Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасы мен қаулысы
Кіріспе
1. Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың
тұжырымдамасын іске асырудың негізгі қорытындылары
1.1. Ақша.кредит саясатының құралдарын жетілдіру жəне оны
Еуропалық Одақ елдерінің стандарттарына жақындату
1.2. Валюталық қатынастарды ырықтандыру
1.3. Қаржы нарығына қатысушылардың қызметін қадағалаудың
бірыңғай органын құру жəне дамыту
1.4. Кредиттік мекемелерді дамыту
1.5. Тұрғын үй ипотекалық кредит беруді оңтайландыру жəне кеңейту
1.6. Кредиттік бюроны құру
1.7. Екінші деңгейдегі банктерде жеке тұлғалардың салымдарына,
міндетті кепілдік беру жүйесін дамыту
1.8. Сақтандыру нарығын дамыту
1.9. Бағалы қағаздар нарығын дамыту
1.10. Зейнетақы қызметтерінің қол жетімділігін жəне сапасын арттыру
1.11. Почталық.жинақ жүйесін дамыту
1.12. Даму институттары
2. Қаржы секторын дамытудың 2007.2011 жылдарға арналған басымдықтары
2.1. Қазақстанның экономикалық дамуының стратегиялық мақсаттарының
контексінде республиканың қаржы секторын дамытудың ұзақ мерзімді көкжиегi
2.2. Қаржы секторын дамытудың 2007.2011 жылдар кезеңіне арналған
мақсаттары мен міндеттерi
2.3. Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын дамыту
3. Қазақстан Республикасының қаржы секторын реттеу саласындағы мемлекеттік саясаты
3.1. Қаржы секторын мемлекеттік басқаруды нығайту жəне оның сапасын арттыру
3.2. Мемлекеттік органдар мен қаржы секторы институттарының өзара іс.қимылы
3.3. Теңдестірілген ақша.кредит жəне фискалдық саясаты жəне
олардың негізгі құралдарының тиімділігін арттыру
3.4. Қазақстанда бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп
беру жүйесін дамыту жəне жетілдіру
3.5. Қаржы нарығына жəне қаржы құралдарына қатысушыларға
салық салуды жетілдіру
3.6. Төлем жүйелерін дамыту
3.7. Корпорациялық басқару сапасын арттыру
3.8. Халықтың қаржы секторының қызметтері туралы хабардар
болу деңгейін арттыру жəне олардың қол жетімділігін арттыру
3.9. Қаржы нарығы үшін кəсіби кадрлар дайындау
3.10. ЕурАзЭҚ жəне басқа ықпалдасу одақтары шеңберінде
Қазақстан қаржы секторының халықаралық қарым.қатынастарын тереңдету
4. Қаржы секторын дамытудың негізгі бағыттары
4.1. Кредиттік ұйымдарды дамыту
4.1.1. Банк секторы
4.1.2. Банктік емес ұйымдардың секторы
4.2. Жинақтаушы зейнетақы қорлары
4.3. Сақтандыру секторы
4.4. Валюта нарығы жəне бағалы қағаздар нарығы
4.4.1. Валюта нарығы
4.4.2. Бағалы қағаздар нарығы
4.5. Микроқаржыландыру: сектордың Қазақстан Республикасы
қаржы жүйесінің бір бөлігі ретінде міндеттері жəне оны дамыту
5. Қаржы лизингi
1. Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың
тұжырымдамасын іске асырудың негізгі қорытындылары
1.1. Ақша.кредит саясатының құралдарын жетілдіру жəне оны
Еуропалық Одақ елдерінің стандарттарына жақындату
1.2. Валюталық қатынастарды ырықтандыру
1.3. Қаржы нарығына қатысушылардың қызметін қадағалаудың
бірыңғай органын құру жəне дамыту
1.4. Кредиттік мекемелерді дамыту
1.5. Тұрғын үй ипотекалық кредит беруді оңтайландыру жəне кеңейту
1.6. Кредиттік бюроны құру
1.7. Екінші деңгейдегі банктерде жеке тұлғалардың салымдарына,
міндетті кепілдік беру жүйесін дамыту
1.8. Сақтандыру нарығын дамыту
1.9. Бағалы қағаздар нарығын дамыту
1.10. Зейнетақы қызметтерінің қол жетімділігін жəне сапасын арттыру
1.11. Почталық.жинақ жүйесін дамыту
1.12. Даму институттары
2. Қаржы секторын дамытудың 2007.2011 жылдарға арналған басымдықтары
2.1. Қазақстанның экономикалық дамуының стратегиялық мақсаттарының
контексінде республиканың қаржы секторын дамытудың ұзақ мерзімді көкжиегi
2.2. Қаржы секторын дамытудың 2007.2011 жылдар кезеңіне арналған
мақсаттары мен міндеттерi
2.3. Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын дамыту
3. Қазақстан Республикасының қаржы секторын реттеу саласындағы мемлекеттік саясаты
3.1. Қаржы секторын мемлекеттік басқаруды нығайту жəне оның сапасын арттыру
3.2. Мемлекеттік органдар мен қаржы секторы институттарының өзара іс.қимылы
3.3. Теңдестірілген ақша.кредит жəне фискалдық саясаты жəне
олардың негізгі құралдарының тиімділігін арттыру
3.4. Қазақстанда бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп
беру жүйесін дамыту жəне жетілдіру
3.5. Қаржы нарығына жəне қаржы құралдарына қатысушыларға
салық салуды жетілдіру
3.6. Төлем жүйелерін дамыту
3.7. Корпорациялық басқару сапасын арттыру
3.8. Халықтың қаржы секторының қызметтері туралы хабардар
болу деңгейін арттыру жəне олардың қол жетімділігін арттыру
3.9. Қаржы нарығы үшін кəсіби кадрлар дайындау
3.10. ЕурАзЭҚ жəне басқа ықпалдасу одақтары шеңберінде
Қазақстан қаржы секторының халықаралық қарым.қатынастарын тереңдету
4. Қаржы секторын дамытудың негізгі бағыттары
4.1. Кредиттік ұйымдарды дамыту
4.1.1. Банк секторы
4.1.2. Банктік емес ұйымдардың секторы
4.2. Жинақтаушы зейнетақы қорлары
4.3. Сақтандыру секторы
4.4. Валюта нарығы жəне бағалы қағаздар нарығы
4.4.1. Валюта нарығы
4.4.2. Бағалы қағаздар нарығы
4.5. Микроқаржыландыру: сектордың Қазақстан Республикасы
қаржы жүйесінің бір бөлігі ретінде міндеттері жəне оны дамыту
5. Қаржы лизингi
Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың осы тұжырымдамасы 2007-2011 жылдарға арнап, мыналарды:
қаржы секторын мемлекеттік реттеудің бағыттарын жəне тəсілдерін;
қаржы секторын дамытудың басым бағыттарын;
оларды іске асыру жөніндегі қажетті шараларды айқындау мақсатында əзірленді.
Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың осы тұжырымдамасы 2007-2011 жылдарға арнап əзірленді жəне қаржы секторын дамытудың негізгі басымдықтарын, сондай-ақ оның жекелеген секторларын мемлекеттік реттеудің бағыттарын жəне тəсілдерін айқындайды.
Осы Тұжырымдаманың шеңберінде айтылған мемлекеттік саясаттың басымдықтары Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстанның əлемдегі бəсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында» 2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауында айқындалған Қазақстан Республикасының əлемдегі бəсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру жөніндегі стратегиялық мақсатқа сəйкес қалыптастырылды. Бұл бағыттағы маңызды аспекті экономиканың нақты секторының қаржы ресурстарындағы қажеттігін қанағаттандыратын жəне еркін бəсекелестік жағдайында қаржы институттары сапалы қызмет көрсететін қаржы жүйесінің жұмыс істеуі шарттарын қалыптастыру арқылы Қазақстан қаржы ұйымдарының жəне қаржы секторының бəсекелестік қабілетін арттыру қажеттілігі болып табылады.
Сонымен бірге, Тұжырымдамада қаржы секторын дамыту жəне реттеу саласындағы мемлекеттік саясаттың реттілігі жəне сабақтастығы принципі жəне Қазақстан Республикасы Yкіметінің, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банктің жəне Қазақстан Республикасы Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу жəне қадағалау агенттігінің бұрын белгілеген бастамашылығы ескерілген.
қаржы секторын мемлекеттік реттеудің бағыттарын жəне тəсілдерін;
қаржы секторын дамытудың басым бағыттарын;
оларды іске асыру жөніндегі қажетті шараларды айқындау мақсатында əзірленді.
Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың осы тұжырымдамасы 2007-2011 жылдарға арнап əзірленді жəне қаржы секторын дамытудың негізгі басымдықтарын, сондай-ақ оның жекелеген секторларын мемлекеттік реттеудің бағыттарын жəне тəсілдерін айқындайды.
Осы Тұжырымдаманың шеңберінде айтылған мемлекеттік саясаттың басымдықтары Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстанның əлемдегі бəсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында» 2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауында айқындалған Қазақстан Республикасының əлемдегі бəсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру жөніндегі стратегиялық мақсатқа сəйкес қалыптастырылды. Бұл бағыттағы маңызды аспекті экономиканың нақты секторының қаржы ресурстарындағы қажеттігін қанағаттандыратын жəне еркін бəсекелестік жағдайында қаржы институттары сапалы қызмет көрсететін қаржы жүйесінің жұмыс істеуі шарттарын қалыптастыру арқылы Қазақстан қаржы ұйымдарының жəне қаржы секторының бəсекелестік қабілетін арттыру қажеттілігі болып табылады.
Сонымен бірге, Тұжырымдамада қаржы секторын дамыту жəне реттеу саласындағы мемлекеттік саясаттың реттілігі жəне сабақтастығы принципі жəне Қазақстан Республикасы Yкіметінің, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банктің жəне Қазақстан Республикасы Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу жəне қадағалау агенттігінің бұрын белгілеген бастамашылығы ескерілген.
Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың
2007-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасы туралы Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 25 желтоқсандағы
№ 1284 Қаулысы
Қазақстан Республикасының қаржы секторын одан əрі дамыту жəне Қазақстан
Республикасының ақша-кредит саясатын халықаралық стандарттарға сəйкес
келтіру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:
1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының қаржы секторын
дамытудың 2007-2011 жылдарға
арналған тұжырымдамасы (бұдан əрі - Тұжырымдама) мақұлдансын.
2. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі мүдделі мемлекеттік органдармен
бірлесіп, осы қаулы
қабылданған сəттен бастап екі ай мерзімде Қазақстан Республикасының
Үкіметіне белгіленген тəртіппен
келісілген көрсетілген Тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі іс-шаралар
жоспарын енгізсін.
3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.
Қазақстан Республикасы
Премьер-Министрінің
міндетін атқарушы К. Мəсімов
Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2006 жылғы 25 желтоқсандағы
№ 1284 қаулысымен
бекітілген
Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың 2007-2011
жылдарға арналған тұжырымдамасы
Мазмұны
Кіріспе
1. Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың
тұжырымдамасын іске асырудың негізгі қорытындылары
1. Ақша-кредит саясатының құралдарын жетілдіру жəне оны
Еуропалық Одақ елдерінің стандарттарына жақындату
2. Валюталық қатынастарды ырықтандыру
3. Қаржы нарығына қатысушылардың қызметін қадағалаудың
бірыңғай органын құру жəне дамыту
4. Кредиттік мекемелерді дамыту
5. Тұрғын үй ипотекалық кредит беруді оңтайландыру жəне кеңейту
6. Кредиттік бюроны құру
7. Екінші деңгейдегі банктерде жеке тұлғалардың салымдарына,
міндетті кепілдік беру жүйесін дамыту
8. Сақтандыру нарығын дамыту
9. Бағалы қағаздар нарығын дамыту
10. Зейнетақы қызметтерінің қол жетімділігін жəне сапасын арттыру
11. Почталық-жинақ жүйесін дамыту
12. Даму институттары
2. Қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған басымдықтары
1. Қазақстанның экономикалық дамуының стратегиялық мақсаттарының
контексінде республиканың қаржы секторын дамытудың ұзақ мерзімді
көкжиегi
2. Қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдар кезеңіне арналған
мақсаттары мен міндеттерi
3. Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын дамыту
3. Қазақстан Республикасының қаржы секторын реттеу саласындағы
мемлекеттік саясаты
1. Қаржы секторын мемлекеттік басқаруды нығайту жəне оның сапасын арттыру
2. Мемлекеттік органдар мен қаржы секторы институттарының өзара іс-қимылы
3. Теңдестірілген ақша-кредит жəне фискалдық саясаты жəне
олардың негізгі құралдарының тиімділігін арттыру
4. Қазақстанда бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп
беру жүйесін дамыту жəне жетілдіру
5. Қаржы нарығына жəне қаржы құралдарына қатысушыларға
6. салық салуды жетілдіру
6. Төлем жүйелерін дамыту
7. Корпорациялық басқару сапасын арттыру
8. Халықтың қаржы секторының қызметтері туралы хабардар
болу деңгейін арттыру жəне олардың қол жетімділігін арттыру
9. Қаржы нарығы үшін кəсіби кадрлар дайындау
3.10. ЕурАзЭҚ жəне басқа ықпалдасу одақтары шеңберінде
Қазақстан қаржы секторының халықаралық қарым-қатынастарын тереңдету
4. Қаржы секторын дамытудың негізгі бағыттары
4.1. Кредиттік ұйымдарды дамыту
1. Банк секторы
2. Банктік емес ұйымдардың секторы
2. Жинақтаушы зейнетақы қорлары
3. Сақтандыру секторы
4. Валюта нарығы жəне бағалы қағаздар нарығы
1. Валюта нарығы
2. Бағалы қағаздар нарығы
4.5. Микроқаржыландыру: сектордың Қазақстан Республикасы
қаржы жүйесінің бір бөлігі ретінде міндеттері жəне оны дамыту
5. Қаржы лизингi
Кіріспе
Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың осы тұжырымдамасы
2007-2011 жылдарға арнап, мыналарды:
қаржы секторын мемлекеттік реттеудің бағыттарын жəне тəсілдерін;
қаржы секторын дамытудың басым бағыттарын;
оларды іске асыру жөніндегі қажетті шараларды айқындау мақсатында
əзірленді.
Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың осы тұжырымдамасы
2007-2011 жылдарға арнап əзірленді жəне қаржы секторын дамытудың негізгі
басымдықтарын, сондай-ақ оның жекелеген секторларын мемлекеттік реттеудің
бағыттарын жəне тəсілдерін айқындайды.
Осы Тұжырымдаманың шеңберінде айтылған мемлекеттік саясаттың
басымдықтары Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстанның əлемдегі
бəсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы. Қазақстан өз
дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында 2006 жылғы 1 наурыздағы
Қазақстан халқына Жолдауында айқындалған Қазақстан Республикасының əлемдегі
бəсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру жөніндегі стратегиялық
мақсатқа сəйкес қалыптастырылды. Бұл бағыттағы маңызды аспекті экономиканың
нақты секторының қаржы ресурстарындағы қажеттігін қанағаттандыратын жəне
еркін бəсекелестік жағдайында қаржы институттары сапалы қызмет көрсететін
қаржы жүйесінің жұмыс істеуі шарттарын қалыптастыру арқылы Қазақстан қаржы
ұйымдарының жəне қаржы секторының бəсекелестік қабілетін арттыру
қажеттілігі болып табылады.
Сонымен бірге, Тұжырымдамада қаржы секторын дамыту жəне реттеу
саласындағы мемлекеттік саясаттың реттілігі жəне сабақтастығы принципі жəне
Қазақстан Республикасы Yкіметінің, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банктің
жəне Қазақстан Республикасы Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу жəне
қадағалау агенттігінің бұрын белгілеген бастамашылығы ескерілген.
1. Қазақстан Республикасы Yкіметінің 2003 жылғы 28 шілдедегі № 753
Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамыту тұжырымдамасын
іске асырудың негізгі қорытындылары қаулысымен бекітілген
Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың тұжырымдамасының
негізгі мақсаты экономиканың нақты секторының қаржы ресурстарындағы
қажеттігін қанағаттандыратын жəне еркін бəсекелестік жағдайында қаржы
институттары сапалы қызмет көрсететін тұрақты жəне тиімді жұмыс істейтін
қаржы жүйесін қалыптастыру болды. Осыған байланысты Тұжырымдаманың
мақсаттары мен міндеттеріне сүйене отырып, мынадай негізгі іс-шаралар
жүзеге асырылды.
1.1. Ақша-кредит саясатының аспаптарын жетілдіру жəне оны
Еуропалық Одақ елдерінің стандарттарына жақындату
Ақша-кредит саясатының аспаптарын жетілдіру жəне оны Еуропалық Одақ
елдерінің стандарттарына жақындату мақсатында Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкі мынадай негізгі шараларды іске асырды.
1. Қайта қаржыландырудың ресми ставкасын тоқсан сайын қайта қарауды жəне
белгілеуді іс жүзінде
қолданылу енгізілді, ол валюталық өтімділікті, инфляцияны жəне т.б. реттеу
жөніндегі негізгі аспаптардың
бірі ретінде пайдаланылатын болды.
Осылайша, 2006 жылғы 1 шілдеден бастап қайта қаржыландыру ставкасы 9%,
екінші деңгейдегі банктерден тартылатын депозиттер бойынша 4% деңгейінде
қалыптасып отыр.
Ұлттық Банктің операциялары бойынша ставкаларды арттыру нəтижесінде
банкаралық ақша нарығында жəне банктердің кредиттері бойынша ставкаларды
арттыру күтілуде, мұның өзі өз кезегінде кредиттік белсенділіктің жəне ақша
агрегаттарының өсу қарқынын баяулатуға əкеп соқтыруға жəне, түпкі
қорытындысында инфляцияның деңгейін төмендетуге тиіс.
2. Ең төменгі резервтік талаптарды есептеу əдістемелері жетілдірілді.
Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкінің Басқармасы 2006 жылғы 27 мамырдан бастап Ең төменгі резервтік
талаптар туралы ережені
бекіту туралы жəне Ең төменгі резервтік талаптардың нормативтерін
белгілеу туралы жаңа
редакциядағы қаулылары қабылданды.
Алдыңғы редакциямен салыстырғанда міндеттемелер құрылымы бөлігінде
өзгерістер көзделеді, ол бойынша екінші деңгейдегі банктер ең төменгі
резервтік талаптардың жəне есептілікті беру тəртібінің нормативтерін
орындауға міндетті болады.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының шешімі бойынша екінші
деңгейдегі банктер үшін банктің ішкі міндеттемелеріне 6 % жəне банктің өзге
де міндеттемелері үшін 8 % деңгейінде ең төменгі резервтік талаптардың
нормативтері белгіленді.
Ең төменгі резервтік талаптарды қатаңдандыру жөніндегі көрсетілген
шаралар банктердің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етуге жəне елдің ішкі
борыш нарығын дамытуға оң əсер етеді деп ұйғарылып
ОТЬф.
1.2. Валюталық қатынастарды ырықтандыру
Ұлттық валютаның толық айырбасталу қағидаттарына өту жəне елдің валюта
нарығын дамыту мақсатында неғұрлым тартымды жəне экономикалық жағынан
ақтаған валюталық операцияларға қатысты жекелеген шектеулерді алып тастауға
себепші болған Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 29 қаңтардағы №
130қаулысыменбекітілген Қазақстан Республикасында валюталық режимді
ырықтандырудың 2003-2004 жылдарға арналған бағдарламасы қабылданды.
Бірінші кезеңді іске асыруды табысты аяқтау жəне капиталдың қозғалысына
қойылатын шектеулерді алып тастаудың басталған процесін жалғастыру үшін
экономикалық алғышарттарды сақтап қалу 2005 жылы екінші кезең шеңберінде
валюталық режимді белсендірек ырықтандыруға мүмкіндік берді. Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 25 маусымдағы № 705 қаулысымен
бекітілген Қазақстан Республикасында валюталық режимді ырықтандырудың 2005-
2007 жылдарға арналған бағдарламасында айқындалған валюталық режимді
ырықтандыру жөніндегі іс-шаралар 2005 жылғы 18 желтоқсаннан бастап
қолданысқа енгізілген Валюталық реттеу жəне валюталық бақылау туралы
Қазақстан Республикасының Заңында іске асырылды.
Заңды қолданысқа енгізумен:
банктер мен сақтандыру ұйымдары жүзеге асыратын тікелей инвестицияларды,
шет елге инвестицияларды лицензиялау жойылды.
бағалы қағаздар нарығында кəсіби қызметті жүзеге асыратын ұйымдар арқылы
шет елге инвестициялауды жүзеге асыру тəртібі айтарлықтай жеңілдетілді;
заңды тұлғалардың шет елдегі шетелдік банктерде шоттар ашуын
лицензиялауды жою процесі басталды;
резидент еместерге қаржы қарыздарын беруге, сондай-ақ жылжымайтын
мүлікке меншік құқығына ақы төлеуге резидент еместердің пайдасына
аударымдарға қатысты лицензиялау жойылды.
Бұл ретте капиталдың жоғары шапшаңдығы жəне экономиканың ішкі жəне
сыртқы күйзелістерге осалдығы жағдайларында Үкіметтің жəне Ұлттық Банктің
валюталық операцияларға заң жүзінде ресімделген арнайы рұқсат беру режимін
енгізу құқығы арқылы экономикалық сипаттағы төтенше жағдайларға əсер ету
аспабы сақталады.
1.3. Қаржы нарығына қатысушылардың қызметін қадағалаудың
бірыңғай органын құру жəне дамыту
Қаржы нарығын мемлекеттік реттеу жүйесін реформалау шеңберінде Қазақстан
Республикасының 2003 жылғы 4 шілдеде қабылданған Қаржы нарығы мен қаржы
ұйымдарын мемлекеттік реттеу мен қадағалау туралы Заңы негізінде қаржы
нарығына қатысушылардың қызметін қадағалайтын біртұтас мемлекеттік орган -
Қазақстан Республикасы Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу жəне
қадағалау агенттігі (бұдан əрі - Агенттік) құрылды.
1.4. Кредиттік мекемелерді дамыту
Банк секторын одан əрі дамыту, сондай-ақ Қаржы секторын дамыту
тұжырымдамасының мақсаттары мен міндеттерін іске асыру мақсатында банк
қызметі саласында мынадай іс-шаралар жүргізілді.
1. Шағын бизнес пен микробизнестің көлеңкеден шығуын ынталандыру
мақсатында кредиттік
мекемелерді дамыту шеңберінде банктерден, банк қызметінің жекелеген
түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдардан жəне микрокредиттік ұйымдардан тұратын кредит берудің үш
деңгейлі жүйесі жасалды,
олардың қызметін регламенттейтін қажетті заңнамалық актілер қабылданды.
Микрокредиттік ұйымдар жүзеге асыратын операциялар лицензияланатын қызмет
түрлерінен алып
тасталды, мұның өзі микрокредит беруді дамытуға оң түрткі болды.
Банктік қызметтер нарығындағы бəсекелестіктің деңгейін арттыру үшін банктік
емес ұйымдарды
реттеу жүйесін ырықтандыру жөнінде іс-шаралар өткізілді, олар тұтастай
алғанда олардың қызметіне, оның
ішінде лицензиялау, бөлігінде шамадан тыс мемлекеттік ықпалды төмендету
мəселелерін көздейді.
Банктердің филиалдарын, резидент банктердің өкілдіктерін, резидент емес
банктердің өкілдіктерін ашуға
Агенттіктің (міндетті түрде хабарлау шартымен) алдын ала келісімін беру
рəсімдері жойылды, мұның өзі
оларды ашудың рəсімдерін оңайлату болып табылады.
Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне лицензиялау жəне
шоғырландырылған
қадағалау мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы
Қазақстан Республикасының
2005 жылғы 23 желтоқсандағы Заңы əзірленіп, қолданысқа енгізілді. Осы Заңда
банкке жəне онымен
байланысты конгломераттың басқа да қатысушыларына əсер ететін тəуекелдерді
шектеу үшін банк
конгломератын реттеу енгізілді, банктің ірі қатысушысы жəне банк холдингі
мəртебесін алуға, оның ішінде
ірі қатысушының жəне банк холдингінің меншікті құрылымының айқындылығына
қойылатын талаптар
күшейтілді, банктің жəне банк холдингінің инвестициялық қызметі шектелді,
шоғырландырылған қадағалау
туралы Заңның ережелерін іске асыру үшін қажетті заңға тəуелді нормативтік
құқықтық актілер
қабылданды. Бұл шаралар банк секторының жəне тұтастай алғанда Қазақстан
қаржы жүйесінің
тұрақтылығын қамтамасыз етуге себепші болады.
Банк жүйесі қызметінің айқындылығы мақсатында Банк қызметінің ашықтығын
арттыру мəселелері
бойынша ынтымақтастық жəне өзара іс-қимыл жасау туралы меморандум
əзірленіп, банктерге қол қоюға
ұсынылды, мұнда банктің нақты меншік иелері туралы, банк бақылайтын
ұйымдардың тізбесі туралы,
банктің аффилиирленген тұлғалары жəне олармен жасалатын мəмілелер туралы,
банк бизнесін дамытудың
жақын арадағы бес жылға арналған стратегиясы туралы ақпаратты банктердің
ашуы көзделеді.
Агенттік Меморандумды екінші деңгейдегі 17 банктің қарауына жіберді.
2006 жылғы 1 маусымдағы жағдай бойынша Меморандумға екінші деңгейдегі 16
банк қол қойды.
Бұл екінші деңгейдегі банктер иелері құрылымының айқындылығы мен
жариялығының деңгейін арттыруға себепші болады жəне қаржы секторы
тұрақтылығының деңгейін арттырудағы маңызды аспекті болып табылады.
6. Қуатты қаржылық инфрақұрылымды жасауға жəне ұлттық қаржы жүйесіне
деген сенімді арттыруға
көмек көрсету мақсатында 2004 жылдың соңында Агенттік Қаржы нарығында
жүйелі тəуекелдер арта
түскен кезде жедел іс-əрекеттер сызбасын əзірледі жəне бекітті.
Еуропалық Одақтың стандарттарын жəне Банктік қадағалау жөніндегі Базель
комитетінің, Сақтандыруды қадағалау органдарының халықаралық
қауымдастығының, Бағалы қағаздар жөніндегі комиссия халықаралық ұйымының
халықаралық қадағалау стандарттарының одан əрі енгізілуін ескере отырып,
нормативтік құқықтық актілер, оның ішінде қаржы ұйымдарының қызметін, осы
ұйымдардағы тəуекелдерді басқару жүйесін, шоғырландырылған қадағалауды
пруденциалдық реттеу бөлігінде қабылданды.
7. Қазақстанның банк секторын реттеуді халықаралық стандарттарға
жақындату мақсатында
Қазақстанның банк жүйесін Капиталды жəне капитал стандарттарын
есептеудің халықаралық
конвергенциясы (Шегпаііопаі Сопуегдепсе оҒ СаріЫ Меазигетепі: апй СаріЫ
Зіапсіагсіз) (Базель II) Банктік
қадағалау жөніндегі Базель комитетінің капиталдың барабарлығы келісіміне
өтуді жүзеге асыру жөніндегі
жұмыс атқарылды.
1.5. Тұрғын үй ипотекалық кредит беруді оңтайландыру жəне кеңейту
Ипотекалық кредит берудің жəне тұрғын үй жинақ ақшасының бұқара халыққа
қолжетімділігін арттыру жөніндегі міндеттерді шешу мақсатында Қазақстан
Республикасы Президентінің 2004 жылғы 11 маусымдағы № 1388 жарлығымен
Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005-2007 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасы қабылданды.
Көрсетілген бағдарлама шеңберінде Қазақстан Ипотекалық Компаниясы АҚ
(бұдан əрі - ҚИК) Қолжетімді тұрғын үйге ипотекалық кредит берудің арнайы
бағдарламасын қабылдады. Осы арнайы бағдарлама мемлекеттік бағдарламаны
іске асыру шеңберінде ҚИК-тің банктермен жəне банктік емес ұйымдармен одан
əрі өзара іс-қимылдарының мəселелерін регламенттейді.
Тұтастай алғанда, ипотекалық кредиттер халыққа қолжетімдірек болды.
Нəтижесінде, жеке тұлғаларға 2004 жылдың 1 қаңтарынан бастап 2006 жылдың 1
қаңтарына дейінгі кезеңде тұрғын үй сатып алуға берілген қарыздар тиісінше
37,7 млрд. теңгеден 275,3 млрд. теңгеге дейін артты. Бұл ретте, ипотекалық
компаниялардың жиынтық несие қоржыны 2004 жылдың қаңтарындағы жағдай
бойынша 16,7 млрд. теңгеден 2006 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 68,3
млрд. теңгеге дейін артты.
Республиканың қаржы нарығында 2006 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша
7 ипотекалық ұйым жұмыс істейді. Ипотекалық ұйымдардың қызметін сипаттайтын
негізгі көрсеткіштердің артуы байқалды. Жиынтық активтердің сомасы 2006
жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 75,3 млрд. теңгені құрады, жиынтық
міндеттемелер 62,0 млрд. теңгеге дейін жетті, меншікті капиталдың мөлшері
13,3 млрд. теңгені құрады.
1.6. Кредиттік бюроны құру
Банктік қызмет көрсету деңгейін арттыру, халықтың банкке жəне басқа да
қаржы ұйымдарына деген сенімі, қарыз алушылар мен банктердің мүдделерін
қорғау жөніндегі кепілдіктерді жасау, кредиттік қызметтер нарығында
тəуекелдерді азайту мəселелерін шешу үшін 2004 жылы 6 шілдедегі Заңымен
қабылданған Қазақстан Республикасында кредиттік бюро жəне кредиттік
тарихты қалыптастыру туралы Қазақстан Республикасының Заңына сəйкес
республикадағы алғашқы кредиттік бюро құрылып, жұмыс істейді. Осылайша,
белгілі бір дəрежеде кредиттік қызметтер нарығының аса айқындылығы мен
сенімділігі, кредит алған кезде ақпаратты жинауға байланысты кредиттік
ұйымдардан қарыз алушылар шығыстарының азаюы проблемалары шешілді.
1.7. Екінші деңгейдегі банктерде жеке тұлғалардың
салымдарына міндетті кепілдік беру жүйесін дамыту
Салымшылардың мүдделерін қорғаудың деңгейін арттыру екінші деңгейдегі
банктерде депозиттерге кепілдік беру жүйесінің тиімдірек жұмыс істеуі
нəтижесінде мүмкін болды. Осы мақсаттарға орай үстіміздегі жылы Қазақстан
Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі Қазақстан Республикасының екінші
деңгейдегі банктерде депозиттерге міндетті түрде кепілдік беру туралы Заңы
қабылданды, ол мəжбүрлеп таратылатын банктің салымшылары болып табылатын
жеке тұлғаларға депозиттерді қайтарып беру жөніндегі сөзсіз кепілдіктерді
айқындайды. Халықаралық Валюта Қорының (ХВҚ) ұсынымдарына сəйкес кепілдік
берген өтеудің ең төменгі мөлшері өсті.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы жеке тұлғаларының салымдарына
ұжымдық кепілдік беру (сақтандыру) жүйесіне қатысушылар 33 екінші
деңгейдегі банк болып табылады, халықтың банк секторына деген сенімі артты,
мұның өзі банктердің депозит базасының ұлғаюына себепші болды, 2004 жылдың
басынан бастап жеке тұлғалардың банктердегі салымдарының көлемі 73,8%-ға
ұлғайып, 2006 жылдың 1 қаңтарына 596,8 млрд. теңгені құрады. Осы кезеңде
салымдарды қорғау жүйесі депозиттерді сақтандырудың негізгі халықаралық
стандарттарының барлығына дерлік, атап айтқанда ХВҚ жəне Қаржы
тұрақтылығының форумы ұсынған стандарттарға сəйкес келеді.
1.8. Сақтандыру нарығын дамыту
Елдің сақтандыру нарығын дамыту саласында сақтандырудың бірқатар
міндетті түрлері енгізілді, сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры,
мемлекеттік аннуитеттік компаниясы, экспорт-импорт кредиттерін сақтандыру
жөніндегі мемлекеттік корпорация құрылды, отандық сақтандыру нарығына
шетелдің қатысу мүмкіндігі кеңейтілді.
Нəтижесінде, республиканың қаржы нарығында 2006 жылдың 1 қаңтарында 37
сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы, 12 сақтандыру брокері жəне 30 актуарий
жұмыс істейді.
Сақтандыру ұйымдарының жиынтық активтері 2003 жылдың 1 қаңтарындағы
көрсеткіштермен салыстырғанда 5,9 есе ұлғайып, 2006 жылдың 1 қаңтарына 73,3
млрд. теңгені құрады, сақтандыру резервтері 2,5 есе ұлғайды (32,1 млрд.
теңге).
Сақтандыру сыйақыларының көлемі 2006 жылдың 1 қаңтарына 67,1 млрд.
теңгені құрап, 2003 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша көрсеткіштен 2,9
есе асып түсті. Бұл ретте, міндетті сақтандыру бойынша сақтандыру
сыйақыларының көлемі 10,8 есе (13,0 млрд. теңге), ерікті жеке сақтандыру
бойынша - 4 есе (7,8 млрд. теңге) жəне ерікті мүліктік сақтандыру бойынша
2,4 есе (46,3 млрд. теңге) ұлғайды.
Қайта сақтандыруға берілген сақтандыру сыйақыларының сомасы 26,7 млрд.
теңгені немесе сақтандыру сыйақыларының жалпы көлемінің 39,7 %-ды құрады,
резидент еместерге қайта сақтандыруға сақтандыру сыйақыларының жалпы
көлемінің 35,2 % берілді (2003 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша - 68,1
%).
2006 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 2 698,6 мың сақтандыру шартты
қолданыста, оның 61,0 % міндетті сақтандыру түрлері жөніндегі шарттар
құрайды. Қолданыстағы сақтандыру шарттары бойынша міндеттемелердің жалпы
көлемі (сақтандыру сомасы) 13 883,8 млрд. теңгені құрайды.
Қазіргі уақытта сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру жүйесінде 31
сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы жұмыс істейді.
1.9. Бағалы қағаздар нарығын дамыту
Бағалы қағаздар нарығын дамыту жəне инвестициялау мүмкіндіктерін кеңейту
мақсатында инвестициялаудың ұжымдық нысандары арқылы халықтың (кəсіби емес
инвесторлардың) ақшасын тарту тетіктерін жетілдіруді көздейтін Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 24 желтоқсандағы № 1385 қаулысымен
Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығын дамытудың 2005-2007
жылдарға арналған бағдарламасы қабылданды.
Жаңа редакциядағы Бағалы қағаздар рыногы туралы Қазақстан
Республикасының 2003 жылғы 2 шілдедегі Заңы мен Акционерлік қоғамдар
туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 13 мамырдағы Заңы қабылданды.
Нормативтік құқықтық базаны қабылдау қаржы құралдарына инвестиция жасау
мүмкіндіктерін кеңейтті, жаңа қаржы құралдары пайда болды.
Корпоративтік бағалы қағаздар нарығындағы қолданыстағы шығарылымы бар
акционерлік қоғамдардың саны 2006 жылдың 1 қаңтарына 2 300 қоғамды құрады,
нарықта 62 делдал-дилер, 18 тіркеуші, 11 кастодиан банк, зейнетақы
активтеріне инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын 10 ұйым, 28 инвестиция
қоржынын басқарушы жұмыс істейді.
Тіркелген үлестік инвестициялық қорлардың саны 2005 жылдың 1 қаңтарынан
бастап 2006 жылдың 1 қаңтарына дейінгі кезеңде 2-ден 45-ке дейін ұлғайды.
Бұл ретте, қарастырылып отырған кезеңдегі үлестік инвестициялық қорлардың
жиынтық активтері 32 есе ұлғайып, 12 311 млн. теңгені құрады.
1.10. Зейнетақы қызметтерінің қол жетімділігін жəне сапасын арттыру
Қазақстанның барлық халқы үшін зейнетақы қызметтерінің қол жетімділігін
жəне сапасын арттыру, салымшылардың жəне алушылардың құқықтарын қорғау,
зейнетақы активтерін инвестициялау үшін қаржы құралдарының спектрін ұлғайту
мақсатында Қазақстан Республикасы Yкіметінің 2004 жылғы 24 желтоқсандағы №
1359қаулысыменҚазақстан Республикасының жинақтаушы зейнетақы жүйесін
дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы əзірленді.
Бағдарламаны іске асыру кезінде мынадай нəтижелерге қол жеткізілді. 2006
жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша республикада 14 жинақтаушы зейнетақы қоры
жұмыс істейді, олардың республика өңірлерінде 77 филиалы мен 77 өкілдігі
бар.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының, зейнетақы активтерін инвестициялық
басқаруды 11 ұйым жүзеге асырады, олардың ішінде 3 жинақтаушы зейнетақы
қорының зейнетақы активтерін дербес басқаруға лицензиясы бар.
Міндетті зейнетақы жарналары бойынша салымшылардың (алушылардың) дербес
зейнетақы шоттарының (бұдан əрі - шот) саны 2003 жылдың 1 қаңтарынан бастап
2006 жылдың 1 қаңтарына дейінгі кезеңде 41 % ұлғайып, 7 613 369 бірлікті
құрады. Ерікті зейнетақы жарналары бойынша салымшылар (алушылар) шоттарының
саны жинақталған зейнетақының жалпы сомасы 479,9 млн. теңгеден тұратын 32
336 бірлікті құрады.
Салымшылардың (алушылардың) жинақталған зейнетақылары 2006 жылдың 1
қаңтарына 648,6 млрд. теңгені құрады, ол 2003 жылдың қаңтарынан бастаған
кезеңде 2,4 есе ұлғайды. Зейнетақы активтерін (комиссиялық сыйақыларды алып
тастағанда) инвестициялаудан түскен, салымшылардың (алушылардың) дербес
зейнетақы шоттарына бөлінген таза инвестициялық табыстың сомасы 2006
жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 155,1 млрд. теңгені құрады, мұның өзі
2003 жылдың 1 қаңтарындағы көрсеткіштен 2,0 есе артық. Салымшылардың
(алушылардың) жинақталған зейнетақының жалпы сомасындағы "таза"
инвестициялық табыстың үлесі 23,91 % құрайды.
Сонымен қатар, 2006 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша жинақтаушы
зейнетақы қорларының зейнетақы активтерінің номиналдық табысының орта
өлшемді коэффиценті 2003 жылғы маусым мен 2006 жылғы маусымды қоса
алғандағы кезеңге 18,92 %-ды құрады. Бұл ретте, көрсетілген кезеңге
жинақталған инфляция деңгейі 22,62 %-ды құрады.
Осылайша, маңызды мəселе жол берілген тəуекел деңгейіне сəйкес зейнетақы
активтерін басқару жөніндегі кірістілікті арттыру болып қалады, сондықтан,
осы бағыттағы жұмыс алдағы кезең шеңберінде жалғасады.
1.11. Почталық-жинақ жүйесін дамыту
Почта байланысын жаңғырту жəне почталық-жинақ жүйесін қалыптастыру
мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 20 қазандағы №
1077ҚаулысыменҚазақстан Республикасының почта-жинақтау жүйесін дамытудың
2005-2010 жылдарға арналған бағдарламасы қабылданды.
Бағдарлама мақсаты жаңа технологиялар енгізу жəне тиімді ақпараттық
басқару жүйесі арқылы саланы коммерциялық жағынан бағдарланған жəне
бəсекеге қабілетті етіп қайта қалыптастыру мақсатында почта саласын қайта
құрылымдау жəне почталық-жинақ жүйесін қалыптастыру болып табылады.
Соңғы жылдарда почта алмасу өсімінің оң серпілісіне қол жеткізілді.
Қаржы секторында көрсетілетін қызметтер көлемінің елеулі өсімі болды.
1.12. Даму институттары
Мемлекеттік инвестициялық қызметтің тиімділігін жетілдіру жəне арттыру
еліміздің экономикасына сыртқы жəне ішкі инвестицияларды тартуға септігін
тигізу мақсатында даму институттары құрылды.
Қазақстан Даму Банкі, Қазақстанның инвестициялық қоры, Ұлттық
инновациялық қор, Шағын кəсіпкерлікті дамыту қоры, Экспорттық кредиттер
мен инвестицияларды сақтандыру жөніндегі мемлекеттік сақтандыру
корпорациясы, Инжиниринг жəне технологиялар трансферті орталығы жəне
Маркетингтік-талдамалық зерттеулер орталығы акционерлік қоғамдары сияқты
қаржылық жəне сервистік даму институттары құрылды.
2006 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша даму институттарының (Қазақстан
Даму Банкі АҚ, Қазақстанның инвестициялық қоры АҚ, Ұлттық инновациялық
қор АҚ, Инжиниринг жəне технологиялар трансферті орталығы АҚ,
Экспорттық кредиттер мен инвестицияларды сақтандыру жөніндегі мемлекеттік
сақтандыру корпорациясы АҚ) жиынтық жарғылық капиталы 144 199,9
млн.теңгені құрайды. 2006 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша институттардың
инвестициялық жобаларының портфелі 1 012,7 млн.АҚШ доллары даму
институттарының қатысуымен жалпы сомасы 3 632,0 млн.АҚШ долларына
қаржыландыруға мақұлданған 136 жобалардан тұрады.
792,6 млн. АҚШ доллары даму институттарының қатысуымен жалпы сомасы 2
560,1 млн. АҚШ доллары 109 жобаларды қаржыландыру басталды.
Тұтастай алғанда, Қаржы секторын дамытудың 2003-2006 жылдарға арналған
тұжырымдамасы шеңберінде қойылған мəселелер орындалды. Қалған ұсақ
мəселелер, сондай-ақ қаржы секторында қосымша тəуекелдердің пайда болу
мəселелері Үкіметтің, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің жəне
Агенттіктің жаңа бастамалары шеңберінде шешілетін болады жəне 2010 жылға
дейін қаржы секторын дамытудың келесі орта мерзімді кезеңге арналған
тұжырымдамасын əзірлеу қажеттілігін түсіндіреді.
2. Қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған
басымдықтары
2.1. Қазақстанның экономикалық дамуының стратегиялық мақсаттарының
құрамында республиканың қаржы секторы дамуының ұзақ мерзімді
көрінуi
Қазақстан Республикасының қаржы секторын одан əрі дамыту, оның
құрауыштарының тиімділігін арттыру Қазақстан Республикасы Президентінің
2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстанның əлемдегі бəсекеге барынша қабілетті
50 елдің қатарына кіру стратегиясы Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс
жасау қарсаңында Қазақстан халқына Жолдауында белгіленген республиканың
əлемдегі бəсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіруін қамтамасыз ету
жөніндегі мəселені іске асыруда маңызды құралдардың бірі болып табылады.
Осыған байланысты қазақстандық экономиканы дамытудың негізгі бағыттары
мыналар болып табылады:
Қазақстанның ішкі экономикалық жүйелерін жаңғырту;
Қазақстанның өңірлік экономикалық көш басшылығын жəне оның ТМД жəне
Орталық Азияның бизнес-орталығы ретінде қалыптасуын қамтамасыз ету;
республиканың экспортқа, оның ішінде қаржылық қызметтердің экспортына
да, бағдарлануын арттыру.
Тиісінше, қаржы секторын дамытудың Үкімет көрінісі Қазақстан
Республикасының ТМД жəне Орталық Азия өңірлері шеңберінде қаржы ағынын
тиімді қайта бөлуді қамтамасыз ететін өңірдің негізгі қаржы орталығы
ретінде қалыптасуы болып табылады.
Ұзақ мерзімді перспективада қаржы секторын дамытудың көрінісін іске
асыру қаржы секторының жеке сегменттерінің көш басшы өңірлік ұстанымға қол
жеткізу есебінен қамтамасыз етілуі мүмкін:
Қазақстанның бағалы қағаздар нарығының ТМД жəне Орталық Азиядағы ең
өтімді жəне қол жетімді нарық ретінде қалыптасуы;
Қазақстанда валютаның негізгі түрлері бойынша ең өтімді валюта нарығын
қалыптастыру қазақстандық қаржы институттарының ТМД жəне Орталық Азия
өңірлерінің қаржы ресурстарына мұқтажын қамтамасыз етуге қабілетті ірі
өңірлік қаржы ұйымы ретінде қалыптасуы, сондай-ақ қазақстандық
кəсіпорындардың инвестициялары мен мүдделерін өңірлік нарықтарға алып шығу
жəне қолдау;
Қазақстан қаржы секторының көрсеткіштер бойынша экономикалық жағынан
дамыған стандарттарға қол жеткізуі; тұрақтылық, қалыптылық, айқындылық,
сондай-ақ ТМД мен Орталық Азияда деңгейі, сапасы жəне қаржы өнімдерінің
əртүрлілігі жағынан көш басшы болуы.
Бұл ретте, Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі қарсаңында
тұрақты ұстанымды сақтау жəне шетел компаниялары келген жағдайда қаржы
институттарының бəсекеге қабілеттілігі маңызды мəселелердің бірі болып
табылады.
Қаржы секторын дамытудың ұзақ мерзімді көрінісін іске асыру жөніндегі
Үкімет жоспарларын жүзеге асыруға жүйелі орта мерзімді жоспарларды іске
асыру арқылы қол жеткізіледі, оның біріншісі Қазақстан Республикасының
қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасы болып
табылады.
2.2. Қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдар кезеңіне
арналған мақсаттары мен міндеттерi
Қазақстанның ТМД жəне Орталық Азияда қаржы секторында өңірлік көш
басшылыққа қол жеткізуі үшін 2007-2011 жылдар кезеңінде бірінші кезеңде
негізгі күш Қазақстанның қаржы секторын нығайтуға, оның тұрақтылығын
арттыруға, кəсіпорындар мен халықты қаржы секторының қызметтерімен қамтуды
кеңейтуге, оның жеке сегменттерін одан əрі дамытуға бағытталады, бұл ішкі
нарықта қазақстандық қаржы ұйымдарының көзқарасын күшейтеді жəне өңірде
жəне ауқымды өңір экспансиясында қаржы тарту орталығы ретінде оның
қалыптасуына түрткі болады.
Осыған байланысты, қазақстандық экономиканың бəсекеге қабілеттілердің
бірі бола тұрып, бəсекеге қабілеттілікті арттыру мəтінінде қаржы секторының
ролі едəуір кең жəне Қазақстанда экономикалық қатынастарды жаңғыртуға
маңызды қатысушылар көзқарасы жағынан анықталуы тиіс.
Осылайша, қазақстандық экономиканың бəсекеге қабілеттілігін арттыру жəне
ұзақ мерзімді қаржы секторын іске асыру жөніндегі стратегиялық мəселелер
мəтінінде республиканың қаржы секторын одан əрі дамыту 2007-2011 жылдар
кезеңінен бастап мыналарға бағытталады:
қаржы секторының жəне оның институттарының тұрақтылығы мен қалыптылығын
арттыру;
қаржы секторы қызметтерінің жəне олардың қол жетімділігі сапасын
арттыру;
өтімді қор нарығын жəне оның құрауыштарын қалыптастыру;
қаржы секторын реттеу стандарттарын арттыру;
қаржылық қызметтер нарығында бəсекеге қабілеттілікті арттыру мақсатында
қаржы секторын ырықтандыру.
Бұдан басқа, қаржы секторында адал бəсекелестікті дамытуға, сондай-ақ
қаржы қызметтерін тұтынушылардың заңды құқығы мен мүдделерін қорғауға
бағытталған қаржы ұйымдарын монополияға қарсы реттеуді жетілдіру орынды
болып табылады.
Мемлекеттік саясаттың тиісті шараларын іске асыру арқылы қойылған
мəселелерді шешу қаржы секторының экономика субъектілерінің іс-əрекетіне
маңызын жəне əсерін елеулі арттыруы тиіс.
2.3. Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын дамыту
Мақсаты мен міндетi
Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын (бұдан əрі - қаржы орталығы)
құру мақсаттары бағалы қағаздар нарығын дамыту, оның халықаралық капитал
нарықтарымен шоғырлануы, Қазақстан Республикасының экономикасына
инвестицияларды тарту қазақстандық капиталдың шетел бағалы қағаздар
нарығына шығуы болып табылады.
Қаржы орталығының міндеттері шетел де, қазақстандық та инвесторларды,
бағалы қағаздар шығарушыларды жəне кəсіби қатысушыларды қаржы орталығының
арнайы сауда алаңына тарту, Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар
нарығының тиімді дамуы үшін жаңа қаржы құралдарын əзірлеу жəне енгізу,
сондай-ақ қаржы орталығын одан əрі дамыту болып табылады.
Ағымдағы жағдай
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында активтері жыл сайын екі eceгe
дейін өсетін, негізінен жинақтаушы зейнетақы қорларымен ұсынылған
институционалдық инвесторлар қатты дамып келе жатыр. Сондықтан, ұсыныстары
шектеулі қаржы құралдарына сұраныстың артуы туындайды, бұл бағалы қағаздар
нарығының толыққанды дамуына кедергі жасайды.
Қазақстан Республикасының 2006 жылы 5 маусымдағы Алматы қаласының
өңірлік қаржы орталығы туралы Заңы қабылданды жəне Қазақстан
Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне тиісті өзгерістер енгізілді.
Осы жылы қаржы орталығының уəкілетті органы - Қазақстан Республикасы Алматы
қаласының өңірлік қаржы орталығының қызметін реттеу агенттігі жұмысын
бастады.
Бұдан басқа, ағымдағы жылы қаржы орталығына қатысушылардың дауын шешу
үшін Алматы қаласында мамандандырылған қаржы сотын құру туралы Қазақстан
Республикасы Президентінің 2006 жылғы 17 тамыздағы № 158 Жарлығы
қабылданды.
Бірінші кезеңде қаржы орталығын іске қосу үшін заңға тəуелді қажет
нормативтік құқықтық актілер қабылданды.
Қаржы орталығының қызметіне қатысты мəселелерде əлемдік тəжірибені
пайдалану жөнінде ұсыныстар əзірлеу жəне Қазақстан Республикасы Алматы
қаласының өңірлік қаржы орталығының қызметін реттеу агенттігі жанынан қаржы
орталығын дамытудың стратегиясын əзірлеу мақсатында консультативтік-кеңес
органы ретінде Халықаралық кеңес құрылды.
Негізгі шаралар
Орта мерзімді перспективада қаржы орталығын дамытуға бағытталған негізгі
шаралар мыналар болады:
2006 жылғы 5 маусымдағы Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығы туралы
жəне 2006
жылғы 5 маусымдағы Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне
Алматы қаласының
өңірлік қаржы орталығын құру мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар
енгізу туралы
Қазақстан Республикасының Заңдарында салынған стимулдарды іске асыру;
қаржы орталығының арнайы сауда алаңында ұлттық компаниялардың жəне
банктік сектор ұйымдарының акцияларын (ІРО) бастапқы орналастыруды жүзеге
асыру эмитенттерді, инвесторлар мен бағалы қағаздар нарығының кəсіби
қатысушыларын қаржы орталығының арнайы сауда алаңына тарту үшін қаржы
орталығының, конференциялардың, семинарлар мен дөңгелек үстелдердің кең
жарнамалық компанияларын өткізу;
инвесторлардың кең ауқымына қол жетімді (институционалдық инвесторлар
үшін де, жеке тұлғалар үшін де) индекстік қорлар, (EFT),
секьюрителендірілген активтер (SPV), фьючерстер, опциондар, ислам құралдары
(сукук жəне т.б.) жаңа қаржы құралдарын əзірлеу жəне енгізу;
бағалы қағаздар нарығының қазіргі заманғы халықаралық стандарттарына
жауап беретін қаржы орталығының жаңа технологиялық инфрақұрылымын құру;
халықаралық биржалармен бағалы қағаздарды өзара тану туралы
уағдаластықтарға қол қою;
Қазақстанның Даму Банкінің қаржы орталығының қызметіне қатысуын
белсендіру;
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің жыл сайын мемлекеттік
қазынашылық міндеттемелерін шығаруы;
қазақстанның клиринг палатасын құру;
ұзақ мерзімді салымдарға бағдарланған жаппай инвесторлардың ішкі
ресурстарын тарту жолымен ішкі инвестициялық мүмкіндіктерді барынша
қатыстыру;
экономикалық өсудің мультипликаттық тиімділігіне жəне халықтың өмір сүру
сапасын жақсартуға байланысты ірі инвестициялық бағдарламаларды жүзеге
асыру. Нарыққа мемлекет қатысатын ірі отандық инвестициялық жобалармен
мемлекеттік жобалау облигацияларын шығару қажет жəне оларды
институционалдық инвесторларға, атап айтқанда жинақтаушы зейнетақы
қорларына қатыстыру;
Алматы қаласының аумағында қаржы нарығы инфрақұрылымының ұйымдары,
реттеуші органдар, бағалы қағаздар нарығының кəсіби қатысушылары жəне т.б.
ұсынылуы мүмкін бизнес орталығын құру эмитенттердің, инвесторлар мен қаржы
орталығы қатысушыларының тəуекелдерін сақтандыру кезінде перспективада
салық жеңілдіктерін беру;
жинақтаушы зейнетақы қорларына қаржы орталығының қатысушылары ретінде
тіркеу үшін еншілес ұйымдар құруға рұқсат беру.
Көрсетілген шараларды іске асыру Бағалы қағаздар нарығын дамыту
бағдарламасының, Сақтандыру нарығын дамыту бағдарламасының, Жинақтаушы
зейнетақы жүйесін дамыту бағдарламасының, Алматы қаласын дамытудың орта
мерзімді бағдарламасының тиісті міндеттерін шешуге ықпал етеді жəне оны
орындаудан тəуелді.
3. Қазақстан Республикасының қаржы секторын реттеу
саласындағы мемлекеттік саясаты
Қазақстанның қаржы секторы жүйелік сипаты бар факторлардың əсерімен
қалыптастырылады жəне жұмыс істейді. Түрлі факторлардың жиынтықты əсер етуі
қаржы секторы институттары қызметі практикасы əзірленетін жəне бекітілетін
ортаны құрады, яғни қаржы секторының экономиканың нақты секторына жəне
бəсекелі қабілеттілікке əсер ету деңгейін анықтайды.
Осыған байланысты мемлекет саясатының басымдығы қаржы институттарының
қызметі практикасын қалыптастыруға ұзақ мерзімді əсер ететін жүйе құрушы
факторларды жетілдіру болуы тиіс:
мемлекеттік реттеу сапасы;
корпоративтік заңнама сапасы;
бағалы қағаздары бағалы қағаздар нарығында айналымдағы қаржы ұйымдарының
да, нақты сектор кəсіпорындарының сенімді жəне сапалы ақпараты болуы (оның
ішінде қаржы есептілігі), сондай-ақ оған еркін қатынау;
қаржы секторы инфрақұрылымның даму деңгейі;
халықтың қаржы секторының қызметтері туралы сенімділігі мен хабардарлығы
деңгейі;
қаржы нарығы үшін кəсіби кадрларды даярлау;
қаржы нарығы мен қаржы құралдары қатысушыларының бухгалтерлік есебі мен
салық салуын жетілдіру.
3.1. Қаржы секторын мемлекеттік басқарудың сапасын
нығайту мен арттыру
Қаржы секторын реттеу мен қадағалаудың 2007-2011 жылдарға арналған
негізгі міндеттері қаржы секторын мемлекеттік реттеу мен қадағалау
функцияларын жүзеге асыру мынадай мемлекеттік органдарға бекітілген: оларға
заңнамалық бекітіп берілген функциялар мен өкілеттіктер шеңберінде Yкімет,
ҚҚА, Ұлттық Банк жəне Алматы қаласы өңірлік қаржы орталығының қызметін
реттеу жөніндегі агенттік.
Осы мемлекеттік органдардың жұмысы мынадай негізгі бағыттар бойынша
жүзеге асырылатын болады:
қызметкерлердің кəсібилігін арттыруға жəне қаржы секторы институттарының
мониторинг сапасын арттыру үшін мүмкіндіктер құруға бағытталған Қазақстан
Республикасы Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу жəне қадағалау
агенттігін институционалдық нығайту;
тəуекелдерді бағалау негізінде (risk based supervision) қадағалау
əдістерін енгізу жолымен қаржы ұйымдарын пруденциалдық реттеу жəне
қадағалау жүйесін жетілдіру;
мүмкін реттеуші тəуекелдерді талдау жəне олардың қаржы жүйесіне əсер
етуін азайту;
шоғырландырылған қадағалауды жетілдіру;
қаржы ұйымдарының тəуекелдерді басқарудың ішкі жүйелерін дербес жəне
тəуелсіз сыртқы бағалауын жүргізу үшін жағдайлар қалыптастыру;
акционерлер мен инвесторлардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету;
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына (ХҚЕС) сəйкес қаржы
ұйымдарында бухгалтерлік есепті жүргізу жəне қаржылық есептілік жасау
жүйесін одан əрі жетілдіру, жəне нақты сектор ұйымдарында ХҚЕС енгізу;
елдің банк секторының сыртқы қарыз алуын басқару тиімділігін арттыру;
халықаралық ұйымдармен жəне басқа мемлекеттердің уəкілетті органдарымен
өзара іс-қимыл жасасу.
Ақша-кредиттік реттеу операциялары мен құралдарын жетілдіру
Алдағы үш жылда Ұлттық Банк алдына инфляцияның төменгі деңгейін қолдау
міндетін қойып отыр. Міндетті мұндай қою мыналарды шарттайды:
ақша-кредиттік реттеу жəне қаржы секторын талдау əдістерін одан əрі
жетілдіру қажеттілігі;
Ұлттық Банктің инфляциялық таргеттеу қағидаттарына негізделген ақша-
кредит саясатына режиміне көшу дайындығын жалғастыру;
Ұлттық Банктің операциялары бойынша ставкалардың реттеу рөлін арттыру;
Үкіметпен бағалардың тұрақтылығын қолдау мəселелері жөнінде тығыз
үйлесім.
Тұрақтылықты қамтамасыз ету қаржы тұрақтылығының негізі бола отырып,
елдің экономикалық дамуына, оның бəсекелес қабілеттілігін арттыруға
жəрдемдесетін болады, сонымен қатар елдің ДСҰ-ға кіруі үшін негіз жасайды.
Өз кезегінде қаржы секторын талдауды тереңдету, елде қаржы қызметінің
неғұрлым баламалы ахуалын алу қажеттілігі ақша-кредит саясатын
институционалдық қамтуды кеңейтуді талап етеді. Осыған байланысты қаржы
секторын неғұрлым толық шолуды жасау үшін басқа (банктік емес) қаржы
ұйымдарының шоттарын қамту жөніндегі жұмыс жүргізілуде.
Ұлттық Банкінің саясатын жетілдіру экономикалық коньюнктураның өзгеруін
сандық жəне сапалық бағалаумен, сондай-ақ макроэкономикалық деңгейде де,
өңірлер жəне жеке салалар деңгейінде де негізгі тенденцияларды экономикалық
талдау жəне қысқа мерзімді болжамдау сапасын арттырумен қамтамасыз етілуі
тиіс. Бұл үшін Ұлттық Банк қажет шамасына қарай жетілдіріліп отыратын нақты
сектор кəсіпорындарының мониторингін жүргізеді. Ағымдағы кезеңде осы
мəселені кезіндегі негізгі проблема банк жүйесінің артық өтімділігі болып
табылады. Артық өтімділік жағдайында нарықтық пайыз ставкаларына əсер ету
қиын. Бұдан басқа, артық өтімділіктің, өзі инфляциялық қысымды ұстап тұруға
септігін тигізеді. Банк өтімділігін реттеу үшін ашық нарық операцияларын
пайдаланудың толық ауқымдылығын шектейтін Ұлттық Банктің бағалы қағаздар
қоржынының жеткіліксіздігімен жағдай ушығады. Ұлттық Банкінің пайыздық
ставкалары əсерінің өсімі артық өтімділіктің жоқ болған немесе оның төмен
деңгейінде болуы мүмкін.
Қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін Ұлттық Банк мынадай шараларды
жүзеге асырады:
1. Ақша-кредит реттеу əдістерін жетілдіру:
ақша-кредит саясаты құралдарын жетілдіру жолымен қаржы нарығында шығынды
өтімділікті қысқарту жөнінде одан əрі шаралар қабылдау;
ақша-кредит саясатының макроэкономикалық көрсеткіштерге, атап айтқанда
инфляцияға əсерін модельдеу əдістерін одан əрі жетілдіру;
инфляциялық таргеттеу қағидаттарын пайдалана отырып, ақша-кредит
саясатын жүргізу схемасын əзірлеу;
Үкіметпен негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер бөлігінде өзара іс-
қимыл жасасу;
2. Ақша-кредит саясатын жетілдіру
Ақша-кредит статистикасын институционалдық қамту жəне банктік емес қаржы
институттары (сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдар мен жинақтаушы
зейнетақы қорларының шоттарын енгізу есебінен қаржы секторын неғұрлым толық
шолуды жасау жөніндегі жұмыстарды жалғастыру.
3. Шынайы сектор кəсіпорындарының мониторингін белсендіру кəсіпорындарды
іріктеуді ұсынуды
арттыру есебінен экономиканың шынайы секторында экономикалық процестердің
ахуалын жəне күтілетін
өзгерістерді бағалауды жақсарту;
ақша-кредит саясатын ағымдағы жүзеге асыру үшін тікелей бағдарлар
ретінде қорытынды индикаторларды əзірлеу.
3.2. Мемлекеттік органдар мен қаржы секторы
институттарының өзара іс-қимылы
Республиканың қаржы секторының бəсекелес қабілеттілігін одан əрі
арттыру, экономиканың шынайы секторында бəсекелес қабілеттілікті жаңғырту
мен арттыруда оның жоғары ролін қамтамасыз ету процесін негізгі құрауыш
мемлекеттік органдар мен қаржы секторы институттарының арасында ақпарат
алмасудың тиімді тетігін құру болып табылады.
Осы мəселе мемлекеттік органдар қабылдайтын шешімдердің айқындылығын
арттыру, мемлекеттік аппараттың жоғары кəсібилігін қамтамасыз ету жəне
қаржы секторы институттарының қаржы секторы мен оның жекелеген
сегменттерінде мемлекет саясатының жаңа мақсаттары мен міндеттерін толық
түсіну мəтінінде беріледі.
Осыған байланысты, алдағы кезеңде 2007-2011 жылдардан бастап, осы
жұмысқа қаржы институттарының кең ауқымының мүдделерін білдіретін ресми
бизнес бірлестіктері мен қауымдастықтарын тарту арқылы мемлекеттік органдар
мен қаржы секторлары арасында үнемі өзара іс-əрекетті жəне ақпаратпен
алмасуды қамтамасыз етудің қалыпқа келтірілген тетіктері əзірленетін
болады.
Осы тетік шеңберінде мынадай негізгі бағыттар бойынша жұмыс жүргізу
қамтамасыз етіледі:
мемлекеттік органдар қаржы секторы мен мемлекеттің экономикалық саясатын
дамытуға қатысты қабылдайтын шешімдері бойынша пікірмен алмасу;
қаржы секторының стандарттары мен қызметтерін экономикаға неғұрлым
кеңінен тарту жəне енгізу жөнінде бірлескен бастамалар жүргізу;
қаржылық қызметтердің халыққа қол жетімділігін арттыру жəне олардың
сапасын арттыру;
халықтың қаржылық білім деңгейін арттыру;
Қазақстанның өңірдің қаржы орталығы ретінде қалыптасуы;
қазақстандық қаржы институттарын өңірлік нарықтарға көтеру;
қаржы секторының орнықтылығы мен тұрақтылығын қамтамасыз ету.
Жоспарланған жұмыс тұрақты форумдар, дөңгелек үстелдер өткізу арқылы
іске асырылатын болады, сондай-ақ мемлекеттік органдардың, қаржы секторының
бизнес-бірлестіктері өкілдерінің жəне қаржы институттары өкілдерінің
қатысуымен қаржы секторының мəселелері бойынша үнемі жұмыс істейтін жұмыс
тобын қалыптастыру мүмкін. Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының 2006 жылғы
31 қаңтардағы Жеке кəсіпкерлік туралы Заңына сəйкес сарапшы кеңестердің
мемлекеттік органдар жанындағы кəсіпкерлік мəселелері бойынша жүргізетін
аккредиттелген кəсіпкерлер бірлестіктерімен бірге нормативтік құқықтық
актілер жобаларын сараптау жөніндегі жұмысы жалғасын табады.
Даму институттары мен қаржылық ұйымдардың өзара іс-əрекеттерін жетілдіру
бөлігінде олардың арасында ақпараттық алмасу жөніндегі жұмыс
жандандырылады. Атап айтқанда, даму институттары мен екінші деңгейдегі
банктер, лизингтік жəне сақтандыру компаниялары, Қазақстанның қаржыгерлер
қауымдастығына кіретін венчурлік жəне инвестициялық қорлар арасында қаржы
ұйымдары қызметтерінің прейскуранты туралы, отандық та шетелдік те
инвестицияларды тарта отырып, ірі инвестициялық жобаларды бірлесіп іске
асыруға мүмкіндіктер туралы ақпаратпен алмасу жүйесі ретке келтіріледі.
3.3. Теңдестірілген ақша-кредит жəне фискалдық саясаты жəне
олардың негізгі құралдарының тиімділігін арттыру
Ақша-кредит жəне фискалдық саясатын үйлестіру бірнеше бағыттар бойынша
жүзеге асырылуы тиіс.
Біріншіден, осы саясаттарды іске асыру кезінде негізгі шарт бірыңғай
ұзақ мерзімді мақсаттарға немесе бағдарға бет алу болып табылады.
Қазақстанның əлемдегі бəсекеге барынша қабілетті 50 экономиканың қатарына
кіруі осы мақсат болып қызмет ете алады. Осы мақсатқа қол жеткізу үшін
жеке, міндеттер іске асырылуы тиіс, мысалы, тиісті мемлекеттік саясатты
жүргізу арқылы ЖІӨ-нің жоғары жəне тұрақты өсімін сақтау, инфляция деңгейін
төмендету, халықтың əл-ауқатын жақсарту, бюджет тапшылығын азайту жəне т.б.
Екіншіден, фискалдық жəне ақша-кредит саясатын тығыз үйлестіру үшін
негізгі макроэкономикалық көрсеткіштердің болжамдары негізінде, сондай-ақ
осы болжамдарды түзету негізінде жататын маңызды жорамалдар мен жол
берулерді келісу қажет. Əдетте, көрсеткіштер тенденциялары бойынша
жорамалдар мен жол берулердегі алшақтықтар болжамдардағы елеулі
айырмашылықтарға жəне, қорытындысында, қолданатын шаралар бағыттарындағы
алшақтықтарға алып келеді. Осылайша, соңғы бірнеше жылдарда бюджет
шығыстарының елеулі өсіміне бағытталған экспансионист бюджет саясаты, бір
тараптан жəне оны қатайту жөніндегі шаралармен сипатталатын шектеулі ақша-
кредит саясаты, екінші тараптан, жүргізіледі. Осы саясаттар шараларының əр
бағыттылығы инфляция деңгейін төмендетуді қамтамасыз етуге мүмкіндік
бермейді.
Алайда, ақша-кредит жəне фискалдық саясатты үйлестіру олардың бір-біріне
тəуелді болуын болжамдамайды. Ұлттық Банкінің өкілді жəне атқарушы өкімет
органдарынан тəуелсіздігі Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 30
наурыздағы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы Заңында
бекітілген.
2007-2011 жылдарға арналған негізгі мəселелер
Теңдестірілген ақша-кредит жəне фискалдық саясатты жүргізу мақсатында
мынадай шаралар қабылдау болжамдалады:
мемлекеттік экономикалық саясаттың бірыңғай ұзақ мерзімді мақсатын жəне
олардың басымдығын белгілей отырып қысқа мерзімді кезеңдегі мақсаттарын
анықтау төмен тұрған мақсаттардың жоғары тұрғандарға тəуелділігін сақтау;
негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер болжамдарының жəне əлеуметтік-
экономикалық дамудың орта мерзімді жоспарының параметрлерінің, орта
мерзімді фискалдық саясаттың жəне Ұлттық Банкінің ақша-кредит саясатының
негізгі бағыттарының негізінде, сондай-ақ осы болжамдарды түзету негізінде
жататын бірыңғай жорамалдар мен жол берулерді келісу жөніндегі тетікті
жетілдіру;
əлеуметтік-экономикалық дамудың орта мерзімді жоспарының, орта мерзімді
фискалдық саясаттың жəне Ұлттық Банкінің ақша-кредит саясатының негізгі
бағыттарының шеңберінде жарияланатын көрсеткіштер мен параметрлер тізбесін
анықтау;
мақсаттарға қол жеткізу жөнінде келісілген шаралар қабылдау бойынша
Ұлттық Банкі мен Экономика жəне бюджеттік жоспарлау министрлігінің өзара іс-
əрекетінің тетігін жетілдіру.
3.4. Қазақстанда бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп
беру жүйесін дамыту жəне жетілдіру
Ағымдағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
2007-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасы туралы Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 25 желтоқсандағы
№ 1284 Қаулысы
Қазақстан Республикасының қаржы секторын одан əрі дамыту жəне Қазақстан
Республикасының ақша-кредит саясатын халықаралық стандарттарға сəйкес
келтіру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:
1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының қаржы секторын
дамытудың 2007-2011 жылдарға
арналған тұжырымдамасы (бұдан əрі - Тұжырымдама) мақұлдансын.
2. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі мүдделі мемлекеттік органдармен
бірлесіп, осы қаулы
қабылданған сəттен бастап екі ай мерзімде Қазақстан Республикасының
Үкіметіне белгіленген тəртіппен
келісілген көрсетілген Тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі іс-шаралар
жоспарын енгізсін.
3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.
Қазақстан Республикасы
Премьер-Министрінің
міндетін атқарушы К. Мəсімов
Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2006 жылғы 25 желтоқсандағы
№ 1284 қаулысымен
бекітілген
Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың 2007-2011
жылдарға арналған тұжырымдамасы
Мазмұны
Кіріспе
1. Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың
тұжырымдамасын іске асырудың негізгі қорытындылары
1. Ақша-кредит саясатының құралдарын жетілдіру жəне оны
Еуропалық Одақ елдерінің стандарттарына жақындату
2. Валюталық қатынастарды ырықтандыру
3. Қаржы нарығына қатысушылардың қызметін қадағалаудың
бірыңғай органын құру жəне дамыту
4. Кредиттік мекемелерді дамыту
5. Тұрғын үй ипотекалық кредит беруді оңтайландыру жəне кеңейту
6. Кредиттік бюроны құру
7. Екінші деңгейдегі банктерде жеке тұлғалардың салымдарына,
міндетті кепілдік беру жүйесін дамыту
8. Сақтандыру нарығын дамыту
9. Бағалы қағаздар нарығын дамыту
10. Зейнетақы қызметтерінің қол жетімділігін жəне сапасын арттыру
11. Почталық-жинақ жүйесін дамыту
12. Даму институттары
2. Қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған басымдықтары
1. Қазақстанның экономикалық дамуының стратегиялық мақсаттарының
контексінде республиканың қаржы секторын дамытудың ұзақ мерзімді
көкжиегi
2. Қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдар кезеңіне арналған
мақсаттары мен міндеттерi
3. Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын дамыту
3. Қазақстан Республикасының қаржы секторын реттеу саласындағы
мемлекеттік саясаты
1. Қаржы секторын мемлекеттік басқаруды нығайту жəне оның сапасын арттыру
2. Мемлекеттік органдар мен қаржы секторы институттарының өзара іс-қимылы
3. Теңдестірілген ақша-кредит жəне фискалдық саясаты жəне
олардың негізгі құралдарының тиімділігін арттыру
4. Қазақстанда бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп
беру жүйесін дамыту жəне жетілдіру
5. Қаржы нарығына жəне қаржы құралдарына қатысушыларға
6. салық салуды жетілдіру
6. Төлем жүйелерін дамыту
7. Корпорациялық басқару сапасын арттыру
8. Халықтың қаржы секторының қызметтері туралы хабардар
болу деңгейін арттыру жəне олардың қол жетімділігін арттыру
9. Қаржы нарығы үшін кəсіби кадрлар дайындау
3.10. ЕурАзЭҚ жəне басқа ықпалдасу одақтары шеңберінде
Қазақстан қаржы секторының халықаралық қарым-қатынастарын тереңдету
4. Қаржы секторын дамытудың негізгі бағыттары
4.1. Кредиттік ұйымдарды дамыту
1. Банк секторы
2. Банктік емес ұйымдардың секторы
2. Жинақтаушы зейнетақы қорлары
3. Сақтандыру секторы
4. Валюта нарығы жəне бағалы қағаздар нарығы
1. Валюта нарығы
2. Бағалы қағаздар нарығы
4.5. Микроқаржыландыру: сектордың Қазақстан Республикасы
қаржы жүйесінің бір бөлігі ретінде міндеттері жəне оны дамыту
5. Қаржы лизингi
Кіріспе
Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың осы тұжырымдамасы
2007-2011 жылдарға арнап, мыналарды:
қаржы секторын мемлекеттік реттеудің бағыттарын жəне тəсілдерін;
қаржы секторын дамытудың басым бағыттарын;
оларды іске асыру жөніндегі қажетті шараларды айқындау мақсатында
əзірленді.
Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың осы тұжырымдамасы
2007-2011 жылдарға арнап əзірленді жəне қаржы секторын дамытудың негізгі
басымдықтарын, сондай-ақ оның жекелеген секторларын мемлекеттік реттеудің
бағыттарын жəне тəсілдерін айқындайды.
Осы Тұжырымдаманың шеңберінде айтылған мемлекеттік саясаттың
басымдықтары Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстанның əлемдегі
бəсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы. Қазақстан өз
дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында 2006 жылғы 1 наурыздағы
Қазақстан халқына Жолдауында айқындалған Қазақстан Республикасының əлемдегі
бəсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру жөніндегі стратегиялық
мақсатқа сəйкес қалыптастырылды. Бұл бағыттағы маңызды аспекті экономиканың
нақты секторының қаржы ресурстарындағы қажеттігін қанағаттандыратын жəне
еркін бəсекелестік жағдайында қаржы институттары сапалы қызмет көрсететін
қаржы жүйесінің жұмыс істеуі шарттарын қалыптастыру арқылы Қазақстан қаржы
ұйымдарының жəне қаржы секторының бəсекелестік қабілетін арттыру
қажеттілігі болып табылады.
Сонымен бірге, Тұжырымдамада қаржы секторын дамыту жəне реттеу
саласындағы мемлекеттік саясаттың реттілігі жəне сабақтастығы принципі жəне
Қазақстан Республикасы Yкіметінің, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банктің
жəне Қазақстан Республикасы Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу жəне
қадағалау агенттігінің бұрын белгілеген бастамашылығы ескерілген.
1. Қазақстан Республикасы Yкіметінің 2003 жылғы 28 шілдедегі № 753
Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамыту тұжырымдамасын
іске асырудың негізгі қорытындылары қаулысымен бекітілген
Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың тұжырымдамасының
негізгі мақсаты экономиканың нақты секторының қаржы ресурстарындағы
қажеттігін қанағаттандыратын жəне еркін бəсекелестік жағдайында қаржы
институттары сапалы қызмет көрсететін тұрақты жəне тиімді жұмыс істейтін
қаржы жүйесін қалыптастыру болды. Осыған байланысты Тұжырымдаманың
мақсаттары мен міндеттеріне сүйене отырып, мынадай негізгі іс-шаралар
жүзеге асырылды.
1.1. Ақша-кредит саясатының аспаптарын жетілдіру жəне оны
Еуропалық Одақ елдерінің стандарттарына жақындату
Ақша-кредит саясатының аспаптарын жетілдіру жəне оны Еуропалық Одақ
елдерінің стандарттарына жақындату мақсатында Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкі мынадай негізгі шараларды іске асырды.
1. Қайта қаржыландырудың ресми ставкасын тоқсан сайын қайта қарауды жəне
белгілеуді іс жүзінде
қолданылу енгізілді, ол валюталық өтімділікті, инфляцияны жəне т.б. реттеу
жөніндегі негізгі аспаптардың
бірі ретінде пайдаланылатын болды.
Осылайша, 2006 жылғы 1 шілдеден бастап қайта қаржыландыру ставкасы 9%,
екінші деңгейдегі банктерден тартылатын депозиттер бойынша 4% деңгейінде
қалыптасып отыр.
Ұлттық Банктің операциялары бойынша ставкаларды арттыру нəтижесінде
банкаралық ақша нарығында жəне банктердің кредиттері бойынша ставкаларды
арттыру күтілуде, мұның өзі өз кезегінде кредиттік белсенділіктің жəне ақша
агрегаттарының өсу қарқынын баяулатуға əкеп соқтыруға жəне, түпкі
қорытындысында инфляцияның деңгейін төмендетуге тиіс.
2. Ең төменгі резервтік талаптарды есептеу əдістемелері жетілдірілді.
Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкінің Басқармасы 2006 жылғы 27 мамырдан бастап Ең төменгі резервтік
талаптар туралы ережені
бекіту туралы жəне Ең төменгі резервтік талаптардың нормативтерін
белгілеу туралы жаңа
редакциядағы қаулылары қабылданды.
Алдыңғы редакциямен салыстырғанда міндеттемелер құрылымы бөлігінде
өзгерістер көзделеді, ол бойынша екінші деңгейдегі банктер ең төменгі
резервтік талаптардың жəне есептілікті беру тəртібінің нормативтерін
орындауға міндетті болады.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының шешімі бойынша екінші
деңгейдегі банктер үшін банктің ішкі міндеттемелеріне 6 % жəне банктің өзге
де міндеттемелері үшін 8 % деңгейінде ең төменгі резервтік талаптардың
нормативтері белгіленді.
Ең төменгі резервтік талаптарды қатаңдандыру жөніндегі көрсетілген
шаралар банктердің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етуге жəне елдің ішкі
борыш нарығын дамытуға оң əсер етеді деп ұйғарылып
ОТЬф.
1.2. Валюталық қатынастарды ырықтандыру
Ұлттық валютаның толық айырбасталу қағидаттарына өту жəне елдің валюта
нарығын дамыту мақсатында неғұрлым тартымды жəне экономикалық жағынан
ақтаған валюталық операцияларға қатысты жекелеген шектеулерді алып тастауға
себепші болған Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 29 қаңтардағы №
130қаулысыменбекітілген Қазақстан Республикасында валюталық режимді
ырықтандырудың 2003-2004 жылдарға арналған бағдарламасы қабылданды.
Бірінші кезеңді іске асыруды табысты аяқтау жəне капиталдың қозғалысына
қойылатын шектеулерді алып тастаудың басталған процесін жалғастыру үшін
экономикалық алғышарттарды сақтап қалу 2005 жылы екінші кезең шеңберінде
валюталық режимді белсендірек ырықтандыруға мүмкіндік берді. Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 25 маусымдағы № 705 қаулысымен
бекітілген Қазақстан Республикасында валюталық режимді ырықтандырудың 2005-
2007 жылдарға арналған бағдарламасында айқындалған валюталық режимді
ырықтандыру жөніндегі іс-шаралар 2005 жылғы 18 желтоқсаннан бастап
қолданысқа енгізілген Валюталық реттеу жəне валюталық бақылау туралы
Қазақстан Республикасының Заңында іске асырылды.
Заңды қолданысқа енгізумен:
банктер мен сақтандыру ұйымдары жүзеге асыратын тікелей инвестицияларды,
шет елге инвестицияларды лицензиялау жойылды.
бағалы қағаздар нарығында кəсіби қызметті жүзеге асыратын ұйымдар арқылы
шет елге инвестициялауды жүзеге асыру тəртібі айтарлықтай жеңілдетілді;
заңды тұлғалардың шет елдегі шетелдік банктерде шоттар ашуын
лицензиялауды жою процесі басталды;
резидент еместерге қаржы қарыздарын беруге, сондай-ақ жылжымайтын
мүлікке меншік құқығына ақы төлеуге резидент еместердің пайдасына
аударымдарға қатысты лицензиялау жойылды.
Бұл ретте капиталдың жоғары шапшаңдығы жəне экономиканың ішкі жəне
сыртқы күйзелістерге осалдығы жағдайларында Үкіметтің жəне Ұлттық Банктің
валюталық операцияларға заң жүзінде ресімделген арнайы рұқсат беру режимін
енгізу құқығы арқылы экономикалық сипаттағы төтенше жағдайларға əсер ету
аспабы сақталады.
1.3. Қаржы нарығына қатысушылардың қызметін қадағалаудың
бірыңғай органын құру жəне дамыту
Қаржы нарығын мемлекеттік реттеу жүйесін реформалау шеңберінде Қазақстан
Республикасының 2003 жылғы 4 шілдеде қабылданған Қаржы нарығы мен қаржы
ұйымдарын мемлекеттік реттеу мен қадағалау туралы Заңы негізінде қаржы
нарығына қатысушылардың қызметін қадағалайтын біртұтас мемлекеттік орган -
Қазақстан Республикасы Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу жəне
қадағалау агенттігі (бұдан əрі - Агенттік) құрылды.
1.4. Кредиттік мекемелерді дамыту
Банк секторын одан əрі дамыту, сондай-ақ Қаржы секторын дамыту
тұжырымдамасының мақсаттары мен міндеттерін іске асыру мақсатында банк
қызметі саласында мынадай іс-шаралар жүргізілді.
1. Шағын бизнес пен микробизнестің көлеңкеден шығуын ынталандыру
мақсатында кредиттік
мекемелерді дамыту шеңберінде банктерден, банк қызметінің жекелеген
түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдардан жəне микрокредиттік ұйымдардан тұратын кредит берудің үш
деңгейлі жүйесі жасалды,
олардың қызметін регламенттейтін қажетті заңнамалық актілер қабылданды.
Микрокредиттік ұйымдар жүзеге асыратын операциялар лицензияланатын қызмет
түрлерінен алып
тасталды, мұның өзі микрокредит беруді дамытуға оң түрткі болды.
Банктік қызметтер нарығындағы бəсекелестіктің деңгейін арттыру үшін банктік
емес ұйымдарды
реттеу жүйесін ырықтандыру жөнінде іс-шаралар өткізілді, олар тұтастай
алғанда олардың қызметіне, оның
ішінде лицензиялау, бөлігінде шамадан тыс мемлекеттік ықпалды төмендету
мəселелерін көздейді.
Банктердің филиалдарын, резидент банктердің өкілдіктерін, резидент емес
банктердің өкілдіктерін ашуға
Агенттіктің (міндетті түрде хабарлау шартымен) алдын ала келісімін беру
рəсімдері жойылды, мұның өзі
оларды ашудың рəсімдерін оңайлату болып табылады.
Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне лицензиялау жəне
шоғырландырылған
қадағалау мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы
Қазақстан Республикасының
2005 жылғы 23 желтоқсандағы Заңы əзірленіп, қолданысқа енгізілді. Осы Заңда
банкке жəне онымен
байланысты конгломераттың басқа да қатысушыларына əсер ететін тəуекелдерді
шектеу үшін банк
конгломератын реттеу енгізілді, банктің ірі қатысушысы жəне банк холдингі
мəртебесін алуға, оның ішінде
ірі қатысушының жəне банк холдингінің меншікті құрылымының айқындылығына
қойылатын талаптар
күшейтілді, банктің жəне банк холдингінің инвестициялық қызметі шектелді,
шоғырландырылған қадағалау
туралы Заңның ережелерін іске асыру үшін қажетті заңға тəуелді нормативтік
құқықтық актілер
қабылданды. Бұл шаралар банк секторының жəне тұтастай алғанда Қазақстан
қаржы жүйесінің
тұрақтылығын қамтамасыз етуге себепші болады.
Банк жүйесі қызметінің айқындылығы мақсатында Банк қызметінің ашықтығын
арттыру мəселелері
бойынша ынтымақтастық жəне өзара іс-қимыл жасау туралы меморандум
əзірленіп, банктерге қол қоюға
ұсынылды, мұнда банктің нақты меншік иелері туралы, банк бақылайтын
ұйымдардың тізбесі туралы,
банктің аффилиирленген тұлғалары жəне олармен жасалатын мəмілелер туралы,
банк бизнесін дамытудың
жақын арадағы бес жылға арналған стратегиясы туралы ақпаратты банктердің
ашуы көзделеді.
Агенттік Меморандумды екінші деңгейдегі 17 банктің қарауына жіберді.
2006 жылғы 1 маусымдағы жағдай бойынша Меморандумға екінші деңгейдегі 16
банк қол қойды.
Бұл екінші деңгейдегі банктер иелері құрылымының айқындылығы мен
жариялығының деңгейін арттыруға себепші болады жəне қаржы секторы
тұрақтылығының деңгейін арттырудағы маңызды аспекті болып табылады.
6. Қуатты қаржылық инфрақұрылымды жасауға жəне ұлттық қаржы жүйесіне
деген сенімді арттыруға
көмек көрсету мақсатында 2004 жылдың соңында Агенттік Қаржы нарығында
жүйелі тəуекелдер арта
түскен кезде жедел іс-əрекеттер сызбасын əзірледі жəне бекітті.
Еуропалық Одақтың стандарттарын жəне Банктік қадағалау жөніндегі Базель
комитетінің, Сақтандыруды қадағалау органдарының халықаралық
қауымдастығының, Бағалы қағаздар жөніндегі комиссия халықаралық ұйымының
халықаралық қадағалау стандарттарының одан əрі енгізілуін ескере отырып,
нормативтік құқықтық актілер, оның ішінде қаржы ұйымдарының қызметін, осы
ұйымдардағы тəуекелдерді басқару жүйесін, шоғырландырылған қадағалауды
пруденциалдық реттеу бөлігінде қабылданды.
7. Қазақстанның банк секторын реттеуді халықаралық стандарттарға
жақындату мақсатында
Қазақстанның банк жүйесін Капиталды жəне капитал стандарттарын
есептеудің халықаралық
конвергенциясы (Шегпаііопаі Сопуегдепсе оҒ СаріЫ Меазигетепі: апй СаріЫ
Зіапсіагсіз) (Базель II) Банктік
қадағалау жөніндегі Базель комитетінің капиталдың барабарлығы келісіміне
өтуді жүзеге асыру жөніндегі
жұмыс атқарылды.
1.5. Тұрғын үй ипотекалық кредит беруді оңтайландыру жəне кеңейту
Ипотекалық кредит берудің жəне тұрғын үй жинақ ақшасының бұқара халыққа
қолжетімділігін арттыру жөніндегі міндеттерді шешу мақсатында Қазақстан
Республикасы Президентінің 2004 жылғы 11 маусымдағы № 1388 жарлығымен
Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005-2007 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасы қабылданды.
Көрсетілген бағдарлама шеңберінде Қазақстан Ипотекалық Компаниясы АҚ
(бұдан əрі - ҚИК) Қолжетімді тұрғын үйге ипотекалық кредит берудің арнайы
бағдарламасын қабылдады. Осы арнайы бағдарлама мемлекеттік бағдарламаны
іске асыру шеңберінде ҚИК-тің банктермен жəне банктік емес ұйымдармен одан
əрі өзара іс-қимылдарының мəселелерін регламенттейді.
Тұтастай алғанда, ипотекалық кредиттер халыққа қолжетімдірек болды.
Нəтижесінде, жеке тұлғаларға 2004 жылдың 1 қаңтарынан бастап 2006 жылдың 1
қаңтарына дейінгі кезеңде тұрғын үй сатып алуға берілген қарыздар тиісінше
37,7 млрд. теңгеден 275,3 млрд. теңгеге дейін артты. Бұл ретте, ипотекалық
компаниялардың жиынтық несие қоржыны 2004 жылдың қаңтарындағы жағдай
бойынша 16,7 млрд. теңгеден 2006 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 68,3
млрд. теңгеге дейін артты.
Республиканың қаржы нарығында 2006 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша
7 ипотекалық ұйым жұмыс істейді. Ипотекалық ұйымдардың қызметін сипаттайтын
негізгі көрсеткіштердің артуы байқалды. Жиынтық активтердің сомасы 2006
жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 75,3 млрд. теңгені құрады, жиынтық
міндеттемелер 62,0 млрд. теңгеге дейін жетті, меншікті капиталдың мөлшері
13,3 млрд. теңгені құрады.
1.6. Кредиттік бюроны құру
Банктік қызмет көрсету деңгейін арттыру, халықтың банкке жəне басқа да
қаржы ұйымдарына деген сенімі, қарыз алушылар мен банктердің мүдделерін
қорғау жөніндегі кепілдіктерді жасау, кредиттік қызметтер нарығында
тəуекелдерді азайту мəселелерін шешу үшін 2004 жылы 6 шілдедегі Заңымен
қабылданған Қазақстан Республикасында кредиттік бюро жəне кредиттік
тарихты қалыптастыру туралы Қазақстан Республикасының Заңына сəйкес
республикадағы алғашқы кредиттік бюро құрылып, жұмыс істейді. Осылайша,
белгілі бір дəрежеде кредиттік қызметтер нарығының аса айқындылығы мен
сенімділігі, кредит алған кезде ақпаратты жинауға байланысты кредиттік
ұйымдардан қарыз алушылар шығыстарының азаюы проблемалары шешілді.
1.7. Екінші деңгейдегі банктерде жеке тұлғалардың
салымдарына міндетті кепілдік беру жүйесін дамыту
Салымшылардың мүдделерін қорғаудың деңгейін арттыру екінші деңгейдегі
банктерде депозиттерге кепілдік беру жүйесінің тиімдірек жұмыс істеуі
нəтижесінде мүмкін болды. Осы мақсаттарға орай үстіміздегі жылы Қазақстан
Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі Қазақстан Республикасының екінші
деңгейдегі банктерде депозиттерге міндетті түрде кепілдік беру туралы Заңы
қабылданды, ол мəжбүрлеп таратылатын банктің салымшылары болып табылатын
жеке тұлғаларға депозиттерді қайтарып беру жөніндегі сөзсіз кепілдіктерді
айқындайды. Халықаралық Валюта Қорының (ХВҚ) ұсынымдарына сəйкес кепілдік
берген өтеудің ең төменгі мөлшері өсті.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы жеке тұлғаларының салымдарына
ұжымдық кепілдік беру (сақтандыру) жүйесіне қатысушылар 33 екінші
деңгейдегі банк болып табылады, халықтың банк секторына деген сенімі артты,
мұның өзі банктердің депозит базасының ұлғаюына себепші болды, 2004 жылдың
басынан бастап жеке тұлғалардың банктердегі салымдарының көлемі 73,8%-ға
ұлғайып, 2006 жылдың 1 қаңтарына 596,8 млрд. теңгені құрады. Осы кезеңде
салымдарды қорғау жүйесі депозиттерді сақтандырудың негізгі халықаралық
стандарттарының барлығына дерлік, атап айтқанда ХВҚ жəне Қаржы
тұрақтылығының форумы ұсынған стандарттарға сəйкес келеді.
1.8. Сақтандыру нарығын дамыту
Елдің сақтандыру нарығын дамыту саласында сақтандырудың бірқатар
міндетті түрлері енгізілді, сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры,
мемлекеттік аннуитеттік компаниясы, экспорт-импорт кредиттерін сақтандыру
жөніндегі мемлекеттік корпорация құрылды, отандық сақтандыру нарығына
шетелдің қатысу мүмкіндігі кеңейтілді.
Нəтижесінде, республиканың қаржы нарығында 2006 жылдың 1 қаңтарында 37
сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы, 12 сақтандыру брокері жəне 30 актуарий
жұмыс істейді.
Сақтандыру ұйымдарының жиынтық активтері 2003 жылдың 1 қаңтарындағы
көрсеткіштермен салыстырғанда 5,9 есе ұлғайып, 2006 жылдың 1 қаңтарына 73,3
млрд. теңгені құрады, сақтандыру резервтері 2,5 есе ұлғайды (32,1 млрд.
теңге).
Сақтандыру сыйақыларының көлемі 2006 жылдың 1 қаңтарына 67,1 млрд.
теңгені құрап, 2003 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша көрсеткіштен 2,9
есе асып түсті. Бұл ретте, міндетті сақтандыру бойынша сақтандыру
сыйақыларының көлемі 10,8 есе (13,0 млрд. теңге), ерікті жеке сақтандыру
бойынша - 4 есе (7,8 млрд. теңге) жəне ерікті мүліктік сақтандыру бойынша
2,4 есе (46,3 млрд. теңге) ұлғайды.
Қайта сақтандыруға берілген сақтандыру сыйақыларының сомасы 26,7 млрд.
теңгені немесе сақтандыру сыйақыларының жалпы көлемінің 39,7 %-ды құрады,
резидент еместерге қайта сақтандыруға сақтандыру сыйақыларының жалпы
көлемінің 35,2 % берілді (2003 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша - 68,1
%).
2006 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 2 698,6 мың сақтандыру шартты
қолданыста, оның 61,0 % міндетті сақтандыру түрлері жөніндегі шарттар
құрайды. Қолданыстағы сақтандыру шарттары бойынша міндеттемелердің жалпы
көлемі (сақтандыру сомасы) 13 883,8 млрд. теңгені құрайды.
Қазіргі уақытта сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру жүйесінде 31
сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы жұмыс істейді.
1.9. Бағалы қағаздар нарығын дамыту
Бағалы қағаздар нарығын дамыту жəне инвестициялау мүмкіндіктерін кеңейту
мақсатында инвестициялаудың ұжымдық нысандары арқылы халықтың (кəсіби емес
инвесторлардың) ақшасын тарту тетіктерін жетілдіруді көздейтін Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 24 желтоқсандағы № 1385 қаулысымен
Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығын дамытудың 2005-2007
жылдарға арналған бағдарламасы қабылданды.
Жаңа редакциядағы Бағалы қағаздар рыногы туралы Қазақстан
Республикасының 2003 жылғы 2 шілдедегі Заңы мен Акционерлік қоғамдар
туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 13 мамырдағы Заңы қабылданды.
Нормативтік құқықтық базаны қабылдау қаржы құралдарына инвестиция жасау
мүмкіндіктерін кеңейтті, жаңа қаржы құралдары пайда болды.
Корпоративтік бағалы қағаздар нарығындағы қолданыстағы шығарылымы бар
акционерлік қоғамдардың саны 2006 жылдың 1 қаңтарына 2 300 қоғамды құрады,
нарықта 62 делдал-дилер, 18 тіркеуші, 11 кастодиан банк, зейнетақы
активтеріне инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын 10 ұйым, 28 инвестиция
қоржынын басқарушы жұмыс істейді.
Тіркелген үлестік инвестициялық қорлардың саны 2005 жылдың 1 қаңтарынан
бастап 2006 жылдың 1 қаңтарына дейінгі кезеңде 2-ден 45-ке дейін ұлғайды.
Бұл ретте, қарастырылып отырған кезеңдегі үлестік инвестициялық қорлардың
жиынтық активтері 32 есе ұлғайып, 12 311 млн. теңгені құрады.
1.10. Зейнетақы қызметтерінің қол жетімділігін жəне сапасын арттыру
Қазақстанның барлық халқы үшін зейнетақы қызметтерінің қол жетімділігін
жəне сапасын арттыру, салымшылардың жəне алушылардың құқықтарын қорғау,
зейнетақы активтерін инвестициялау үшін қаржы құралдарының спектрін ұлғайту
мақсатында Қазақстан Республикасы Yкіметінің 2004 жылғы 24 желтоқсандағы №
1359қаулысыменҚазақстан Республикасының жинақтаушы зейнетақы жүйесін
дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы əзірленді.
Бағдарламаны іске асыру кезінде мынадай нəтижелерге қол жеткізілді. 2006
жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша республикада 14 жинақтаушы зейнетақы қоры
жұмыс істейді, олардың республика өңірлерінде 77 филиалы мен 77 өкілдігі
бар.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының, зейнетақы активтерін инвестициялық
басқаруды 11 ұйым жүзеге асырады, олардың ішінде 3 жинақтаушы зейнетақы
қорының зейнетақы активтерін дербес басқаруға лицензиясы бар.
Міндетті зейнетақы жарналары бойынша салымшылардың (алушылардың) дербес
зейнетақы шоттарының (бұдан əрі - шот) саны 2003 жылдың 1 қаңтарынан бастап
2006 жылдың 1 қаңтарына дейінгі кезеңде 41 % ұлғайып, 7 613 369 бірлікті
құрады. Ерікті зейнетақы жарналары бойынша салымшылар (алушылар) шоттарының
саны жинақталған зейнетақының жалпы сомасы 479,9 млн. теңгеден тұратын 32
336 бірлікті құрады.
Салымшылардың (алушылардың) жинақталған зейнетақылары 2006 жылдың 1
қаңтарына 648,6 млрд. теңгені құрады, ол 2003 жылдың қаңтарынан бастаған
кезеңде 2,4 есе ұлғайды. Зейнетақы активтерін (комиссиялық сыйақыларды алып
тастағанда) инвестициялаудан түскен, салымшылардың (алушылардың) дербес
зейнетақы шоттарына бөлінген таза инвестициялық табыстың сомасы 2006
жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 155,1 млрд. теңгені құрады, мұның өзі
2003 жылдың 1 қаңтарындағы көрсеткіштен 2,0 есе артық. Салымшылардың
(алушылардың) жинақталған зейнетақының жалпы сомасындағы "таза"
инвестициялық табыстың үлесі 23,91 % құрайды.
Сонымен қатар, 2006 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша жинақтаушы
зейнетақы қорларының зейнетақы активтерінің номиналдық табысының орта
өлшемді коэффиценті 2003 жылғы маусым мен 2006 жылғы маусымды қоса
алғандағы кезеңге 18,92 %-ды құрады. Бұл ретте, көрсетілген кезеңге
жинақталған инфляция деңгейі 22,62 %-ды құрады.
Осылайша, маңызды мəселе жол берілген тəуекел деңгейіне сəйкес зейнетақы
активтерін басқару жөніндегі кірістілікті арттыру болып қалады, сондықтан,
осы бағыттағы жұмыс алдағы кезең шеңберінде жалғасады.
1.11. Почталық-жинақ жүйесін дамыту
Почта байланысын жаңғырту жəне почталық-жинақ жүйесін қалыптастыру
мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 20 қазандағы №
1077ҚаулысыменҚазақстан Республикасының почта-жинақтау жүйесін дамытудың
2005-2010 жылдарға арналған бағдарламасы қабылданды.
Бағдарлама мақсаты жаңа технологиялар енгізу жəне тиімді ақпараттық
басқару жүйесі арқылы саланы коммерциялық жағынан бағдарланған жəне
бəсекеге қабілетті етіп қайта қалыптастыру мақсатында почта саласын қайта
құрылымдау жəне почталық-жинақ жүйесін қалыптастыру болып табылады.
Соңғы жылдарда почта алмасу өсімінің оң серпілісіне қол жеткізілді.
Қаржы секторында көрсетілетін қызметтер көлемінің елеулі өсімі болды.
1.12. Даму институттары
Мемлекеттік инвестициялық қызметтің тиімділігін жетілдіру жəне арттыру
еліміздің экономикасына сыртқы жəне ішкі инвестицияларды тартуға септігін
тигізу мақсатында даму институттары құрылды.
Қазақстан Даму Банкі, Қазақстанның инвестициялық қоры, Ұлттық
инновациялық қор, Шағын кəсіпкерлікті дамыту қоры, Экспорттық кредиттер
мен инвестицияларды сақтандыру жөніндегі мемлекеттік сақтандыру
корпорациясы, Инжиниринг жəне технологиялар трансферті орталығы жəне
Маркетингтік-талдамалық зерттеулер орталығы акционерлік қоғамдары сияқты
қаржылық жəне сервистік даму институттары құрылды.
2006 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша даму институттарының (Қазақстан
Даму Банкі АҚ, Қазақстанның инвестициялық қоры АҚ, Ұлттық инновациялық
қор АҚ, Инжиниринг жəне технологиялар трансферті орталығы АҚ,
Экспорттық кредиттер мен инвестицияларды сақтандыру жөніндегі мемлекеттік
сақтандыру корпорациясы АҚ) жиынтық жарғылық капиталы 144 199,9
млн.теңгені құрайды. 2006 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша институттардың
инвестициялық жобаларының портфелі 1 012,7 млн.АҚШ доллары даму
институттарының қатысуымен жалпы сомасы 3 632,0 млн.АҚШ долларына
қаржыландыруға мақұлданған 136 жобалардан тұрады.
792,6 млн. АҚШ доллары даму институттарының қатысуымен жалпы сомасы 2
560,1 млн. АҚШ доллары 109 жобаларды қаржыландыру басталды.
Тұтастай алғанда, Қаржы секторын дамытудың 2003-2006 жылдарға арналған
тұжырымдамасы шеңберінде қойылған мəселелер орындалды. Қалған ұсақ
мəселелер, сондай-ақ қаржы секторында қосымша тəуекелдердің пайда болу
мəселелері Үкіметтің, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің жəне
Агенттіктің жаңа бастамалары шеңберінде шешілетін болады жəне 2010 жылға
дейін қаржы секторын дамытудың келесі орта мерзімді кезеңге арналған
тұжырымдамасын əзірлеу қажеттілігін түсіндіреді.
2. Қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған
басымдықтары
2.1. Қазақстанның экономикалық дамуының стратегиялық мақсаттарының
құрамында республиканың қаржы секторы дамуының ұзақ мерзімді
көрінуi
Қазақстан Республикасының қаржы секторын одан əрі дамыту, оның
құрауыштарының тиімділігін арттыру Қазақстан Республикасы Президентінің
2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстанның əлемдегі бəсекеге барынша қабілетті
50 елдің қатарына кіру стратегиясы Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс
жасау қарсаңында Қазақстан халқына Жолдауында белгіленген республиканың
əлемдегі бəсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіруін қамтамасыз ету
жөніндегі мəселені іске асыруда маңызды құралдардың бірі болып табылады.
Осыған байланысты қазақстандық экономиканы дамытудың негізгі бағыттары
мыналар болып табылады:
Қазақстанның ішкі экономикалық жүйелерін жаңғырту;
Қазақстанның өңірлік экономикалық көш басшылығын жəне оның ТМД жəне
Орталық Азияның бизнес-орталығы ретінде қалыптасуын қамтамасыз ету;
республиканың экспортқа, оның ішінде қаржылық қызметтердің экспортына
да, бағдарлануын арттыру.
Тиісінше, қаржы секторын дамытудың Үкімет көрінісі Қазақстан
Республикасының ТМД жəне Орталық Азия өңірлері шеңберінде қаржы ағынын
тиімді қайта бөлуді қамтамасыз ететін өңірдің негізгі қаржы орталығы
ретінде қалыптасуы болып табылады.
Ұзақ мерзімді перспективада қаржы секторын дамытудың көрінісін іске
асыру қаржы секторының жеке сегменттерінің көш басшы өңірлік ұстанымға қол
жеткізу есебінен қамтамасыз етілуі мүмкін:
Қазақстанның бағалы қағаздар нарығының ТМД жəне Орталық Азиядағы ең
өтімді жəне қол жетімді нарық ретінде қалыптасуы;
Қазақстанда валютаның негізгі түрлері бойынша ең өтімді валюта нарығын
қалыптастыру қазақстандық қаржы институттарының ТМД жəне Орталық Азия
өңірлерінің қаржы ресурстарына мұқтажын қамтамасыз етуге қабілетті ірі
өңірлік қаржы ұйымы ретінде қалыптасуы, сондай-ақ қазақстандық
кəсіпорындардың инвестициялары мен мүдделерін өңірлік нарықтарға алып шығу
жəне қолдау;
Қазақстан қаржы секторының көрсеткіштер бойынша экономикалық жағынан
дамыған стандарттарға қол жеткізуі; тұрақтылық, қалыптылық, айқындылық,
сондай-ақ ТМД мен Орталық Азияда деңгейі, сапасы жəне қаржы өнімдерінің
əртүрлілігі жағынан көш басшы болуы.
Бұл ретте, Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі қарсаңында
тұрақты ұстанымды сақтау жəне шетел компаниялары келген жағдайда қаржы
институттарының бəсекеге қабілеттілігі маңызды мəселелердің бірі болып
табылады.
Қаржы секторын дамытудың ұзақ мерзімді көрінісін іске асыру жөніндегі
Үкімет жоспарларын жүзеге асыруға жүйелі орта мерзімді жоспарларды іске
асыру арқылы қол жеткізіледі, оның біріншісі Қазақстан Республикасының
қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасы болып
табылады.
2.2. Қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдар кезеңіне
арналған мақсаттары мен міндеттерi
Қазақстанның ТМД жəне Орталық Азияда қаржы секторында өңірлік көш
басшылыққа қол жеткізуі үшін 2007-2011 жылдар кезеңінде бірінші кезеңде
негізгі күш Қазақстанның қаржы секторын нығайтуға, оның тұрақтылығын
арттыруға, кəсіпорындар мен халықты қаржы секторының қызметтерімен қамтуды
кеңейтуге, оның жеке сегменттерін одан əрі дамытуға бағытталады, бұл ішкі
нарықта қазақстандық қаржы ұйымдарының көзқарасын күшейтеді жəне өңірде
жəне ауқымды өңір экспансиясында қаржы тарту орталығы ретінде оның
қалыптасуына түрткі болады.
Осыған байланысты, қазақстандық экономиканың бəсекеге қабілеттілердің
бірі бола тұрып, бəсекеге қабілеттілікті арттыру мəтінінде қаржы секторының
ролі едəуір кең жəне Қазақстанда экономикалық қатынастарды жаңғыртуға
маңызды қатысушылар көзқарасы жағынан анықталуы тиіс.
Осылайша, қазақстандық экономиканың бəсекеге қабілеттілігін арттыру жəне
ұзақ мерзімді қаржы секторын іске асыру жөніндегі стратегиялық мəселелер
мəтінінде республиканың қаржы секторын одан əрі дамыту 2007-2011 жылдар
кезеңінен бастап мыналарға бағытталады:
қаржы секторының жəне оның институттарының тұрақтылығы мен қалыптылығын
арттыру;
қаржы секторы қызметтерінің жəне олардың қол жетімділігі сапасын
арттыру;
өтімді қор нарығын жəне оның құрауыштарын қалыптастыру;
қаржы секторын реттеу стандарттарын арттыру;
қаржылық қызметтер нарығында бəсекеге қабілеттілікті арттыру мақсатында
қаржы секторын ырықтандыру.
Бұдан басқа, қаржы секторында адал бəсекелестікті дамытуға, сондай-ақ
қаржы қызметтерін тұтынушылардың заңды құқығы мен мүдделерін қорғауға
бағытталған қаржы ұйымдарын монополияға қарсы реттеуді жетілдіру орынды
болып табылады.
Мемлекеттік саясаттың тиісті шараларын іске асыру арқылы қойылған
мəселелерді шешу қаржы секторының экономика субъектілерінің іс-əрекетіне
маңызын жəне əсерін елеулі арттыруы тиіс.
2.3. Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын дамыту
Мақсаты мен міндетi
Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын (бұдан əрі - қаржы орталығы)
құру мақсаттары бағалы қағаздар нарығын дамыту, оның халықаралық капитал
нарықтарымен шоғырлануы, Қазақстан Республикасының экономикасына
инвестицияларды тарту қазақстандық капиталдың шетел бағалы қағаздар
нарығына шығуы болып табылады.
Қаржы орталығының міндеттері шетел де, қазақстандық та инвесторларды,
бағалы қағаздар шығарушыларды жəне кəсіби қатысушыларды қаржы орталығының
арнайы сауда алаңына тарту, Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар
нарығының тиімді дамуы үшін жаңа қаржы құралдарын əзірлеу жəне енгізу,
сондай-ақ қаржы орталығын одан əрі дамыту болып табылады.
Ағымдағы жағдай
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында активтері жыл сайын екі eceгe
дейін өсетін, негізінен жинақтаушы зейнетақы қорларымен ұсынылған
институционалдық инвесторлар қатты дамып келе жатыр. Сондықтан, ұсыныстары
шектеулі қаржы құралдарына сұраныстың артуы туындайды, бұл бағалы қағаздар
нарығының толыққанды дамуына кедергі жасайды.
Қазақстан Республикасының 2006 жылы 5 маусымдағы Алматы қаласының
өңірлік қаржы орталығы туралы Заңы қабылданды жəне Қазақстан
Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне тиісті өзгерістер енгізілді.
Осы жылы қаржы орталығының уəкілетті органы - Қазақстан Республикасы Алматы
қаласының өңірлік қаржы орталығының қызметін реттеу агенттігі жұмысын
бастады.
Бұдан басқа, ағымдағы жылы қаржы орталығына қатысушылардың дауын шешу
үшін Алматы қаласында мамандандырылған қаржы сотын құру туралы Қазақстан
Республикасы Президентінің 2006 жылғы 17 тамыздағы № 158 Жарлығы
қабылданды.
Бірінші кезеңде қаржы орталығын іске қосу үшін заңға тəуелді қажет
нормативтік құқықтық актілер қабылданды.
Қаржы орталығының қызметіне қатысты мəселелерде əлемдік тəжірибені
пайдалану жөнінде ұсыныстар əзірлеу жəне Қазақстан Республикасы Алматы
қаласының өңірлік қаржы орталығының қызметін реттеу агенттігі жанынан қаржы
орталығын дамытудың стратегиясын əзірлеу мақсатында консультативтік-кеңес
органы ретінде Халықаралық кеңес құрылды.
Негізгі шаралар
Орта мерзімді перспективада қаржы орталығын дамытуға бағытталған негізгі
шаралар мыналар болады:
2006 жылғы 5 маусымдағы Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығы туралы
жəне 2006
жылғы 5 маусымдағы Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне
Алматы қаласының
өңірлік қаржы орталығын құру мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар
енгізу туралы
Қазақстан Республикасының Заңдарында салынған стимулдарды іске асыру;
қаржы орталығының арнайы сауда алаңында ұлттық компаниялардың жəне
банктік сектор ұйымдарының акцияларын (ІРО) бастапқы орналастыруды жүзеге
асыру эмитенттерді, инвесторлар мен бағалы қағаздар нарығының кəсіби
қатысушыларын қаржы орталығының арнайы сауда алаңына тарту үшін қаржы
орталығының, конференциялардың, семинарлар мен дөңгелек үстелдердің кең
жарнамалық компанияларын өткізу;
инвесторлардың кең ауқымына қол жетімді (институционалдық инвесторлар
үшін де, жеке тұлғалар үшін де) индекстік қорлар, (EFT),
секьюрителендірілген активтер (SPV), фьючерстер, опциондар, ислам құралдары
(сукук жəне т.б.) жаңа қаржы құралдарын əзірлеу жəне енгізу;
бағалы қағаздар нарығының қазіргі заманғы халықаралық стандарттарына
жауап беретін қаржы орталығының жаңа технологиялық инфрақұрылымын құру;
халықаралық биржалармен бағалы қағаздарды өзара тану туралы
уағдаластықтарға қол қою;
Қазақстанның Даму Банкінің қаржы орталығының қызметіне қатысуын
белсендіру;
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің жыл сайын мемлекеттік
қазынашылық міндеттемелерін шығаруы;
қазақстанның клиринг палатасын құру;
ұзақ мерзімді салымдарға бағдарланған жаппай инвесторлардың ішкі
ресурстарын тарту жолымен ішкі инвестициялық мүмкіндіктерді барынша
қатыстыру;
экономикалық өсудің мультипликаттық тиімділігіне жəне халықтың өмір сүру
сапасын жақсартуға байланысты ірі инвестициялық бағдарламаларды жүзеге
асыру. Нарыққа мемлекет қатысатын ірі отандық инвестициялық жобалармен
мемлекеттік жобалау облигацияларын шығару қажет жəне оларды
институционалдық инвесторларға, атап айтқанда жинақтаушы зейнетақы
қорларына қатыстыру;
Алматы қаласының аумағында қаржы нарығы инфрақұрылымының ұйымдары,
реттеуші органдар, бағалы қағаздар нарығының кəсіби қатысушылары жəне т.б.
ұсынылуы мүмкін бизнес орталығын құру эмитенттердің, инвесторлар мен қаржы
орталығы қатысушыларының тəуекелдерін сақтандыру кезінде перспективада
салық жеңілдіктерін беру;
жинақтаушы зейнетақы қорларына қаржы орталығының қатысушылары ретінде
тіркеу үшін еншілес ұйымдар құруға рұқсат беру.
Көрсетілген шараларды іске асыру Бағалы қағаздар нарығын дамыту
бағдарламасының, Сақтандыру нарығын дамыту бағдарламасының, Жинақтаушы
зейнетақы жүйесін дамыту бағдарламасының, Алматы қаласын дамытудың орта
мерзімді бағдарламасының тиісті міндеттерін шешуге ықпал етеді жəне оны
орындаудан тəуелді.
3. Қазақстан Республикасының қаржы секторын реттеу
саласындағы мемлекеттік саясаты
Қазақстанның қаржы секторы жүйелік сипаты бар факторлардың əсерімен
қалыптастырылады жəне жұмыс істейді. Түрлі факторлардың жиынтықты əсер етуі
қаржы секторы институттары қызметі практикасы əзірленетін жəне бекітілетін
ортаны құрады, яғни қаржы секторының экономиканың нақты секторына жəне
бəсекелі қабілеттілікке əсер ету деңгейін анықтайды.
Осыған байланысты мемлекет саясатының басымдығы қаржы институттарының
қызметі практикасын қалыптастыруға ұзақ мерзімді əсер ететін жүйе құрушы
факторларды жетілдіру болуы тиіс:
мемлекеттік реттеу сапасы;
корпоративтік заңнама сапасы;
бағалы қағаздары бағалы қағаздар нарығында айналымдағы қаржы ұйымдарының
да, нақты сектор кəсіпорындарының сенімді жəне сапалы ақпараты болуы (оның
ішінде қаржы есептілігі), сондай-ақ оған еркін қатынау;
қаржы секторы инфрақұрылымның даму деңгейі;
халықтың қаржы секторының қызметтері туралы сенімділігі мен хабардарлығы
деңгейі;
қаржы нарығы үшін кəсіби кадрларды даярлау;
қаржы нарығы мен қаржы құралдары қатысушыларының бухгалтерлік есебі мен
салық салуын жетілдіру.
3.1. Қаржы секторын мемлекеттік басқарудың сапасын
нығайту мен арттыру
Қаржы секторын реттеу мен қадағалаудың 2007-2011 жылдарға арналған
негізгі міндеттері қаржы секторын мемлекеттік реттеу мен қадағалау
функцияларын жүзеге асыру мынадай мемлекеттік органдарға бекітілген: оларға
заңнамалық бекітіп берілген функциялар мен өкілеттіктер шеңберінде Yкімет,
ҚҚА, Ұлттық Банк жəне Алматы қаласы өңірлік қаржы орталығының қызметін
реттеу жөніндегі агенттік.
Осы мемлекеттік органдардың жұмысы мынадай негізгі бағыттар бойынша
жүзеге асырылатын болады:
қызметкерлердің кəсібилігін арттыруға жəне қаржы секторы институттарының
мониторинг сапасын арттыру үшін мүмкіндіктер құруға бағытталған Қазақстан
Республикасы Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу жəне қадағалау
агенттігін институционалдық нығайту;
тəуекелдерді бағалау негізінде (risk based supervision) қадағалау
əдістерін енгізу жолымен қаржы ұйымдарын пруденциалдық реттеу жəне
қадағалау жүйесін жетілдіру;
мүмкін реттеуші тəуекелдерді талдау жəне олардың қаржы жүйесіне əсер
етуін азайту;
шоғырландырылған қадағалауды жетілдіру;
қаржы ұйымдарының тəуекелдерді басқарудың ішкі жүйелерін дербес жəне
тəуелсіз сыртқы бағалауын жүргізу үшін жағдайлар қалыптастыру;
акционерлер мен инвесторлардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету;
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына (ХҚЕС) сəйкес қаржы
ұйымдарында бухгалтерлік есепті жүргізу жəне қаржылық есептілік жасау
жүйесін одан əрі жетілдіру, жəне нақты сектор ұйымдарында ХҚЕС енгізу;
елдің банк секторының сыртқы қарыз алуын басқару тиімділігін арттыру;
халықаралық ұйымдармен жəне басқа мемлекеттердің уəкілетті органдарымен
өзара іс-қимыл жасасу.
Ақша-кредиттік реттеу операциялары мен құралдарын жетілдіру
Алдағы үш жылда Ұлттық Банк алдына инфляцияның төменгі деңгейін қолдау
міндетін қойып отыр. Міндетті мұндай қою мыналарды шарттайды:
ақша-кредиттік реттеу жəне қаржы секторын талдау əдістерін одан əрі
жетілдіру қажеттілігі;
Ұлттық Банктің инфляциялық таргеттеу қағидаттарына негізделген ақша-
кредит саясатына режиміне көшу дайындығын жалғастыру;
Ұлттық Банктің операциялары бойынша ставкалардың реттеу рөлін арттыру;
Үкіметпен бағалардың тұрақтылығын қолдау мəселелері жөнінде тығыз
үйлесім.
Тұрақтылықты қамтамасыз ету қаржы тұрақтылығының негізі бола отырып,
елдің экономикалық дамуына, оның бəсекелес қабілеттілігін арттыруға
жəрдемдесетін болады, сонымен қатар елдің ДСҰ-ға кіруі үшін негіз жасайды.
Өз кезегінде қаржы секторын талдауды тереңдету, елде қаржы қызметінің
неғұрлым баламалы ахуалын алу қажеттілігі ақша-кредит саясатын
институционалдық қамтуды кеңейтуді талап етеді. Осыған байланысты қаржы
секторын неғұрлым толық шолуды жасау үшін басқа (банктік емес) қаржы
ұйымдарының шоттарын қамту жөніндегі жұмыс жүргізілуде.
Ұлттық Банкінің саясатын жетілдіру экономикалық коньюнктураның өзгеруін
сандық жəне сапалық бағалаумен, сондай-ақ макроэкономикалық деңгейде де,
өңірлер жəне жеке салалар деңгейінде де негізгі тенденцияларды экономикалық
талдау жəне қысқа мерзімді болжамдау сапасын арттырумен қамтамасыз етілуі
тиіс. Бұл үшін Ұлттық Банк қажет шамасына қарай жетілдіріліп отыратын нақты
сектор кəсіпорындарының мониторингін жүргізеді. Ағымдағы кезеңде осы
мəселені кезіндегі негізгі проблема банк жүйесінің артық өтімділігі болып
табылады. Артық өтімділік жағдайында нарықтық пайыз ставкаларына əсер ету
қиын. Бұдан басқа, артық өтімділіктің, өзі инфляциялық қысымды ұстап тұруға
септігін тигізеді. Банк өтімділігін реттеу үшін ашық нарық операцияларын
пайдаланудың толық ауқымдылығын шектейтін Ұлттық Банктің бағалы қағаздар
қоржынының жеткіліксіздігімен жағдай ушығады. Ұлттық Банкінің пайыздық
ставкалары əсерінің өсімі артық өтімділіктің жоқ болған немесе оның төмен
деңгейінде болуы мүмкін.
Қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін Ұлттық Банк мынадай шараларды
жүзеге асырады:
1. Ақша-кредит реттеу əдістерін жетілдіру:
ақша-кредит саясаты құралдарын жетілдіру жолымен қаржы нарығында шығынды
өтімділікті қысқарту жөнінде одан əрі шаралар қабылдау;
ақша-кредит саясатының макроэкономикалық көрсеткіштерге, атап айтқанда
инфляцияға əсерін модельдеу əдістерін одан əрі жетілдіру;
инфляциялық таргеттеу қағидаттарын пайдалана отырып, ақша-кредит
саясатын жүргізу схемасын əзірлеу;
Үкіметпен негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер бөлігінде өзара іс-
қимыл жасасу;
2. Ақша-кредит саясатын жетілдіру
Ақша-кредит статистикасын институционалдық қамту жəне банктік емес қаржы
институттары (сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдар мен жинақтаушы
зейнетақы қорларының шоттарын енгізу есебінен қаржы секторын неғұрлым толық
шолуды жасау жөніндегі жұмыстарды жалғастыру.
3. Шынайы сектор кəсіпорындарының мониторингін белсендіру кəсіпорындарды
іріктеуді ұсынуды
арттыру есебінен экономиканың шынайы секторында экономикалық процестердің
ахуалын жəне күтілетін
өзгерістерді бағалауды жақсарту;
ақша-кредит саясатын ағымдағы жүзеге асыру үшін тікелей бағдарлар
ретінде қорытынды индикаторларды əзірлеу.
3.2. Мемлекеттік органдар мен қаржы секторы
институттарының өзара іс-қимылы
Республиканың қаржы секторының бəсекелес қабілеттілігін одан əрі
арттыру, экономиканың шынайы секторында бəсекелес қабілеттілікті жаңғырту
мен арттыруда оның жоғары ролін қамтамасыз ету процесін негізгі құрауыш
мемлекеттік органдар мен қаржы секторы институттарының арасында ақпарат
алмасудың тиімді тетігін құру болып табылады.
Осы мəселе мемлекеттік органдар қабылдайтын шешімдердің айқындылығын
арттыру, мемлекеттік аппараттың жоғары кəсібилігін қамтамасыз ету жəне
қаржы секторы институттарының қаржы секторы мен оның жекелеген
сегменттерінде мемлекет саясатының жаңа мақсаттары мен міндеттерін толық
түсіну мəтінінде беріледі.
Осыған байланысты, алдағы кезеңде 2007-2011 жылдардан бастап, осы
жұмысқа қаржы институттарының кең ауқымының мүдделерін білдіретін ресми
бизнес бірлестіктері мен қауымдастықтарын тарту арқылы мемлекеттік органдар
мен қаржы секторлары арасында үнемі өзара іс-əрекетті жəне ақпаратпен
алмасуды қамтамасыз етудің қалыпқа келтірілген тетіктері əзірленетін
болады.
Осы тетік шеңберінде мынадай негізгі бағыттар бойынша жұмыс жүргізу
қамтамасыз етіледі:
мемлекеттік органдар қаржы секторы мен мемлекеттің экономикалық саясатын
дамытуға қатысты қабылдайтын шешімдері бойынша пікірмен алмасу;
қаржы секторының стандарттары мен қызметтерін экономикаға неғұрлым
кеңінен тарту жəне енгізу жөнінде бірлескен бастамалар жүргізу;
қаржылық қызметтердің халыққа қол жетімділігін арттыру жəне олардың
сапасын арттыру;
халықтың қаржылық білім деңгейін арттыру;
Қазақстанның өңірдің қаржы орталығы ретінде қалыптасуы;
қазақстандық қаржы институттарын өңірлік нарықтарға көтеру;
қаржы секторының орнықтылығы мен тұрақтылығын қамтамасыз ету.
Жоспарланған жұмыс тұрақты форумдар, дөңгелек үстелдер өткізу арқылы
іске асырылатын болады, сондай-ақ мемлекеттік органдардың, қаржы секторының
бизнес-бірлестіктері өкілдерінің жəне қаржы институттары өкілдерінің
қатысуымен қаржы секторының мəселелері бойынша үнемі жұмыс істейтін жұмыс
тобын қалыптастыру мүмкін. Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының 2006 жылғы
31 қаңтардағы Жеке кəсіпкерлік туралы Заңына сəйкес сарапшы кеңестердің
мемлекеттік органдар жанындағы кəсіпкерлік мəселелері бойынша жүргізетін
аккредиттелген кəсіпкерлер бірлестіктерімен бірге нормативтік құқықтық
актілер жобаларын сараптау жөніндегі жұмысы жалғасын табады.
Даму институттары мен қаржылық ұйымдардың өзара іс-əрекеттерін жетілдіру
бөлігінде олардың арасында ақпараттық алмасу жөніндегі жұмыс
жандандырылады. Атап айтқанда, даму институттары мен екінші деңгейдегі
банктер, лизингтік жəне сақтандыру компаниялары, Қазақстанның қаржыгерлер
қауымдастығына кіретін венчурлік жəне инвестициялық қорлар арасында қаржы
ұйымдары қызметтерінің прейскуранты туралы, отандық та шетелдік те
инвестицияларды тарта отырып, ірі инвестициялық жобаларды бірлесіп іске
асыруға мүмкіндіктер туралы ақпаратпен алмасу жүйесі ретке келтіріледі.
3.3. Теңдестірілген ақша-кредит жəне фискалдық саясаты жəне
олардың негізгі құралдарының тиімділігін арттыру
Ақша-кредит жəне фискалдық саясатын үйлестіру бірнеше бағыттар бойынша
жүзеге асырылуы тиіс.
Біріншіден, осы саясаттарды іске асыру кезінде негізгі шарт бірыңғай
ұзақ мерзімді мақсаттарға немесе бағдарға бет алу болып табылады.
Қазақстанның əлемдегі бəсекеге барынша қабілетті 50 экономиканың қатарына
кіруі осы мақсат болып қызмет ете алады. Осы мақсатқа қол жеткізу үшін
жеке, міндеттер іске асырылуы тиіс, мысалы, тиісті мемлекеттік саясатты
жүргізу арқылы ЖІӨ-нің жоғары жəне тұрақты өсімін сақтау, инфляция деңгейін
төмендету, халықтың əл-ауқатын жақсарту, бюджет тапшылығын азайту жəне т.б.
Екіншіден, фискалдық жəне ақша-кредит саясатын тығыз үйлестіру үшін
негізгі макроэкономикалық көрсеткіштердің болжамдары негізінде, сондай-ақ
осы болжамдарды түзету негізінде жататын маңызды жорамалдар мен жол
берулерді келісу қажет. Əдетте, көрсеткіштер тенденциялары бойынша
жорамалдар мен жол берулердегі алшақтықтар болжамдардағы елеулі
айырмашылықтарға жəне, қорытындысында, қолданатын шаралар бағыттарындағы
алшақтықтарға алып келеді. Осылайша, соңғы бірнеше жылдарда бюджет
шығыстарының елеулі өсіміне бағытталған экспансионист бюджет саясаты, бір
тараптан жəне оны қатайту жөніндегі шаралармен сипатталатын шектеулі ақша-
кредит саясаты, екінші тараптан, жүргізіледі. Осы саясаттар шараларының əр
бағыттылығы инфляция деңгейін төмендетуді қамтамасыз етуге мүмкіндік
бермейді.
Алайда, ақша-кредит жəне фискалдық саясатты үйлестіру олардың бір-біріне
тəуелді болуын болжамдамайды. Ұлттық Банкінің өкілді жəне атқарушы өкімет
органдарынан тəуелсіздігі Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 30
наурыздағы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы Заңында
бекітілген.
2007-2011 жылдарға арналған негізгі мəселелер
Теңдестірілген ақша-кредит жəне фискалдық саясатты жүргізу мақсатында
мынадай шаралар қабылдау болжамдалады:
мемлекеттік экономикалық саясаттың бірыңғай ұзақ мерзімді мақсатын жəне
олардың басымдығын белгілей отырып қысқа мерзімді кезеңдегі мақсаттарын
анықтау төмен тұрған мақсаттардың жоғары тұрғандарға тəуелділігін сақтау;
негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер болжамдарының жəне əлеуметтік-
экономикалық дамудың орта мерзімді жоспарының параметрлерінің, орта
мерзімді фискалдық саясаттың жəне Ұлттық Банкінің ақша-кредит саясатының
негізгі бағыттарының негізінде, сондай-ақ осы болжамдарды түзету негізінде
жататын бірыңғай жорамалдар мен жол берулерді келісу жөніндегі тетікті
жетілдіру;
əлеуметтік-экономикалық дамудың орта мерзімді жоспарының, орта мерзімді
фискалдық саясаттың жəне Ұлттық Банкінің ақша-кредит саясатының негізгі
бағыттарының шеңберінде жарияланатын көрсеткіштер мен параметрлер тізбесін
анықтау;
мақсаттарға қол жеткізу жөнінде келісілген шаралар қабылдау бойынша
Ұлттық Банкі мен Экономика жəне бюджеттік жоспарлау министрлігінің өзара іс-
əрекетінің тетігін жетілдіру.
3.4. Қазақстанда бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп
беру жүйесін дамыту жəне жетілдіру
Ағымдағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz