Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастыру
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастырудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Танымдық қызығушылықты қалыптастырудың педагогика тарихында зерттелу жайы . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
1.2 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастыру әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.1 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастырудың мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.2 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастырудың жолдары, әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .57
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
1 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастырудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Танымдық қызығушылықты қалыптастырудың педагогика тарихында зерттелу жайы . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
1.2 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастыру әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.1 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастырудың мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.2 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастырудың жолдары, әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .57
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
Зерттеудің көкейкестілігі. Еліміз егемендік алып, тәуелсіз мемлекет ретінде дүниежүзілік қауымдастыққа танылып, жаңа демократиялық қоғамның дүниеге келуі Қазақстанда педагогика ғылымының жаңа бағытта сипат алуына кең жол ашып берді. Елбасымыз Н.Назарбаевтың «Қазақстан-2030» бағдарламасында [1], Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында [2], Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында [3] республиканың әлемдік білім кеңістігіне енуін ескере отырып, білім берудің мазмұны мен оқытудың барлық әдістемелік жүйесін қайта қарау қажеттілігін атап, білім берудің жаңа моделін құрудың, сынақтан өткізу мен енгізудің міндеттері атап көрсетілген.
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі саясаты мен мақсатының бірі - жан-жақты, білімді, шығармашылық қабілетті, танымдық қызығушылығы жоғары жеке тұлғаны қалыптастыру. Дарынды, білімді жастар ғана егемендігіміздің ертеңін баянды етіп, қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуына үлес қоса алады.
Қазақстан Республикасы мен Білім және ғылым министірлігінің оқушылар білімі мен тәрбиесі сапасын көтеруге, олардың еліміздің өткендегі тарихына, мәдени мұрасына танымдық қызығушылығын қалыптастыруға байланысты қойып отырған міндеттерін жүзеге асыруды көздейді.
Педагогика ғылымында қызығушылықпен оқыту проблемасы да бүгінгі күннің жаңалығы деуге болмайды. Бұл проблема да көптеген ғалымдардың
(Я.А.Коменский, К.Д.Ушинский, Н.Ф.Бунаков, т.б. ) назарын өзіне аударған.
Қазіргі зерттеулерде (Б.Г.Ананьев, Л.И.Божович, С.Л. Рубинштеййн, Н.Г.Морозова, Р.Г. Лемберг, Г.И. Щукина т.б. ) танымдық қызығушылық проблемасына жан-жақты талдау берілген.
Қызығушылық, қызығушылықты қалыптастыру проблемасы қазақстандық ғалымдардың бірқатар зетттеулерінде, мәселен, Н.Д. Хмельдің[4], Г.К.Байдельдинованың[5] (жоғарғы сынып оқушыларының әр жақты қызығушылығын қалыптастыру), Б.Т. Нәбиеваның[6] ( сабақ және сабақтан тыс жұмыстардың өзара байланысы арқылы оқушылардың пәнге танымдық қызығушылығын қалыптастыру. С.Жолдасбекованың[7] (бастауыш сынып оқушыларының пәнге танымдық қызығушылығын қалыптастыру), Н.В.Черкасованың[8] (орта буын оқушыларының классикалық музыкаға қызығушылығын қалыптастыру), Ж.М.Ақпарованың[9] (мектеп жасына дейінгі балалардың қазақ халық музыкалық шығармашылығына қызығушылығын қалыптастыру), М.А.Оразалиеваның[10] (бастауыш сынып оқушыларының қазақ халық аспаптық музыкасына қызығушылығын қалыптастыру.)
Білім беру мен оқыту теориясының әдіснамалық негізі таным теориясы және бала тұлғасын жан-жақты және үйлесімді қалыптастыру туралы ілімі болып табылады. Мектеп жасындағы балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруды арнайы ұйымдастыру оқу үдерісін жетілдірудің негізгі шарты болып саналады.
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі саясаты мен мақсатының бірі - жан-жақты, білімді, шығармашылық қабілетті, танымдық қызығушылығы жоғары жеке тұлғаны қалыптастыру. Дарынды, білімді жастар ғана егемендігіміздің ертеңін баянды етіп, қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуына үлес қоса алады.
Қазақстан Республикасы мен Білім және ғылым министірлігінің оқушылар білімі мен тәрбиесі сапасын көтеруге, олардың еліміздің өткендегі тарихына, мәдени мұрасына танымдық қызығушылығын қалыптастыруға байланысты қойып отырған міндеттерін жүзеге асыруды көздейді.
Педагогика ғылымында қызығушылықпен оқыту проблемасы да бүгінгі күннің жаңалығы деуге болмайды. Бұл проблема да көптеген ғалымдардың
(Я.А.Коменский, К.Д.Ушинский, Н.Ф.Бунаков, т.б. ) назарын өзіне аударған.
Қазіргі зерттеулерде (Б.Г.Ананьев, Л.И.Божович, С.Л. Рубинштеййн, Н.Г.Морозова, Р.Г. Лемберг, Г.И. Щукина т.б. ) танымдық қызығушылық проблемасына жан-жақты талдау берілген.
Қызығушылық, қызығушылықты қалыптастыру проблемасы қазақстандық ғалымдардың бірқатар зетттеулерінде, мәселен, Н.Д. Хмельдің[4], Г.К.Байдельдинованың[5] (жоғарғы сынып оқушыларының әр жақты қызығушылығын қалыптастыру), Б.Т. Нәбиеваның[6] ( сабақ және сабақтан тыс жұмыстардың өзара байланысы арқылы оқушылардың пәнге танымдық қызығушылығын қалыптастыру. С.Жолдасбекованың[7] (бастауыш сынып оқушыларының пәнге танымдық қызығушылығын қалыптастыру), Н.В.Черкасованың[8] (орта буын оқушыларының классикалық музыкаға қызығушылығын қалыптастыру), Ж.М.Ақпарованың[9] (мектеп жасына дейінгі балалардың қазақ халық музыкалық шығармашылығына қызығушылығын қалыптастыру), М.А.Оразалиеваның[10] (бастауыш сынып оқушыларының қазақ халық аспаптық музыкасына қызығушылығын қалыптастыру.)
Білім беру мен оқыту теориясының әдіснамалық негізі таным теориясы және бала тұлғасын жан-жақты және үйлесімді қалыптастыру туралы ілімі болып табылады. Мектеп жасындағы балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруды арнайы ұйымдастыру оқу үдерісін жетілдірудің негізгі шарты болып саналады.
1. Қазақстан – 2030.- Астана,1999
2. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы.-Астана, 2007
3. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы. – Астана,2010
4. Хмель Н.Д. Педагогический процесс в общеобразовательной школе. - Алма-Ата: Мектеп, 1984. – 134с.
5. Байдельдинова Г.К. Жоғарғы сынып оқушыларының әр жақты қызығушылығын қалыптастыру. - Алматы, 1991
6. Нәбиева Б.Т. Сабақ және сабақтан тыс жұмыстардың өзара байланысы арқылы оқушылардың пәнге танымдық қызығушылығын қалыптастыру. - Алматы, 1993
7. Жолдасбекова С. А. Бастауыш сынып оқушыларының пәнге танымдық қызығушылығын қалыптастыру. - Шымкент, 1995
8. Черкасова Н.В. Орта буын оқушыларының классикалық музыкаға қызығушылығын қалыптастыру. - Алматы: Жалын, 1997
9. Ақпарова Ж.М. Мектеп жасына дейінгі балалардың қазақ халық музыкалық шығармашылығына қызығушылығын қалыптастыру. - Алматы: Жалын, 1996
10. Оразалиева М.А. Бастауыш сынып оқушыларының қазақ халық аспаптық музыкасына қызығушылығын қалыптастыру. - Алматы, 1994
11. Алтынсарин Ы. Өнер-білім бар жұрттар. Алматы: Жалын, 1991
12. Крупская Н.К.Педагогические сочинения. - Москва,1989
13. Шацкий С.Т.Сочинения. - Москва,1989
14. Божович Л.И. Проблемы формирования личности/Под ред. Д.И.Фельдштейна. - Воронеж, 1995. - 352 с.
15. Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность.– Москва,1998
16. Рубинштейн С.Л. Основы обшей психологии. - Спб.: Питер,2000.-С.663-664.
17. Выготский Л.С. Психология творчества и педагогика. -Москва: Педагогика, 1976. - 390 с.
18. Аймаутов Ж. Шығармалары. - Алматы, Жазушы, 1989
19. Дулатов М. Шығармалары. - Алматы, Жазушы, 1990
20. Досмұхамедов Х. Шығармалары. - Алматы, Жазушы, 1989
21. Жұмабаев М. Шығармалары. - Алматы, Жазушы, 1989
22. Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. - Алматы, 1998
23. Мясищев В.Н. Психические особенности человека. Характер, способности. Т. 1-2, 1957 (совм. с А. Г. Ковалевым);
24. Ковалев А.Г. Воспитание ума, воли и чувств у детей. - Минск, 1974
25. Теплов Б.М. Проблемы индивидуальных различий.- Москва,1961
26. Тугаринов В.П. Избранные философские труды. - Л.: Издательство ЛГУ.- 1988. —344 с.
27. Здравомыслов А.Г. Потребности. Интересы. Ценности. — Москва: Политиздат, 1986.
28. Сабыров Т.С. Оқушылардың оқу белсендiлiгiн арттыру жолдары. – Алматы: Мектеп, 1978. – 110 б.
29. Әл-Фараби. Философиялық трактаттар, Алматы: Ғылым,1973
30. Ибн-Сина. Даниш-намэ. Книга знания. - Сталинабад, 1957
31. Абай. Шығармалары. – Алматы: Ғылым,1996
32. Гербарт И.Г.Теория элементарного обучения. – Москва, 1999
33. Морозова Н.Г. Учителю о познавательном интересе / Н.Г. Морозова. - Москва: Знание, 2009. — 246 с.
34. Иванов В.Г.Интересы и потребности. - Москва, 1999
35. Крутецкий Л.А. . Психология обучения и воспитания школьников.- Москва: Просвещение,1976
36. Гоноболин Ф.Н.Психология. – Москва, 1996
37. Жарықбаев Қ.Психология. – Алматы, 1999
38. Темірбеков А.Педагогика және психология. – Алматы, 2000
39. Алдамұратов Ә. Психология. - Алматы, 1999
40. Ожегов С.Словарь русского языка. – Москва,1990
41. Қаз.пед.энциклопедиясы. – Алматы, 1990
42. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. – Алматы,1995
43. Российская педагогическая энциклопедия. – Москва, 2000
44. Гордон Л.А.Социологические очерки. - Москва, 2010
45. Цветков И.М.Развитие интересов школьников. - Москва, 2008
46. Тәжібаев Т. Психология. – Алматы, 1999
47. Леонтьев А.Н. Потребность, мотивы и эмоции. - Москва, 1971-400б.
48. Щукина Г.И.Формирование познавательных интересов школьников. – Москва,1999
49. Лемберг Р.Г. Дидактические очерки. – Алматы,1996
50. Славина С.А.Трудные дети. - Москва, 2009
51. Ильин А.Я. О познавательном интересе детей. - Москва, 2008
52. Бондаревский В.Б. Воспитание интереса к знаниям и потребности к самообразованию : книга для учителя. – Москва: Просвещение, 1990
53. Дусавицкий А.К. Зависимость между интересом и тревожностью в учебной деятельности младших школьников // Вопросы психологии. -1982.- №3. с.56-61.
54. Дусавицкий А. К. О структуре потребностей учебно-профессиональной деятельности. Проблемы формирования социогенных потребностей. Тбилиси, 1981 с. 167—171.
2. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы.-Астана, 2007
3. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы. – Астана,2010
4. Хмель Н.Д. Педагогический процесс в общеобразовательной школе. - Алма-Ата: Мектеп, 1984. – 134с.
5. Байдельдинова Г.К. Жоғарғы сынып оқушыларының әр жақты қызығушылығын қалыптастыру. - Алматы, 1991
6. Нәбиева Б.Т. Сабақ және сабақтан тыс жұмыстардың өзара байланысы арқылы оқушылардың пәнге танымдық қызығушылығын қалыптастыру. - Алматы, 1993
7. Жолдасбекова С. А. Бастауыш сынып оқушыларының пәнге танымдық қызығушылығын қалыптастыру. - Шымкент, 1995
8. Черкасова Н.В. Орта буын оқушыларының классикалық музыкаға қызығушылығын қалыптастыру. - Алматы: Жалын, 1997
9. Ақпарова Ж.М. Мектеп жасына дейінгі балалардың қазақ халық музыкалық шығармашылығына қызығушылығын қалыптастыру. - Алматы: Жалын, 1996
10. Оразалиева М.А. Бастауыш сынып оқушыларының қазақ халық аспаптық музыкасына қызығушылығын қалыптастыру. - Алматы, 1994
11. Алтынсарин Ы. Өнер-білім бар жұрттар. Алматы: Жалын, 1991
12. Крупская Н.К.Педагогические сочинения. - Москва,1989
13. Шацкий С.Т.Сочинения. - Москва,1989
14. Божович Л.И. Проблемы формирования личности/Под ред. Д.И.Фельдштейна. - Воронеж, 1995. - 352 с.
15. Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность.– Москва,1998
16. Рубинштейн С.Л. Основы обшей психологии. - Спб.: Питер,2000.-С.663-664.
17. Выготский Л.С. Психология творчества и педагогика. -Москва: Педагогика, 1976. - 390 с.
18. Аймаутов Ж. Шығармалары. - Алматы, Жазушы, 1989
19. Дулатов М. Шығармалары. - Алматы, Жазушы, 1990
20. Досмұхамедов Х. Шығармалары. - Алматы, Жазушы, 1989
21. Жұмабаев М. Шығармалары. - Алматы, Жазушы, 1989
22. Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. - Алматы, 1998
23. Мясищев В.Н. Психические особенности человека. Характер, способности. Т. 1-2, 1957 (совм. с А. Г. Ковалевым);
24. Ковалев А.Г. Воспитание ума, воли и чувств у детей. - Минск, 1974
25. Теплов Б.М. Проблемы индивидуальных различий.- Москва,1961
26. Тугаринов В.П. Избранные философские труды. - Л.: Издательство ЛГУ.- 1988. —344 с.
27. Здравомыслов А.Г. Потребности. Интересы. Ценности. — Москва: Политиздат, 1986.
28. Сабыров Т.С. Оқушылардың оқу белсендiлiгiн арттыру жолдары. – Алматы: Мектеп, 1978. – 110 б.
29. Әл-Фараби. Философиялық трактаттар, Алматы: Ғылым,1973
30. Ибн-Сина. Даниш-намэ. Книга знания. - Сталинабад, 1957
31. Абай. Шығармалары. – Алматы: Ғылым,1996
32. Гербарт И.Г.Теория элементарного обучения. – Москва, 1999
33. Морозова Н.Г. Учителю о познавательном интересе / Н.Г. Морозова. - Москва: Знание, 2009. — 246 с.
34. Иванов В.Г.Интересы и потребности. - Москва, 1999
35. Крутецкий Л.А. . Психология обучения и воспитания школьников.- Москва: Просвещение,1976
36. Гоноболин Ф.Н.Психология. – Москва, 1996
37. Жарықбаев Қ.Психология. – Алматы, 1999
38. Темірбеков А.Педагогика және психология. – Алматы, 2000
39. Алдамұратов Ә. Психология. - Алматы, 1999
40. Ожегов С.Словарь русского языка. – Москва,1990
41. Қаз.пед.энциклопедиясы. – Алматы, 1990
42. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. – Алматы,1995
43. Российская педагогическая энциклопедия. – Москва, 2000
44. Гордон Л.А.Социологические очерки. - Москва, 2010
45. Цветков И.М.Развитие интересов школьников. - Москва, 2008
46. Тәжібаев Т. Психология. – Алматы, 1999
47. Леонтьев А.Н. Потребность, мотивы и эмоции. - Москва, 1971-400б.
48. Щукина Г.И.Формирование познавательных интересов школьников. – Москва,1999
49. Лемберг Р.Г. Дидактические очерки. – Алматы,1996
50. Славина С.А.Трудные дети. - Москва, 2009
51. Ильин А.Я. О познавательном интересе детей. - Москва, 2008
52. Бондаревский В.Б. Воспитание интереса к знаниям и потребности к самообразованию : книга для учителя. – Москва: Просвещение, 1990
53. Дусавицкий А.К. Зависимость между интересом и тревожностью в учебной деятельности младших школьников // Вопросы психологии. -1982.- №3. с.56-61.
54. Дусавицкий А. К. О структуре потребностей учебно-профессиональной деятельности. Проблемы формирования социогенных потребностей. Тбилиси, 1981 с. 167—171.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді
___________
кафедра меңгерушісі
________ п.ғ.д., профессор Торыбаева Ж.З.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастыру
5В010300 - Педагогика және психология мамандығы
Орындаған
Сарыбай Ақерке
Ғылыми жетекшісі,
п.ғ.д., профессор
Мұсабекова Г.Т.
Түркістан - 2015
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..3
1 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастырудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.1 Танымдық қызығушылықты қалыптастырудың педагогика тарихында зерттелу
жайы .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... . 6
1.2 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастыру
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.1 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастырудың
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.2 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастырудың жолдары,
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ...34
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
... ... ... ...59
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Еліміз егемендік алып, тәуелсіз мемлекет
ретінде дүниежүзілік қауымдастыққа танылып, жаңа демократиялық қоғамның
дүниеге келуі Қазақстанда педагогика ғылымының жаңа бағытта сипат алуына
кең жол ашып берді. Елбасымыз Н.Назарбаевтың Қазақстан-2030
бағдарламасында [1], Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында [2],
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасында [3] республиканың әлемдік білім
кеңістігіне енуін ескере отырып, білім берудің мазмұны мен оқытудың барлық
әдістемелік жүйесін қайта қарау қажеттілігін атап, білім берудің жаңа
моделін құрудың, сынақтан өткізу мен енгізудің міндеттері атап көрсетілген.
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі саясаты мен мақсатының
бірі - жан-жақты, білімді, шығармашылық қабілетті, танымдық қызығушылығы
жоғары жеке тұлғаны қалыптастыру. Дарынды, білімді жастар ғана
егемендігіміздің ертеңін баянды етіп, қоғамның әлеуметтік-экономикалық
дамуына үлес қоса алады.
Қазақстан Республикасы мен Білім және ғылым министірлігінің оқушылар
білімі мен тәрбиесі сапасын көтеруге, олардың еліміздің өткендегі тарихына,
мәдени мұрасына танымдық қызығушылығын қалыптастыруға байланысты қойып
отырған міндеттерін жүзеге асыруды көздейді.
Педагогика ғылымында қызығушылықпен оқыту проблемасы да бүгінгі
күннің жаңалығы деуге болмайды. Бұл проблема да көптеген ғалымдардың
(Я.А.Коменский, К.Д.Ушинский, Н.Ф.Бунаков, т.б. ) назарын өзіне аударған.
Қазіргі зерттеулерде (Б.Г.Ананьев, Л.И.Божович, С.Л. Рубинштеййн,
Н.Г.Морозова, Р.Г. Лемберг, Г.И. Щукина т.б. ) танымдық қызығушылық
проблемасына жан-жақты талдау берілген.
Қызығушылық, қызығушылықты қалыптастыру проблемасы қазақстандық
ғалымдардың бірқатар зетттеулерінде, мәселен, Н.Д. Хмельдің[4],
Г.К.Байдельдинованың[5] (жоғарғы сынып оқушыларының әр жақты қызығушылығын
қалыптастыру), Б.Т. Нәбиеваның[6] ( сабақ және сабақтан тыс жұмыстардың
өзара байланысы арқылы оқушылардың пәнге танымдық қызығушылығын
қалыптастыру. С.Жолдасбекованың[7] (бастауыш сынып оқушыларының пәнге
танымдық қызығушылығын қалыптастыру), Н.В.Черкасованың[8] (орта буын
оқушыларының классикалық музыкаға қызығушылығын қалыптастыру),
Ж.М.Ақпарованың[9] (мектеп жасына дейінгі балалардың қазақ халық музыкалық
шығармашылығына қызығушылығын қалыптастыру), М.А.Оразалиеваның[10]
(бастауыш сынып оқушыларының қазақ халық аспаптық музыкасына қызығушылығын
қалыптастыру.)
Білім беру мен оқыту теориясының әдіснамалық негізі таным теориясы
және бала тұлғасын жан-жақты және үйлесімді қалыптастыру туралы ілімі болып
табылады. Мектеп жасындағы балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруды
арнайы ұйымдастыру оқу үдерісін жетілдірудің негізгі шарты болып саналады.
Еліміздің психология және педагогика саласындағы ғалымдардың,
мамандардың назарын аударып отырған мәселелердің бірі – мектеп жасындағы
балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру болып отыр.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасында білім берудің мемлекеттік
стандартына сәйкес мектептегі оқыту мен тәрбиелеу маңызы түбегейлі өзгеріп,
бірінші кезекке бұрынғыдай баланы пәндік білім, білік және дағдылардың
белгілі бір жиынтығымен қаруландыру емес, баланың танымдық қызығушылығын
дұрыс және тиімді ұйымдастыру негізінде жеке бас тұлғасын қалыптастыру
мақсаты алға қойылып отыр. Білім беру және оқыту теориясының балаларды
оқыту мәселесіндегі талаптарының бірі танымдық қызығушылық пен саналылық.
Бұл талаптың орындалуы мектеп жасындағы балалардың оқу материалын түсінуге,
өткенді жаңамен байланыстыруға, негізгісі мен қосымшасын анықтауға, алған
білімдерін тәжірибеде пайдалануға, өз пікірлерінде оларға сүйенуге
ұмтылысынан көрінеді. Білімді саналы меңгеру өз бетімен жаңа білім алуға
мүмкіндік беретін ақыл-ой еңбегінің өзіндік тәсілдерін игермейінше іске
аспайды.
Мектеп оқушыларының белсенді танымдық қызығушылығының көздейтін
мүддесі - білімнің қоғамдық мәнін ұғыну, қоғамға қызмет ету қарқынын үдету
негізінде дамыту. Белсенділіктің ең жоғарғы көрінісі балалардың алған
білімдерін өмірде, тәжірибеде нәтижелі пайдалана білуі болып табылады.
Танымдық қызығушылық – баланың оқуға, білімге, ғылымға деген ынта-
ықыласы мен құштарлығының ерекше көрінісі. Қызығушылық баланың әрекеті және
пәнімен қосылғандағы дәрежесін анықтайды. Қызығушылықтың ең жоғарғы
көрінісі: баланың алған тәрбиесін, білімдерін өмірде, тәжірибеде нәтижелі
пайдалана білуінде.
Қызығушылыққа байланысты әлеуметтік-педагогикалық көзқарас ежелгі
дәуірден бастау алады. Оның көрнекті өкілдеріне ежелгі грек ойшылдары
Сократ, Платон, Аристотель жатады. Олар белсенді және өз бетімен білім
алуының маңыздылығын, жетістіктері мен өзін-өзі тәрбиелеудің маңызды
екендігін негіздеген. Олардың пікірінше, өзіндік іс-әрекет нәтижесінде
балада қанағаттану, қуаныш сезімі оянып, білімді игеруге белсенділігі
артады. Бұл пікірлер көптеген ғасырлар бойы педагогтердің талдау нысанасы
болды.
Мұндай психологиялық-педагогикалық көзқарасты Ы.Алтынсаринның,
К.Ушинскийдің еңбектерінде көре аламыз. Ы.Алтынсарин оқыту арқылы өз
бетінше білім көтеруге жол бастауда, ой-әрекетін жаттықтыруда мұғалімнің ,
тәрбиешінің оқу-тәрбие жүйесіндегі рөліне айрықша орын берді.
Ы.Алтынсаринның пікірінше, педагогтердің жұмысындағы ең шешуші нәрсе:
мұғалімнің , тәрбиешінің ең жақсы оқыту , тәрбиелеу әдістерін таба білуінде
[11].
К.Ушинский танымдық қызығушылық мәселесіне мән беріп, өз бетінше
жұмыс - оқытуды жетістікке жеткізудің бірден-бір жолы деп есептеді.
Ол педагогтың жұмысын ескере отырып, баланың қызығушылығын дамыту
мақсатында ұйымдастырылған дербес бақылау мен тәжірибе өткізу.
көрнекіліктер дайындау сияқты жұмыстардың маңыздылығына тоқталды.
К.Ушинский педагогикалық ғылымда алғаш рет балалардың өзіндік жұмысына
философиялық және психологиялық-педагогикалық талдау жасайды.
Қоғам дамуының жаңа кезеңінде қоғамның барлық саласында күрделі
өзгерістер жүрді. Қоғамның оқу-ағарту, білім беру саласындағы өзгерістер
жеке тұлғаны қалыптастыруға, оқу үдерісінде тиімді әдіс-тәсілдерді
іздестіруге, баланың шығармашылық, рухани, дене мүмкіндіктерін дамытуға,
адамгершілік пен салауатты өмір салтын берік ұстануға бағытталады.
Қазіргі кезеңде баланың танымдық қызығушылығын дамытудың тиімді
жолдарының бірі - баланың өзіндік жұмысы. Т.Сабыров, М.Құдайқұлов,
А.Әбілқасымованың жастардың өздігінен білім алу әрекеті жайлы, С.Ұзақбаева,
Б.Мұқанова, А.Ильясова, О.Сыздықов, т.б. оқыту мәселесін жетілдіру жөнінде
жазған т. б.
Қазіргі кезде оқу-тәрбие үдерісінде балалардың танымдық
қызығушылығын дамыту мен жетілдіру жолдары бүгінгі күннің өзекті мәселесі
болып отыр, сондықтан да диплом жұмысымыздың тақырыбын Мектеп
оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастыру деп алуымызға себеп
болды.
Зерттеу жұмысының мақсаты: оқушылардың танымдық қызығушылығын
қалыптастыруды теориялық тұрғыда негіздеп, оның әдістемесін жасау.
Зерттеу нысаны: мектептегі оқу-тәрбие үдерісі.
Зерттеу пәні: мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастыру
Зерттеу міндеттері:
- қызығушылық, танымдық қызығушылық ұғымдарының өзара
байланысын көрсету;
- оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудың педагогикалық-
психологиялық мәселелерін қарастыру;
- оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру ерекшеліктерін
айқындау;
- оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудың мүмкіндіктерін
көрсету;
- оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудың
жолдарын,әдістерін анықтау.
Зерттеу әдістері: ғылыми - педагогикалық еңбектерді және іс-
тәжірибелерді талдау, жинақтау, әңгімелесу, бақылау, анкета т.б.
Зерттеу көздері:тақырыпқа орай философиялық, педагогикалық,
психологиялық, әдістемелік әдебиеттер, Қазақстан Республикасының Білім
туралы заңы , Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан Республикасында
бастауыш білім берудің мемлекеттік стандарты т.б. .
Диплом жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытынды
және әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудың теориялық
негіздері
1.1 Танымдық қызығушылықты қалыптастырудың педагогика тарихында
зертелу жайы
Танымдық қызығушылық оқу-тәрбие үдерісінің барлық саласында көрініс
табады. Қазіргі тәрбиелеп оқытудың ең көкейкесті проблемалары танымдық
қызығушылық мәселелерін қарастырады. Оқу үдерісін белсендендіру жолдары
оқушылардың қызығушылығын дамытуды ұсынады, оқытудың белсенді әдістері
танымдық қызығушылықты дамытуды көздейді, сабақтың қай түрі болсын
қызығушылықпен уәжделеуге (мотивация) бағытталады. Білімді
демократияландыру мен ізгілендіру оқушы қызығушылығын негізгі орынға қояды.
Қызығушылық – дүниедегі заттар мен құбылыстарды белсенділікпен танып
білуге бағытталған адамның жеке ерекшеліктерінің бір көрінісі. Қызығушылық
кезінде адам бір нәрсеге қызығып соған зейін аударады. Өзін тартып,
құмарттыратын нәрсенің бәрі қызығушылықтың объектісі болып табылады.
Оқушы өмірінде қызығушылықтың әр түрі (эстетикалық, көркемдік,
музыкалық, т.б.) бой көрініс табады. өскелең ұрпақ үшін танымдық
қызығушылықтың маңызы өте жоғары. нақтырақ айтсақ, қызығушылықтың маңызы
өте жоғары. нақтырақ айтсақ, қызығушылықтың қай түрінде болмасын
(эстетикалық, музыкалық, т.б. ) танымдық компонент бар.Әйтсе де танымдық
пен қызығушылықтың ерекше түрі – оқуға, ғылымға, білімді жинақтауға
қызығушылық. Ол адамның әр нәрсеге әуестенуінен байқалады. Болмыстың қандай
да бір саласын терең меңгеру үшін оған танымдық қызығушылықты көрсету
қажет.
Танымдық қызығушылық – дүниені, ғылым жаңылықтарын, қоғамда болып
жатқан өзгерістерді танып – білуге деген қызығушылық.
Танымдық қызығушылық категориясы бірқатар психологиялық-
педагогикалық еңбектерде қарастырылған (Н.К.Крупская[12], С.Т.Шацкий[13],
Л.И.Божович[14], А.Н.Леонтьев[15], С.Л.Рубинштейн[16] және т.б.). Мәселен,
қызығушылықты қалыптастыруда Н.К.Крупская қоршаған ортаны және балаға жақсы
танымал деректер мен құбылыстарды, білімді меңгеруде зерделі көзқарасқа
тәрбиелейтін мақсатты сананы тірек ету қажеттігіне тоқталады.
С.Т.Шацкий қызығушылықтың психологиялық негізіне белсенді іс-
әректке деген қажеттілікті жатқызды. Бұл қажеттіліктен көзқарастар, ой-
пікірлер, дағды, іс-әректтер, қызығушылық туындайды. Балаларды баурап
алатын құбылыстар ақыл – ойға, эмоцияға, күш – қуатқа нәр береді, ал бұл
болса олардың іс- әрекетінде көрініс табады. С.Т.Шацкийдің қызығушылықты іс-
әрекетке тәуелді етіп көрсеуі қызығушылық теориясына қосқан елеулі үлесінің
бірі болды, алайда іс - әрекеттің рөлін және баланың оқу барысындағы
өзіндік тәжірибесін әсірелеп көрсету күнделікті меңгерілетін білімнің рөлін
жете бағалаушылыққа әкеледі
Баланың жалпы даму мен ойлау әрекетінің сапасын жақсартып, дамытуда
қызығушылықтың маңызын Л.С.Выготскиий[17] де ашып көрсетеді. Ол баланың
ойлау қабілетін белсендендіретін және оған қажетті бағдар беретін,
қажеттілігі мен қызығушылығын оятатын қозғаушы себептерге (мотив)
тоқталады. Ғалымның пайымдауынша, бала қабілетінің дамуы оның алға тез
жылжуымен шектелмейді, ол оның жас мүмкіндігіне сәйкес келетін іс - әрект
түрлерін терең меңгере алуына, білім қорына және алған әсерлеріне
байланысты балады. Баланы қоршаған ортағының бәрі қызықтырады, ол
бойындағы бар мүмкіндікті пайдалана отырып, қолынан келетін іс - әрекет
түрлеріне белсене араласады, өзінің әрі қарай дамуына жол ашады. Сөйтіп,
қоршаған орта және іс - әркет түрлерімен белсенділікпен жан – жақты танысу
тек қана дамыған қызығушылықтың негізінде ғана мүмкін болады
Егер психологтар мен педагогтардың пікіріне сүйенсек, қызығушылық
баланың ой - өрісінің кеңейіп, тәжірибесінің молаюына әсер етеді, білімнің
жетіліп, ақылының толысуына мүмкіндік туғызады.
Бірқатар Қазақстан ғалымдары (Ж. Аймауытов[18], М. Дулатов[19], Х.
Досмұхамедов[20], М. Жұмабаев[21], А. Байтұрсынов[22] қызығушылық жеке
тұлғаның талғамдық бағыттылығын көрсетеді деп түсіндірген және оны
теориялық тұрғыда қарастырған.
Бағыттылық адамның өзіндік ерекшелігі, яғни оның іс - әрекеті себеп
– салдарының, қажеттілігінің, сұранысының, қызығушылығының, талпынысының,
сенімнің жиынтығы ретінде көрініс береді.
Психология ғылымында қызығушылық жеке тұлға көзқарасына және оның
таңдаған бағытына бастау болатындай қажеттіліктің бір формасы ретінде
айқындалады.
Мәселен, Ресей педагогы В.Н.Мясищев[23] қызығушылық пен қажеттілікті
теңестіре қарастырады, ал психологтар С.Л.Рубинштейн, А.Г.Ковалев[24],
Б.М.Теплов[25], В.П.Тугаринов[26], А.Г.Здравомыслов[27] т.б. болса, олардың
арасында айырмашылақ бар дегенді айтады және қызығушылық жоғары деңгейге
көтерілгенде ғана қажеттілік бола алады деп есептейді.
Қызығушылық пен қажеттілік арасындағы өзара байланыс - өте күрделі
мәселе. Қажеттілік пен қызығушылық арасында белгілі бір байланыс бар, әйтсе
де бұған қарап оларды теңестіре қарастыруға болмайды.
С.Л.Рубинштейннің пайымдауынша, қызығушылықты қажеттілікпен
теңестіру орынсыз. Қызығушылық – ойдың бағыттылығы, қажеттілік – тілек,
құштарлық, әуестік. Қажеттілік адамда белгілі бір затты меңгеруге деген
ықыласты туындатса, қызығушылық – онымен тереңірек танысуға ұмтылдырады.
Қажеттілік өтелген соң жоғалып кетеді, ал қызығушылықтың қанағаттандырылуы
оның ары қарай жетілуі мен тереңдеуіне түрткі болады.
Ал, Б.М.Теплов болса, қажеттілікті іс-әрекеттің мотиві ретінде
қарастыруға қарсы болды. Оның пікірінше, қажеттілік адам өміріндегі негізгі
қозғаушы күш болғанымен, адамның іс-әрекетінің мотиві емес. Қоғамдық өмірде
қажеттілік негізінде адамның сезімі, нақты айтсақ, қоғамдық сезімі дамиды,
дүниеге көзқарасы қалыптасады. Адамның сезімі, қызығушылығы, сенім-
көзқарасы көздеген игі – тілегінің бастауы бола отырып, оның іс -
әрекетінің мотивтері ретінде көрінеді.
Қажеттілік және қызығушылық проблемасы А.Г.Ковалевтің жұмыстарынан
кең орын алған. Ол қажеттіліктің физиологиялық табиғатына талдау жасады;
әлеуметтік қажеттілікті арнайы түрге бөле отырып, олардың жаңа
классификациясын ұсынды, қызығушылықты қажеттілік пен түсінуге қарсы болды.
Оның пікірінше: қажеттілік және қызығушылық түсініктерін теңестіру
дұрыс емес, өйткені қажеттілік пен қызығушылықтың сәйкес келмейтіндігін
күнделікті тіршіліктегі фактілерден кездестіреміз, дегенмен олардың
арасында өзара әректтестікті орнату керек, өйткені ... қалыптасып келе
жатқан танымдық немесе эстетикалық қызығушылық адамның өмірлік
қажеттілігіне айналуы мүмкін. Мәселен, театрға деген қызығушылық –
спектакльді құр жібермеуді әдетке айналдыру, тіпті сахна ісімен айналысуға
дейін итермелеуі мүмкін.
А.Г.Здравомыслов қажеттілік пен қызығушылықты субъекті іс -
әрекетінің ішкі қозғаушы күші ретінде қарастыра отырып, олардың арасындағы
айырмашылықты атап көрсетті.
Қажеттілік қызығушылыққа қарағанда кең мағынаға ие. Ол күнделікті
тыныс-тіршіліктегі іс-әрекеттің түрткісі болып табылды. Ал қызығушылық
болса жеке адамның әлеуметтік өмірінен орын алады.
Т.С. Сабыров құндылық көзқарас теориясы тұрғысынан қажеттілік пен
қызығушылық байланысына өз пікірін былайша білдіреді: Қажеттілікті
құндылық деп қабылдауға болмайды. Қажеттілік адамға бір нәрсе жетіспеген
кезде пайда болады"[28].
Қызығушылық қажеттілік негізінде туындайды да, қажеттілікті
қанағаттандыратын затқа немесе құбылысқа бағытталады. Негізінен қызығушылық
түсінігі қоғамдық және рухани қажеттілік саласында қолданылады, автордың
пікірінен тәрбиенің міндетіне қызығушылықты дамыту жатады деген түсінікті
пайымдау қиын емес.
Жоғарыда айтылғанның бәрі қызығушылық пен қажеттілік арасында
байланыстың барлығын, қажеттіліктің адам өміріндегі рөлінің жоғары
екендігін айғақтайды. Психологтардың тілімен айтқанда, қажеттілік дегеніміз
– адамның өмірі мен даму жағдайында белгілі бір нәрсені қажетсіну.
Қажеттілік барлық тірі организімдердің өмірлік іс - әрекетінің түрткісі
болып табылады.
Қажеттілік адам бойында белсенділік сезімін оятады. Ол адамның
өмірлік іс - әрекетінің бастапқы қозғаушы күші бола отырып, белгілі
дәрежеде адамның күйініш – сүйінішіне, ойлауына және ерік – жігеріне әсер
етеді. Қанағаттандырудың түрі мен тәсіліне қарай, қажеттіліктің орындалу
немесе орындалмауына байланысты адамдар мазасыздану немесе тыныштану,
рахаттану немесе азап шегу сезімдеріне тап болады.
Қажеттілік – адамның ойлау әрекетін оятатын негізгі күш болып
табылады. Адам өз қажеттігін қанағаттандыра отырып, тірі организм ретінде
дамуға, өмір сүруге мүмеіндік алады, ұрпағын жалғастырады, еңбек етеді,
қарым – қатынас жасайды, сонымен қатар қоғамның дамуына үлес қосады.
Қоғам өміріндегі іс - әрекет барысында, осы қажеттілік негізінде,
адамның ынта – жігері (сезімі, қызығушылығы, сенімі), талпынысы және т.б.
адами қасиеттері дамиды.
Қызығушылық мәселесі қазақ ойшылдары мен философтарының да, ағартушы-
педагогтарының да (Әбунасыр Ибн Мұхаммед әл –Фараби[29], Әбуғали Ибн –
Сина[30] және т.б.) назарынан тыс қалмаған. Олар айналаны танып-білудегі
қызығушылықтың роліне, әсіресе балаларды тәрбиелеуде олардың білімге
қызығушылығына үлкен мән берген, бала бойында қызығушылықты
қалыптастырудың әдіс – жолдарын қарастырған. әл-Фараби өзінің
трактаттарында баланың ішкі сезімдеріне әсер ете отырып, мұғалімнің оқыту
процесінде қызығушылық пен ынта тудыра білуі жөнінде өнегелі пікірлер
айтады. Оның пайымдауынша, рухани негізі түзу болса, оның тілегі, қалауы
дұрыс болады. Оқу үйрену нәтижесінде шәкірттің ниеті әсер етеді, көңіл
қалауы болмақ. Ибн-Синаның ... егер бала ұжымда тәрбиеленсе, онда ол
жалықпайды, сабаққа ынтасы мен қызығушылығы пайда болып, басқалардан қалып
қоймауға талпынады, - деген тәрбие туралы пікірлерінің де құндылығы
жоғары.
Абайдың[31] қара сөзінің де қызығушылықты қалыптастырудағы ғибраты
зор. Ол: ғылым-білімді әуел бастан бала өзі іздеп таппайды. Басында
зорлық, яки алдау мен үйір қылу керек, үйрене келе өзі іздегендей болғанша
дейді. Ғұлама ойшыл адамның адамдығы (тәрбиелігі), ақылы мен ғылымы (алған
білімі) туа біткен денсаулығына, психологиялық жан дүниесінің дұрыстығына
тәуелді дегенді айтады және оқуға баулудың педагогикалық жолын ұсынады.
Абайдың зорлық пен алдау деген сөздерін тікелей түсінудің қажеті
жоқ, олар балаларды оқу-білімге ынталандырудың, қызықтырудың тәсілдерін
меңзейді. Ақын ...бала білім-ғылымды махаббатпен көксейтін болса, сонда
ғана аты адам болады, - деп ой тұжырымдайды.
Балалардың өнер-білімге деген талабы мен қызығушылығын оятып,
тәрбиелеген жағдайда ғана олар жеміс бере алады деген пікірді ұлы ағартушы
Ы.Алтынсариннің пайымдауынша, балаларды мектепке, сабаққа, кейіннен ғылымға
өз бетімен құмарландыратын сабақ балаларға ана тілінде қарапайым, қызықты
ұғындырылып, әңгімелер мен ертегілер, мысалдар мен өлеңдер орынды
пайдаланылса, олардың білім алуға қызығушылығы арта түседі. Мысалы, Кел,
балалар оқылық! өлееңі балаларды оқуға, білім алуға қызықтыру үлгісі
ретінде жазылған.
Қызығушылықты дамытуда өнер-білім рөлінің әрқашан жоғары екендігі
туралы кезінде Ж.Аймауытов, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев та айтып өткен. Егер
А. Байтұрсынов балаларды қинамай, оңай оқыту керек, қиналмай оқыса, оқуға
балалар қызықпақшы, - деп жазса, Ж.Аймауытов оқытуда қызығусыз үлкен
нәтижеге жетпейміз. Бойдағы ынтаны (қызығуды) қоздырып кейбір нәрсеге
ынтаны қолдан жасап еріксіз шақырамыз - деп, оқушылардың ынтасын оятып,
қызығушылығын қозғау керектігіне баса назар аударды.
Мектеп оқушыларының ойлау дәрежесі мен дербес іс-әрекеттегі
белсенділігінің қалыптасуына жан-жақты жағдай жасап, мектепте берілетін
ғылыми білім сапасын жаңа заман талаптарына сай іріктеу мен меңгерту
міндеттері олардың оқу-танымдық іс-әрекетін қалыптастыруға тікелей
байланысты. Осы күнге дейін, негізінен эмпирикалық деңгейде қалып келген
дәстүрлі оқыту жүйесі мен заман талаптары арасында пайда болған
диалектикалық қарама-қайшылық мектепке дейінгі мекемеде оқытудың жаңа
сапалық деңгейін қажет етуде. Баланы даяр білімді қабылдаушы объект емес,
білімді өз бетімен ізденуші субъект ретіне қарау мақсатында оқыту жүйесін
лайықтаудың қажеттігі артуда. Осыған орай мектепте берілетін білім мазмұнын
жаңарту, оқытуды белсендірудің жаңа әдістемелік жүйесін жасау, ең алдымен,
әрбір баланың жан-жақты жетілуіне, ойлау белсенділігі мен ізденімпаздығының
қалыптасуына, нәтижесінде шығармашыл жеке тұлғасының ақыл ойын қалыптасуына
қызмет етуі тиіс.
Білім беру жүйесі қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының жетекші
рөлін атқарады, сондай-ақ оны әрі қарай айқындай түседі. Ал білімнің
қалыптасып дамуының жалпы шарттары философияның негізгі мәселесі - рухтың
материяға, сананың болмысқа қатынасы тұрғысынан зерттелетін ілім – таным
теориясы деп аталады.
Таным теориясының басқа ғылыми теориялардан түбірлі айырмашылығы: ол -
білімнің қалыптасуы мен негізделуінің жалпы ұстанымдарын, объективтік
қатынастарды қалыптастыру. Таным әрекеттің мақсаты мен түрткісін анықтайтын
тұлғаның ақпараттық қорын құрайтын қоғамдық-тарихи үрдіс философиялық
категория болып табылады. Философиялық сөздікте: таным – заттардың
эмоциялық мазмұнын немесе ақиқатты табу мақсатындағы заттардың күйін,
жағдайын меңгеру болып табылады. Психологиялық сөздікте таным Педагогикалық
сөздікте таным – әлем туралы шынайы білімдерді алуға деген субъектінің
шығармашылық іс-әрекеті деп жазылып, сыртқы орта туралы ақпарат алу
тұрғысынан берілген.
Қызығу (латынша негізі, мәні бар, маңызды) - адам ерекше сезінетін
қимылдың нақты себебі. Қызығуды жеке тұлғаның өз әрекетіне бағалық қатынасы
деп анықтауға болады. Баланың оқу-танымдық қызығуы танымдық саласына
қатынасынан пайда болады. Оқуға, білуге деген қызығу танымдық
белсенділіктің қозғаушысы екені белгілі.
Қ.Жарықбаев бұл жөнінде былай деген: Ең алдымен, баланы бір әрекетке
тарту үшін, сен оны қызықтыр, оның бұл әрекетке дайын екенін білу үшін
қамқорлық жаса, осыны іске асыру үшін барлық күшін салатынын және бала өзі
қимылдайтынын, ал тәрбиеші болса сол әрекетті басқарып, бағыттап отыру
керек. Балалардың оқу-танымдық қызығушылығы олардың тәрбиесі ,білім сапасы
мен даму деңгейіне байланысты ойлау әрекетінің қалыптасуына тәуелді [30].
Танымдық қызығушылық - баланың білімге деген өте белсенді ақыл-ой
әрекеті. Танымдық белсенділік танымдық қажеттіліктен, мақсат, танымдық уәж
және әрекетті орындаудың тәсіл-амалдарынан тұрады. Танымдық белсенділіктің
негізінде балаларда танымдық қызығу, танымдық ізденімпаздық қалыптасады.
Танымдық қызығу ұғымы және оны қалыптастыру мәселесіне педагогтар,
психологтардың, әдіскерлердің көптеген ғылыми - зерттеу еңбектері арналған
Бұл мәселенің кейбір қырлары тамыры тереңге бойлайтын көне замандардан
бастау алады.
Көне замандағы дәуірдің өзінде-ақ ойшылдар мен педагогтер балалардың
өзіндік ой тұжырымдарын жасау және оны дамыту үшін репродуктивті және
эвристикалық әдістер жайлы мәселелерге көңіл бөлген.
Балалардың ақыл-ой тәрбиесіне негізделген тәрбие теориясында
айналасындағы дүниені шынайы ақиқат тұрғыда танып-білуін қамтамасыз етуі
мен қоғамға, адамға дұрыс қарым-қатынастың қалыптастырылуын қарастырды.
Ежелгі Грекия мен Римде құл иеленушілік құрылыс кезінде басқа
мемлекеттермен салыстырғанда қоғамдық даму деңгейі жоғары болды.
Бұл теорияда ақыл-ой тәрбиесіне көп көңіл бөлінеді, әсіресе, шәкірттің
өз ой тұжырымын дамытуға ерекше мән беріледі.
Сократтың өзі оқыту барысында шәкірттердің танымдық қызығушылығы мен
ізденімпаздығын арнайы басқарудың маңыздылығын атап көрсеткен еді. Ол
шәкірттердің танымдық ізденімпаздығын арттыратын арнайы оқыту әдісін
-эвристикалық әңгімелесуді алғаш рет қолданды. Сократ білімді жай ғана
бере салмай, шәкірттеріне сұрақ қоя отырып олардың ойлау қабілетін,
қызығуын арттырып, өз ой тұжырымын жасай білуге үйретті. Эвристикалық
сұрақтарды алдын ала дайындай отырып, танымдық белсенділікті оқыту құралы
ретінде қалыптастырады.
И.Гербарт[32] танымдық қызығушылықты қалыптастыру - оқытудың негізгі
міндеттерінің бірі деген пікірде болды. Ол оқу материалы жеңіл болмауы
керек, баланың психикалық іс-әрекеті нәтижесіне сәйкес бірте-бірте
күрделендіру идеясын ұсынды. Өзінің оқыту теориясы негізінде Гербарт
адамның алуан салалы қызығуларын алады.
Адамдарға қызығулар айналасын қоршаған дүниесін танып білуге немесе
қоғамдық өмірге араласуға байланысты болады. Біріншісіне жататын қызығу -
эмпирикалық, бұл айналасын қоршаған дүниенің кейбір оқиғаларын білуге
бағытталады, ойлауға негізделген ақыл-ой қызығуы эстетикалық қызығу -
оқиғаларды көркемдік жағынан бағалай білушілікті көрсетеді. Қызығудың
екінші тобына жататындар - симпатикалық қызығу, бұл жеке адамдар арасында
қатынас туғызады; әлеуметтік қызығу -әр түрлі қоғамдық ұйымдардың
арақатынасын анықтайды; дінге қызығу -діни ұғымды күшейтеді. Осы түрлі
қызығу мектепке дейінгі балалардың меңгеретін білім мазмұнын анықтайды.
Танымдық қызығушылық оқу-тәрбие үдерісінің барлық саласында көрініс
табады. Қазіргі тәрбие, оқытудың ең көкейкесті мәселелерінің біріне
танымдық қызығуды жатқызамыз. Оның негізі оқу үдерісін белсендіру жолдары
мен мектеп жасындағы балалардың қызығуын дамытуды ұсынады, оқытудың
белсенді әдістері танымдық қызығуды дамытуды көздейді. Сабақтың қай түрі
болсын қызығушылық уәждемеге бағытталады. Білім беруді ізгілендіру баланың
танымдық ой-өрісін кеңейтуді негізгі орынға қояды.
Педагогтар ақыл- ой тәрбиесіне негізделген тәрбие теориясы
айналасындағы дүниені шынайы ақиқат тұрғыда танып білуін қамтамасыз етуді
және қоғамға, адамдарға дұрыс қарым қатынасын қалыптастыруды қарастырады.
Танымдық қызығушылық туралы анықтамаларға талдау жасай отырып мектеп
жасындағы балалардың танымдық қызығушылық белгілері анықталады. Оған мына
үш белгі тән:
- танымдық қызығушылықтың қоғамдағы маңыздылық бағыты;
- танымдық қызыығущылыұтың интеллектуалдық сипаты;
- танымдық қызығушылықтың реттеушілік сипаты;
Сондай ақ, танымдық қызығушылығын қалыптастырудың тиімділігі мынадай
жетекші факторлармен анықталады:
- балалардың жас ерекшеліктерін есепке алу;
- оқу үдерісіне дамыта оқытуды кеңінен енгізу;
- материалдарды айтып түсіндіруде жүйелік ұстанымын қамтамасыз ету;
- бірте-бірте күрделене түсетін тапсырмалар кешенін шешудегі қол
жеткен табыстарды нығайтуды қамтамасыз ету, т.б.
Оқу үдерісі балалардың танымдық қызығушылығы нәтижесінде жүзеге асады,
ал танымдықты қалыптастыру негізінде балаларда танымдық белсенділік
қалыптасады. Демек, балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруды арнайы
ұйымдастыру - оқу үдерісін жетілдірудің негізгі шарты.
Мектеп жасындағы балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруда
оқу материалдарының маңыздылығы дәрежесіне қарай оның құндылығын анықтап,
тәрбие беру мен оқу үдерісін ұйымдастыра білудің маңызы зор.
Оқытудың мазмұнына фактілерден, әрекет тәсілдерінен басқа оқытудың шын
мазмұнымен бірге оқу үдерісіне қатысушылардың арасында ақпарат алмасу қорын
құратын және балалардың осы мазмұнды игеруіне әрі оны өмірде қолдануына
қызмет ететін мәліметтер кіреді.
Зерттеуші ғалымдар оқудағы танымдық қызығушылықты қалыптастыру
мәселелерін тәжірибеде шешудің түрлі жолдарын бөліп көрсеткен. Олар мына
төмендегілер:
- оқу үдерісіне қатысушылардың екі жақты сипаты әсері негізінде
мұғалім мен баланың бірлескен әрекеті арқылы ,
- танымдық іс-әрекеттің дербестігін қалыптастыратын өзіндік жұмысты
ұйымдастыру мен оқу міндеттерін іріктеп шешу арқылы ;
-танымдық қызығушылықты қалыптастыру арқылы ;
- оқытудағы әдістемелік білімдер элементтерін енгізу арқылы ;
- іс-әрекеттің бағдарланушылық негізін құрайтын жалпылама білімдерді
енгізу арқылы ,
- оқу іс-әрекетін өздігінше бақылауды дамыту арқылы .
Мектеп - әлеуметтік мәселелердің ішіндегі ең өзекті мәселелердің бірі.
Мектептегі оқу-тәрбие жұмыстарына жаңаша көзқараспен қарау қажеттілігі
туындайды. Қазақстанның болашағын ойласақ, егемен еліміздің білім беру
жүйесі мен мектептері қазіргі жағдайда шығармашыл жаңа адамды қалыптастыру
бағытында жұмыс жүргізуі тиіс.
Бұл білім стандартында балалардың белсенділіктерін дамытуды ескеріп,
өзін-өзі дамуына жағдай жасай отырып, міндетті деңгейлерін айқындау
жұмыстары жүргізілді. Оқу-тәрбие үдерісінде мұғалім мен баланың арасындағы
қарым-қатынастың рөлі ерекше. Ол қызығушылық қабілетті арттыра отырып,
баланың шығармашылығын, белсенділігін, қабілетін, қызығушылығын оятуға,
дамытуға жол ашады.
Мектеп жасындағы балалардың танымдық қызығушылығын, дарындылығын
дамыту, тәрбиелеу — бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып отыр. Баланың
қызығушылық қабілетін арттыру арқылы танымдық белсенділігін, қабілетін де
дамыту қажет. Қызығу - бұл адамның саналы әрекеті.
Қызығушылық қалай пайда болады? Баланың қызығуы үшін оның көңіл-күйі
көтеріңкі, көңілді болуы тиіс. Бала бір нәрсеге қызығу үшін қызығатын
нәрселер адамға жағымды сезімдер тудыруы керек.
Жалпы адамның қызығуы бірнеше түрге бөлінеді. Қызығу туралы
психологтар, педагогтар көптеген еңбектерін жазып, дәлелдеген, зерттеген.
Олар мыналар: Э.Парондайк, У.Мак Дугал. Бұл ғалымдар қызығушылықты зерттеп,
оның жемістерін де атап өтті. Мысалы:
а) қызығушылық қабілетті арттыра отырып баланың белсенділігін ояту;
ә) бала бойында шығармашылық заңдылықтарды дамытып, тәрбиелеу т.б.
Шығармашылық - адамның өмір шыңдығында өзін-өзі тануға ұмтылуы,
ізденуі.
Шығармашылық — адам бойындағы қызығушылықты қалыптастырып, олардың
өшуіне жол бермеу, адамның рухани күшін нығайтып, өзін-өзі табуына
жәрдемдеседі. Адам әрдайым өзін жетілдіруге, ұмтылуға, өсуге қабілетті
болады, сол арқылы оған толыққанды өмір сүру үшін жаңа рухани күш беру
тәрбиенің ,білімнің ең негізгі мақсаты болып табылады деп - Қазақстан орта
білімді дамыту тұжырымдамасының жобасында.
Сонымен қатар қазақтың ұлы ойшылдары да өз еңбектерініде адамның жеке
басының қабілеттерінің дамуын қарастырып, тиімді жақтарын пайдаланған.
Кеңестік дәуірдегі психологтар мен көрнекті ғалым педагогтар В.В.Давыдов,
В.А.Крутецкий, Л.Р.Выготский, Л.В.Занков және қазақтың ағартушы
ғалымдарынан А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ж.М.Әбділдин, ҚБ.Жарықбаев,
М.М.Мұқанов, Т.С.Сабыров т.б. еңбектерін тұлғаны дамыту мәселесінің
теориясы мен практикасына қосқан еңбектерін білеміз. Танымдық
ізденімпаздык, пен белсенділік жеке тұлғаның алуан қырлы болмыс-бітімі
болып табылады, ол - сезімталдық, танымдық және еріктік үрдіс нәтижесі,
танымдық уәж пен өз бетінше әрекет тәсілдерінің жиынтығы, танымға деген
тұрақты құлшыныс болып табылатын танымдық әрекетке бейімделуі.
Неміс педагогы И.Ф.Гербарт өзінің оқыту теориясының негізіне әр
саладағы қызғушылықты алған. Адамдағы қызығушылықтар қоршаған дүниені танып
білуге немесе қоғамдық өмірге араласуға байланысты. Қызығу туралы психолог
мамандар мынадай өз ой-пікірлерін жетік түсіндірген:
1) қызығу мұқтаждықтан пайда болмайды,
2) адамның қызығуларын соқыр сезімдерге теңейді;
3) адамның қызығулары ерте кезден бастап нәсіл арқылы соқыр сезімдер,
инстинкттер ретінде ата-анасынан баласына көшіп отырады;
4) сыртқы дүниемен байланыспайды т.б.
Бүгінгі таңда психологиялық –педагогикалық еңбектерде
қызығушылық ұғымына бірқатар түсінік, анықтамалар берілген. Біз оларды
зерттеп, зерделеп, жүйеге келтірдік.
Анықтамалардың мазмұны әрбір автордың бұл ұғымды өзінің зерттеу
жұмысының нәтижесіне қарай түсіндіретінін көрсетеді және олар бір мақсатты
көздейтінін, мазмұны жағынан бір – бірін толықтыра түсетінін дәлелдейді( 1-
кесте).
Кесте 1 - Қызығушылық ұғымына берілген анықтамалар жүйесі
№ Анықтамалар Авторлар
1 ... адамның ойы, ниеті ... Рубинштейн Л.С.[16,25б.]
2 ... адамның коршаған ортаға эмоциялық Морозова Н.Г.[33]
танымдық қатынасы
3 ... жеке адамның оъектіге эмоциялық Божович Л.И[14,13б.].
тартымдылығы нәтижесінде туындаған өзіндік
қатынасы...
4 ... .адамға шынайы өмірде бағдар беретін Божович Л.И.[34,13б.]
білімге қажеттілік ... ..
5 ... адамның қоршаған ортаға белсенд – Иванов В.Г.[34]
танымдық қатынасы...
6 ... адамның қандайда бір затқа, құбылысқаКрутецкий Л.А.[35]
немесе іс әрекетке бәлсенді бағыттылығы..
7 ...адамның қандайда бір нәрсеге назар Гоноболин Ф.Н.[36]
аударуға талпынысы..
8 ...болмыстағы заттар мен құбылыстарды Жарықбаев Қ.Б.[37]
белсенділікпен танып – білуге бағытталған
адамның біршама тұрақты жеке ерекшелігінің
бір көрінісі...
10 ..адамның бір нәрсенің не көріністің ТемірбековА., Балаубаев
игілігін көруге деген ынтасы... С.[38]
11 ..бір мақсатты көздеуден туындайды ... Аймауытов Ж.[18,40б.]
12 ...адамның танымдық қажеттілікті сезініп,Алдамұратов Ә.[39]
олардың мән–жайын айқын түсіндірудегі жан
дүниесінің сілкінісі...
13 ...өзіне тартымдылық тудырған қандайда Словарь русского
бір нәрсеге назар аудару, бір іске языка[40]
қызығушылық көрсету; қызықтылық,
маңыздылық, қажеттіліктер, мұқтаждықтар
14 ... болмыстағы заттар мен құбылыстарды Қазақ педагогикалық
белсенділікпен танып–білуге бағытталған энциклопедия сөздігі[41]
адамның өзіндік ерекшеліктерінің бір
көрінісі...
15 ...адамның зейіні ауып, елігуден болатын Қазақ тілінің түсіндірме
құмартушылық, ынтығушылық... сөздігі[42]
16 ...объектіні немесе құбылысты тануға, Российская
қандай бір іс–әрекет түрін меңгеруге педагогическая
талпыну... энциклопедия[43]
Анықтамалардың қайсы бірі болмасын қызығушылық ұғымының мазмұнын
жан –жақты анықтап, мән – мағынасына терең бойлап, одан әрі дамыта түсуге
негіз болады.
Бірқатар зерттеу еңбектерінде қызығушылық түрлі сипатына орай
жіктемеге келтіріледі (Рубинштейн С.Л., Беляев М.Ф., Гордон Л.А. және
т.б.). Мәселен, С.Л.Рубинштейн қызығушылықты былайша жіктейді:
1) мазмұны мен көлемі бойынша (кең,тар);
2) әсер ету дәрежесіне қарай(белсенді, самарқау);
3) беріктілігіне байланысты (тұрақты, тұрақсыз)
1)объекті бойынша (ғылыми, эстетикалық, т.б.);
2) тереңдігі бойынша (үстірт,терең)[16,21б.] .
Л.А.Гордон болса, қызығушылықты мазмұны мен бағыттылығына қарай
былайша жіктейді: материалдық, саяси –қоғамдық, кәсіби және т.б.[44].
Н.Г.Морозова өзінің зерттеу жұмысының нәтижелерін негізге ала
отырып, қызығушылық жіктемесін екі топқа бөліп қарастырады[33,32б.]:
1) ситуациялық, эпизодты –іс-әректпен бірге пайда болып, ол
аяқталғанда аяқталады.
2) жеке, тұрақты –қысқа уақыт аясында белсенді көрінеді және тұрақты
болады.
Көптеген авторлар қызығушылықтағы негізгі үш кезеңді (әуестену,
әуестік және қызығушылықтың арасындағы генетикалық байланыс) ескере отырып,
оларды даму сатысына қарай жіктеууді ұсынады.
Кейбір топтамаларда бірін –бірі толықтыра түсетін жіктемелер де аз
емес:
1) кәсіби қызығушылық;
2) саяси –қоғамдық қызығушылық;
3) спорттық қызығушылық;
4) интеллекуалды қызығушылық; эстетикалық қызығушылық. Осылардың
бәрі дерлік интелектуалды қызығушылық бола алады.
Кәсіби қызығушылық саяси – қоғамдық, эстетикалық және спорттық
қызығушылыққа сәйкес келуі мүкін. Ол туралы В.Г.Иванов[34,20б.] өте дұрыс
атап көрсетеді. Бірақ оларды бағыттылығы жағынан бір тұрғыда қарастыруға
болмайды.
И.М.Цветков осы даму сатыларын негізге ала отырып, қызығушылықтың
дамуын төрт кезең арқылы жіктейді[45].
1) әуестік;
2) әуестену;
3) субъективті қызығушылық;
4) объективті қызығушылық;
Қызығушылықтың тағы бір тобын В.Г.Иванов ұсынды:
1) тар қызығушылық; 2) кең қызығушылық; 3) терең, арнайы
қызығушылық[34,42б.].
А.Г.Ковалев қызығушылықты былайша жіктейді:
1) мазмұны мен бағытына қарай (материалдық, қоғаvдық – саяси,
кәсіби, эстетикалық, т.б.)
2) әсер ету дәрежесіне қарай (белсенді, самарқау);
3) көлеміне қарай (кең тар);
4) тұрақтылығына қарай (тұрақты, тұрақты емес)
Қ.Б.Жарықбаев қызығушылықты:
1) көлемі жағынан: кең, тар;
2) мақсатына қарай: тікелей және жанама;
3) мазмұны мен бағытына қарай: материалдық, саяси, қоғамдық,
кәсіптік, эстетикалық, оқырмандық, спорттық, танымдық т.б. [24,12б.].
Қызығушылықты мазмұнына қарай жіктемелеуге болады. Бұл тұрғыда
әрбір жіктеменің өзіне тән сипаты болуы керек.
Қызығушылықты әртүрлі іс -әрекетке қарай қарастыруға да болады:1)
сабаққа (пәнге) қызығушылық; 2) қоғамдық (қоғамдық жұмысқа байланысты)
қызығушылық; 3) еңбекке қызығушылық ; 4) сыныптан тыс қызығушылық;
Күнделікті тіршілікте адам баласының өз алдына нақты мақсат қойып,
белгілі іс - әрекеттерімен шұғылдануда өзінің ерік жігерін жұмсайтынын
ескере отырып, Т.Тәжібаев[46] адам қызығушылығын үш топқа бөліп
қарастырады:
1) мақсатты қызығушылық: адам алдына қойған мақсат –міндетіне
жетуді қызық көреді;
2) әрекеттік қызығушылық: адам алдына иасат қоймай, істейтін ісінің
нәтижесі қандай болатынына мән берией, тек атқаратын еңбегінің
ағымына ғана қызығады.;
3) нәтйжелік қызығушылық:адам кейбір кезде істейтін еңбегінің
нәтижесіне қызығады. Нәтижеге жетуді көздеп әрекет жасайды,соған
барлық күшін жұмсайды. Т.Тәжібаевтің пайымдауынша, адам
қызығушылығын осылайша топтастырған тиімді.өйткені қызығу адам
өмірі мен тіршілігінде елеулі орын алады. Адам өмірдің бақыты мен
болмысын өз бойында қызығу бар кезде ғана сезінеді. Қызығу
белгілі бір іспен айналысуға бағыттайды, адамды ширатады, іс
-әрекетін белсендіреді.
1.2 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастыру
ерекшеліктері
Қызығушылықтың ерекше бір түрі – танымдық қызығушылық, оның нысанасы
болып танымдық үдеріс саналады. Ол құбылыстың мәнін, белгілі білім
саласының ғылыми негізін меңгерудегі талпынысты сипаттайды. Бұл (жеке
тұлғаны танымдық салада және білімді меңгеру процесінде бағыттау әрекеті)
жеке танымдық құрылымында танымдық қызығушылық: қоршаған орта нысанасы мен
болмысына психикалық процесті саралап бағыттау ретінде; жеке тұлғаның осы
құбылыс, іс -әрекет саласымен айналысуыды қажетсінуімен; бпрлық психикалық
процестің қарқынды жүзеге асуына, іс- әрекеттің нәтижелі болуына орта
құбылыстарына, олар туралы білімін арттыруға, ғылым салаларына бағытталған
белсенді ой –пікірлерге, эмоцияға толы саралы көзқарас ретінде айқындалады
А.Н.Леонтьевтің айтуынша[47], жеке тұлғаның ақиқатты негізі болып оның
әлемге оның әлемге деген көзқарасының жиынтығы саналады. Ол оның көптеген
іс - әрекеттің жиынтығы арқылы жүзеге асады. адамның даму барысында оның
кейбір іс - әрекеті өзара иерарихалық қатынаста болады... жеке тұлғаның іс
-әрекет түрлерін дамытып, көбейту оларды өздеріне қалағандарын бағындыра
алатындарыдың айналасына шоғырландыруға алып келеді жеке тұлғаның
қалыптасуында танымдық қызығушылық іс - әрекетке себеп болады. Олар жеке
тұлғаның тұрақты белгісінің бірі бола отырып, оның ықыласын, ақыл – ойының
бағытын айқындайды, сезімін белсендендіреді, іс -әрекетне ықпал етеді,
қажеттілігін қалыптастырады, білімнің дүниетанымдық негізіне жағымды
көзқарас пен сенімін қалыптастыруда көмектеседі.
Мектеп жасындағы балалардың танымдық қызығушылығын арттырудың негізі
факторларына олардың өз мүмкіндігін сезінуі, балалардың өз тандауымен жұмыс
істеуі, оқу үдерісінде баланың өз әрекетінен қанағаттануы; оларға тәрбиеші
тарапынан қойылатын талап пен қабілеттерінін, сәйкес болуы; тәрбиешінің
өзіндік жұмысты ұйымдастыра алуы, т.б. жатады. Бұл факторлар оқу
мотивтерінің өрісін кеңейтіп шығармашылық әрекетіне негіз қалайды.
Қабілеттер балаға дайын түрінде берілмейді, ол тәрбие ,оқыту барысында
жүзеге асатын дамудың нәтижесі. Оқу, білім алу қабілеттерінің өзі баланың
іс-әрекетінсіз пайда болуы мүмкін емес. Қабілеттердің деңгейі әр балада әр
түрлі болғандықтан, тәрбиеші танымдық тапсырманы беру кезінде оны ескеруі
тиіс.
Мектеп жасындағы балалардың танымдық қызығушылығы - баланың жеке
дамуын қамтамасыз ететін, танымдық тапсырмаларды шешу кезінде игерілген
білімдер мен біліктерді іс жүзінде қолданылатын, ең бастысы, саналылықпен
білімдеріне, дағдыларына және интеллектуалдық бейімділіктеріне сүйеніп, өз
бетімен кәсіптік бағдар мәселесін анықтайтын және өзіндік шығармашылық ой-
өрісін кеңейте білуімен сипатталатын жеке тұлғаға тән қасиет.
Мектеп жасындағы балалардың танымдық қызығушылығын тәрбиелеу, білім
беру барысында дамыту үшін тәрбиеші тарапынан ұйымдастырушылық пен дұрыс
басшылық және оған балалардың өздері белсенділік танытпағы ләзім.
Ал балалардың жеке басының дамуына белсенді болуы үшін оны қажетсінуі,
ізденуі, бағдарлай білуі, зерттеу біліктері болуы қажет. Бұл жерде
балалардың қабілеттерін дамытып қана қоймай, олардың танымдық жан
қуаттарының оянуына ықпал етудің, сол жолда ізденісін, талабын ұштап, білім
деңгейін жетілдірудің маңызы ерекше.
Білім - үздіксіз білім берудің алғашқы басқышы. Осыған сәйкес балаға
белгілі бір көлемдегі білім, білік-дағдыларды меңгертумен бірге табиғат,
қоршаған дүние туралы түсініктерін кеңейте отырып, оларды шығармашылық
бағытта жан-жақты дамыту-бүгінгі күннің басты талабы. Осы талап тұрғысынан
алғанда, оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастырудың сан түрлі әдіс-тәсілдерін
іздестіру, жаңа технологияларды тиімді пайдаланудың маңызы ерекше.
Мұғалім ең алдымен сыныпта шығармашылық көңіл-күй тудыру үшін баланың
назарын бір нәрсеге аудару керек. Мысалы, балалардың назарын шығармашылық
белсенділігін дамыту үшін үнемі тапсырма, жаттығу, ойын түрлерін ұсынған
жөн.
- шығармашылыкпен жеке-дара бала емес, топтың бүкіл балалары
ойласу үшін жағдай, мүмкіндік туғызу, топта, ұжымда өзара шығармашылық
қарым-қатынас, шығармашылық ахуал орнату;
- мұғалім – бала үшін қарапайым ғана жан. Ал егер ол оқиға, сюжет
құруға, образ жасауда жазушылық шеберлік танытса, балалар ерекше елтиді.
Өздерінің күшіне деген сенім қалыптасады. Сондықтан тәрбиешінің
шығармашылықпен айналысуы және өзінің жазған дүниелері жөнінде балалармен
пікір алмасуы баланың танымдық белсенділігін дамытады.
- танымдық қызығушылық үшін психологиялық қауіпсіздік, еркіндік,
ашықтық, бостандықты қамтамасыз ету;
- шығармашылықты тежейтін үш нәрсе бар: біреуі —сәтсіздікке
ұшыраймын, қолымнан ешнәрсе келмейді деген тыс қорқыныш сезімі, екінші -
өзіне-өзі тым риза болмаушылық сезімі (не жазса да өзі ұнатпайды, кейде
өзін-өзі жек көріп кетеді), үшіншісі — жалқаулық. Ондай жағдайда баланы
құтқарудың жолдарын табу:
- баланың қызығушылықпен айналысуына топта, ойын үстінде, үйде қолайлы
жағдай туғызу;
- белсенділік бағытқа баланы жүйелі, саналы түрде қалыптастырып
отыру:
- мұғалім баланы белсенділіктің түрлеріне үйретіп, баулу үшін өзі де
қарулануы керек.
Мұғалім мектеп жасындағы балалардың танымдық қызығушылығын
қалыптастыру үшін бағыт-бағдар беруде мыналарды ескеруі керек деп ойлаймыз:
-шығармашылық тапсырмаларды балаға ұсынуда танымдық қызығушылығын
қалыптастыру жолдары көзделеді;
- білімді меңгертуде баланың танымдық қызығушылығын оқыту барысында
дамыту.
Бастауыш мектептегі мұғалімнің жұмысы – өте қиын да жауапты жұмыс.
Сондықтан ол балалықтың бастапқы әсерінің адамның бүкіл өмір бойына із
қалдыратынын ескеруі тиіс.
Бастауыш мектеп жасындағы оқушылардың дербестегі аз болғанымен, сенімі
күшті болады. Сондықтан олар үшін мұғалімнің беделғ ата–анамен, үлкендерің
беделі жоғары саналады.
Баланың даму процесі өмір бойы жүріп жатады. Даму процесінде баланың
таным белсенділігі артады. Бірінші сынып жасындағы балалар заттардың түр –
түсіне, көлеміне қарап ажырата бастайды, олардың құрылысын, пайдалану
әдісін білгісі келеді. Өмір тіршілігіндегі шындықты, болмыстағы құбылыстар
мен заттарды анықтап білуге, адамзаттың тарихи тәжірибесін меңгеруге
талпынады. Балалардың әр нәрсені білуге құмартып талаптануын таным ынтасы
дейді. Балалар өте байқағыш, еліктегіш болады, әр нәрсеге зейін қояды,
оларды көп нәрсе ойландырады.
Әдетте ертегі оқыған балалар ондағы өзіне түсініксіз
оқиғалардың, қбылыстардың сырын білуге құмартады. Ертегіні оқыған сайын
олардың алдында жаңа сұрақтар туады. Сол сұрақтардың жауабын олар
ересектерден күтеді, өйткені олардың түсінігінше ересектердің білмейтіні
болмайды. Балалар тарапынан қойылған сұрақтар олардың ақыл – ой еңбегімен
шұғылданудағы ниетін, ықыласын сипаттайды. Сондықтан ересектер бала сұрағын
жауапсыз қалдырмағаны жөн. Өйткені сұрағына жауап ала алмаған бала,
келешекте сұрақ қоюдан жасқаншақтайды, ал бұл болса оның қызығушылығын
кемітіп, дүниетанымын шектеуі мүмкін.
Егер мектеп жасына дейінгі балалардың қызығушылығы ойын іс –
әрекетімен байланысты болып келсе, бастауыш сынып жасында қызығушылықтың
дамуы оқу іс – әрекетінде жүзеге асырылады. Психологтардың пайымдауынша, 6-
7 жастағы оқушыны мектепке қатысты жағдайлардың барлығы қызықтырады: жаңа
адамдар (мұғалім, сынып оқушылары, жаңа орын, жаңа мектеп, сынып) іс –
әрекеттің жаңа түрі оқу және тағы басқа.
Әртүрлі жастағы оқушылардың танымдық қызығушылығы мазмұнының өзіндік
ерекшеліктері – зерттеушілер үшін қиындық тудыратын жай. Өйткені танымдық
қызығушылықтың қалыптасуы мен дамуы – жеке бастың дамуы барысында жүзеге
асатын өте күрделі процесс. Жалпы алғанда қызығушылықтың қалыптасуы бала
айналысатын іс – әрекетке және жеке өмір тәжірибесіне байланысты болады.
Міне, сондықтан да баладағы танымдық қызығушылықтың даму деңгейін тек
нақты жасқа байланысты деп те қарастыруға болмайды. Бұл жастағы балалардың
қызығушылығы, тұрақтылығы, бағыттылығы, мазмұны жағынан әртүрлі болуы
мүмкін.
Балалар жасына байланысты осы проблеманы зерттеу бірқатар ТМД елдері
ғалымдарының (А.К. Дусавицкий, Л.С. Дягилева, Н.Б. Бибик, Л.П. Кибардина,
Л. А. Блащук т.б.) зерттеулерінде қарастырған.
Қызығушылық ерте жастан қалыптасады және оның алғашқы көрінісі
әуестік, әуестену түрінде болады. Алғашында баланы ақ, ашық түсті заттар,
қатты шыққан дыбыстар, заттардың қозғалысы өзіне тартады. Бала осы
тітіркенгіштерді үзіліссіз қабылдайды және оларды қайтара өабылдауға тілек
білдіреді. Алайда оъектіге деген бұл бағыттылықты оның эмоциялық
тартымдылығына сәйкес уақытша қызығушылықтың алды деп қабылдауға болады.
Мәселен, ертегімен әуестену – бала табиғатына тән қасиет, ол
баланың көргендерін танып – білуге, оған терең бойлауына көмектеседі.
Баланың мұндай әуестігі ертегідегі болған оқиғаны түсінуге, білуге, көруге
деген қызығушылығынан байқалады. Балалардың ертегіні есту барысында
қайда? неге? бұл не? неліктен? және тағы басқа сұрақтар қоюын
оларды танымдық қызығушылықтың пайда болуымен байланыстыруға болады.
Соңғы жылдары педагогика, психология ғылымы саласында қызығушылық
мәселесіне, аса назар аударғандардың бірі профессор Қ.Жарықбаев болды. Оның
пайымдауынша, қызығу болмастығы заттар мен құбылыстарды белсенділікпен
танып – білуге бағытталған адамның біршама тұрақты, жеке ерекшеліктерінің
бір көрінісі. Қызығу көбінесе баланың бір нәрсеге бейімділігіне қарай
көрінеді, ал ол пәрменді, белсенді болу үшін тікелей әрекетпен айналысуы
қажет. Мұғалімнің міндеті балалардың жанама қызығуын тауып, оны
тұрақтандыруы ойластыруы керек. Сонда ғана рухани өмірге бай, жан –жақты
қабілетті адамды тәрбиелеу мүмкін болады
Қызығушылық мәселесі Н.Д.Хмель, А.О.Қараханова, С.А.Жолдасбекова,
т.б. еңбектерінде де белгілі дәрежеде зерттелген.
Оқушылардың музыка өнеріне қызығушылығы мәселесіне арналған
(классикалық музыкаға, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді
___________
кафедра меңгерушісі
________ п.ғ.д., профессор Торыбаева Ж.З.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастыру
5В010300 - Педагогика және психология мамандығы
Орындаған
Сарыбай Ақерке
Ғылыми жетекшісі,
п.ғ.д., профессор
Мұсабекова Г.Т.
Түркістан - 2015
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..3
1 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастырудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.1 Танымдық қызығушылықты қалыптастырудың педагогика тарихында зерттелу
жайы .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... . 6
1.2 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастыру
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.1 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастырудың
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.2 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастырудың жолдары,
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ...34
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
... ... ... ...59
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Еліміз егемендік алып, тәуелсіз мемлекет
ретінде дүниежүзілік қауымдастыққа танылып, жаңа демократиялық қоғамның
дүниеге келуі Қазақстанда педагогика ғылымының жаңа бағытта сипат алуына
кең жол ашып берді. Елбасымыз Н.Назарбаевтың Қазақстан-2030
бағдарламасында [1], Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында [2],
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасында [3] республиканың әлемдік білім
кеңістігіне енуін ескере отырып, білім берудің мазмұны мен оқытудың барлық
әдістемелік жүйесін қайта қарау қажеттілігін атап, білім берудің жаңа
моделін құрудың, сынақтан өткізу мен енгізудің міндеттері атап көрсетілген.
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі саясаты мен мақсатының
бірі - жан-жақты, білімді, шығармашылық қабілетті, танымдық қызығушылығы
жоғары жеке тұлғаны қалыптастыру. Дарынды, білімді жастар ғана
егемендігіміздің ертеңін баянды етіп, қоғамның әлеуметтік-экономикалық
дамуына үлес қоса алады.
Қазақстан Республикасы мен Білім және ғылым министірлігінің оқушылар
білімі мен тәрбиесі сапасын көтеруге, олардың еліміздің өткендегі тарихына,
мәдени мұрасына танымдық қызығушылығын қалыптастыруға байланысты қойып
отырған міндеттерін жүзеге асыруды көздейді.
Педагогика ғылымында қызығушылықпен оқыту проблемасы да бүгінгі
күннің жаңалығы деуге болмайды. Бұл проблема да көптеген ғалымдардың
(Я.А.Коменский, К.Д.Ушинский, Н.Ф.Бунаков, т.б. ) назарын өзіне аударған.
Қазіргі зерттеулерде (Б.Г.Ананьев, Л.И.Божович, С.Л. Рубинштеййн,
Н.Г.Морозова, Р.Г. Лемберг, Г.И. Щукина т.б. ) танымдық қызығушылық
проблемасына жан-жақты талдау берілген.
Қызығушылық, қызығушылықты қалыптастыру проблемасы қазақстандық
ғалымдардың бірқатар зетттеулерінде, мәселен, Н.Д. Хмельдің[4],
Г.К.Байдельдинованың[5] (жоғарғы сынып оқушыларының әр жақты қызығушылығын
қалыптастыру), Б.Т. Нәбиеваның[6] ( сабақ және сабақтан тыс жұмыстардың
өзара байланысы арқылы оқушылардың пәнге танымдық қызығушылығын
қалыптастыру. С.Жолдасбекованың[7] (бастауыш сынып оқушыларының пәнге
танымдық қызығушылығын қалыптастыру), Н.В.Черкасованың[8] (орта буын
оқушыларының классикалық музыкаға қызығушылығын қалыптастыру),
Ж.М.Ақпарованың[9] (мектеп жасына дейінгі балалардың қазақ халық музыкалық
шығармашылығына қызығушылығын қалыптастыру), М.А.Оразалиеваның[10]
(бастауыш сынып оқушыларының қазақ халық аспаптық музыкасына қызығушылығын
қалыптастыру.)
Білім беру мен оқыту теориясының әдіснамалық негізі таным теориясы
және бала тұлғасын жан-жақты және үйлесімді қалыптастыру туралы ілімі болып
табылады. Мектеп жасындағы балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруды
арнайы ұйымдастыру оқу үдерісін жетілдірудің негізгі шарты болып саналады.
Еліміздің психология және педагогика саласындағы ғалымдардың,
мамандардың назарын аударып отырған мәселелердің бірі – мектеп жасындағы
балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру болып отыр.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасында білім берудің мемлекеттік
стандартына сәйкес мектептегі оқыту мен тәрбиелеу маңызы түбегейлі өзгеріп,
бірінші кезекке бұрынғыдай баланы пәндік білім, білік және дағдылардың
белгілі бір жиынтығымен қаруландыру емес, баланың танымдық қызығушылығын
дұрыс және тиімді ұйымдастыру негізінде жеке бас тұлғасын қалыптастыру
мақсаты алға қойылып отыр. Білім беру және оқыту теориясының балаларды
оқыту мәселесіндегі талаптарының бірі танымдық қызығушылық пен саналылық.
Бұл талаптың орындалуы мектеп жасындағы балалардың оқу материалын түсінуге,
өткенді жаңамен байланыстыруға, негізгісі мен қосымшасын анықтауға, алған
білімдерін тәжірибеде пайдалануға, өз пікірлерінде оларға сүйенуге
ұмтылысынан көрінеді. Білімді саналы меңгеру өз бетімен жаңа білім алуға
мүмкіндік беретін ақыл-ой еңбегінің өзіндік тәсілдерін игермейінше іске
аспайды.
Мектеп оқушыларының белсенді танымдық қызығушылығының көздейтін
мүддесі - білімнің қоғамдық мәнін ұғыну, қоғамға қызмет ету қарқынын үдету
негізінде дамыту. Белсенділіктің ең жоғарғы көрінісі балалардың алған
білімдерін өмірде, тәжірибеде нәтижелі пайдалана білуі болып табылады.
Танымдық қызығушылық – баланың оқуға, білімге, ғылымға деген ынта-
ықыласы мен құштарлығының ерекше көрінісі. Қызығушылық баланың әрекеті және
пәнімен қосылғандағы дәрежесін анықтайды. Қызығушылықтың ең жоғарғы
көрінісі: баланың алған тәрбиесін, білімдерін өмірде, тәжірибеде нәтижелі
пайдалана білуінде.
Қызығушылыққа байланысты әлеуметтік-педагогикалық көзқарас ежелгі
дәуірден бастау алады. Оның көрнекті өкілдеріне ежелгі грек ойшылдары
Сократ, Платон, Аристотель жатады. Олар белсенді және өз бетімен білім
алуының маңыздылығын, жетістіктері мен өзін-өзі тәрбиелеудің маңызды
екендігін негіздеген. Олардың пікірінше, өзіндік іс-әрекет нәтижесінде
балада қанағаттану, қуаныш сезімі оянып, білімді игеруге белсенділігі
артады. Бұл пікірлер көптеген ғасырлар бойы педагогтердің талдау нысанасы
болды.
Мұндай психологиялық-педагогикалық көзқарасты Ы.Алтынсаринның,
К.Ушинскийдің еңбектерінде көре аламыз. Ы.Алтынсарин оқыту арқылы өз
бетінше білім көтеруге жол бастауда, ой-әрекетін жаттықтыруда мұғалімнің ,
тәрбиешінің оқу-тәрбие жүйесіндегі рөліне айрықша орын берді.
Ы.Алтынсаринның пікірінше, педагогтердің жұмысындағы ең шешуші нәрсе:
мұғалімнің , тәрбиешінің ең жақсы оқыту , тәрбиелеу әдістерін таба білуінде
[11].
К.Ушинский танымдық қызығушылық мәселесіне мән беріп, өз бетінше
жұмыс - оқытуды жетістікке жеткізудің бірден-бір жолы деп есептеді.
Ол педагогтың жұмысын ескере отырып, баланың қызығушылығын дамыту
мақсатында ұйымдастырылған дербес бақылау мен тәжірибе өткізу.
көрнекіліктер дайындау сияқты жұмыстардың маңыздылығына тоқталды.
К.Ушинский педагогикалық ғылымда алғаш рет балалардың өзіндік жұмысына
философиялық және психологиялық-педагогикалық талдау жасайды.
Қоғам дамуының жаңа кезеңінде қоғамның барлық саласында күрделі
өзгерістер жүрді. Қоғамның оқу-ағарту, білім беру саласындағы өзгерістер
жеке тұлғаны қалыптастыруға, оқу үдерісінде тиімді әдіс-тәсілдерді
іздестіруге, баланың шығармашылық, рухани, дене мүмкіндіктерін дамытуға,
адамгершілік пен салауатты өмір салтын берік ұстануға бағытталады.
Қазіргі кезеңде баланың танымдық қызығушылығын дамытудың тиімді
жолдарының бірі - баланың өзіндік жұмысы. Т.Сабыров, М.Құдайқұлов,
А.Әбілқасымованың жастардың өздігінен білім алу әрекеті жайлы, С.Ұзақбаева,
Б.Мұқанова, А.Ильясова, О.Сыздықов, т.б. оқыту мәселесін жетілдіру жөнінде
жазған т. б.
Қазіргі кезде оқу-тәрбие үдерісінде балалардың танымдық
қызығушылығын дамыту мен жетілдіру жолдары бүгінгі күннің өзекті мәселесі
болып отыр, сондықтан да диплом жұмысымыздың тақырыбын Мектеп
оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастыру деп алуымызға себеп
болды.
Зерттеу жұмысының мақсаты: оқушылардың танымдық қызығушылығын
қалыптастыруды теориялық тұрғыда негіздеп, оның әдістемесін жасау.
Зерттеу нысаны: мектептегі оқу-тәрбие үдерісі.
Зерттеу пәні: мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастыру
Зерттеу міндеттері:
- қызығушылық, танымдық қызығушылық ұғымдарының өзара
байланысын көрсету;
- оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудың педагогикалық-
психологиялық мәселелерін қарастыру;
- оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру ерекшеліктерін
айқындау;
- оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудың мүмкіндіктерін
көрсету;
- оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудың
жолдарын,әдістерін анықтау.
Зерттеу әдістері: ғылыми - педагогикалық еңбектерді және іс-
тәжірибелерді талдау, жинақтау, әңгімелесу, бақылау, анкета т.б.
Зерттеу көздері:тақырыпқа орай философиялық, педагогикалық,
психологиялық, әдістемелік әдебиеттер, Қазақстан Республикасының Білім
туралы заңы , Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан Республикасында
бастауыш білім берудің мемлекеттік стандарты т.б. .
Диплом жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытынды
және әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудың теориялық
негіздері
1.1 Танымдық қызығушылықты қалыптастырудың педагогика тарихында
зертелу жайы
Танымдық қызығушылық оқу-тәрбие үдерісінің барлық саласында көрініс
табады. Қазіргі тәрбиелеп оқытудың ең көкейкесті проблемалары танымдық
қызығушылық мәселелерін қарастырады. Оқу үдерісін белсендендіру жолдары
оқушылардың қызығушылығын дамытуды ұсынады, оқытудың белсенді әдістері
танымдық қызығушылықты дамытуды көздейді, сабақтың қай түрі болсын
қызығушылықпен уәжделеуге (мотивация) бағытталады. Білімді
демократияландыру мен ізгілендіру оқушы қызығушылығын негізгі орынға қояды.
Қызығушылық – дүниедегі заттар мен құбылыстарды белсенділікпен танып
білуге бағытталған адамның жеке ерекшеліктерінің бір көрінісі. Қызығушылық
кезінде адам бір нәрсеге қызығып соған зейін аударады. Өзін тартып,
құмарттыратын нәрсенің бәрі қызығушылықтың объектісі болып табылады.
Оқушы өмірінде қызығушылықтың әр түрі (эстетикалық, көркемдік,
музыкалық, т.б.) бой көрініс табады. өскелең ұрпақ үшін танымдық
қызығушылықтың маңызы өте жоғары. нақтырақ айтсақ, қызығушылықтың маңызы
өте жоғары. нақтырақ айтсақ, қызығушылықтың қай түрінде болмасын
(эстетикалық, музыкалық, т.б. ) танымдық компонент бар.Әйтсе де танымдық
пен қызығушылықтың ерекше түрі – оқуға, ғылымға, білімді жинақтауға
қызығушылық. Ол адамның әр нәрсеге әуестенуінен байқалады. Болмыстың қандай
да бір саласын терең меңгеру үшін оған танымдық қызығушылықты көрсету
қажет.
Танымдық қызығушылық – дүниені, ғылым жаңылықтарын, қоғамда болып
жатқан өзгерістерді танып – білуге деген қызығушылық.
Танымдық қызығушылық категориясы бірқатар психологиялық-
педагогикалық еңбектерде қарастырылған (Н.К.Крупская[12], С.Т.Шацкий[13],
Л.И.Божович[14], А.Н.Леонтьев[15], С.Л.Рубинштейн[16] және т.б.). Мәселен,
қызығушылықты қалыптастыруда Н.К.Крупская қоршаған ортаны және балаға жақсы
танымал деректер мен құбылыстарды, білімді меңгеруде зерделі көзқарасқа
тәрбиелейтін мақсатты сананы тірек ету қажеттігіне тоқталады.
С.Т.Шацкий қызығушылықтың психологиялық негізіне белсенді іс-
әректке деген қажеттілікті жатқызды. Бұл қажеттіліктен көзқарастар, ой-
пікірлер, дағды, іс-әректтер, қызығушылық туындайды. Балаларды баурап
алатын құбылыстар ақыл – ойға, эмоцияға, күш – қуатқа нәр береді, ал бұл
болса олардың іс- әрекетінде көрініс табады. С.Т.Шацкийдің қызығушылықты іс-
әрекетке тәуелді етіп көрсеуі қызығушылық теориясына қосқан елеулі үлесінің
бірі болды, алайда іс - әрекеттің рөлін және баланың оқу барысындағы
өзіндік тәжірибесін әсірелеп көрсету күнделікті меңгерілетін білімнің рөлін
жете бағалаушылыққа әкеледі
Баланың жалпы даму мен ойлау әрекетінің сапасын жақсартып, дамытуда
қызығушылықтың маңызын Л.С.Выготскиий[17] де ашып көрсетеді. Ол баланың
ойлау қабілетін белсендендіретін және оған қажетті бағдар беретін,
қажеттілігі мен қызығушылығын оятатын қозғаушы себептерге (мотив)
тоқталады. Ғалымның пайымдауынша, бала қабілетінің дамуы оның алға тез
жылжуымен шектелмейді, ол оның жас мүмкіндігіне сәйкес келетін іс - әрект
түрлерін терең меңгере алуына, білім қорына және алған әсерлеріне
байланысты балады. Баланы қоршаған ортағының бәрі қызықтырады, ол
бойындағы бар мүмкіндікті пайдалана отырып, қолынан келетін іс - әрекет
түрлеріне белсене араласады, өзінің әрі қарай дамуына жол ашады. Сөйтіп,
қоршаған орта және іс - әркет түрлерімен белсенділікпен жан – жақты танысу
тек қана дамыған қызығушылықтың негізінде ғана мүмкін болады
Егер психологтар мен педагогтардың пікіріне сүйенсек, қызығушылық
баланың ой - өрісінің кеңейіп, тәжірибесінің молаюына әсер етеді, білімнің
жетіліп, ақылының толысуына мүмкіндік туғызады.
Бірқатар Қазақстан ғалымдары (Ж. Аймауытов[18], М. Дулатов[19], Х.
Досмұхамедов[20], М. Жұмабаев[21], А. Байтұрсынов[22] қызығушылық жеке
тұлғаның талғамдық бағыттылығын көрсетеді деп түсіндірген және оны
теориялық тұрғыда қарастырған.
Бағыттылық адамның өзіндік ерекшелігі, яғни оның іс - әрекеті себеп
– салдарының, қажеттілігінің, сұранысының, қызығушылығының, талпынысының,
сенімнің жиынтығы ретінде көрініс береді.
Психология ғылымында қызығушылық жеке тұлға көзқарасына және оның
таңдаған бағытына бастау болатындай қажеттіліктің бір формасы ретінде
айқындалады.
Мәселен, Ресей педагогы В.Н.Мясищев[23] қызығушылық пен қажеттілікті
теңестіре қарастырады, ал психологтар С.Л.Рубинштейн, А.Г.Ковалев[24],
Б.М.Теплов[25], В.П.Тугаринов[26], А.Г.Здравомыслов[27] т.б. болса, олардың
арасында айырмашылақ бар дегенді айтады және қызығушылық жоғары деңгейге
көтерілгенде ғана қажеттілік бола алады деп есептейді.
Қызығушылық пен қажеттілік арасындағы өзара байланыс - өте күрделі
мәселе. Қажеттілік пен қызығушылық арасында белгілі бір байланыс бар, әйтсе
де бұған қарап оларды теңестіре қарастыруға болмайды.
С.Л.Рубинштейннің пайымдауынша, қызығушылықты қажеттілікпен
теңестіру орынсыз. Қызығушылық – ойдың бағыттылығы, қажеттілік – тілек,
құштарлық, әуестік. Қажеттілік адамда белгілі бір затты меңгеруге деген
ықыласты туындатса, қызығушылық – онымен тереңірек танысуға ұмтылдырады.
Қажеттілік өтелген соң жоғалып кетеді, ал қызығушылықтың қанағаттандырылуы
оның ары қарай жетілуі мен тереңдеуіне түрткі болады.
Ал, Б.М.Теплов болса, қажеттілікті іс-әрекеттің мотиві ретінде
қарастыруға қарсы болды. Оның пікірінше, қажеттілік адам өміріндегі негізгі
қозғаушы күш болғанымен, адамның іс-әрекетінің мотиві емес. Қоғамдық өмірде
қажеттілік негізінде адамның сезімі, нақты айтсақ, қоғамдық сезімі дамиды,
дүниеге көзқарасы қалыптасады. Адамның сезімі, қызығушылығы, сенім-
көзқарасы көздеген игі – тілегінің бастауы бола отырып, оның іс -
әрекетінің мотивтері ретінде көрінеді.
Қажеттілік және қызығушылық проблемасы А.Г.Ковалевтің жұмыстарынан
кең орын алған. Ол қажеттіліктің физиологиялық табиғатына талдау жасады;
әлеуметтік қажеттілікті арнайы түрге бөле отырып, олардың жаңа
классификациясын ұсынды, қызығушылықты қажеттілік пен түсінуге қарсы болды.
Оның пікірінше: қажеттілік және қызығушылық түсініктерін теңестіру
дұрыс емес, өйткені қажеттілік пен қызығушылықтың сәйкес келмейтіндігін
күнделікті тіршіліктегі фактілерден кездестіреміз, дегенмен олардың
арасында өзара әректтестікті орнату керек, өйткені ... қалыптасып келе
жатқан танымдық немесе эстетикалық қызығушылық адамның өмірлік
қажеттілігіне айналуы мүмкін. Мәселен, театрға деген қызығушылық –
спектакльді құр жібермеуді әдетке айналдыру, тіпті сахна ісімен айналысуға
дейін итермелеуі мүмкін.
А.Г.Здравомыслов қажеттілік пен қызығушылықты субъекті іс -
әрекетінің ішкі қозғаушы күші ретінде қарастыра отырып, олардың арасындағы
айырмашылықты атап көрсетті.
Қажеттілік қызығушылыққа қарағанда кең мағынаға ие. Ол күнделікті
тыныс-тіршіліктегі іс-әрекеттің түрткісі болып табылды. Ал қызығушылық
болса жеке адамның әлеуметтік өмірінен орын алады.
Т.С. Сабыров құндылық көзқарас теориясы тұрғысынан қажеттілік пен
қызығушылық байланысына өз пікірін былайша білдіреді: Қажеттілікті
құндылық деп қабылдауға болмайды. Қажеттілік адамға бір нәрсе жетіспеген
кезде пайда болады"[28].
Қызығушылық қажеттілік негізінде туындайды да, қажеттілікті
қанағаттандыратын затқа немесе құбылысқа бағытталады. Негізінен қызығушылық
түсінігі қоғамдық және рухани қажеттілік саласында қолданылады, автордың
пікірінен тәрбиенің міндетіне қызығушылықты дамыту жатады деген түсінікті
пайымдау қиын емес.
Жоғарыда айтылғанның бәрі қызығушылық пен қажеттілік арасында
байланыстың барлығын, қажеттіліктің адам өміріндегі рөлінің жоғары
екендігін айғақтайды. Психологтардың тілімен айтқанда, қажеттілік дегеніміз
– адамның өмірі мен даму жағдайында белгілі бір нәрсені қажетсіну.
Қажеттілік барлық тірі организімдердің өмірлік іс - әрекетінің түрткісі
болып табылады.
Қажеттілік адам бойында белсенділік сезімін оятады. Ол адамның
өмірлік іс - әрекетінің бастапқы қозғаушы күші бола отырып, белгілі
дәрежеде адамның күйініш – сүйінішіне, ойлауына және ерік – жігеріне әсер
етеді. Қанағаттандырудың түрі мен тәсіліне қарай, қажеттіліктің орындалу
немесе орындалмауына байланысты адамдар мазасыздану немесе тыныштану,
рахаттану немесе азап шегу сезімдеріне тап болады.
Қажеттілік – адамның ойлау әрекетін оятатын негізгі күш болып
табылады. Адам өз қажеттігін қанағаттандыра отырып, тірі организм ретінде
дамуға, өмір сүруге мүмеіндік алады, ұрпағын жалғастырады, еңбек етеді,
қарым – қатынас жасайды, сонымен қатар қоғамның дамуына үлес қосады.
Қоғам өміріндегі іс - әрекет барысында, осы қажеттілік негізінде,
адамның ынта – жігері (сезімі, қызығушылығы, сенімі), талпынысы және т.б.
адами қасиеттері дамиды.
Қызығушылық мәселесі қазақ ойшылдары мен философтарының да, ағартушы-
педагогтарының да (Әбунасыр Ибн Мұхаммед әл –Фараби[29], Әбуғали Ибн –
Сина[30] және т.б.) назарынан тыс қалмаған. Олар айналаны танып-білудегі
қызығушылықтың роліне, әсіресе балаларды тәрбиелеуде олардың білімге
қызығушылығына үлкен мән берген, бала бойында қызығушылықты
қалыптастырудың әдіс – жолдарын қарастырған. әл-Фараби өзінің
трактаттарында баланың ішкі сезімдеріне әсер ете отырып, мұғалімнің оқыту
процесінде қызығушылық пен ынта тудыра білуі жөнінде өнегелі пікірлер
айтады. Оның пайымдауынша, рухани негізі түзу болса, оның тілегі, қалауы
дұрыс болады. Оқу үйрену нәтижесінде шәкірттің ниеті әсер етеді, көңіл
қалауы болмақ. Ибн-Синаның ... егер бала ұжымда тәрбиеленсе, онда ол
жалықпайды, сабаққа ынтасы мен қызығушылығы пайда болып, басқалардан қалып
қоймауға талпынады, - деген тәрбие туралы пікірлерінің де құндылығы
жоғары.
Абайдың[31] қара сөзінің де қызығушылықты қалыптастырудағы ғибраты
зор. Ол: ғылым-білімді әуел бастан бала өзі іздеп таппайды. Басында
зорлық, яки алдау мен үйір қылу керек, үйрене келе өзі іздегендей болғанша
дейді. Ғұлама ойшыл адамның адамдығы (тәрбиелігі), ақылы мен ғылымы (алған
білімі) туа біткен денсаулығына, психологиялық жан дүниесінің дұрыстығына
тәуелді дегенді айтады және оқуға баулудың педагогикалық жолын ұсынады.
Абайдың зорлық пен алдау деген сөздерін тікелей түсінудің қажеті
жоқ, олар балаларды оқу-білімге ынталандырудың, қызықтырудың тәсілдерін
меңзейді. Ақын ...бала білім-ғылымды махаббатпен көксейтін болса, сонда
ғана аты адам болады, - деп ой тұжырымдайды.
Балалардың өнер-білімге деген талабы мен қызығушылығын оятып,
тәрбиелеген жағдайда ғана олар жеміс бере алады деген пікірді ұлы ағартушы
Ы.Алтынсариннің пайымдауынша, балаларды мектепке, сабаққа, кейіннен ғылымға
өз бетімен құмарландыратын сабақ балаларға ана тілінде қарапайым, қызықты
ұғындырылып, әңгімелер мен ертегілер, мысалдар мен өлеңдер орынды
пайдаланылса, олардың білім алуға қызығушылығы арта түседі. Мысалы, Кел,
балалар оқылық! өлееңі балаларды оқуға, білім алуға қызықтыру үлгісі
ретінде жазылған.
Қызығушылықты дамытуда өнер-білім рөлінің әрқашан жоғары екендігі
туралы кезінде Ж.Аймауытов, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев та айтып өткен. Егер
А. Байтұрсынов балаларды қинамай, оңай оқыту керек, қиналмай оқыса, оқуға
балалар қызықпақшы, - деп жазса, Ж.Аймауытов оқытуда қызығусыз үлкен
нәтижеге жетпейміз. Бойдағы ынтаны (қызығуды) қоздырып кейбір нәрсеге
ынтаны қолдан жасап еріксіз шақырамыз - деп, оқушылардың ынтасын оятып,
қызығушылығын қозғау керектігіне баса назар аударды.
Мектеп оқушыларының ойлау дәрежесі мен дербес іс-әрекеттегі
белсенділігінің қалыптасуына жан-жақты жағдай жасап, мектепте берілетін
ғылыми білім сапасын жаңа заман талаптарына сай іріктеу мен меңгерту
міндеттері олардың оқу-танымдық іс-әрекетін қалыптастыруға тікелей
байланысты. Осы күнге дейін, негізінен эмпирикалық деңгейде қалып келген
дәстүрлі оқыту жүйесі мен заман талаптары арасында пайда болған
диалектикалық қарама-қайшылық мектепке дейінгі мекемеде оқытудың жаңа
сапалық деңгейін қажет етуде. Баланы даяр білімді қабылдаушы объект емес,
білімді өз бетімен ізденуші субъект ретіне қарау мақсатында оқыту жүйесін
лайықтаудың қажеттігі артуда. Осыған орай мектепте берілетін білім мазмұнын
жаңарту, оқытуды белсендірудің жаңа әдістемелік жүйесін жасау, ең алдымен,
әрбір баланың жан-жақты жетілуіне, ойлау белсенділігі мен ізденімпаздығының
қалыптасуына, нәтижесінде шығармашыл жеке тұлғасының ақыл ойын қалыптасуына
қызмет етуі тиіс.
Білім беру жүйесі қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының жетекші
рөлін атқарады, сондай-ақ оны әрі қарай айқындай түседі. Ал білімнің
қалыптасып дамуының жалпы шарттары философияның негізгі мәселесі - рухтың
материяға, сананың болмысқа қатынасы тұрғысынан зерттелетін ілім – таным
теориясы деп аталады.
Таным теориясының басқа ғылыми теориялардан түбірлі айырмашылығы: ол -
білімнің қалыптасуы мен негізделуінің жалпы ұстанымдарын, объективтік
қатынастарды қалыптастыру. Таным әрекеттің мақсаты мен түрткісін анықтайтын
тұлғаның ақпараттық қорын құрайтын қоғамдық-тарихи үрдіс философиялық
категория болып табылады. Философиялық сөздікте: таным – заттардың
эмоциялық мазмұнын немесе ақиқатты табу мақсатындағы заттардың күйін,
жағдайын меңгеру болып табылады. Психологиялық сөздікте таным Педагогикалық
сөздікте таным – әлем туралы шынайы білімдерді алуға деген субъектінің
шығармашылық іс-әрекеті деп жазылып, сыртқы орта туралы ақпарат алу
тұрғысынан берілген.
Қызығу (латынша негізі, мәні бар, маңызды) - адам ерекше сезінетін
қимылдың нақты себебі. Қызығуды жеке тұлғаның өз әрекетіне бағалық қатынасы
деп анықтауға болады. Баланың оқу-танымдық қызығуы танымдық саласына
қатынасынан пайда болады. Оқуға, білуге деген қызығу танымдық
белсенділіктің қозғаушысы екені белгілі.
Қ.Жарықбаев бұл жөнінде былай деген: Ең алдымен, баланы бір әрекетке
тарту үшін, сен оны қызықтыр, оның бұл әрекетке дайын екенін білу үшін
қамқорлық жаса, осыны іске асыру үшін барлық күшін салатынын және бала өзі
қимылдайтынын, ал тәрбиеші болса сол әрекетті басқарып, бағыттап отыру
керек. Балалардың оқу-танымдық қызығушылығы олардың тәрбиесі ,білім сапасы
мен даму деңгейіне байланысты ойлау әрекетінің қалыптасуына тәуелді [30].
Танымдық қызығушылық - баланың білімге деген өте белсенді ақыл-ой
әрекеті. Танымдық белсенділік танымдық қажеттіліктен, мақсат, танымдық уәж
және әрекетті орындаудың тәсіл-амалдарынан тұрады. Танымдық белсенділіктің
негізінде балаларда танымдық қызығу, танымдық ізденімпаздық қалыптасады.
Танымдық қызығу ұғымы және оны қалыптастыру мәселесіне педагогтар,
психологтардың, әдіскерлердің көптеген ғылыми - зерттеу еңбектері арналған
Бұл мәселенің кейбір қырлары тамыры тереңге бойлайтын көне замандардан
бастау алады.
Көне замандағы дәуірдің өзінде-ақ ойшылдар мен педагогтер балалардың
өзіндік ой тұжырымдарын жасау және оны дамыту үшін репродуктивті және
эвристикалық әдістер жайлы мәселелерге көңіл бөлген.
Балалардың ақыл-ой тәрбиесіне негізделген тәрбие теориясында
айналасындағы дүниені шынайы ақиқат тұрғыда танып-білуін қамтамасыз етуі
мен қоғамға, адамға дұрыс қарым-қатынастың қалыптастырылуын қарастырды.
Ежелгі Грекия мен Римде құл иеленушілік құрылыс кезінде басқа
мемлекеттермен салыстырғанда қоғамдық даму деңгейі жоғары болды.
Бұл теорияда ақыл-ой тәрбиесіне көп көңіл бөлінеді, әсіресе, шәкірттің
өз ой тұжырымын дамытуға ерекше мән беріледі.
Сократтың өзі оқыту барысында шәкірттердің танымдық қызығушылығы мен
ізденімпаздығын арнайы басқарудың маңыздылығын атап көрсеткен еді. Ол
шәкірттердің танымдық ізденімпаздығын арттыратын арнайы оқыту әдісін
-эвристикалық әңгімелесуді алғаш рет қолданды. Сократ білімді жай ғана
бере салмай, шәкірттеріне сұрақ қоя отырып олардың ойлау қабілетін,
қызығуын арттырып, өз ой тұжырымын жасай білуге үйретті. Эвристикалық
сұрақтарды алдын ала дайындай отырып, танымдық белсенділікті оқыту құралы
ретінде қалыптастырады.
И.Гербарт[32] танымдық қызығушылықты қалыптастыру - оқытудың негізгі
міндеттерінің бірі деген пікірде болды. Ол оқу материалы жеңіл болмауы
керек, баланың психикалық іс-әрекеті нәтижесіне сәйкес бірте-бірте
күрделендіру идеясын ұсынды. Өзінің оқыту теориясы негізінде Гербарт
адамның алуан салалы қызығуларын алады.
Адамдарға қызығулар айналасын қоршаған дүниесін танып білуге немесе
қоғамдық өмірге араласуға байланысты болады. Біріншісіне жататын қызығу -
эмпирикалық, бұл айналасын қоршаған дүниенің кейбір оқиғаларын білуге
бағытталады, ойлауға негізделген ақыл-ой қызығуы эстетикалық қызығу -
оқиғаларды көркемдік жағынан бағалай білушілікті көрсетеді. Қызығудың
екінші тобына жататындар - симпатикалық қызығу, бұл жеке адамдар арасында
қатынас туғызады; әлеуметтік қызығу -әр түрлі қоғамдық ұйымдардың
арақатынасын анықтайды; дінге қызығу -діни ұғымды күшейтеді. Осы түрлі
қызығу мектепке дейінгі балалардың меңгеретін білім мазмұнын анықтайды.
Танымдық қызығушылық оқу-тәрбие үдерісінің барлық саласында көрініс
табады. Қазіргі тәрбие, оқытудың ең көкейкесті мәселелерінің біріне
танымдық қызығуды жатқызамыз. Оның негізі оқу үдерісін белсендіру жолдары
мен мектеп жасындағы балалардың қызығуын дамытуды ұсынады, оқытудың
белсенді әдістері танымдық қызығуды дамытуды көздейді. Сабақтың қай түрі
болсын қызығушылық уәждемеге бағытталады. Білім беруді ізгілендіру баланың
танымдық ой-өрісін кеңейтуді негізгі орынға қояды.
Педагогтар ақыл- ой тәрбиесіне негізделген тәрбие теориясы
айналасындағы дүниені шынайы ақиқат тұрғыда танып білуін қамтамасыз етуді
және қоғамға, адамдарға дұрыс қарым қатынасын қалыптастыруды қарастырады.
Танымдық қызығушылық туралы анықтамаларға талдау жасай отырып мектеп
жасындағы балалардың танымдық қызығушылық белгілері анықталады. Оған мына
үш белгі тән:
- танымдық қызығушылықтың қоғамдағы маңыздылық бағыты;
- танымдық қызыығущылыұтың интеллектуалдық сипаты;
- танымдық қызығушылықтың реттеушілік сипаты;
Сондай ақ, танымдық қызығушылығын қалыптастырудың тиімділігі мынадай
жетекші факторлармен анықталады:
- балалардың жас ерекшеліктерін есепке алу;
- оқу үдерісіне дамыта оқытуды кеңінен енгізу;
- материалдарды айтып түсіндіруде жүйелік ұстанымын қамтамасыз ету;
- бірте-бірте күрделене түсетін тапсырмалар кешенін шешудегі қол
жеткен табыстарды нығайтуды қамтамасыз ету, т.б.
Оқу үдерісі балалардың танымдық қызығушылығы нәтижесінде жүзеге асады,
ал танымдықты қалыптастыру негізінде балаларда танымдық белсенділік
қалыптасады. Демек, балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруды арнайы
ұйымдастыру - оқу үдерісін жетілдірудің негізгі шарты.
Мектеп жасындағы балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруда
оқу материалдарының маңыздылығы дәрежесіне қарай оның құндылығын анықтап,
тәрбие беру мен оқу үдерісін ұйымдастыра білудің маңызы зор.
Оқытудың мазмұнына фактілерден, әрекет тәсілдерінен басқа оқытудың шын
мазмұнымен бірге оқу үдерісіне қатысушылардың арасында ақпарат алмасу қорын
құратын және балалардың осы мазмұнды игеруіне әрі оны өмірде қолдануына
қызмет ететін мәліметтер кіреді.
Зерттеуші ғалымдар оқудағы танымдық қызығушылықты қалыптастыру
мәселелерін тәжірибеде шешудің түрлі жолдарын бөліп көрсеткен. Олар мына
төмендегілер:
- оқу үдерісіне қатысушылардың екі жақты сипаты әсері негізінде
мұғалім мен баланың бірлескен әрекеті арқылы ,
- танымдық іс-әрекеттің дербестігін қалыптастыратын өзіндік жұмысты
ұйымдастыру мен оқу міндеттерін іріктеп шешу арқылы ;
-танымдық қызығушылықты қалыптастыру арқылы ;
- оқытудағы әдістемелік білімдер элементтерін енгізу арқылы ;
- іс-әрекеттің бағдарланушылық негізін құрайтын жалпылама білімдерді
енгізу арқылы ,
- оқу іс-әрекетін өздігінше бақылауды дамыту арқылы .
Мектеп - әлеуметтік мәселелердің ішіндегі ең өзекті мәселелердің бірі.
Мектептегі оқу-тәрбие жұмыстарына жаңаша көзқараспен қарау қажеттілігі
туындайды. Қазақстанның болашағын ойласақ, егемен еліміздің білім беру
жүйесі мен мектептері қазіргі жағдайда шығармашыл жаңа адамды қалыптастыру
бағытында жұмыс жүргізуі тиіс.
Бұл білім стандартында балалардың белсенділіктерін дамытуды ескеріп,
өзін-өзі дамуына жағдай жасай отырып, міндетті деңгейлерін айқындау
жұмыстары жүргізілді. Оқу-тәрбие үдерісінде мұғалім мен баланың арасындағы
қарым-қатынастың рөлі ерекше. Ол қызығушылық қабілетті арттыра отырып,
баланың шығармашылығын, белсенділігін, қабілетін, қызығушылығын оятуға,
дамытуға жол ашады.
Мектеп жасындағы балалардың танымдық қызығушылығын, дарындылығын
дамыту, тәрбиелеу — бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып отыр. Баланың
қызығушылық қабілетін арттыру арқылы танымдық белсенділігін, қабілетін де
дамыту қажет. Қызығу - бұл адамның саналы әрекеті.
Қызығушылық қалай пайда болады? Баланың қызығуы үшін оның көңіл-күйі
көтеріңкі, көңілді болуы тиіс. Бала бір нәрсеге қызығу үшін қызығатын
нәрселер адамға жағымды сезімдер тудыруы керек.
Жалпы адамның қызығуы бірнеше түрге бөлінеді. Қызығу туралы
психологтар, педагогтар көптеген еңбектерін жазып, дәлелдеген, зерттеген.
Олар мыналар: Э.Парондайк, У.Мак Дугал. Бұл ғалымдар қызығушылықты зерттеп,
оның жемістерін де атап өтті. Мысалы:
а) қызығушылық қабілетті арттыра отырып баланың белсенділігін ояту;
ә) бала бойында шығармашылық заңдылықтарды дамытып, тәрбиелеу т.б.
Шығармашылық - адамның өмір шыңдығында өзін-өзі тануға ұмтылуы,
ізденуі.
Шығармашылық — адам бойындағы қызығушылықты қалыптастырып, олардың
өшуіне жол бермеу, адамның рухани күшін нығайтып, өзін-өзі табуына
жәрдемдеседі. Адам әрдайым өзін жетілдіруге, ұмтылуға, өсуге қабілетті
болады, сол арқылы оған толыққанды өмір сүру үшін жаңа рухани күш беру
тәрбиенің ,білімнің ең негізгі мақсаты болып табылады деп - Қазақстан орта
білімді дамыту тұжырымдамасының жобасында.
Сонымен қатар қазақтың ұлы ойшылдары да өз еңбектерініде адамның жеке
басының қабілеттерінің дамуын қарастырып, тиімді жақтарын пайдаланған.
Кеңестік дәуірдегі психологтар мен көрнекті ғалым педагогтар В.В.Давыдов,
В.А.Крутецкий, Л.Р.Выготский, Л.В.Занков және қазақтың ағартушы
ғалымдарынан А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ж.М.Әбділдин, ҚБ.Жарықбаев,
М.М.Мұқанов, Т.С.Сабыров т.б. еңбектерін тұлғаны дамыту мәселесінің
теориясы мен практикасына қосқан еңбектерін білеміз. Танымдық
ізденімпаздык, пен белсенділік жеке тұлғаның алуан қырлы болмыс-бітімі
болып табылады, ол - сезімталдық, танымдық және еріктік үрдіс нәтижесі,
танымдық уәж пен өз бетінше әрекет тәсілдерінің жиынтығы, танымға деген
тұрақты құлшыныс болып табылатын танымдық әрекетке бейімделуі.
Неміс педагогы И.Ф.Гербарт өзінің оқыту теориясының негізіне әр
саладағы қызғушылықты алған. Адамдағы қызығушылықтар қоршаған дүниені танып
білуге немесе қоғамдық өмірге араласуға байланысты. Қызығу туралы психолог
мамандар мынадай өз ой-пікірлерін жетік түсіндірген:
1) қызығу мұқтаждықтан пайда болмайды,
2) адамның қызығуларын соқыр сезімдерге теңейді;
3) адамның қызығулары ерте кезден бастап нәсіл арқылы соқыр сезімдер,
инстинкттер ретінде ата-анасынан баласына көшіп отырады;
4) сыртқы дүниемен байланыспайды т.б.
Бүгінгі таңда психологиялық –педагогикалық еңбектерде
қызығушылық ұғымына бірқатар түсінік, анықтамалар берілген. Біз оларды
зерттеп, зерделеп, жүйеге келтірдік.
Анықтамалардың мазмұны әрбір автордың бұл ұғымды өзінің зерттеу
жұмысының нәтижесіне қарай түсіндіретінін көрсетеді және олар бір мақсатты
көздейтінін, мазмұны жағынан бір – бірін толықтыра түсетінін дәлелдейді( 1-
кесте).
Кесте 1 - Қызығушылық ұғымына берілген анықтамалар жүйесі
№ Анықтамалар Авторлар
1 ... адамның ойы, ниеті ... Рубинштейн Л.С.[16,25б.]
2 ... адамның коршаған ортаға эмоциялық Морозова Н.Г.[33]
танымдық қатынасы
3 ... жеке адамның оъектіге эмоциялық Божович Л.И[14,13б.].
тартымдылығы нәтижесінде туындаған өзіндік
қатынасы...
4 ... .адамға шынайы өмірде бағдар беретін Божович Л.И.[34,13б.]
білімге қажеттілік ... ..
5 ... адамның қоршаған ортаға белсенд – Иванов В.Г.[34]
танымдық қатынасы...
6 ... адамның қандайда бір затқа, құбылысқаКрутецкий Л.А.[35]
немесе іс әрекетке бәлсенді бағыттылығы..
7 ...адамның қандайда бір нәрсеге назар Гоноболин Ф.Н.[36]
аударуға талпынысы..
8 ...болмыстағы заттар мен құбылыстарды Жарықбаев Қ.Б.[37]
белсенділікпен танып – білуге бағытталған
адамның біршама тұрақты жеке ерекшелігінің
бір көрінісі...
10 ..адамның бір нәрсенің не көріністің ТемірбековА., Балаубаев
игілігін көруге деген ынтасы... С.[38]
11 ..бір мақсатты көздеуден туындайды ... Аймауытов Ж.[18,40б.]
12 ...адамның танымдық қажеттілікті сезініп,Алдамұратов Ә.[39]
олардың мән–жайын айқын түсіндірудегі жан
дүниесінің сілкінісі...
13 ...өзіне тартымдылық тудырған қандайда Словарь русского
бір нәрсеге назар аудару, бір іске языка[40]
қызығушылық көрсету; қызықтылық,
маңыздылық, қажеттіліктер, мұқтаждықтар
14 ... болмыстағы заттар мен құбылыстарды Қазақ педагогикалық
белсенділікпен танып–білуге бағытталған энциклопедия сөздігі[41]
адамның өзіндік ерекшеліктерінің бір
көрінісі...
15 ...адамның зейіні ауып, елігуден болатын Қазақ тілінің түсіндірме
құмартушылық, ынтығушылық... сөздігі[42]
16 ...объектіні немесе құбылысты тануға, Российская
қандай бір іс–әрекет түрін меңгеруге педагогическая
талпыну... энциклопедия[43]
Анықтамалардың қайсы бірі болмасын қызығушылық ұғымының мазмұнын
жан –жақты анықтап, мән – мағынасына терең бойлап, одан әрі дамыта түсуге
негіз болады.
Бірқатар зерттеу еңбектерінде қызығушылық түрлі сипатына орай
жіктемеге келтіріледі (Рубинштейн С.Л., Беляев М.Ф., Гордон Л.А. және
т.б.). Мәселен, С.Л.Рубинштейн қызығушылықты былайша жіктейді:
1) мазмұны мен көлемі бойынша (кең,тар);
2) әсер ету дәрежесіне қарай(белсенді, самарқау);
3) беріктілігіне байланысты (тұрақты, тұрақсыз)
1)объекті бойынша (ғылыми, эстетикалық, т.б.);
2) тереңдігі бойынша (үстірт,терең)[16,21б.] .
Л.А.Гордон болса, қызығушылықты мазмұны мен бағыттылығына қарай
былайша жіктейді: материалдық, саяси –қоғамдық, кәсіби және т.б.[44].
Н.Г.Морозова өзінің зерттеу жұмысының нәтижелерін негізге ала
отырып, қызығушылық жіктемесін екі топқа бөліп қарастырады[33,32б.]:
1) ситуациялық, эпизодты –іс-әректпен бірге пайда болып, ол
аяқталғанда аяқталады.
2) жеке, тұрақты –қысқа уақыт аясында белсенді көрінеді және тұрақты
болады.
Көптеген авторлар қызығушылықтағы негізгі үш кезеңді (әуестену,
әуестік және қызығушылықтың арасындағы генетикалық байланыс) ескере отырып,
оларды даму сатысына қарай жіктеууді ұсынады.
Кейбір топтамаларда бірін –бірі толықтыра түсетін жіктемелер де аз
емес:
1) кәсіби қызығушылық;
2) саяси –қоғамдық қызығушылық;
3) спорттық қызығушылық;
4) интеллекуалды қызығушылық; эстетикалық қызығушылық. Осылардың
бәрі дерлік интелектуалды қызығушылық бола алады.
Кәсіби қызығушылық саяси – қоғамдық, эстетикалық және спорттық
қызығушылыққа сәйкес келуі мүкін. Ол туралы В.Г.Иванов[34,20б.] өте дұрыс
атап көрсетеді. Бірақ оларды бағыттылығы жағынан бір тұрғыда қарастыруға
болмайды.
И.М.Цветков осы даму сатыларын негізге ала отырып, қызығушылықтың
дамуын төрт кезең арқылы жіктейді[45].
1) әуестік;
2) әуестену;
3) субъективті қызығушылық;
4) объективті қызығушылық;
Қызығушылықтың тағы бір тобын В.Г.Иванов ұсынды:
1) тар қызығушылық; 2) кең қызығушылық; 3) терең, арнайы
қызығушылық[34,42б.].
А.Г.Ковалев қызығушылықты былайша жіктейді:
1) мазмұны мен бағытына қарай (материалдық, қоғаvдық – саяси,
кәсіби, эстетикалық, т.б.)
2) әсер ету дәрежесіне қарай (белсенді, самарқау);
3) көлеміне қарай (кең тар);
4) тұрақтылығына қарай (тұрақты, тұрақты емес)
Қ.Б.Жарықбаев қызығушылықты:
1) көлемі жағынан: кең, тар;
2) мақсатына қарай: тікелей және жанама;
3) мазмұны мен бағытына қарай: материалдық, саяси, қоғамдық,
кәсіптік, эстетикалық, оқырмандық, спорттық, танымдық т.б. [24,12б.].
Қызығушылықты мазмұнына қарай жіктемелеуге болады. Бұл тұрғыда
әрбір жіктеменің өзіне тән сипаты болуы керек.
Қызығушылықты әртүрлі іс -әрекетке қарай қарастыруға да болады:1)
сабаққа (пәнге) қызығушылық; 2) қоғамдық (қоғамдық жұмысқа байланысты)
қызығушылық; 3) еңбекке қызығушылық ; 4) сыныптан тыс қызығушылық;
Күнделікті тіршілікте адам баласының өз алдына нақты мақсат қойып,
белгілі іс - әрекеттерімен шұғылдануда өзінің ерік жігерін жұмсайтынын
ескере отырып, Т.Тәжібаев[46] адам қызығушылығын үш топқа бөліп
қарастырады:
1) мақсатты қызығушылық: адам алдына қойған мақсат –міндетіне
жетуді қызық көреді;
2) әрекеттік қызығушылық: адам алдына иасат қоймай, істейтін ісінің
нәтижесі қандай болатынына мән берией, тек атқаратын еңбегінің
ағымына ғана қызығады.;
3) нәтйжелік қызығушылық:адам кейбір кезде істейтін еңбегінің
нәтижесіне қызығады. Нәтижеге жетуді көздеп әрекет жасайды,соған
барлық күшін жұмсайды. Т.Тәжібаевтің пайымдауынша, адам
қызығушылығын осылайша топтастырған тиімді.өйткені қызығу адам
өмірі мен тіршілігінде елеулі орын алады. Адам өмірдің бақыты мен
болмысын өз бойында қызығу бар кезде ғана сезінеді. Қызығу
белгілі бір іспен айналысуға бағыттайды, адамды ширатады, іс
-әрекетін белсендіреді.
1.2 Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастыру
ерекшеліктері
Қызығушылықтың ерекше бір түрі – танымдық қызығушылық, оның нысанасы
болып танымдық үдеріс саналады. Ол құбылыстың мәнін, белгілі білім
саласының ғылыми негізін меңгерудегі талпынысты сипаттайды. Бұл (жеке
тұлғаны танымдық салада және білімді меңгеру процесінде бағыттау әрекеті)
жеке танымдық құрылымында танымдық қызығушылық: қоршаған орта нысанасы мен
болмысына психикалық процесті саралап бағыттау ретінде; жеке тұлғаның осы
құбылыс, іс -әрекет саласымен айналысуыды қажетсінуімен; бпрлық психикалық
процестің қарқынды жүзеге асуына, іс- әрекеттің нәтижелі болуына орта
құбылыстарына, олар туралы білімін арттыруға, ғылым салаларына бағытталған
белсенді ой –пікірлерге, эмоцияға толы саралы көзқарас ретінде айқындалады
А.Н.Леонтьевтің айтуынша[47], жеке тұлғаның ақиқатты негізі болып оның
әлемге оның әлемге деген көзқарасының жиынтығы саналады. Ол оның көптеген
іс - әрекеттің жиынтығы арқылы жүзеге асады. адамның даму барысында оның
кейбір іс - әрекеті өзара иерарихалық қатынаста болады... жеке тұлғаның іс
-әрекет түрлерін дамытып, көбейту оларды өздеріне қалағандарын бағындыра
алатындарыдың айналасына шоғырландыруға алып келеді жеке тұлғаның
қалыптасуында танымдық қызығушылық іс - әрекетке себеп болады. Олар жеке
тұлғаның тұрақты белгісінің бірі бола отырып, оның ықыласын, ақыл – ойының
бағытын айқындайды, сезімін белсендендіреді, іс -әрекетне ықпал етеді,
қажеттілігін қалыптастырады, білімнің дүниетанымдық негізіне жағымды
көзқарас пен сенімін қалыптастыруда көмектеседі.
Мектеп жасындағы балалардың танымдық қызығушылығын арттырудың негізі
факторларына олардың өз мүмкіндігін сезінуі, балалардың өз тандауымен жұмыс
істеуі, оқу үдерісінде баланың өз әрекетінен қанағаттануы; оларға тәрбиеші
тарапынан қойылатын талап пен қабілеттерінін, сәйкес болуы; тәрбиешінің
өзіндік жұмысты ұйымдастыра алуы, т.б. жатады. Бұл факторлар оқу
мотивтерінің өрісін кеңейтіп шығармашылық әрекетіне негіз қалайды.
Қабілеттер балаға дайын түрінде берілмейді, ол тәрбие ,оқыту барысында
жүзеге асатын дамудың нәтижесі. Оқу, білім алу қабілеттерінің өзі баланың
іс-әрекетінсіз пайда болуы мүмкін емес. Қабілеттердің деңгейі әр балада әр
түрлі болғандықтан, тәрбиеші танымдық тапсырманы беру кезінде оны ескеруі
тиіс.
Мектеп жасындағы балалардың танымдық қызығушылығы - баланың жеке
дамуын қамтамасыз ететін, танымдық тапсырмаларды шешу кезінде игерілген
білімдер мен біліктерді іс жүзінде қолданылатын, ең бастысы, саналылықпен
білімдеріне, дағдыларына және интеллектуалдық бейімділіктеріне сүйеніп, өз
бетімен кәсіптік бағдар мәселесін анықтайтын және өзіндік шығармашылық ой-
өрісін кеңейте білуімен сипатталатын жеке тұлғаға тән қасиет.
Мектеп жасындағы балалардың танымдық қызығушылығын тәрбиелеу, білім
беру барысында дамыту үшін тәрбиеші тарапынан ұйымдастырушылық пен дұрыс
басшылық және оған балалардың өздері белсенділік танытпағы ләзім.
Ал балалардың жеке басының дамуына белсенді болуы үшін оны қажетсінуі,
ізденуі, бағдарлай білуі, зерттеу біліктері болуы қажет. Бұл жерде
балалардың қабілеттерін дамытып қана қоймай, олардың танымдық жан
қуаттарының оянуына ықпал етудің, сол жолда ізденісін, талабын ұштап, білім
деңгейін жетілдірудің маңызы ерекше.
Білім - үздіксіз білім берудің алғашқы басқышы. Осыған сәйкес балаға
белгілі бір көлемдегі білім, білік-дағдыларды меңгертумен бірге табиғат,
қоршаған дүние туралы түсініктерін кеңейте отырып, оларды шығармашылық
бағытта жан-жақты дамыту-бүгінгі күннің басты талабы. Осы талап тұрғысынан
алғанда, оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастырудың сан түрлі әдіс-тәсілдерін
іздестіру, жаңа технологияларды тиімді пайдаланудың маңызы ерекше.
Мұғалім ең алдымен сыныпта шығармашылық көңіл-күй тудыру үшін баланың
назарын бір нәрсеге аудару керек. Мысалы, балалардың назарын шығармашылық
белсенділігін дамыту үшін үнемі тапсырма, жаттығу, ойын түрлерін ұсынған
жөн.
- шығармашылыкпен жеке-дара бала емес, топтың бүкіл балалары
ойласу үшін жағдай, мүмкіндік туғызу, топта, ұжымда өзара шығармашылық
қарым-қатынас, шығармашылық ахуал орнату;
- мұғалім – бала үшін қарапайым ғана жан. Ал егер ол оқиға, сюжет
құруға, образ жасауда жазушылық шеберлік танытса, балалар ерекше елтиді.
Өздерінің күшіне деген сенім қалыптасады. Сондықтан тәрбиешінің
шығармашылықпен айналысуы және өзінің жазған дүниелері жөнінде балалармен
пікір алмасуы баланың танымдық белсенділігін дамытады.
- танымдық қызығушылық үшін психологиялық қауіпсіздік, еркіндік,
ашықтық, бостандықты қамтамасыз ету;
- шығармашылықты тежейтін үш нәрсе бар: біреуі —сәтсіздікке
ұшыраймын, қолымнан ешнәрсе келмейді деген тыс қорқыныш сезімі, екінші -
өзіне-өзі тым риза болмаушылық сезімі (не жазса да өзі ұнатпайды, кейде
өзін-өзі жек көріп кетеді), үшіншісі — жалқаулық. Ондай жағдайда баланы
құтқарудың жолдарын табу:
- баланың қызығушылықпен айналысуына топта, ойын үстінде, үйде қолайлы
жағдай туғызу;
- белсенділік бағытқа баланы жүйелі, саналы түрде қалыптастырып
отыру:
- мұғалім баланы белсенділіктің түрлеріне үйретіп, баулу үшін өзі де
қарулануы керек.
Мұғалім мектеп жасындағы балалардың танымдық қызығушылығын
қалыптастыру үшін бағыт-бағдар беруде мыналарды ескеруі керек деп ойлаймыз:
-шығармашылық тапсырмаларды балаға ұсынуда танымдық қызығушылығын
қалыптастыру жолдары көзделеді;
- білімді меңгертуде баланың танымдық қызығушылығын оқыту барысында
дамыту.
Бастауыш мектептегі мұғалімнің жұмысы – өте қиын да жауапты жұмыс.
Сондықтан ол балалықтың бастапқы әсерінің адамның бүкіл өмір бойына із
қалдыратынын ескеруі тиіс.
Бастауыш мектеп жасындағы оқушылардың дербестегі аз болғанымен, сенімі
күшті болады. Сондықтан олар үшін мұғалімнің беделғ ата–анамен, үлкендерің
беделі жоғары саналады.
Баланың даму процесі өмір бойы жүріп жатады. Даму процесінде баланың
таным белсенділігі артады. Бірінші сынып жасындағы балалар заттардың түр –
түсіне, көлеміне қарап ажырата бастайды, олардың құрылысын, пайдалану
әдісін білгісі келеді. Өмір тіршілігіндегі шындықты, болмыстағы құбылыстар
мен заттарды анықтап білуге, адамзаттың тарихи тәжірибесін меңгеруге
талпынады. Балалардың әр нәрсені білуге құмартып талаптануын таным ынтасы
дейді. Балалар өте байқағыш, еліктегіш болады, әр нәрсеге зейін қояды,
оларды көп нәрсе ойландырады.
Әдетте ертегі оқыған балалар ондағы өзіне түсініксіз
оқиғалардың, қбылыстардың сырын білуге құмартады. Ертегіні оқыған сайын
олардың алдында жаңа сұрақтар туады. Сол сұрақтардың жауабын олар
ересектерден күтеді, өйткені олардың түсінігінше ересектердің білмейтіні
болмайды. Балалар тарапынан қойылған сұрақтар олардың ақыл – ой еңбегімен
шұғылданудағы ниетін, ықыласын сипаттайды. Сондықтан ересектер бала сұрағын
жауапсыз қалдырмағаны жөн. Өйткені сұрағына жауап ала алмаған бала,
келешекте сұрақ қоюдан жасқаншақтайды, ал бұл болса оның қызығушылығын
кемітіп, дүниетанымын шектеуі мүмкін.
Егер мектеп жасына дейінгі балалардың қызығушылығы ойын іс –
әрекетімен байланысты болып келсе, бастауыш сынып жасында қызығушылықтың
дамуы оқу іс – әрекетінде жүзеге асырылады. Психологтардың пайымдауынша, 6-
7 жастағы оқушыны мектепке қатысты жағдайлардың барлығы қызықтырады: жаңа
адамдар (мұғалім, сынып оқушылары, жаңа орын, жаңа мектеп, сынып) іс –
әрекеттің жаңа түрі оқу және тағы басқа.
Әртүрлі жастағы оқушылардың танымдық қызығушылығы мазмұнының өзіндік
ерекшеліктері – зерттеушілер үшін қиындық тудыратын жай. Өйткені танымдық
қызығушылықтың қалыптасуы мен дамуы – жеке бастың дамуы барысында жүзеге
асатын өте күрделі процесс. Жалпы алғанда қызығушылықтың қалыптасуы бала
айналысатын іс – әрекетке және жеке өмір тәжірибесіне байланысты болады.
Міне, сондықтан да баладағы танымдық қызығушылықтың даму деңгейін тек
нақты жасқа байланысты деп те қарастыруға болмайды. Бұл жастағы балалардың
қызығушылығы, тұрақтылығы, бағыттылығы, мазмұны жағынан әртүрлі болуы
мүмкін.
Балалар жасына байланысты осы проблеманы зерттеу бірқатар ТМД елдері
ғалымдарының (А.К. Дусавицкий, Л.С. Дягилева, Н.Б. Бибик, Л.П. Кибардина,
Л. А. Блащук т.б.) зерттеулерінде қарастырған.
Қызығушылық ерте жастан қалыптасады және оның алғашқы көрінісі
әуестік, әуестену түрінде болады. Алғашында баланы ақ, ашық түсті заттар,
қатты шыққан дыбыстар, заттардың қозғалысы өзіне тартады. Бала осы
тітіркенгіштерді үзіліссіз қабылдайды және оларды қайтара өабылдауға тілек
білдіреді. Алайда оъектіге деген бұл бағыттылықты оның эмоциялық
тартымдылығына сәйкес уақытша қызығушылықтың алды деп қабылдауға болады.
Мәселен, ертегімен әуестену – бала табиғатына тән қасиет, ол
баланың көргендерін танып – білуге, оған терең бойлауына көмектеседі.
Баланың мұндай әуестігі ертегідегі болған оқиғаны түсінуге, білуге, көруге
деген қызығушылығынан байқалады. Балалардың ертегіні есту барысында
қайда? неге? бұл не? неліктен? және тағы басқа сұрақтар қоюын
оларды танымдық қызығушылықтың пайда болуымен байланыстыруға болады.
Соңғы жылдары педагогика, психология ғылымы саласында қызығушылық
мәселесіне, аса назар аударғандардың бірі профессор Қ.Жарықбаев болды. Оның
пайымдауынша, қызығу болмастығы заттар мен құбылыстарды белсенділікпен
танып – білуге бағытталған адамның біршама тұрақты, жеке ерекшеліктерінің
бір көрінісі. Қызығу көбінесе баланың бір нәрсеге бейімділігіне қарай
көрінеді, ал ол пәрменді, белсенді болу үшін тікелей әрекетпен айналысуы
қажет. Мұғалімнің міндеті балалардың жанама қызығуын тауып, оны
тұрақтандыруы ойластыруы керек. Сонда ғана рухани өмірге бай, жан –жақты
қабілетті адамды тәрбиелеу мүмкін болады
Қызығушылық мәселесі Н.Д.Хмель, А.О.Қараханова, С.А.Жолдасбекова,
т.б. еңбектерінде де белгілі дәрежеде зерттелген.
Оқушылардың музыка өнеріне қызығушылығы мәселесіне арналған
(классикалық музыкаға, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz