, мұндағы тізбек саны 40 шамасына дейін барады. Әр тізбекте
мыңдаған глюкоза қалдықтары бар. Целлюлозаның әр тізбегінің арасында
сутектік байланыс пайда болады, ондай байланысқа глюкозаның әр қалдығынан
үш –ОН тобы қатысады. Осыған байланысты целлюлоза талшықтары өте мықты
және целлюлозаның өзі суда ерімейді. Тізбектер арасындағы сутектік
байланыс арқасында өсімдік клеткаларында бірнеше қабаттан құралған мықты
қабық қалыптасады. Өсімдік клеткалары қабығын құраған целлюлоза талшықтарын
гемицеллюлоза, пектин және лигнин сияқты полисахаридтер қосымша өзара
жабыстырыпцементтейді, байланыстырып біріктіруші материал қызметін
атқарады. Гемицеллюлоза –негізінен Д-ксилоза қалдықтарынан, пектин Д-
галактоуронат қалдықтарынан құралады. Лигниннің құрылымы қазірше толық
анықталған жоқ. Мал азығына 40-45 00 шамасына дейін целлюлоза бар, ол
негізінен өсімдік клеткаларының қабығын құрайды. Мақта өсімдігінің
талшықтары целлюлозаға мейлінше бай келеді, оның мөлшері 98-99 00 шамасына
дейін барады. Қағаздың жақсы сорттары таза целлюлозадан тұрады. Күйіс
қайырмайтын жануарлардың және адамның ас қорытатын бездері гидролиздік
байланыстарды үзетін фермент түзіп шығармайды. Сондықтан күйіс
қайыратын малдардан басқа жануарлар үшін азықтық бағалылығы жоқ. Ал күйіс
қайыратын малдың қарынында тіршілік ететін микроорганизмдер целлюлозаны
ыдыратып, -байланысын үзетін ферменттер түзеді, соның нәтижесінде
-глюкоза құрылады.
Сілемей дегенініз түссіз қойда, жылқыда немесе аз ғана майлы су
түсіндей сиырда, итте сұйық зат. Ірі қараның және қойдың сілемейінің рН
көрсеткіші 8,2-8,5, жылқыда 7,2-7,8, адамда 6,9-7,0. Кейбір сүтқоректі
жануарлардың сілемейі құрамында крахмал мен маллтозаны ыдырататын
- амилаза м.м. 56000 және мальтаза м.м.220000 ферменттері бар.
Сілемей құрамында - амилаза бейтарап ортада және шала қышқыл ортада
активтілік қасиет көрсететіндіктен сілемей амилазасының активтілігі шамалы,
мысалы, адамдағы осы ферменттің активтілігімен салыстырғанда, шамамен
шошқада 100 есе, ірі қарада, жылқыда 1400 есе кем болады.
Күйіс қайырмайтын мал асқазанында углеводтардың
қорытылуы
Қоректік заттар ауыз қуысынан әрі қарай сөлінің күшті қышқылдық
реакциясы рН І,5-2,5 бар қарынға түседі.
Қышқыл ортада сілемейдегі -амилаза ферменті өзінің әсерін
тоқтатады да, увлеводтар бұдан әрі ыдырамайды. Қарын сөлінде амлазе
ферменті болмайды. Крахмал сөлінде амилазе ферменті болмайды. Крахмал ,
гликоген, сахароза, лектоззаның қорытылуы негізінен он екі елі ішекте, ұйқы
безі ферменттерінің және ішек шырышының әсерінен іске асады. Омыртқалы
жануарлардың ұйқы безінен шығатын сілтілік реакция рН-7,5-8,5 бар көп
мөлшерде натрий бикарбонаты болады. Ішектің шырышынан да натрий,
биокарбонат, хлор иондары бөлініп шығады. Осының арқасында қарында бөлініп
шығатын тұз қышқылы бейтараптанады. Және ішектегі рН ферменттердің әсер
етуіне ең қолайлы, 7,5-8,5 деңгейінде тұрақтандырылады.
Қоректің негізгі бөлігі болып табылатын крахмал қуысында аздап қана
қорытылады, өйткені қорек ауыз қуысында ұзақ болмайды және жануарлар
сілемейінің рН көрсеткіші ферменттер әсері ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.