Этнос

1. Табиғи орта мен географиялық ландшафт өркениет қалыптасуына әсерін тигізуі
2. Этнос дамуы
3. Этногенез теориясының жалғасы

Егер де Жерорта теңізіндегі, миной мәдениетінің сәулеленуі, сирий өркениетің тудырған онтайлы фактор болса, одна неліктен осымен қатар Жерорта теңізінің жағалауындағы Оңтүстік Италия, Сицилия, Солтүстік-Батыс Африкада сестринск өркениеті пайда болған жоқ? Миной өркениеті қалыптасқан Крит және Кикладтан жойылуына қарамастан, Жерорта теңізінің ауа райы мен топографиясы қалыпты. Осыған ұқсас әр алуан мысалдар келтіре отырып, А.Дж.Тойнби өркениет қалыптасуына табиғи ортадан басқа да факторлар әсер етуі мүмкін деп баяндайды. «Жиырма бір өркениетің әр бір генезисін түсіндіретін, қоршаған ортаның табиғи факторлары мен адам элементтері дәл келмейтінің көрсе болады. Осы екі элементтердің әр түрлі сәйкестендіруі бір жағдайда өркениеті тударатыны, ал екіншісінде тудырмайтыны анық. Табиғи орта мынадай өркениет тудыруына себеп болуы мүмкін, «өзендік» - египеттік, шумерлік, және де үнділік болуы мүмкін, «таулы» - андтық, хеттік, мексикандық, «архипилактік» типті – қытай, үнді және Жапондық қиыршығыстық, «континентальді» - қытай, үнді, Ресейлік павославтық-хрестиандық – немесе «орманды» типті – май өркениеті».
Л.Н.Гумалиев сияқты А.Дж.Тойнбиде табиғи орта мен географиялық ландшафт өркениет қалыптасуына әсерін тигізетінің мойындайды.
Өз ойын тереңдете, Л.Н.Гумалиев «этнос» түсінігін сұрыптайды.
Этнос кішігірім бірліктерге бөлінеді – консорция, артели, секта және тағы басқалары. Он жылдықтар бойы өзара әсерлесіп, олар конвиксияға айналады – үлкен трұрмыстық және шаруашылық тәжірибиесі бар адамдар тобы. Конвиксия нығыздалып субэтносқа өседі, ал кейбір жағдайда этнос, ал одан кейін суперэтнос. Субэтнос пен конвиксия қалыптасуы кезінде үлкен мағына бір топтағы немесе басқа топтағы адамдарға антипатия мен симпатияның деңгейіне бөлінеді – комплиментарьность.