Қазақстандағы музей ісінің тарихы

Пән: Мұрағат ісі
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 200 бет
Таңдаулыға:

Д. Ө. МҰСТАПАЕВА

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МУЗЕЙ ІСІНІҢ ТАРИХЫ

оқу құралы

ТҮРКІСТАН

2011

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

Оқу құралы ҚР БҒМ РОӘК-нің М. Әуезов атындағы ОҚМУ жанындағы кәсіптік білім, өнер, қызмет көрсету мамандықтары бойынша ОӘС-ның «Оқу-әдістемелік секция баспаға ұсынған» белгісімен (грифімен) баспаға ұсынылған.

ӘӨЖ 060 : 9 (584 5)

ББК 79. 1

М - 79

Редакция алқасы:

Л. Ташимов, М. Накип, Қ. Ергөбек,

Т. Раимбердиев, С. Тұртабаев, Ж. Айменов

Пікір жазғандар:

т. ғ. д., профессор С. Жолдасбаев, т. ғ. д., профессор М. Елеуов,

Мемлекеттік Отырар археологиялық қорық музейінің

директоры М. Алдабергенов

ISBN 978-601243-230-5

M 79 Мұстапаева Д. Ө. Қазақстандағы музей ісінің тарихы . Оқу құралы. -Түркістан: «Тұран» баспахансы, 2011. 200 бет.

Оқу құралы Қазақстандағы XIX-XX ғғ. музей ісі, музей коллекцияларының жиналуындағы өлкетанушылардың қызметі, қазіргі таңдағы музейлер туралы түсініктер береді. Қазақстан музейлері, музей құрылымының жалпы сипаты мен қызметі туралы мәселелер қарастырылады. Оқу құралы музей ісі және ескерткіштерді қорғау, тарих мамандығының студенттеріне арналған ҚР мемлекеттік Жалпы білім беру стандарттары мен типтік оқу бағдарламасына сай жазылған. Музей ісі және ескерткіштерді қорғау, археология-этнология, тарих мамандығының студенттеріне, музей қызметкерлеріне, жалпы музей ісіне, тарихына қызығушылық танытқан оқырмандарға арналған.

КІРІСПЕ

Музейдің адамзат тарихындағы алатын орны ерекше екені белгілі. Қазіргі кезеңде музейлер алдында болашақ үшін мәдени мұраны сақтау және тарихи мәнді құндылықтарды замандастар үшін көрсету, насихаттау мәселелері тұр. Мәдени құнды көне заттарды көрсету, жалпыадамзаттық мәнін ашу арқылы мұражайға келушілердің адамгершілік, рухани өсуіне әсер ету, ағарту мақсаттарын әрбір мұражай өз саласына сай музейлік орта жағдайында іске асыруда.

Қазақстандағы музей әлемі, оның дамуы, келушілерге беретін білім, тәрбиелік, ағарту бағытындағы жұмыстары ерекше. Қазіргі кезде Қазақстан музейлері әлемдік музейлер тәжірибесінен өткен, жалпыға тән музей қызметінің негізін басшылыққа алып жұмыс жүргізуде.

Қазақстандағы алғашқы музейлердің негізін қалауда өлке тарихын, мекендеген тұрғындардың заттай мәдениетін зерттеу, жинақтаумен айналысқан сол кездегі өлкетану-шылардың, қазақ ұлтынан шыққан ағартушылардың, білімді адамдардың орны екекше болды. Дүниежүзінде болып жатқан өзгерістер, жаңа даму үрдісі, техника жетістіктері жаңа көрмелер ұйымдастыруға жетелеген. Сол даму жүйесі Қазақстан музейлерінің негізінің қалануына себеп те болды. Оқу құралында осы тақырыптар қамтылды. Қазақстандағы XIX-XX ғасырдағы, қазіргі кездегі музей ісінің дамуы, осы бағытта жүргізілген жұмыстар, музей ісі, көне ескерткіштерді, өнер туындылары мен табиғатты қорғау комитетінің, алаш зиялыларының музей саласын өркендетудегі жұмыстары, Халықаралық және Ұлттық музей комитетінің құрылу тарихы, Мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасының музей ісін дамытудағы маңызы көрсетіледі.

Қазіргі кезде тәуелсіз елімізде 200-дей музей жұмыс жүргізеді. Елімізде музей мамандарын дайындайтын оқу орындарында музей мамандары «Музей ісі және ескерткіштерді қорғау» мамандығы бойынша дәріс алып, еліміздің музейлерінде жемісті еңбек етуде.

Қазақстандағы XIX ғасырдағы музейлердің қор, экспозиция жұмыстары сол кезеңнің талабы деңгейінде болғаны белгілі. XX ғасырдағы музей ісінің дамуы да қоғамдағы өзгерістермен қатар жүрді. Жаңа заман, жаңа өзгерістер музей ісінің өзгеріп, жаңа сатыға көтерілуіне көмектеседі. Қазақстан музейлерінің даму тарихы әр өлке, облыстағы музейлердің құрылуымен, қорларының жинақталуымен, ағарту, насихат жұмыстарының дамуымен бірге жүрді.

Қазақ тарихындағы заттай мәдениет туындыларының, қазақ жерінің жануарлар, өсімдіктер дүниесінің дамуы, жер беті мен қонауындағы кен-байлықтардың үлгілері алғашқы музейлер мен жеке өлкетанушылардың коллекцияларының негізін құраған болатын. Оқу құралында Қазақстандағы XIX-XX ғғ. басындағы музей ісінің қалыптасу тарихы, Қазақстан аумағында алғашқы музейлердің құрылуы, жергілікті әкімшілік пен өлкетанушылардың қазақ халқының заттай мәдениет туындыларын жинақтаудағы қызметі мен олардың көрмелерде көрсетілуі зерделенген.

Қазақстандағы музей ісін дамытудағы зерттеуші ғалымдардың еңбегі, зерттеулерінің маңызы туралы мәліметтер қамтылады. XX ғасырдағы музей ісі, Кеңес Өкіметі кезіндегі атап айтқанда, 1917 -1930 жж. Кеңес өкіметінің музей ісіне арналған қызметтері, Қазақстан аумағында музей жүйелерінің құрылуы, 1930-1940 жж. Қазақстандағы музей ісі көрсетіледі. Сонымен қатар елдегі 1946-1985жж. қазіргі таңдағы музей ісі қарастырылады. Халықаралық, ұлттық музей комитеттерінің қызметтері, қазіргі таңдағы музейлерге байланысты басылымдар, Мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасының маңызы туралы айтылады.

Оқу құралы музей ісі және ескерткіштерді қорғау, тарих мамандығының студенттеріне арналған ҚР мемлекеттік Жалпы білім беру стандарттары мен типтік оқу бағдарламасына сай жазылды.

Қазақстандағы музейлердің қалыптасу мәселелерін қарастырып, зерделеуге назар аударылды.

I БӨЛІМ

XIX ҒАСЫРДЫҢ СОҢЫ XX ҒАСЫР БАСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МУЗЕЙЛЕР

1. 1. XIX ҒАСЫР СОҢЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МУЗЕЙ ІСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУ ТАРИХЫ

Қазақстанның Ресей құрамына енуі өлкені жан-жақты зерттеуді талап етті. Өлкеде қалыптасып келе жатқан зиялылар оның ішінде дәрігерлер, мұғалімдер, саяси айдаудағылар зерттеу жұмыстарын жүргізген болатын. Қазақстан аумағында ғылыми экспедициялар, мұражайлар ашылған жағдайда оларды халықшылдардың қызметімен байланыстыруға болатын еді.

XIX ғ. екінші бөлігінде патша өкіметі отаршылдық мақсатта көптеген жергілікті өлкетану қоғамдары мен бөлімшелерін ашты. Жергілікті өлкетану қоғамдарының міндеттері географиялық, статистикалық және жаратылыс-тарихи материалдарын жинап, өңдеу және тарату, ғылыми экспедицияларды жарақтандыру болды. Алға қойылған міндеттер барлық аудандарда бірдей дәрежеде жүзеге асырылмағанмен, олар ғылыми даярлығы бар адамдарды біріктірді. Өлкетану қоғамдарының жанынан шағын кітапханалар, өлкетану карталары, этнографиялық экспо-наттар коллекциялары құрылды. Қазақстанда музейлердің алғашқы топтамаларының қалыптасуына осы іс-шаралар да өзінің үлкен ықпалын жасаған болатын.

Өлкетану қоғамдарының жұмысында екі ағымның өкілдері болып, өз істерін өрбітті. Бірі - патша өкіметінің отарлау саясатын жүргізуші генералдар, губернаторлар, шенеуніктер, дін қызметкерлерінің бір бөлігі болса, екіншісі - оларға қарама-қарсы прогресшіл пиғылдағы зиялылар еді.

Орынбор, Орал, Семей, Солтүстік Қазақстан, Ташкент, Жетісуда орталықтары болды және ғылыми қоғамдардың дамуы көптеген қазақ зерттеушілерінің қалыптасуына әсер етті.

1867 жылы Түркістан генерал-губернаторлығының құрылуымен Ташкент ірі ғылыми орталыққа айналды. Орта Азия мен Қазақстанның оңтүстік бөлігін зерттеу мақсатында 1897 жылы Орыс географиялық қоғамының Түркістан бөлімі құрылды.

XIX ғ. ғылым тарихына, олардың жеке салаларына, ғылым мен техниканың, табиғат пен адамның өзара байланысына арналған музейлер пайда бола бастады. Сол кезеңде әлемде өндірістік және сауда қызметін реттеу мақсатында ғылыми жаңалықтарды көрсететін ұлттық және дүниежүзілік көрмелер ұйымдастырыла бастады. Көрмеледе көрсетілген экспонаттар соңында музейлер құруға негіз болды. 1851 ж. Лондонда Гайд-паркте ағылшын кәсіпкерлері бірінші дүниежүзілік өндірістік көрме ұйымдастырды. Бұл көрмеде 17 мың экспонаттар көрсетілді, көрмеге машиналар, құрал-жабдықтар, көркем қолөнер бұйымдары, т. б. экспонаттар қойылған болатын. Көрме 120 күн болды және өз уақытының талабына сай үлкен жетістікке жетті. Әлемдегі мұндай музей саласындағы өзгерістер, жаңалықтар Ресей және Қазақстандағы музейлердің де қалыптасуына ықпал етті. Осы көрмелерді негізге ала отырып, ұлттық өндірістік көрмелер негізінде ғылым мен техника музейін құрудың Мәскеу политехникалық музейінің үлгісін де айтуға болады. Оны құруға мұрындық болған 1870 ж. Мәскеу университетінің жаратылыстану, антропология, этнография әуесқойлары қоғамы болды.

Музей экспозициясының негізгі материалдары 1872 жылғы Политехникалық көрменің материалдары болды. Бұл көрмеде келушілерге 10 мыңнан аса ресейлік, 2 мың шетелдік экспонаттар көрсетілген болатын. Соның ішінде қазақ халқының рухани және материалдық мәдениетінің заттары да көрсетілді.

XIX ғ. екінші бөлігіндегі ауылшаруашылық өнімдер, отарлардан алынған тауарлар, т. б. негізінде дүниежүзілік көрмелерін ұйымдастыру үлкен табысқа жетті. Көрмелер жабылғаннан кейін қалған коллекциялар музейлердің жаңа түрлерінің ашылуына себеп болды.

Музей құрылысының нәтижелі дамуына XIX ғ. екінші бөлігінде өткізілген 1851, 1867, 1871 жылдардағы Лондондағы өндірістік көрмелер, 1867, 1876, 1878, 1889 жылдардағы Париждегі көрмелер, 1870 жылғы Санкт-Петербургтегі, 1872 жылғы Мәскеу көрмелерінің әсері қомақты болды. Музейлердің жаңа түрінің дамуы, өнеркәсіптік, өнер музейлерінің дамуы өріс алды.

1851 жылғы Лондонда өткен бүкіләлемдік өндірістік көрме нәтижесінде 1852 жылы жаңа музей концепциясына сай алғашқы ағылшын музейі құрылды. Қолданбалы өнер туындыларына негізделген музейдің жаңа түрінің құрылуы құнды жәдігерлерге бағытталды. Жаңа бағыттағы музей қорлары өндірістік көрмелердің материалдарымен, сатып алған және сыйға берілген бұйымдардан жинақталды.

Әлемдегі музей саласының дамуының ерекшелігі Ресей музейлерінің де осы бағытты игеріп дамуына әсер етіп отырғаны белгілі. Өз кезегінде Ресейде ұйымдастырылған көрмеде қазақ халқының қолданбалы өнер, тұрмыс-салтын бейнелейтін құнды заттар да көрсетілді және бұл сол кездегі музей саласының даму сипатына сай жүрді.

XIX ғ. екінші жартысында Ресейдің Антропология және этнография музейіне Орталық Азия аудандарынан көптеп құнды жәдігерлер түседі. Соның бір мысалы ретінде сол кезеңдегі қазақ даласының тұрғындарының болашақ император II Николайға Шығысқа саяхаты кезінде сыйлаған құнды заттар жинағын атауға болады. Аталған коллекцияның негізін қазақтардың әскери құрыштан құйылған балталары, қазақтың ел басқарған би, батырлары таққан тері белбеулер, ұзатылған қыздың сәукелелері, бақсының қобызы құрайды. Музей қорында қазақ, қырғыздардың киіз үйлері де бар.

Қазақстандағы музей ісі өлкетанудың дамуымен тығыз байланыста дамыды. Өз кезегінде өлкетанудың дамуы сол замандағы әлеуметтік-экономикалық және саяси қайта құрулармен, ішкі рыноктарды кеңейту, аймақтар туралы нақты білімдер, табиғат, климат, елдің тарихи-мәдени ерекше-ліктерінен туындаған болатын.

XIX ғ. Қазақстандағы алғашқы музейлердің пайда болуы сол кездегі саяси-әлеуметтік, экономикалық өзгерістерге байланысты болғаны белгілі. Арнаулы мақсаттарға негізделіп жұмыс жүргізген статистикалық комитеттер, ғылыми архивтік комиссиялар, жеке ғалымдар мен зерттеушілер, әр түрлі шенді зиялылар қазақ халқының материалдық және рухани туындыларын, археология, табиғат, жануарлар дүниесіне, этнографияға байланысты жәдігерлерді жинады. Сол кездегі музейлер қоры өлкетанушылардың жеке коллекцияларының негізінде көбейіп, дамып отырды.

1. 2. ҚАЗАҚСТАН АУМАҒЫНДА АЛҒАШҚЫ МУЗЕЙЛЕРДІҢ ҚҰРЫЛУЫ

XIX-XX ғ. басында Қазақстан музейлерінің құрылуына жергілікті әкімшілік пен өлкетанушылардың жинақтау қызметі әсер етті.

Қазақстанда алғашқы музейлердің қалыптасуы XIX ғ. басынан, 1830 жылдан бастау алады. Алғашқы музейлер қазақ жерінде XIX ғ. қалыптаса бастады. 1830 жылы Орынбор генерал-губернаторы, граф П. П. Сухтелен жергілікті елді, тұрғындарды өлкенің табиғатын, тарихы мен этнографиясын бейнелейтін заттарды губерния орталығында ашылғалы жатқан музей үшін тапсыруға шақырады. Бұл бастаманы жергілікті халық, тұрғындар қолдап, бірте-бірте болашақ музей үшін әр түрлі құнды жәдігерлер жиналады. Ағартушылық дәуір талаптарына сай жасалған бұл бастама көпшілік қолдауына ие болды. Алғашқы жинақтарға жеке Сібір корпусы штабының бастығы генерал-майор Г. Броневский тарту еткен Қарқаралы округынен табылған алғашқы қауымдық құрылыс кезеңіндегі киім үлгілері, мүсіндер кірді. Музей жинақтарын Жәңгір ханның отбасы сыйлаған хан ұрпақтарының киімдері, сәукеле, жібек көйлектер, асыл тастармен безендірілген бархыт шапандары ерекше толықтырды.

Осы жинақталған құнды жәдігерлердің негізінде 1831 жылы Орынбор губерниялық музейі ашылды.

Музейді ұйымдастыру жұмысына және құнды заттар қорының қалыптасуына 1830-1838 жж. Орынборда қызмет атқарған орыстың белгілі ғалымы В. И. Дальдің еңбегі ерекше болды. В. И. Даль Орал, Гурьев, Бөкей ордасына басқа да жерлерге шығып қазақ халқының тұрмысы, ауыз әдебиеті, этнографиясы жайында деректер жинады, сонымен қатар этнографиялық бұйымдар жинастырып музейлер қорын ұлғайтты.

Музейлер Қазақстандағы ғылыми архивтік комиссиялар, статистикалық комитеттер жұмысы нәтижесінің бір көрінісі ретінде қалыптасты, дегенмен өркендеудің кезеңдерінде музей архив, кітапханалар секілді жеке әлеуметтік институттар бола бастады. Музей бір жағынан арнайы ақпараттық база, әр түрлі ақпарат тасымалдаушы болса, екінші жағынан жинақтау, сақтау, жүйелеу, музей экспозициясы арқылы көрсететін мәдени байланыстың айрықша түрін көрсетеді.

1859 жылы Орал қаласындағы гимназияның жанынан музей ұйымдастырылды.

1887 жылы Орынборда Орынбор ғылыми архивтік комиссиясы құрылды. Комиссиянның мақсаты - генерал-губернаторлардың қарамағындағы архив құжаттарын тәртіпке келтіру, ғылыми тұжырымдар дайындау болатын. Архив комиссиясы қызметінің маңызды жұмыстарының бірі - Орынборда мұражай ашу болды. Бірақ, Орынборда мұражай құрудың артықшылығы - губерниялық статистикалық комите-тінің болуы.

1888 жылы қалада тарихи-археологиялық мұражай құру туралы шешім қабылданды. Осы уақытқа дейін жергілікті өлкетанушылар белгілі мөлшерде ориентологиялық, минерологиялық, зоологиялық, этнографиялық және кездейсоқ археологиялық коллекциялар жинаған болатын.

Орынбор Ғылыми Архивтік Комиссиясының белсенді мүшесі И. А. Кастанье өзінің ғылыми қызметін екі бағытта жүргізді. Қазба жұмыстарын жүргізіп, қазақ даласының ежелгі ескерткіштерінің тізімін жасайды. Музейлік маңызы бар құнды ескерткіштердің зерттелуіне үлкен маңыз беріп, еңбек етті, қазақ даласындағы барлық археологиялық деректерді жүйелеуді жүргізді. Орынбор Ғылыми Архивтік Комиссиясының “Труды” деген өз баспасөз органы болды. 1894-1917 жж. бұл басылымның 34 саны жарық көрді.

Мұрағаттық комиссия мен Орыс Географиялық қоға-мының Орынбор бөлімінің бірлескен қызметінің нәтижесінде 1897 ж. Орынбор Ғылыми архивтік комиссиясының жанынан жаңа тарихи-археологиялық музей құрылып, ерекше құнды заттар жинақталды. Музей жинақтарының құрамында тиындар, кітаптар, қару-жарақ, минералдар, археологиялық, этнографиялық материалдар болды.

1883 жылы 11 қыркүйекте Семей қаласында алғашқы мұражай мен кітапхана ашылды. Мұражайдың қалыптасып, дамуына М. И. Суворцевтің, ағайынды Белослюдовтардың үлестері ерекше болды. Мұражай қоры археология, этнография, минералогия, геология саласы бойынша өлкенің құнды жәдігерлерімен толықтырылып отырды. Бұл мұражайдың коллекциясын өркендетіп, зерттеумен Г. Н. Потанин, П. П. Семенов-Тянь-Шанский, А. Құнанбаев белсенді айналысып, өлкенің археологиясы, этнографиясы, өсімдіктер және жануарлар дүниесін көрсетуде үлестерін қосты. Қазақстанның шығысында өлкетану мен музей ісінің дамуында үлкен қызмет атқарды.

ХІХ ғасырдың екінші бөлігінде, 1878 жылы құрылған Семейдегі статистикалық комитет, сол кездегі Қазақстанда құрылған барлық статистикалық комитеттер секілді өлкенің географиялық, этнографиялық, экономикалық жағынан зерттелуіне назар аударып, көптеген құнды деректер жинады. Семей мұражайының коллекциясының дамып, қорларының толығуына Абай Құнанбаев және оның әкесі Құнанбайдың мұражайға тарту еткен этнографиялық коллекциясының маңызы зор болды. Коллекцияны әйелдердің түрлі әшекейлері, киім-кешек, алаша-кілемдер құрады.

1878 ж. Семейде облыстық статистикалық комитеттің бірінші хатшы Е. П. Михаэлис болды. Семей кітапханасының оқу залында А. Құнанбаев пен Е. П. Михаэлис танысқан еді. А. Н. Белослюдов және оның ағайындары, В. В. Сапожников, А. Н. Седельников, Г. Н. Потаниннің ықпалымен А. Н. Белослю-довтың өлкетанушылық көзқарастары қалыптасты.

Көп жылғы өлкетанулық еңбектерін нәтижесінде ағайынды Белослюдовтар өздерінің үй музейін құрды. Бұл геология, минерология, палеонтология, антропология, көне заттар, нумизматика, этнография және сурет галереясын қамтыған бөлімдерден тұрған музей болды. Археология бөлімінде алты жүзден аса зат болды, ал нумизматика бөлімі мыңнан аса алтын, күміс, мыс теңгелер жиынтығын қамтыған еді. Ағайынды Белослюдовтар Семей облыстық тарихи-өлкетану музейінің қалыптасуына көп еңбек етті. А. Н. Белослюдов көптеген жылдар бойы музей меңгерушісі болды. 1911 ж. ағайынды Белослюдовтар музейге өздерінің үй музейлерінен 500 заттан тұратын коллекциясын табыс етті.

1870 ж. Жетісу өлкесіне Шығыстану факультетінің түлегі Н. Н. Пантусов келді. Ол Түркістан, Жетісу статистикалық комитеттерінің, Археологиялық комиссияның, Қазан университетінің жанындағы археология, тарих және этнография қоғамының мүшесі болды.

Н. Н. Пантусов Жетісудың географиясын, археологиясын, этнографиясын, ауыз әдебиетін зерттеген ірі ғалым болды. 1896-1907 жж. ол статистикалық комитеттің қызметін басқара отырып, Верныйда мәдениет пен білімнің дамуына үлкен ықпал етті. 1898 ж. Н. Н. Пантусовтың ұйымдастыруымен Жетісу музейі құрылды. Музей тарихи және археологиялық бөлімдерден құрылған болатын. Н. Н. Пантусов археология саласын зерттеуші ғалым ретінде 1897 ж. Қапшағай шатқалында 18 тас тапты.

Орыс географиялық қоғамының Жетісу бөлімінің жұмысына В. Е. Недзвецкий қатысты. Ол музейдің негізгі жинақтаушысы еді. 1918 жылға дейін Жетісу Өлкетану музейінің меңгерушісі қызметінде музейдің қалыптасуына елеулі үлес қосты. 1922 жылы музейге В. Д. Городецкий меңгеруші болды. В. А. Городецкий музей қорының жаңа экспонаттармен толықтырылуына, ғылыми-зерттеу жұмысы-ның деңгейінің көтерілуіне көп еңбек сіңірді.

Н. Г. Хлудов 1877 ж. Верныйға келіп, өмірін Қазақстанмен ұштастырды. Түркістан археология әуесқойларының үйір-месінің, Жетісу Орыс географиялық қоғамының жұмыстарына белсене қатысты. Н. Г. Хлудов бар өмірін өлкені зерттеуге, ағартушылық ісіне бағыттады. Отыз жыл ішінде өлкетанушы-этнограф ретінде қазақтардың өмірімен танысып, үлкен суреттер жинағын жазды. 130 бейнелеу өнері туындыларының 78-і Қазақстан Орталық музейінде сақтаулы тұр.

А. И. Добромыслов Орыс географиялық қоғамының Орын-бор бөлімінің мүшесі, Орынбор Ғылыми Архивтік комис-сиясының мүшесі ретінде үлкен жұмыстар атқарды. А. И. Добромысловтың Ташкентте құрған жеке музейіндегі коллекцияларының ішінде қазақ халқының тарихы мен этнографиясын көрсететін заттар өте көп болды.

Оңтүстік Қазақстанды археологиялық жағынан Орта Азиядағы жалғыз тарихи-ғылыми мекеме 1895 жылы ашылған Түркістан археология әуесқойларының үйірмесі зерттеді. Үйірменің мақсаты мен мүддесі үйірменің жарғысының екінші параграфында көрсетілген еді.

Ол Орта Азия мен Оңтүстік Қазақстанның тарихи-мәдени ескерткіштерін табу, есепке алу, зерттеу және насихаттау болды. Үйірменің қызметін Орыс археологиялық қоғамының Шығыс бөлімі қадағалап отырды.

1914 жылғы бірінші дүниежүзілік соғыс, 1918 ж. азамат соғысы, елдегі саяси, әлеуметтік, экономикалық дағдарыстар музейлер жұмысын тоқыратты. Қазақстанда жеке коллекционерлер берген экспонаттар негізінде 1914 жылы Шығыс Қазақстан, 1915 жылы Қостанай музейлері құрылды.

1. 3. ЖЕРГІЛІКТІ ӘКІМШІЛІК ПЕН ӨЛКЕТАНУШЫЛАРДЫҢ ЖИНАҚТАУ ҚЫЗМЕТІ

Жергілікті әкімшілік пен өлкетанушылар өлкенің тарихын, археологиясы мен этнографиясын, табиғатын, жануарлар, өсімдіктер дүниесін танып білуге мүмкіндік беретін құнды жәдігерлерді жинай білді. Қазақстандағы алғашқы музейлердің негізін қалауға осы коллекциялардың маңызы ерекше болды.

ХІХ ғасырдың 60-шы жылдары қазақ халқының тарихы, археологиясы, этнографиясына қатысты құнды зерттеулер жүргізіп, көптеген мақалалар жариялаған зерттеушілердің бірі Салық Бабажанов болды. 1860 жылдары Ішкі Бөкей Ордасын басқарған уақытша кеңестің кеңесшісі, аудармашы ретінде көп жерлерде болып, елдің тұрмысымен танысты. С. Бабажановтың зерттеулері сол кездегі Астрахань, Орынбор, Санкт-Петербургте шығып тұрған басылымдарда жарияланды. Ішкі Бөкей Ордасында жергілікті әкімшілік жүйесінде қызмет атқара отырып, С. Бабажанов Орыс Географиялық қоғамына этнографиялық маңызы бар материалдар жіберіп отырды. Өлкетанушы-этнограф С. Бабажановтың зерттеулерінің маңызы ерекше болды және зерттеулер «Известия», «Записки», «Этнографический сборник» секілді Орыс Географиялық қоғамының басылымына жарияланып отырды. Өлкетанушы-көне заттарды жинаушы ретінде С. Бабажанов көптеген құнды материалдарды жинады. Этнография бөлімінің жұмысына белсене қатысып, ерекше үлес қосқаны үшін, қазақ халқының тұрмысына қатысты құнды материалдар жариялағаны үшін С. Бабажанов 1862 жылы Орыс Географиялық қоғамының мүшесі болып сайланды және үлкен күміс медалімен марапатталды. Ол ғылыми еңбектері үшін медальмен марапатталған тұңғыш қазақ болды. С. Бабажанов тапқан, жинаған этнографиялық бұйымдар, археологиялық табылыстар Орыс Географиялық қоғамының музейіне қойылып, кейінірек Эрмитаж музейіне тапсырылады. Өлкетанушы, көне заттарды жинаушы ретінде С. Бабажанов көптеген құнды материалдарды жинады. Қазіргі кездегі Эрмитаж музейіндегі Бөкей Ордасының көне заттарының ішінде С. Бабажановтың жинаған заттары да бар. С. Бабажанов қазақ халқының тарихын, мәдениеті мен тұрмысын зерттеген алдыңғы қатарлы ғалым болды.

Қазақстан территориясындағы ерте түркілердің зергерлік өнері туындылары жинақтарының тағдыры әр түрлі қалыптасты.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.