Басқарушылық есебін қалыптастыру жүйесі
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1. БАСҚАРУШЫЛЫҚ ЕСЕПТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазіргі кезеңде басқарушылық есептің қажеттігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.2 Басқарушылық есептің мақсаттары және методологиялық негіздер ... ... ...12
1.3 Басқарушылық шешімдерді қабылдауда ақпаратпен қамтамасыз етілуі...18
2 БАСҚАРУ ЕСЕБІ ЖӘНЕ ЛОГИСТИКА, ОЛАРДЫҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
2.1 Логистика мен басқару есебінің өзара байланысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.2 Логистика негіздері, оның басқарушылық шешімдерді
қабылдауға әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2.3 Логистикалық шығындар, тауарлы. материалдық қорларды басқару ... ... ..35
3 БАСҚАРУШЫЛЫҚ ЕСЕБІНДЕГІ ЛОГИСТИКАЛЫҚ ШЫҒЫНДАР,
ҚОРЛАРДЫ ҰСТАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
3.1 Қойма шаруашылығын логистикалық жүйенің элементі ретінде ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
3.2 Қойма меңгерушісінің материалдық жауапкершілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
3.3 Қоймадағы қорлардың түсуінің есебін жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
3.4 Қорларды қоймадан босатудың есебін жүргізуді ұйымдастыру және оларды өндіріске есептен шығару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
3.5 Қойманы ұстаудың релеванттық шығыны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .86
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .93
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .96
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..99
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1. БАСҚАРУШЫЛЫҚ ЕСЕПТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазіргі кезеңде басқарушылық есептің қажеттігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.2 Басқарушылық есептің мақсаттары және методологиялық негіздер ... ... ...12
1.3 Басқарушылық шешімдерді қабылдауда ақпаратпен қамтамасыз етілуі...18
2 БАСҚАРУ ЕСЕБІ ЖӘНЕ ЛОГИСТИКА, ОЛАРДЫҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
2.1 Логистика мен басқару есебінің өзара байланысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.2 Логистика негіздері, оның басқарушылық шешімдерді
қабылдауға әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2.3 Логистикалық шығындар, тауарлы. материалдық қорларды басқару ... ... ..35
3 БАСҚАРУШЫЛЫҚ ЕСЕБІНДЕГІ ЛОГИСТИКАЛЫҚ ШЫҒЫНДАР,
ҚОРЛАРДЫ ҰСТАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
3.1 Қойма шаруашылығын логистикалық жүйенің элементі ретінде ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
3.2 Қойма меңгерушісінің материалдық жауапкершілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
3.3 Қоймадағы қорлардың түсуінің есебін жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
3.4 Қорларды қоймадан босатудың есебін жүргізуді ұйымдастыру және оларды өндіріске есептен шығару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
3.5 Қойманы ұстаудың релеванттық шығыны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .86
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .93
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .96
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..99
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі жағдайда басқарушылық жұмысын бюджеттеу, жоспарлау, талдау, бақылау және жетілдіру үшін кез – келген ұйымның басқарушылық есебін жүргізудің қажеттігі мейлінше маңызды. Оның үстіне, нарықтық экономиканы қалыптастыру міндеті халықаралық рынокқа шығу үшін экономикалық дамудың көптеген пайымдамаларын халықаралық стандарттар тұрғысынан қайта қарауды қажет етеді.
Басқарушылық есепті қалыптастырудың маңыздылығы Қазақстанның әлемдік нарықтық қоғамдастыққа кіруіне және соған орай басшылықтың белгілі бір шешім қабылдауы үшін қажетті ақпарат алуына мүмкіндік беретін басқарушылық есепті ұйымдастыруға жаңа талаптар қойылуына байланысты болып отыр.
Халықаралық стандарттарға сай, дамыған елдердегі нарықтың қалыптасу тәжірибесі менеджерлердің басқарушылық шешім қабылдауда көбінесе басқарушылық есеп жөніндегі білігіне ғана емес, сонымен бірге логистикаға да, басқарушылық ішкі жедел есептің мәліметтері бойынша бухгалтер беретін ақпаратқа да сүйенетінін көрсетеді. Бұл диссертациялық жұмыста товарлық – материалдық қорларды (ТМҚ) басқарушылық тұрғыдан есептеуді қалыптастырудың тетіктері, оның мәні, логистикамен өзара байланысындағы бернелері ашып көрсетіледі. Дегенмен, логистикалық шығындар мен логистикалық менеджменттің кейбір қырлары, мәселен, бухгалтерлік басқарушылық есеппен байланысы күні бүгінге дейін шешімін таппай келеді.
Басқарушылық есеп тетігін қалыптастырудағы ізденісті ширату көбіне – көп басқарушылық есептің іргелі ғылыми бағыттарын ғана емес, сонымен бірге, логистика сияқты, өндіріс үдерісін басқаруды да дамытуға ықпал етті. Сөйте тұра, қазіргі жағдайда логистика мен нарықты бөле – жара қарауға болмайды. Жабдықтаушы - өткізуші, өндірістік және үлестіруші логистика қолданбалы бағыт алды.Ол ол ма, тіпті өндірісті материалдық – техникалық жағынан қамтамасыз ету үдерісінде ұйымдардағы материалдық қормен жабдықтау мәселелерін зерттеу шеңберінде логистикалық шығындарды есептеу Қазақстан Республикасының ішіндегі ғана емес, одан тысқары жерлердегі өз қызметін лайық түрде жүзеге асыру үшін де маңызды.
Басқарушылық есепті қалыптастырудың маңыздылығы Қазақстанның әлемдік нарықтық қоғамдастыққа кіруіне және соған орай басшылықтың белгілі бір шешім қабылдауы үшін қажетті ақпарат алуына мүмкіндік беретін басқарушылық есепті ұйымдастыруға жаңа талаптар қойылуына байланысты болып отыр.
Халықаралық стандарттарға сай, дамыған елдердегі нарықтың қалыптасу тәжірибесі менеджерлердің басқарушылық шешім қабылдауда көбінесе басқарушылық есеп жөніндегі білігіне ғана емес, сонымен бірге логистикаға да, басқарушылық ішкі жедел есептің мәліметтері бойынша бухгалтер беретін ақпаратқа да сүйенетінін көрсетеді. Бұл диссертациялық жұмыста товарлық – материалдық қорларды (ТМҚ) басқарушылық тұрғыдан есептеуді қалыптастырудың тетіктері, оның мәні, логистикамен өзара байланысындағы бернелері ашып көрсетіледі. Дегенмен, логистикалық шығындар мен логистикалық менеджменттің кейбір қырлары, мәселен, бухгалтерлік басқарушылық есеппен байланысы күні бүгінге дейін шешімін таппай келеді.
Басқарушылық есеп тетігін қалыптастырудағы ізденісті ширату көбіне – көп басқарушылық есептің іргелі ғылыми бағыттарын ғана емес, сонымен бірге, логистика сияқты, өндіріс үдерісін басқаруды да дамытуға ықпал етті. Сөйте тұра, қазіргі жағдайда логистика мен нарықты бөле – жара қарауға болмайды. Жабдықтаушы - өткізуші, өндірістік және үлестіруші логистика қолданбалы бағыт алды.Ол ол ма, тіпті өндірісті материалдық – техникалық жағынан қамтамасыз ету үдерісінде ұйымдардағы материалдық қормен жабдықтау мәселелерін зерттеу шеңберінде логистикалық шығындарды есептеу Қазақстан Республикасының ішіндегі ғана емес, одан тысқары жерлердегі өз қызметін лайық түрде жүзеге асыру үшін де маңызды.
1. Управленческий учет: Оқу құралы/ А.Д.Шеремет 2-ші өңделген- М.: ИДФБК ПРЕСС,2001.-512б
2. Смехов А.А. Основы транспортной логистики: Жоғары оқу орындарына арналған оқу құралы.-М.: Транспорт, 1995.-197б.
3. Логистика: Оқу құралы- Б.А.Аникин.- М.:ИНФРА-М,1997.-326б.
4. Управленческий учет логистических издержек. Оқу құралы Тайгашынова К.Т.- Алматы.: Экономика,2006.-208б.
5. Аманиязова Г.Д. Экономика нефтяной и газовой промышленности. – Алматы: Экономика. – 2004. –111с.
6. Саймагамбетова Г.А. Организация и планирование производства. – Алматы. – 2004. – 135 с.
7. Егоров О.И., О.А. Чигаркина, А.С. Баймуканов. Нефтегазовый комплекс Казахстана: проблемы развития и эффективного функционирования. – Алматы. – 2003. –555 с.
8. Анализ финансово-экономической деятельности предприятия под ред.профессора Н.П.Любушина. –М.: ЮНИТИ-ДАНА, 1999, -471 с.
9. Анализ хозяйственной деятельности в промышленности. Стражев В.И. – М.: Высш. шк., 1998. –398 с.
10. Баканов М.И., Шеремет АД. Теория анализа хозяйственной деятельности. –2-е изд. –М.: Финансы и статистика, 1998.
11. Богдановская И.А., Виноградов Г.Г., Моргун О.Ф. и др. Анализ хозяйственной деятельности в промышленности. Учебник. Минск: Высш.школа, 1995.
12. Бренц А.Д. Планирование на предприятяих нефтяной и газовой промышленности. – Мсокав: Недра. - 1989
13. Волков О.И., Скляренко В.К. Экономика предприятия: Курс лекций. –М.:ИНФРА-М, 2002. –280 с. (серия "Высшее образование").
14. Горфинкель В.Л., Купряков Е.М., Прасолова В.П. Экономика предприятия. Учебник для вузов. М.: Банки и биржи. ЮНИТИ, 1996. – 192 с.
15. Грузинов В.П. Экономика предприятия. –М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1998. –535 с.
16. Зайцев Н.А. Экономика промышленного предприятия: Учебник 2-е изд., перераб. и доп. –М.: ИНФРА –М.: 1998. –336 с.
17. Кохман В.Э. Организация, планирование и управление промышленными предприятиями. Учебник. –М.: Высшая школа, 1982 .
18. Литвак Б.Т. Управленческие решения. –М.:ЭКОМС, 1998. –248 с.
19. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятий. –Мн.: ИП Экоперспектива, 1997 –498 с.
20. Сергеев И.В. Экономика предприятия: Учебное пособие. –2-е изд., перераб. и доп. –М.: Финансы и статистика, 1999. –304 с.
21. В. Э. Кохман. Организация, планирование и управление промышленными предприятиями: Учебник. – М.: Высшая школа, 1982 г
22. Фатхутдинов Р. Производственный менеджмент. – М.: ЮНИТИ, 1998 г.
23. Шепеленко Г. И. Экономика, организация и планирование производства на предприятии: Учебное пособие для студентов экономических факультетов и вузов. 3-е изд., доп. и переработ. Серия «Экономика и управление». – Ростов-на-Дону: издательский центр «МарТ», 2002. – 544 с.
24. Сергеев И.В. Экономика предприятия: Учебное пособие. –2-е изд., перераб. и доп. –М.: Финансы и статистика, 1999. –304 с.
25. Фатхутдинов Р.А. Производственный менеджмент. –М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1997.
26. Лесбаева Г.Т. Управление ресурсосбережением. Монография.- Алматы: Институт развития Казахстана. – 2000
27. Концептуальные подходы к ресурсосбережению в современном мире. Сборник научных трудов “Экономические приоритеты Казахстана: пути стабилизации и развития”. – Алматы:Экономика. –2000
28. Комплесксное использование материальных ресурсов как фактор улучшения состояния окружающей среды. Материалы международной научно-практической конференции «Стратегии экономической стабилизации Казахстана: взгляд в XXI век». – Алматы:Экономика.-2000
29. Повышение эффективности использования материальных ресурсов на основе экономических методов управления. Сборник «Экономический рост Республики Казахстан: прогнозы и параметры». – Алматы: Экономика. –1999
30. Эффективность комплексного использования материальных ресурсов в нефтегазовой промышленности. Сборник «Формирование открытой рыночной экономики». – Алматы: Экономика. – 2000
31. 27.Трусов А.Д., Захаров А.Н. Комплексное использование сырьевых ресурсов. – Москва:Экономика. 1996
32. Нефтегазовые ресурсы как фактор устойчивого развития экономики в условиях рынка. – Алматы. - 1999
33. Ковалева А.Г. Технологические инновации в вертикально-интегрированных компаниях и оценка их эффективности. Нефтяное хозяйство. – 2000
34. Егоров О.И., Чигаркина О.А. Экономическая оценка приоритетов в стратегии развития добычи и переработки углеводородных ресурсов. Известия МН-АН РК. Алматы: Гылым. – 1996
35. Статистическая отчетность АО «Петро-Казахстан-Кумколь-Ресорсиз» и АО «Петро-Казахстан-Ойл-Продактс» за 2005-2007 гг.
2. Смехов А.А. Основы транспортной логистики: Жоғары оқу орындарына арналған оқу құралы.-М.: Транспорт, 1995.-197б.
3. Логистика: Оқу құралы- Б.А.Аникин.- М.:ИНФРА-М,1997.-326б.
4. Управленческий учет логистических издержек. Оқу құралы Тайгашынова К.Т.- Алматы.: Экономика,2006.-208б.
5. Аманиязова Г.Д. Экономика нефтяной и газовой промышленности. – Алматы: Экономика. – 2004. –111с.
6. Саймагамбетова Г.А. Организация и планирование производства. – Алматы. – 2004. – 135 с.
7. Егоров О.И., О.А. Чигаркина, А.С. Баймуканов. Нефтегазовый комплекс Казахстана: проблемы развития и эффективного функционирования. – Алматы. – 2003. –555 с.
8. Анализ финансово-экономической деятельности предприятия под ред.профессора Н.П.Любушина. –М.: ЮНИТИ-ДАНА, 1999, -471 с.
9. Анализ хозяйственной деятельности в промышленности. Стражев В.И. – М.: Высш. шк., 1998. –398 с.
10. Баканов М.И., Шеремет АД. Теория анализа хозяйственной деятельности. –2-е изд. –М.: Финансы и статистика, 1998.
11. Богдановская И.А., Виноградов Г.Г., Моргун О.Ф. и др. Анализ хозяйственной деятельности в промышленности. Учебник. Минск: Высш.школа, 1995.
12. Бренц А.Д. Планирование на предприятяих нефтяной и газовой промышленности. – Мсокав: Недра. - 1989
13. Волков О.И., Скляренко В.К. Экономика предприятия: Курс лекций. –М.:ИНФРА-М, 2002. –280 с. (серия "Высшее образование").
14. Горфинкель В.Л., Купряков Е.М., Прасолова В.П. Экономика предприятия. Учебник для вузов. М.: Банки и биржи. ЮНИТИ, 1996. – 192 с.
15. Грузинов В.П. Экономика предприятия. –М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1998. –535 с.
16. Зайцев Н.А. Экономика промышленного предприятия: Учебник 2-е изд., перераб. и доп. –М.: ИНФРА –М.: 1998. –336 с.
17. Кохман В.Э. Организация, планирование и управление промышленными предприятиями. Учебник. –М.: Высшая школа, 1982 .
18. Литвак Б.Т. Управленческие решения. –М.:ЭКОМС, 1998. –248 с.
19. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятий. –Мн.: ИП Экоперспектива, 1997 –498 с.
20. Сергеев И.В. Экономика предприятия: Учебное пособие. –2-е изд., перераб. и доп. –М.: Финансы и статистика, 1999. –304 с.
21. В. Э. Кохман. Организация, планирование и управление промышленными предприятиями: Учебник. – М.: Высшая школа, 1982 г
22. Фатхутдинов Р. Производственный менеджмент. – М.: ЮНИТИ, 1998 г.
23. Шепеленко Г. И. Экономика, организация и планирование производства на предприятии: Учебное пособие для студентов экономических факультетов и вузов. 3-е изд., доп. и переработ. Серия «Экономика и управление». – Ростов-на-Дону: издательский центр «МарТ», 2002. – 544 с.
24. Сергеев И.В. Экономика предприятия: Учебное пособие. –2-е изд., перераб. и доп. –М.: Финансы и статистика, 1999. –304 с.
25. Фатхутдинов Р.А. Производственный менеджмент. –М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1997.
26. Лесбаева Г.Т. Управление ресурсосбережением. Монография.- Алматы: Институт развития Казахстана. – 2000
27. Концептуальные подходы к ресурсосбережению в современном мире. Сборник научных трудов “Экономические приоритеты Казахстана: пути стабилизации и развития”. – Алматы:Экономика. –2000
28. Комплесксное использование материальных ресурсов как фактор улучшения состояния окружающей среды. Материалы международной научно-практической конференции «Стратегии экономической стабилизации Казахстана: взгляд в XXI век». – Алматы:Экономика.-2000
29. Повышение эффективности использования материальных ресурсов на основе экономических методов управления. Сборник «Экономический рост Республики Казахстан: прогнозы и параметры». – Алматы: Экономика. –1999
30. Эффективность комплексного использования материальных ресурсов в нефтегазовой промышленности. Сборник «Формирование открытой рыночной экономики». – Алматы: Экономика. – 2000
31. 27.Трусов А.Д., Захаров А.Н. Комплексное использование сырьевых ресурсов. – Москва:Экономика. 1996
32. Нефтегазовые ресурсы как фактор устойчивого развития экономики в условиях рынка. – Алматы. - 1999
33. Ковалева А.Г. Технологические инновации в вертикально-интегрированных компаниях и оценка их эффективности. Нефтяное хозяйство. – 2000
34. Егоров О.И., Чигаркина О.А. Экономическая оценка приоритетов в стратегии развития добычи и переработки углеводородных ресурсов. Известия МН-АН РК. Алматы: Гылым. – 1996
35. Статистическая отчетность АО «Петро-Казахстан-Кумколь-Ресорсиз» и АО «Петро-Казахстан-Ойл-Продактс» за 2005-2007 гг.
МАЗМҰНЫ
Нормативтік сілтемелер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...3
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1. БАСҚАРУШЫЛЫҚ ЕСЕПТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1. Қазіргі кезеңде басқарушылық есептің
қажеттігі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 10
1.2 Басқарушылық есептің мақсаттары және методологиялық
негіздер ... ... ...12
1.3 Басқарушылық шешімдерді қабылдауда ақпаратпен қамтамасыз етілуі...18
2 БАСҚАРУ ЕСЕБІ ЖӘНЕ ЛОГИСТИКА, ОЛАРДЫҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
2.1 Логистика мен басқару есебінің өзара
байланысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..22
2.2 Логистика негіздері, оның басқарушылық шешімдерді
қабылдауға
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...24
2.3 Логистикалық шығындар, тауарлы- материалдық қорларды
басқару ... ... ..35
3 БАСҚАРУШЫЛЫҚ ЕСЕБІНДЕГІ ЛОГИСТИКАЛЫҚ ШЫҒЫНДАР,
ҚОРЛАРДЫ ҰСТАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
3.1 Қойма шаруашылығын логистикалық жүйенің элементі ретінде
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
3.2 Қойма меңгерушісінің материалдық
жауапкершілігі ... ... ... ... ... . ... ... ... .46
3.3 Қоймадағы қорлардың түсуінің есебін жүргізу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
3.4 Қорларды қоймадан босатудың есебін жүргізуді ұйымдастыру және
оларды өндіріске есептен
шығару ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 53
3.5 Қойманы ұстаудың релеванттық шығыны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..86
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...93
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 96
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .99
Нормативтік сілтемелер
Осы диссертацияда келесі заң актілері қолданылады:
1. ҚР Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы 2007 жылғы 28
ақпандағы №234-III Заңы
2. ҚР 20.11.1998 жылғы №304-1 Аудиторлық қызмет туралы Заңы (15.01.01
жылғы өзгерістерімен толықтыруларымен қоса)
3. Типовой план счетов бухгалтерского учета. Разработанный в целях
реализации Закона Р.К. от 28.02.2007 г. №234 – III О бухгалтерском учете
и финансовой отчетности Б.Б. № 30 июль 2007 г. с. 40.
4. Закон Р.К. от 28.02.2007 г. №234 – III О бухгалтерском учете и
финансовой отчетности: Модуль Право в Казахстане 01.11. 2007г.
5. ҚР ҚМ Есептілікті дайындау және ұсынудың тұжырымдамалық негіздемесін
бекіту туралы 29.10.2002 жылғы № 542 бұйрығы.
6. Приказ министра финансов Республики Казахстан от 21.06.2007 г. № 217
Об утверждений национального стандарта финансовой отчетности № 2 с. 1-
150.
7. Приказ Министерства Финансов Р.К. № 128 от. 19 марта 2004 г. 1 Об
урверждений типовых форм первичных документов
Анықтамалар
1. Логистика – тұтынушының сұранысымен үздіксіз түзетілетін,
өндірістің дамуының стратегиялық бағдары үшін шығармашылықтың
бірден – бір саласы.
2. Логистика терминінің этимологиялық позициядан алғанда logos
(ақыл - ой), logosmos (есеп, жоспар), logo (сайлау), logistics
(есеп жүргізу өнері) тағы басқалар сияқты грециялық тамыры бар.
3. Логистика семантика позициясының түсінігі ретінде византиялық
император VI Леон ақылдының (865-912 ж) әскерлерге өсиетінде
болды.
4. Логистика – нарықтық экономика жүйесінде ақпараттық және
құқықтық, еңбек, қаржылық, материалдық ағымдардың жиынтығының
қозғалыс процестерін бақылау және функционалды басқару,
ұйымдастыру, жоспарлаудың теориясы мен тәжірибелік қызметі.
5. Логистика – кәсіпорынның шаруашылық айналымындағы дайын өнімді,
шикізаттың сақталуын және қозғалысын басқару процесі.
6. Логистика - өндіріс және айналым саласындағы материалдық
ағымдарды басқаруға негізделетін шаруашылық қызметтің бағыты.
7. Логистика – функциясы экономикалық ағым процестерін ұйымдық –
талдаулық оңтайландыру болып табылатын, ғылыми – тәжірибелік
қызметтің жаңа бағыты.
8. Логистика – тұтынушының сұранысымен үздіксіз түзетілетін,
өндірістің дамуының стратегиялық бағдары үшін шығармашылықтың
бірден – бір саласы .
К І Р І С П Е
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі жағдайда басқарушылық
жұмысын бюджеттеу, жоспарлау, талдау, бақылау және жетілдіру үшін кез –
келген ұйымның басқарушылық есебін жүргізудің қажеттігі мейлінше маңызды.
Оның үстіне, нарықтық экономиканы қалыптастыру міндеті халықаралық рынокқа
шығу үшін экономикалық дамудың көптеген пайымдамаларын халықаралық
стандарттар тұрғысынан қайта қарауды қажет етеді.
Басқарушылық есепті қалыптастырудың маңыздылығы Қазақстанның әлемдік
нарықтық қоғамдастыққа кіруіне және соған орай басшылықтың белгілі бір
шешім қабылдауы үшін қажетті ақпарат алуына мүмкіндік беретін басқарушылық
есепті ұйымдастыруға жаңа талаптар қойылуына байланысты болып отыр.
Халықаралық стандарттарға сай, дамыған елдердегі нарықтың қалыптасу
тәжірибесі менеджерлердің басқарушылық шешім қабылдауда көбінесе
басқарушылық есеп жөніндегі білігіне ғана емес, сонымен бірге логистикаға
да, басқарушылық ішкі жедел есептің мәліметтері бойынша бухгалтер беретін
ақпаратқа да сүйенетінін көрсетеді. Бұл диссертациялық жұмыста товарлық –
материалдық қорларды (ТМҚ) басқарушылық тұрғыдан есептеуді қалыптастырудың
тетіктері, оның мәні, логистикамен өзара байланысындағы бернелері ашып
көрсетіледі. Дегенмен, логистикалық шығындар мен логистикалық менеджменттің
кейбір қырлары, мәселен, бухгалтерлік басқарушылық есеппен байланысы күні
бүгінге дейін шешімін таппай келеді.
Басқарушылық есеп тетігін қалыптастырудағы ізденісті ширату көбіне –
көп басқарушылық есептің іргелі ғылыми бағыттарын ғана емес, сонымен бірге,
логистика сияқты, өндіріс үдерісін басқаруды да дамытуға ықпал етті. Сөйте
тұра, қазіргі жағдайда логистика мен нарықты бөле – жара қарауға болмайды.
Жабдықтаушы - өткізуші, өндірістік және үлестіруші логистика қолданбалы
бағыт алды.Ол ол ма, тіпті өндірісті материалдық – техникалық жағынан
қамтамасыз ету үдерісінде ұйымдардағы материалдық қормен жабдықтау
мәселелерін зерттеу шеңберінде логистикалық шығындарды есептеу Қазақстан
Республикасының ішіндегі ғана емес, одан тысқары жерлердегі өз қызметін
лайық түрде жүзеге асыру үшін де маңызды.
Басқарушылық есеп пен қор басқаруды жабдықтаушы - өткізуші логистикадан
бөле – жара қарауға болмайды. Кеңестіктен кейінгі кезеңнің басты кемшілігі
шығындарды оңтайландыру негізінде қорларды ауыстыруды, басқаруды бақылаудың
екінші кезекке асырылуы болды. Ұйымдарда ақпарттық жүйелер мен басқаруды
бақылау жүйелері пайда болғаннан кейін ғана мұның бәріне тиісті мән
беріліп, іс жүзіне аса бастады. Осыған байланысты материалдық – техникалық
қамтамасыз ету, өндіріс, үлестіру мен өткізу – бір – бірімен өзара
байланысты іс - әрекет, материалдық қорлардың ағынын басқару, солар арқылы
жүзеге асырылып, логистикалық менеджмент жүйесіндегі нарықтық экономика
талаптарына сай жұмсалымдарды қысқарту қағидасы негізінде ресурстарды,
тауар және қызмет рыноктарын пайдалану солар арқылы үйлестіріледі дейтін
пікір қалыптасты.
Кез – келген фирмадағы басқарушылық есептің мақсаты көп ретте оның
амалдарына – ТМҚ тапшылығының ұдайы өсуі жағдайында үнемдеу жолдарын
табуға, өндіріс шығындарын кемітіп, табысты молайтуға үйлеседі. Бұл өндіріс
барысында материалдарды пайдаланатын Қазақстанның фирмалары мен ұйымдарына
толық мәнінде қатысты әрі бұл тұтастай алғанда басқару тетігінің жай –
күйіне ғана емес, сонымен қоса логистикалық менеджментте басқарушылық
шешімдерін дер кезінде қабылдауға да белгілі бір ықпалын тигізеді.
Осыған байланысты республика ұйымдарында жабдықтаушы - өткізуші
логистика әдіснамасын қолданудың өзіндік ерекшелігі бар және қазір оны
зерттеуге лайықты мән беріліп отырған жоқ. Ал, шынтуайтында, оның
нұсқаулықтарын зерделеу бұл ғылым көптеген ұйымдарға ортақ келелі
проблемаларды шешуге, ТМҚ – ны дәл мерзімінде жеткізудің халықарлық
стандарттарының негізгі талаптарын орындауға қажетті әдістемелік амалдардың
жеткілікті қоры бар екенін көрсетеді. Оның үстіне, айналым қаражатының
құрылымын қалыптастыру мен олардың айналымдылығын тездету, материалдық
қорлар мен ресурстар ағынының қозғалысын оңтайландыру және материалдық
игіліктердің сақталуын қамтамасыз ету, кәсіпкерліктегі қорларды ұстауға
жұмсалатын шығындарды азайту тұрғысынан да бұл аса маңызды. Қойманы ұстауға
жұмсалатын шығыстарды есептеу ісін ұйымдастыруға да теориялық және
практикалық тұрғыдан мән берілмей келеді. Осы бір маңызды проблема бойынша
жарық көрген басылымдар да жоқ. Фирмалар мен ұйымдардағы қоймаларды және
қойма шаруашылықтарын ұстауға жұмсалатын шығыстар ұдайы назардан тыс
қалады, сондықтан оларды азайту мақсатындағы жоспарлау, талдау, бақылау
дейтіндер де атымен болмайды. Ал шығыстарды есептеу әдістемесі болмаған
жерде қойма шаруашылығының өзін - өзі өтеуіне де көңіл бөлінбейтіні
белгілі. Кейбір фирмаларда бестен, алтыдан қойма бар. Оларды ұстауға
бірталай шығыс кетеді. Сондықтан әрбір қойманың және тұтастай алғанда –
қойма шаруашылығының өзін - өзі өтеуін қамтамасыз ету – шешімін әлдеқашан
күткен күрмеулі мәселе. Мұның бәрі ТМҚ – мен жабдықтау үдерісіне жұмсалатын
шығындарды азайту мақсатын көздейді, ал ол өндірілген өнімнің өзіндік құнын
кемітуге әсер етіп, нәтижесінде кәсіпкердің табысын арттырады.
Зерттеу жұмыстың мақсаты мен міндеті. Диссертациялық жұмыстың мақсаты:
- Басқарушылық есебін қалыптастыру жүйесін;
- Есептің терминологиясын;
- Менеджерлерді басқарушылық шешімдеррін қабылдауға қажетті ақпаратпен
қамтамасыз ету тәртібін;
- Басқарушылық есеп пен логистикалық менеджменттің ұйым қызметіндегі
үдерістерді пәрменді түрде басқаруды қамтамасыз етудегі рөлін;
- Логистикалық шығындарды басқарушылық тұрғыдан есептеудің бақылаушылық –
ақпараттық рөлін.
Тақырыптың ғылыми зерттеу дәрежесі Басқару есебі, шығындар есебі
халықаралық стандарттар бойынша ерекшеліктері жөнінде зерттеу тақырыбы
бойынша Қ.К.Кеулімжаев, К.Т. Тайгашынова, М.С. Ержанов Ә.Ә.Әбдіманапов,
С.Б.Баймуханова, В.К.Радостовец, Э.О.Нұрсейітов, және О.А.Новиков,
С.А.Уваров А.Н.Родников О.С.Виханский, А.И.Наумов А.А.Смехов В.Г.Дегтяренко
тағы басқа ТМД елдері мен отандық ғалымдар елеулі үлес қосып еңбек сіңірді.
Басқару талдауы жөнінде ТМД елдер мен еліміздің көрнекті ғалымдары
К.Ш. Дүйсенбаев, Ф.С.Сейдахметова, , Н.Ә.Байболтаева, М.С.Ержанов, А.Д.
Шеремет, Н.А.Русак, В.М.Радионова, М.А. Федотова, А.И. Ковалев, С.А.
Стуков және тағы басқа ғалымдардың еңбектерінде кеңінен зерттелінген.
Зерттеу объектілері ретінде. АҚ Таймас Принтхаус типографиясының
2005,2006, 2007 жылдарының мәліметтері алынды.
Зерттеу жұмысының жаңалығы :
- диссертациялық жұмыста товарлық – материалдық қорларды (ТМҚ)
басқарушылық тұрғыдан есептеуді қалыптастырудың тетіктері, оның мәні,
логистикамен өзара байланысындағы бернелері ашып көрсетіледі;
- қойманы ұстауға жұмсалатын шығыстарды есептеу ісін ұйымдастыруға да
теориялық және практикалық тұрғыдан мән берілмей келеді, мұның бәрі
ТМҚ – мен жабдықтау үдерісіне жұмсалатын шығындарды азайту мақсатын
көздейді, ал ол өндірілген өнімнің өзіндік құнын кемітуге әсер етіп,
нәтижесінде кәсіпкердің табысын арттырады.
Жұмыстың көлемі мен құрылымы. Диссертациялық жұмыс үш негізгі бөлімнен,
қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
1. БАСҚАРУШЫЛЫҚ ЕСЕПТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1. Қазіргі кезеңде басқарушылық есептің қажеттігі
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі арналып жасалған экономикалық даму
стратегиясы есеп ісінде жүргізіліп жатқан реформаларға қарқын беріп,
тездетті 1.
Ұйым қызметін басқарумен, шығынды азайтуды, табыс алуды және товар
өндірушінің осы заманғы рыноктағы бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуді
көздеген кәсіпкерлікті дамытумен байланысты басқарушылық есептің
әдістемелік негіздерінің проблемасы осындай жағдайда қажетті ақпаратты
қалыптастыруға белгілі бір көзқараспен қарауды талап етті. Бухгалтерлік
есептің қазіргі қолданыстағы жүйесі барлық деңгейдегі менеджерлерді жедел
ақпаратпен қамтамасыз ете алмайды. Қаржылық есеп, өзінің ерекшелігіне
қарай, құрылымдық буындардың үдерісін іштей басқару үшін жедел ақпарат
беруге дәрменсіз.
Осы заманғы бухгалтерлік есептің маркетингпен үйлеспеуі де елеулі
қиыншылық буғызып отыр. Ұйымдардағы (кәсіпорындардағы) негізгі кемшілік –
нарықтық экономиканың талаптарына сәйкес іштей жедел басқару үшін
ақпаратпен қамтамасыз етудің қалыптасқан жүйесінің жоқтығы. Болашақ теңге
сияқты категория пайдаланылмайды, релеванттық шығындардың есебі алынбайды,
нақты жұмсалымдардың болжалды жұмсалымдардан ауытқуы айқындалмайды, тағы
басқалар. Мұның бәрінің себебі – басқарушылық есептің әдістемелік
негіздерінің жоқтығы. Ұйымдардағы ақпараттық жүйені қамтамасыз етудің
міндеттерін бухгалтерлік есеп атқарады, ал қазіргі нарықтың қалыптасуы
жағдайында бұл міндетті басқарушылық есеп атқаруы тиіс еді. Республиканың
ұйымдарында немесе компанияларында басқарушылық есеп – басқарушылық
бухгалтерия дейтін ұғымның өзі де қолданылмайды.
Осы проблема жөнінде Ресей ғалымдары А.Д.Шеремет пен Н.П.Кондраков:
Отандық практикада әзірге басқарушылық есеп дейтін ұғым қолданылмайды, -
деп өте дұрыс айтқан 2.
Кәсіпкерлік қызметті басқару тетігі технологиялық, жоспарлық, есеп –
сараптамалық ақпарат негізінде жүзеге асырылады. Алдағы уақытта ұйымдағы
құрылымдық буындардың үдерістерін дамыту жоспарын бюджеттеу мен үйлестіру
талдамалық есеп – қисап пен ішкі есептің негізінде атқарылады.
Сонымен бірге басқарушылық персоналын қамтамасыз ету үшін ақпарат
жүйесі қазіргісінен гөрі егжей – тегжейлі түрде берілуі тиіс. Басқару
тетігінің өзі, басқарушылық шешімдерін жүзеге асыруға көмектесетін әдістер,
орындаушыларға ықпал ететін амалдар – басқарушылық есебі ұсынатын
ақпараттық қамтамасыз ету. Нақ осы себепті ұйым ішіндегі керек десеңіз,
өндіріс, жабдықтау және өткізу үдерістерінің ішіндегі ақпараттық қамтамасыз
етуге бағытталған бухгалтерлік есепті жетілдіре беру керек. Қазіргі
жағдайда ақпарат ұйымдағы құрылымдық буындарда жүретін әрбір үдерістің
күнделіктіжай – күйі туралы есеп мәліметтері бойынша әзірленуі тиіс. Мұндай
ақпарат өндірістік, технологиялық операцияларды ойдағыдай жүргізу
мақсатында тек ішкері ғана емес, тысқары жағдаяттарды қысқа мерзімге болжау
үшін қажет.
Кеңестіктен кейінгі бухгалтерлік есептің жағымсыз жағы онда
басқарушылық есепке жеткілікті мән берілмеуінде болды. Оның себебі –
ақпараттық қамтамасыз ету орталықтандырылған түрде тұтас кәсіпорын,
министрлік бойынша жоспардың орындалуын бақылауға бағытталды. Бұрынғы есеп
жүргізудің ең басты кемшілігі – онда ақпараттық қамтамасыз ету өндірістің
әрбір құрылымдық буынының (цехтың), учаскенің ішіндегі басқаруды немесе
жекелеген жұмыс түрлерін орындауды нысанаға алды. Жұмыс түрлері бойынша
қорларды, жұмсалымдарды, табысты, шығысты басқаруға мән берілмейді.
Кәсіпкерліктің тиімділігін арттыру жолдарын, қатаң бәсеке, коммерциялық
құпияны сақтау жағдайында өмір сүру амалдарын іздестіру көзделмеді. Өндіріс
жұмсалымдарын, жұмысты дайындау – жабдықтау үдерістерін есептеудің, әсіресе
өнім өткізуді немесе қызмет көрсетуді есептеудің тиімділігі дейтін ұғым
болған емес. Есептеудің басқарушылық қыры тоталитарлық сипатта болды.
Бухгалтер мемлекеттік бақылаушы мәртебесіне ин болатын. Бухгалтерлік
есептің басты бернесі ұйымның немесе фирманың қаржылық жағдайын бағалаудан
гөрі табыстардың жоспарын бағалауға қажетті нақты деректерді тіркеуге бейім
болды.
Ол ол ма, бухгалтерлік есепті ұйымдастыру проблемасы қаржылық
нәтижелерді емес, жоспардың орындалуын айқындауға қажетті нақты
мәліметтерді бейнелеумен шектелді. Бұрынғы бухгалтерлік есеп одақтық
жоспарлаудың жеткен деңгейден басталатын талаптарын орындайтын.
Алайда, істің бәрі кеңестіктен кейінгі есептің орталықтандырылған
басқару мен мемлекеттік бақылаудан біртіндеп мемлекетті басқарудың құралына
айналуына апарып соқты. Бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттарына
көшкенге дейін бухгалтерлер есептің өзінің, оның ішкі құрылымының
проблемаларымен ғана шектелетін.
Есептің өзіндік проблемаларын бұлайша шешу өте томаға – тұйық әрі
болашағы күңгірт болатын, өйткені есептің мақсаты – фирманы басқаруға
қажетті ақпараттық база жасау екені белгілі. Сондықтан есеп жүргізудің
алдында ұйым үдерістерін қысқа мерзімді болжау үшін жедел және сараптамалық
көрсеткіштерді күшейту міндеті тұр.
1.2 Басқарушылық есептің мақсаттары және методологиялық негіздері
Есеп жүйесін жетілдіру барысында басқарушылық есептің мақсаттарын, рөлі
мен орнын бөліп көрсету керек.
1. Басқарушылық есептің мақсаты.
2. Нарық жүйесіндегі басқарушылық есептің орны мен рөлін айқындау.
3. Басқарушылық есептің мәселелерін ашып көрсету:
• шетелдік тәжірибе (теориясы, әдіснамасы);
• теориялық проблемалар (теория);
• әдіснамалық проблемалар (әдіснама);
• ұйымдастыру проблемалары (басқарушылық есепті қалыптастырудың
нұсқаулықтарын ұйымдастыру).
Қазіргі жағдайда басқарушылық есеп термині өте кең тарап отыр, бірақ
жұрттың көбі оның не нәрсе екенінен мүлдем бейхабар.
Басқарушылық есептің мақсаты – дер кезінде ақпарат жинап, өңдеу және
ұйымдардағы шаруашылық үдерістерін бақылау, жоспарлау және басқару үшін сол
ақпаратты пайдаланушыларды онымен қамтамасыз ету.
Егер қаржылық есеп шаруашылық жүргізуші субъектінің таңдаған есеп
саясаты мен қаржылық есеп – қисаптың халықаралық стандарттарын қатаң
сақтайтын болса, басқарушылық есеп жөніндегі маман тек есептің ғана емес,
сонымен бірге талдаудың да амалдарын, түрлерін, әдістері мен тәсілдерін
таңдауға ерікті. Бақылаушылық есептің басты міндеті - әрбір ұйымдағы
экономикалық үдерістердің мәнін қапысыз ұғып, басшыны немесе менеджерді дер
кезінде қажетті экономикалық ақпаратпен қамтамасыз ету және соонымен бірге
ақыл – кеңес беру.
Қазіргі кезге дейін басқарушылық есептің методологиясына қажетті көңіл
бөлінген жоқ, шоттарды қолдануға, талданған детальданған есеп жүйесіне,
барлық көңіл тек есептің техникалық жағына бөлінді. Басқарушылық есепті
қолдану қажеттілігі туындады; оның есептік, басқарушылық және бақылау
оперативті функцияларын бірдей көтеру керек. Басқару есебінің негізгі
принципі дайындау және ақпаратты ұсыну арқылы кәсіпкерлік қызметті басқару
механизмі сияқты жеткілікті зерттелмеген. Басқару есебі басқару функциясы
сияқты емес, кәсіпкерлік қызметті басқарудың негізгі механизмі ретінде
қарастыруы керек.
Осы сұрақтардың жеткіліксіз өңделуі кәсіпкерлік қызметті басқарудың
нарықтық механизм жүйесінде басқару есебінің ақпараттық- бақылау
функцияларын төмендетеді.
Басқару есебі- әрбір ұйым шегінде басқару үшін қажетті есептік
ақпаратты дайындау және ұсынудың барлық түрлерін қамтитын бухгалтерлік
есептің бөлігі. Көптеген ресейлік ғалымдар басқару есебінде маңызды орынды
өндірістік есеп алады деп есептейді.
Бұл пікірлер толық негізделмеген, себебі басқарушылық есеп ұйым
қызметінің барлық үрдістерінде, сонымен бірге әрбір есеп объектісі бойынша
әр процесс ішінде жүзеге асырылады.
Басқарушылық есеп қаржылық есептің ақпаратын қолданатындығы детальдық
есептік және есептік емес ақпараттың барлық түрлерін қамтитындығы күмән
тудырмайды.
Әртүрлі елде Өндірістік есеп термині Басқарушылық есеп терминіне
ауыстырылды. Басқару есебі тек өндірістік есеппен, өндірістік
бухгалтерияны ақпаратпен қамтамасыз етумен ғана емес, сонымен қатар есептің
барлық басқа объектілерімен де өзара байланысты.
Бухгалтерлік есептің халықаралық тәжірибесі басқарушылық есептің жалпы
жүйеден бөлінуін жиырмасыншы ғасырдың қырықыншы – елуінші жылдарына
қатыстырады. Ең алдымен, бұл кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін көтеру
мәселесімен байланысты болды. Өндірістік есептің өзінің негізгі мақсаттары
бар. Осыған байланысты өндірістік есеп басқарушылық шешімдерді қабылдау
мақсатында, өнім өндіру туралы жұмыс түрлері бойынша шығындар туралы
детальданған ақпараттарды ұсынуда басқарушылық есептің бөлігі болып
табылады (5 - сурет).
Елуінші жылдары өндірістік есеп мәліметтеріне сыртқы емес ішкі
қолданушылар қызығушылық білдіре бастады.
Бұл жағдай кәсіпорын басшылығы үшін өндірістік шығындар туралы
мәліметтердің жинақталуы қаржылық есеп жүйесінде қолданылатын принциптен
ерекшеленетін принцип бойынша жүзеге асырыла бастағандығын анықтады. Бұның
нәтижесі болып басқару есеп жүйесінің пайда болуы табылды. Өндірістік және
басқарушылық есептің арасындағы айырмашылықты түсіне білу керек. Өндірістік
есеп жүйесінде сыртқы есетілік талаптарына жауап беретін ТМҚ – ң құнын
бағалау үшін өндірістік шығындар анықталады, ал басқарушылық есептіің
міндеті болып, дұрыс шешім қабылдау үшін қажетті ұйым ішіндегі атқарушы
тұлғалар үшін тиісті қаржылық ақпаратты дайындау табылады. Бұл тағы да
қаржылық есеппен ғана емес, өндірістік есеппен де ұсынылатын қажетті
ақпаратты алу мақсатында басқарушылық есептің өте икемді, оперативті болуы
керектігін дәлелдейді.
Өндірістік есептің мақсаты
Өндіріс түрлері бойынша шығындар есебін ұйымдастыру
Шығындар Көмекші Қызмет Басқару Тауарларды
есебінің өндіріс көрсететін бойынша өткізу бойынша
таңдалған шығындарыныңөндіріс шығыстардың шығыстар (жұмыс
әдісінен есебі шығындарының есебі (жалпы және қызмет)
шығатын есебі (үстеме және
негізгі шығындардың) әкімшілік
өндіріс шығыстардың)
шығындарының
есебі
(есептік
саясатта)
ЖауапкерПайда Жұмыс Қызметті Пайда болуЖұмыс Пайда болу
шілік болу түрлері тұтынушылаорындары түрлеріорындары
орталықторындарбойынша, р және бойынша және бойынша
ары ы шығыстар шығындардышығындар жұмыстышығындар
бойынша бойыншаорталықтары ұстаушыларесебі , есебі
шығындаршығындабойынша бойынша қызметт
есебі р есебішығындар шығындар і
есебі есебі тұтынуш
ылар
бойынша
шығында
р есебі
Шығындар туралы детальданған Шығындар туралы детальданған
ақпарат алу, жұмыс немесе өнімнің ақпарат алу, шығындарды қысқарту
өзіндік құнын қысқарту бойынша және ұйымның табысын көбейту туралы
басқарушылық шешімдерді қабылдау, басқарушылық шешімдерді қабылдау.
табыс алу, табысты өсіру,
өндірілген өнімнің бәсекеге
қабілеттілігін қамтамасыз ету.
1 – сурет. Өндірістік есептің негізгі мақсаттары
Біздің елдегі ұйымдарға қарағанда батыс елдеріндегі фирмаларды
ұйымдастырушылық басқару жүйесі және бухгалтерия жүйесі өзіне жоспарлы
бөлімнің және талдау қызмет міндеттерінің барлығын алады. Бұл бизнестің
басқарушылық жүйесінде алғашқы орындарды алып отыратын жоғары дәрежелі
бухгалтерлік кадрларға жеткіздіреді. Бұл Батыс елдеріндегі ұйымдардағы
басқарушылық есептің негізгі ерекшеліктері болып саналады. Өндірістік және
басқарушылық есеппен байланысты АҚШ бухгалтері бірігіп, Ұлыстың
басқарушылық есеп бухгалтерлер ассоциациясын құрды.
Қазіргі кезде сыртқы экономикалық орта негізінде құрылған есептің
мақсатын анықтауда сұқпаттар жүргізіліп жатыр. АҚШ – та есеп бастапқыда
несие берушілер облыстарына бағытталған еді, содан кейін инвесторларға
бағыттады және ол соңғы жылдары жаңа нысан таңдалды. Ол – қажетті жедел
ақпараттармен қамтамасыз ету. Осыдан қорытынды – есеп мақсатын өзгерту
басқарушылық есептің жалпы есеп жүйесінен ерекшеленуіне алып келеді.
Сонымен қатар әр елдерде бухгалтерлік есептің жетістіктеріне әр түрлі
тәсілдермен жетеді.
1.3 Басқарушылық шешімдерді қабылдауда ақпаратпен қамтамасыз етілуі
Басқарушылық шешімдерді қабылдауда менеджерлердің ақпараттық қамтамасыз
етілуі, ұйымның ақпараттық жүйесінің біріккен элементтері болып табылатын
мәліметтер банкісін құру қажеттілігін тудырады. Тек басқару есебі жедел
ішкі есепті жүргізе отырып ақпараттарды дайындау бойынша талаптарды
қамтамасыз етеді. Негізінде басқаруды қамтамасыз ету үшін ұйымның
менеджерлеріне ақпаратқа жеңіл жол ашып беретін сақтау орнын құру қажет.
Қазақстандық ғалым Н.К.Мамыровтың айтуы бойынша Ақпаратты реттеу әдісі
ретінде екі сипатта болуы мүмкін. бір жағынан, ол барлық бұрын келтірілген
реттеу әдістерінің қажетті элементі және оны іске асыру негізі және бақылау
құралы болып табылады; басқа жағынан, тұтынушы іс - әрекетінің өзгеру
құралы ретінде шығатын өзіндік мағынасын білдіреді 4. Осыған байланысты
ақпаратты қолданушыларды ішкі және сыртқы деп топқа бөлуге болады. Біз
ақпараттық жіктелуін келтірдік (4 - сурет), онда Қазақстанның
экономикасының әртүрлі саласындағы қызметпен қызығатын тұлғалар үшін
ақпараттың әртүрлері көрсетілген.
а т
А қ п а р
Ішкі Сыртқы
Сапалық Сандық
Есептік Есепті
емес
Нормативті- Бастапқы
анықтамалық Жоспарлы құжаттылық
Оперативтік Ішкі Басқарушы- Қаржылық
Есеп Есеп лық есеп есеп
ағым
Ақпараттық
2 – сурет. Басқарушылық ақпараттың жіктелуі.
Ақпарат сандық және сапалық болуы мүмкін. Сандық болып сан түрінде
көрсетілген ақпараттар жатады. Сапалы ақпараттарға мысалы ретінде
көрсеткіштер, штамптар, сапа белгілері, сорттар және т.с.с. табылуы мүмкін,
және бұл ақпараттың дұрыстығына жатады. Бухгалтерлік есеп ең біріншіден
сандық ақпаратты ұсынады және ақша бірліктеріндегі мәліметтерді көрсетуімен
ерекшеленеді. Бірақ, бұл жерде нақты айту қиын, себебі егер менеджерге
шешім қабылдауға көмектесетін болса, бухгалтерлік есептілікке жиі ақшалық
емес ақпарат енгізіледі. Сонымен бірге ақпарат есептік және есептік емес
болуы мүмкін.
Ұйымда оперативтік ақпарат сүтті немесе етті өңдеуде, нан пісіруде,
көмір, бидай тасымалдау кезінде маңызды роль алады.
Мерзімі бойынша ұсынылған ақпарат оперативті, яғни ішкі қолдану үшін
уақтылы болуы мүмкін. Оперативтік ақпарат оперативтік есепті шығыс
мәліметтерімен қамтамасыз етеді. Сонымен бірге ішкі есептің жүйесін құрады,
басқарушылық есептің механизмін қалыптастырады.
Басқару процесінің бөлігі болып табылатын ішкі есеп мыналарға рұқсат
ететін маңызды ақпаратты береді:
• Жұмыс түрлері бойынша ағымдағы операцияларды бақылауға;
• Шығындарды жоспарлауға, шығындарды үнемдеудің талдауын жүргізуге,
келешектегі іс - әрекеттерді анықтауға, бюджет құруға;
• Ресурстарды оңтайлы қолдануға;
• Әрбір орындалған жұмыстың нәтижесін өлшеп, бағалауға;
• Шешім қабылдауда субъективтілікті жоюға;
• Басқарушылық есептің ішкі жедел бағытын жақсартуға;
• Ақпараттың сенімділігін жоғарлатуға.
Басқару бухгалтериясында басқарушылық ақпараттың сапасын бағалауға
мүмкіндік беретін бірнеше концепциясы қолданылады.
Ақпараттың сапалық сипаттамасының ерекше маңызы бар. Бұл жерде
басқарушылық ақпараттың сенімділігі, объективтілігі, өзуақтылығы, бағалығы,
тиімділігі маңызды роль ойнайды.
Ақпарат есептік болуы мумкін, мысалы, тиеуге ұсынылған вагон үшін
клиенттің төлемі, немесе есептік емес – жүк тиеуге техниканы ұсыну.
Ұйымдарда нормативті – анықтамалық ақпарат болады – оперативті есепте
қолданылатын (смен бойынша, күнделікті) өнімдерді өткізудегі тауар
айналымы, жүк айналымы.
Сонымен қатар, ұйымдарда есептік ақпарат жоспарлымен тығыз байланысты -
өнім өндіруді жабдықтау жоспары, тиеп жіберу, орау жоспары. Компания өнімді
тиеуге шотты клиенттке ұсынар алдында, әрбір клиенттің қарыздарының болуы,
оның жабылу мерзімі туралы білуі міндетті. Уақтылы төлемеген жағдайда дұрыс
басқарушылық шешім қабылдануы керек. Бұл ақпарат сыртқы болады, себебі
клиент компаниядан тыс жерде. Ақпаратты ұсыну уақтылығы оның тиімділігі
сөзсіз маңызды.
Қазіргі жағдайда ақпараттың жүйеленуі маңызды проблема болып табылады.
Ресейлік ғалымдар О.С.Виханский, А.И.Наумов былай деп жазады: Ұйымдағы
басқару адамдар арқылы жүзеге асырылады. Менеджердің қолындағы басқару
құралдарының маңыздысының бірі болып оның қолданысындағы ақпарат табылады.
Осы ақпаратты қолдана, бере отырып және кері сигналды ала отырып, ол
жұмысшыларды ынталандырады және басқарады. Көптеген нәрсе оның ең тиімді
жолмен ақпаратты беру қабілетінен байланысты болады. Беру тиімділігі
берілген ақпараттың кімге ол арналған соның қалай қабылдануымен өлшенеді.
Берілген ақпараттың тиімділігі уақтылы басқарушылық шешім қабылдау үшін
оның тиімділігін анықтайды.
Осыған байланысты ақпараттың сенімділігі мен сапасы басқару есебінде
ерекше роль алады және басқарушылық шешімдердің дұрыс қабылдануына әсер
етеді.
Берілген сұрақ бойынша былай деп есептейміз:
• Қолданушы үшін бағалық немесе мағыналық бухгалтерлік ақпараттың
қолданушы үшін шешім қабылдауда жеткілікті роль алатындығын
қарастырады;
• өз уақтылығы – бұл ақпараттың қолданушыға басқа уақытта емес өз
уақытында жаңа болып түсуі керек, керісінше болған кезде ол ақпарат
жағдайды нақты белгілемейтін болады;
• бағалық қолданушыға оның берген бағасының қаншалықты дұрыс, сенімді
екендігін білу үшін қажет;
• бухгалтерлік ақпараттың сенімділігі есеп объектісінің қызметінің
экономикалық жағдайын адекватты бейнеленуін білдіреді.
Басқару үшін бухгалтерлік ақпараттың тиімділігі, бағалығы, сенімділігі,
жоспарлауды, талдауды, болжауды жүргізудің уақтылығын бухгалтерлік есептің
принципі қамтамасыз етеді. Осыған байланысты ақпараттың сенімділік
дәрежесін, оның сандық және сапалық көрсеткіштерін анықтап алу қажет.
Ақпараттың өз уақтылығы өндіріс процесін басқаруда маңызды роль алады.
2 БАСҚАРУ ЕСЕБІ ЖӘНЕ ЛОГИСТИКА, ОЛАРДЫҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
2.1 Логистика мен басқару есебінің өзара байланысы
Елде нарақтық экономиканың дамуы басқарушылық есептің қалыптасуын
тудырды, сонымен қатар менеджмент процесіне үлкен әсерін тигізді.
Логистика ғылымы менеджмент стратегиясына белгілі бір өзгертулер
енгізеді. Логистика бойынша атақты маман А.А.Смехов былай деп бекітеді:
Өндірісті логистикалық басқарудың екі аспектісін болу қажет: кәсіпорынның
технологиялық процестерін басқару және кәсіпкерлік қызметті басқарудың
ұйымдық құрылымын құру.
Қазіргі жағдайларда рентабельділік, сонымен бірге өзін -өзі
қаржыландыру, табысты өсіру негізінде басқару принциптері өзгереді.
Бұл жағдайда басқару типі маңызды роль алады деп есептейді Т.Ю.Базаров,
- бұл басқарушылық шешімдердің қалай қабылданатындығы (басқарушылық форма)
және қандай әдіспен іске асырылатындығының сипаттамасы. Бұл жерде өнім
өндірісі және жұмыс түрлері бойынша шығындарды төмендетудегі резервтерді
анықтау мақсатында басқару талдауын жүргізу, басқару тиімділік принципіне
жету үшін қажетті сенімді, оперативті, тиімді есептік ақпараттың мәні
өседі. Осының бәрі кәсіпкерлік қызметті басқарудың нарықтық механизмінің
құрамдас бөлігі ретінде басқарушылық есепке сапалы жаңа тәсілдерді талап
етеді.
Басқару тиімділік принципі тиімді ақпарат қажеттілігін және сонымен
бірге басқарушылық есепті жүргізуді алдын – ала анықтады.
Басқарудың барлық рычагтары – бұл әдіс, оның көмегімен басқарушылық
шешімдер іске асырылады, атқарушыларға әсер ететін құралдар.
Ең біріншіден бұл басқару бухгалтериясындағы бухгалтермен ұсынылатын
ақпараттық байланыстар, бұның негізінде талап етілетін талдау жүргізіледі,
жағдай бағаланады, оң сәттерде ынталандыру жүзеге асырылады.
Басқару есебінің функциялары басқару есебінің мәнін түсінуге тәуелді
болады. Басқару функциясынан және орындалатын ұйымдық жұмыстан жоспардың
қайта қарастырылуы немесе басқару тиімділігінің анықталуы мүмкін. Бұл
жағдайда ынталандыру жалғасады. Басқару функцияларына жоспарлауды, жоспарды
орындау бағасын, ұйымдық жұмысты және ақпараттық қамтамасыз етілуді
жатқызады.
Жоспарлау – күтілетін коммерциялық мәмілелердің және келешектегі басқа
экономикалық жағдайлардың және оның қызметке әсерінің мәнін түсініп, оны іс
- әрекет схемасын құру үшін негіз ретінде қолдану. Субъект келешекте соған
еру керек. Сәтті құрылған бюджет жоспарлары немесе сметалар икемді болуы
керек, қажетті кезде оларды өзгерте алу үшін.
Бюджет – жоспарын орындау бағасы - әртүрлі өткен және келешектегі
операцияларды, жағдайларды талдау және бақылау. Бюджеттеу, жоспарлаудың
кемшіліктері немесе керісінше жоспарлауда тиімділікке жету, мақсатқа жету
анықталады.
Бақылау – ақпараттық ағымдарды, қаржылық ағымдарды, материалдық
ағымдарды, шығындарды және тағы басқа бақылауға, ТМҚ – ң болуын
ұйымдастыруға қатысты сенімді, тиімді қаржылық ақпараттар жоспарының
орындалуын тексеруді қамтамасыз ету.
Айта кететін жайт, жоспар – сметалар, бюджеттер ғана емес, сонымен
бірге қорытынды ақпарат та әкімшілік үшін дайындалады, сонымен қатар
оперативті ақпарат, өндірістік тапсырмалар көлемін орындаудың тәуліктік,
смендік көлемі, ақша ағымдарының түсуі, өнімді тиеп жіберу және жабдықтау.
Осының барлығының басқарушылық шешімдерді қабылдау кезінде басқарушының
бақылау функциялары үшін үлкен маңызы бар.
Бақылаудың мақсаты – жоспардан, сметадан ауытқуды анықтауды жүзеге
асыру, белгіленген жұмыстар шегінде бюджетті құру, болашақта күтілетін
экономикалық жағдайларды анықтау.
Фирманың қызметі туралы сенімді және мазмұнды ақпаратты, өнім өндірісі
және өткерілуі жоспарын қалыптастыру. Өндірісті жүзеге асыруға дейінгі
жоспар және жұмыстарды түрлері бойынша орындау ақпараты ішкі
пайдаланушыларға, менеджерлерге, басқарушыларға контроллингті жүзеге
асыру үшін қажет.
Контроллинг – фирма қызметінің нәтижелері мен соңғы мақсаттарына жету
процесін басқару жүйесі.
Контроллинг басқару, билеу деген мағынаны білдіреді. Фирмалардың
қызметінің жағымсыз нәтижелерін болдырмау, кезең шығындарын және шығыстарын
үнемдеуді қамтамасыз ету үшін ішкі есеп пен ішкі есептілік негізінде ішкі
шаруашылық резервтерді анықтау мақсаттарында.
Ішкі есептілік – белгілі бір уақыт аралығында бөлімдердің қызмет
нәтижесін сипаттайтын өзара байланысты экономикалық көрсеткіштердің жүйесі.
Тауар өндіретін фирмаларға тән өнім өндірісі, оның өткерілуі бойынша тәулік
сайын есептілікті құруды ішкі есептілікке жатқызу керек. Ішкі ақпарат
негізінде тәулік сайын бақылау жүргізіледі. Осы арқылы басшы істердің нақты
жағдайын анықтайды, болашақта тез шешіп, шығындарды төмендету мен табысты
көбейту бойынша шараларды қабылдау қажетті анықталған жағымсыз процестерге
өз назарын шоғырландырады.
2.2 Логистика негіздері, оның басқарушылық шешімдерді қабылдауға әсері
Логистика ағылшын тілінен аударғанда жабдықтау дегенді білдіреді.
Қазіргі кезде экономикалық әдебиеттерде екі кестеде жинақталған логистика
түсінігінің көптеген анықтамалары келтірілген. Француз мамандары
логистиканы белгіленген орында, белгіленген мерзімде (уақытта) аз шығын
шығарып қажетті өнім санын алу мақсатындағы әртүрлі қызмет түрлерінің
жиынтығы ретінде түсіндіреді.
2. Әртүрлі авторлармен ашылатын логистика түсінігі, оның анықтамалары
№ Авторы Қайнар көзі Анықтамасы
1 2 3 4
1 А.Н.Родников Логистика: Логистика (logistics)
Терминологиялық қоймалық, тасымалдау
сөздік (17) материалдарды, шикізатты
өндіріс кәсіпорынына дейін
жеткізу, кәсіпорын ішінде
шикізатты, материалдарды
өңдеу, дайын өнімді
тұтынушыға дейін жеткізу
процестерінде жүзеге
асырылатын басқа да
материалдық және материалдық
емес операцияларды бақылау,
басқару және жоспарлау туралы
ғылым.
2 В.Г.Дегтяренко Логистика және Логистика – тұтынушының
маркетинг негіздері сұранысымен үздіксіз
(18) түзетілетін, өндірістің
дамуының стратегиялық бағдары
үшін шығармашылықтың бірден –
бір саласы .
3 Е.А.Голиков Маркетинг және Логистика терминінің
логистика (19) этимологиялық позициядан
алғанда logos (ақыл - ой),
logosmos (есеп, жоспар), logo
(сайлау), logistics (есеп
жүргізу өнері) тағы басқалар
сияқты грециялық тамыры бар.
Логистика семантика
позициясының түсінігі ретінде
византиялық император VI Леон
ақылдының (865-912 ж)
әскерлерге өсиетінде болды.
4 О.А.Новиков Логистика (20, с.32)Логистика – нарықтық
С.А.Уваров экономика жүйесінде
ақпараттық және құқықтық,
еңбек, қаржылық, материалдық
ағымдардың жиынтығының
қозғалыс процестерін бақылау
және функционалды басқару,
ұйымдастыру, жоспарлаудың
теориясы мен тәжірибелік
қызметі.
5 Б.А.Аникин Логистика (21. с.32)Логистика Жапондық
кәсіпорындарда сатып алу
жүйесін жақсартуға,
өндірістің және жабдықтаудың
шығындарын төмендетуге
бағытталған Жапониядағы
логистиканы қолдану,
ақпаратты берудің озық
тәсілдері, өндірісте Канбан
жүйесін құруға және осы
жүйемен барлық ел бойынша
өндірістік кәсіпорын желісін
қамтуға мүмкіндік берді.
6 И.Ю.Бенке Қазақстан Маркетингтің бөлігі ретінде
Г.Н.Юльчиева тәжірибесіндегі аналитикалық базасы және
Жапондық сауда жасауменеджменттің негізі болып
өнері (23, с.213) табылып, компанияны қажетті
ақпаратпен қамтамасыз ету.
7 Л.Ф.Бобынина Қазақстан – 2030 Логистика ең үлкен
конференциясының тиімділікті алу мақсатында
материалдары бойыншаэкономика саласының арасында
ППС ИЭФ еңбектерініңжәне кәсіпорын шегінде
жинағы. (24, с.32) циркуляциялық процестерді
және материалдық ағымдарды
басқару және ұйымдастыру,
жоспарлау бойынша қызметтің
сомасы ретінде анықталады.
8 М.П.Гордон Тауар қозғалысы Логистика келесі
саласындағы факторлардың әсерінен дамиды:
логистиканың сатушылар нарығының сатып
функциялары мен алушылар нарығына айналуы,
дамуы. (25, с.5) тауарлардың құрылымының
күрделенуі мен
дифференциялануы, тауар
қозғалысымен байланысты
шығындарды және уақытты
қысқартуға тырысу .
9 Д-р Г.Штабенау Логистика: Бүкіл материалдарды фирма
Проблемалары мен ішінде де, одан тыс жерде
перспективалары. бақылау мен басқарудың
Ғылыми – тәжірибелікнегізгі функциясы.
семинар
баяндамаларының
тезисы Бүкіл
Ресейлік
экономикалық
қауымдастық
басқармасы. (26,
с.9)
10 Жабдықтау Логистика: Бұл өндірістен тұтынуға
мәселелері проблемалары мен дейінгі соңғы өнім мен
бойынша АҚШ перспективалары. аяқталмаған өндіріс қорларын,
инженерлерінің Ғылыми – тәжірибелікшикізат ағымының жоғарғы
қауымдастығы семинар деңгейін бақылау және енгізу,
баяндамаларының жоспарлау мақсатымен екі және
тезисы. (26, с.8 ) бірнеше қызмет түрлерінің
бірігуі.
11 АҚШ өндірісіндегіЛогистика: Бұл материалдық ағымдарды
кәсіпкерлер проблемалары мен оңтайлы басқару міндеттерін
ассоциациясы перспективалары. шешудегі жүйелі тәсіл.
Ғылыми – тәжірибелік
семинар
баяндамаларының
тезисы. (26, с.11)
12 Логиканы басқару Логика: проблемаларыБұл шаруашылық қызметтің
бойынша мен перспективалары.жалпы стратегиясы немесе
американдық одақ Ғылыми – тәжірибелікбәсекелік күрестің бір
семинар құралы, бұл экономикалық
баяндамаларының бәсеке қабілеттілігін
тезисы. (26, с.10) перманентті қамтамасыз ету
және нарықтағы жағдайларға
байланысты материалдық және
ақпараттық ағымдарды
оңтайландыру стратегиясының
жеке қызмет салаларын жабу.
13 Материалды – Логика: проблемаларыБұл экономика саласындағы
техникалық мен перспективалары.бағыт, мұның шегінде
жабдықтауды Ғылыми – тәжірибелікөндірісте, көлікте
басқару бойынша семинар материалдық және ақпараттық
ағылшын ұлттық баяндамаларының ағымдарды басқарудың кешенді
одағы тезисы. (26, с.8-9) жүйесін енгізу мен өңдеу
проблемалары шешіледі.
14 А.М.Гаджинский Логистика негіздері Логистика – кәсіпорынның
(27, с.39) шаруашылық айналымындағы
дайын өнімді, шикізаттың
сақталуын және қозғалысын
басқару процесі.
15 М.П.Гордон Логистика нарығы Логистика - өндіріс және
(25) айналым саласындағы
материалдық ағымдарды
басқаруға негізделетін
шаруашылық қызметтің бағыты.
16 А.Семененко Логистиканың Логистика – функциясы
мағынасы мен мәнін экономикалық ағым процестерін
жан – жақты ұйымдық – талдаулық
түсінуге.(29, с.39) оңтайландыру болып табылатын,
ғылыми – тәжірибелік
қызметтің жаңа бағыты.
17 А.А.Смехов Транспорттық Ғылыми позициясынан
логистиканегіздері. логистика – бұл жаңа ғылыми
(12, с.11) бағыт, өндірістік және
энергетикалық жүйелердегі
материалдық және ақпараттық
ағымдардың қозғалысы
кезіндегі бақылау және
басқару, жоспарлау туралы
зерттеу. Мамандардың ойынша
қазіргі кезде логистикалық
жүйенің дамуындағы. Приоритет
материалдарды жабдықтау
сияқты процестерге беріледі.
Неміс ғылымында Логистика деп – экономикалық және тиімді көзқарастан
шығындардың жылжуын бақылау, жоспарлау, материалдардың, дайын өнімнің,
сонымен қатар олармен байланысты тауарларды өндіріс орнынан тұтыну орнына
дейін клиенттердің талаптарына сәйкес жеткізу туралы ақпараттарды сақталу
процесі түсіндіріледі. Жеткізу – бұл өндіріс процесін қамтамасыз ету үшін
ТМҚ – ды жабдықтау процесі. Осымен байланысты логистика және оның
операциялары тек ТМҚ – ды жабдықтауда ғана емес, өнім өндірісінде, оны
өткізуде де жүргізіледі.
Батыс мамандары логистика негізінде стратегиялық жоспарлау – фирманың
өз бәсекелестерімен күресте ең күшті құрал, себебі логистикалық басқару
механизмін енгізу қаржылық және барлық материалдық қорлардың үнемделуіне
себеп болады деп бекітеді.
Қазақстандық ғылымдар былай деп жазады: Логистиканың ең қолайлы нысаны
белгілі бір шектеулерден өту және клиенттерге қызмет көрсетудің деңгейін
қамтамасыз ете отырып, жүйенің қызмет ету шығындарын оңтайландыру мақсаты
болып табылатын шаруашылық қызметтерді бірегей жүйе ретінде барлық
материалды – техникалық қамтамасыз етудің жиынтығын қарастырады.
Логистика тек барлық материалды – техникалық қамтамасыз етудің
жиынтығын ғана емес, өндіріс процесін де қарастырады.
Жапонияда Канбан - Тура мерзімінде (just in time) жүйесі әрекет
етеді, ол барлық ресурс түрлері қорларының мөлшерін тез қысқартуға және
капитал айналымдылығын тездетуге мүмкіндік береді.
Тәжірибеде: Қорсыз қызметті, білдіретін Жапондық Карбан жүйесін
зерттеу логистикалық жүйені енгізусіз мүмкін болған жоқ. Канбан сөзін
аударғанда арнайы құжат, жазба немесе кесте, сигнал карточкасы,
компьютерлік режимде оған жазылған ақпарат дегенді білдіреді. Ол өндіріске
материалдарды жеткізу қажеттілігін немесе өндірілген тауарлардың өткізу
үшін қажеттілігін көрсетеді.
Канбан түсінігін түсіндіру өндірістік және тауарлық қорларсыз жұмыс
істейтін қандай да болмасын жүйеге жатқызылады, тапсырмалардың тек уақытына
және мөлшеріне, Қазақстан үшін стандартты емес Канбан құжат –
карточкасында өнім жеткізу ырғақтылығы және есебіне құрылған басқару
жүйесі. Канбан жүйесінің мәні барлық зауыттың өндірістік учаскелеріне
график бойынша белгіленген өнімнің көлемін ырғақты шығару үшін қанша қажет
болса, сонша шикізат, материалдар жеткізіліп отыратындығында.
Белгіленген нақты бұйымдардың санын жеткізу туралы бұйрықты беру үшін
құрал ретінде сигнал – арнайы карточка түріндегі ярлык қызмет етеді. Бұл
жүйені шешілетін міндеттердің арнайы сипатына қарай ішкі өндірістік
логистикалық жүйеге қатыстыруға болады. Канбан жүйесінің артықшылықтары
Жапониядағы көлік фирмаларында айқын сезіледі. Әрбір шығарылатын көліктің
бөлшектерінің запастар құны Американдық фирмаларда - бесжүз долларға жетсе,
ал Тайотанык - жетпіс жеті доллар. Канбан жүйесі жоғарғы сапалы өнімді
минималды шығындармен шығаруға мүмкіндік береді. Бұл сыртқы нарықтарда оның
бәсекеге қабілеттілігін жоғарлатады. Басқару саласындағы мамандардың
пікірінше, Жапондық өндіріс кәсіпорындарындағы еңбек өндірісінің өсуі жаңа
технологияны енгізуге және роботтардың көптеген санын қолдануға емес,
көбінесе жақсы ойластырылған өндірісті жабдықтау басқару әдістеріне
байланысты Қазақстан Республикасында қойма шаруашылықтарынсыз және тауар
қорларынсыз жұмыс істеу мүмкін емес сияқты, барлық цивилизациялық әлемде
Жапониядан басқа әлі де қойма шаруашылықтары бар. Бұл жағдайда логистика
қорлардың оңтайлы нормаларын есептеу және ең үнемді, тиімді жабдықтаушылар
мен ұйымды материалдар және құралдар мен жабдықтау жолдарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Нормативтік сілтемелер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...3
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1. БАСҚАРУШЫЛЫҚ ЕСЕПТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1. Қазіргі кезеңде басқарушылық есептің
қажеттігі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 10
1.2 Басқарушылық есептің мақсаттары және методологиялық
негіздер ... ... ...12
1.3 Басқарушылық шешімдерді қабылдауда ақпаратпен қамтамасыз етілуі...18
2 БАСҚАРУ ЕСЕБІ ЖӘНЕ ЛОГИСТИКА, ОЛАРДЫҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
2.1 Логистика мен басқару есебінің өзара
байланысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..22
2.2 Логистика негіздері, оның басқарушылық шешімдерді
қабылдауға
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...24
2.3 Логистикалық шығындар, тауарлы- материалдық қорларды
басқару ... ... ..35
3 БАСҚАРУШЫЛЫҚ ЕСЕБІНДЕГІ ЛОГИСТИКАЛЫҚ ШЫҒЫНДАР,
ҚОРЛАРДЫ ҰСТАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
3.1 Қойма шаруашылығын логистикалық жүйенің элементі ретінде
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
3.2 Қойма меңгерушісінің материалдық
жауапкершілігі ... ... ... ... ... . ... ... ... .46
3.3 Қоймадағы қорлардың түсуінің есебін жүргізу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
3.4 Қорларды қоймадан босатудың есебін жүргізуді ұйымдастыру және
оларды өндіріске есептен
шығару ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 53
3.5 Қойманы ұстаудың релеванттық шығыны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..86
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...93
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 96
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .99
Нормативтік сілтемелер
Осы диссертацияда келесі заң актілері қолданылады:
1. ҚР Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы 2007 жылғы 28
ақпандағы №234-III Заңы
2. ҚР 20.11.1998 жылғы №304-1 Аудиторлық қызмет туралы Заңы (15.01.01
жылғы өзгерістерімен толықтыруларымен қоса)
3. Типовой план счетов бухгалтерского учета. Разработанный в целях
реализации Закона Р.К. от 28.02.2007 г. №234 – III О бухгалтерском учете
и финансовой отчетности Б.Б. № 30 июль 2007 г. с. 40.
4. Закон Р.К. от 28.02.2007 г. №234 – III О бухгалтерском учете и
финансовой отчетности: Модуль Право в Казахстане 01.11. 2007г.
5. ҚР ҚМ Есептілікті дайындау және ұсынудың тұжырымдамалық негіздемесін
бекіту туралы 29.10.2002 жылғы № 542 бұйрығы.
6. Приказ министра финансов Республики Казахстан от 21.06.2007 г. № 217
Об утверждений национального стандарта финансовой отчетности № 2 с. 1-
150.
7. Приказ Министерства Финансов Р.К. № 128 от. 19 марта 2004 г. 1 Об
урверждений типовых форм первичных документов
Анықтамалар
1. Логистика – тұтынушының сұранысымен үздіксіз түзетілетін,
өндірістің дамуының стратегиялық бағдары үшін шығармашылықтың
бірден – бір саласы.
2. Логистика терминінің этимологиялық позициядан алғанда logos
(ақыл - ой), logosmos (есеп, жоспар), logo (сайлау), logistics
(есеп жүргізу өнері) тағы басқалар сияқты грециялық тамыры бар.
3. Логистика семантика позициясының түсінігі ретінде византиялық
император VI Леон ақылдының (865-912 ж) әскерлерге өсиетінде
болды.
4. Логистика – нарықтық экономика жүйесінде ақпараттық және
құқықтық, еңбек, қаржылық, материалдық ағымдардың жиынтығының
қозғалыс процестерін бақылау және функционалды басқару,
ұйымдастыру, жоспарлаудың теориясы мен тәжірибелік қызметі.
5. Логистика – кәсіпорынның шаруашылық айналымындағы дайын өнімді,
шикізаттың сақталуын және қозғалысын басқару процесі.
6. Логистика - өндіріс және айналым саласындағы материалдық
ағымдарды басқаруға негізделетін шаруашылық қызметтің бағыты.
7. Логистика – функциясы экономикалық ағым процестерін ұйымдық –
талдаулық оңтайландыру болып табылатын, ғылыми – тәжірибелік
қызметтің жаңа бағыты.
8. Логистика – тұтынушының сұранысымен үздіксіз түзетілетін,
өндірістің дамуының стратегиялық бағдары үшін шығармашылықтың
бірден – бір саласы .
К І Р І С П Е
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі жағдайда басқарушылық
жұмысын бюджеттеу, жоспарлау, талдау, бақылау және жетілдіру үшін кез –
келген ұйымның басқарушылық есебін жүргізудің қажеттігі мейлінше маңызды.
Оның үстіне, нарықтық экономиканы қалыптастыру міндеті халықаралық рынокқа
шығу үшін экономикалық дамудың көптеген пайымдамаларын халықаралық
стандарттар тұрғысынан қайта қарауды қажет етеді.
Басқарушылық есепті қалыптастырудың маңыздылығы Қазақстанның әлемдік
нарықтық қоғамдастыққа кіруіне және соған орай басшылықтың белгілі бір
шешім қабылдауы үшін қажетті ақпарат алуына мүмкіндік беретін басқарушылық
есепті ұйымдастыруға жаңа талаптар қойылуына байланысты болып отыр.
Халықаралық стандарттарға сай, дамыған елдердегі нарықтың қалыптасу
тәжірибесі менеджерлердің басқарушылық шешім қабылдауда көбінесе
басқарушылық есеп жөніндегі білігіне ғана емес, сонымен бірге логистикаға
да, басқарушылық ішкі жедел есептің мәліметтері бойынша бухгалтер беретін
ақпаратқа да сүйенетінін көрсетеді. Бұл диссертациялық жұмыста товарлық –
материалдық қорларды (ТМҚ) басқарушылық тұрғыдан есептеуді қалыптастырудың
тетіктері, оның мәні, логистикамен өзара байланысындағы бернелері ашып
көрсетіледі. Дегенмен, логистикалық шығындар мен логистикалық менеджменттің
кейбір қырлары, мәселен, бухгалтерлік басқарушылық есеппен байланысы күні
бүгінге дейін шешімін таппай келеді.
Басқарушылық есеп тетігін қалыптастырудағы ізденісті ширату көбіне –
көп басқарушылық есептің іргелі ғылыми бағыттарын ғана емес, сонымен бірге,
логистика сияқты, өндіріс үдерісін басқаруды да дамытуға ықпал етті. Сөйте
тұра, қазіргі жағдайда логистика мен нарықты бөле – жара қарауға болмайды.
Жабдықтаушы - өткізуші, өндірістік және үлестіруші логистика қолданбалы
бағыт алды.Ол ол ма, тіпті өндірісті материалдық – техникалық жағынан
қамтамасыз ету үдерісінде ұйымдардағы материалдық қормен жабдықтау
мәселелерін зерттеу шеңберінде логистикалық шығындарды есептеу Қазақстан
Республикасының ішіндегі ғана емес, одан тысқары жерлердегі өз қызметін
лайық түрде жүзеге асыру үшін де маңызды.
Басқарушылық есеп пен қор басқаруды жабдықтаушы - өткізуші логистикадан
бөле – жара қарауға болмайды. Кеңестіктен кейінгі кезеңнің басты кемшілігі
шығындарды оңтайландыру негізінде қорларды ауыстыруды, басқаруды бақылаудың
екінші кезекке асырылуы болды. Ұйымдарда ақпарттық жүйелер мен басқаруды
бақылау жүйелері пайда болғаннан кейін ғана мұның бәріне тиісті мән
беріліп, іс жүзіне аса бастады. Осыған байланысты материалдық – техникалық
қамтамасыз ету, өндіріс, үлестіру мен өткізу – бір – бірімен өзара
байланысты іс - әрекет, материалдық қорлардың ағынын басқару, солар арқылы
жүзеге асырылып, логистикалық менеджмент жүйесіндегі нарықтық экономика
талаптарына сай жұмсалымдарды қысқарту қағидасы негізінде ресурстарды,
тауар және қызмет рыноктарын пайдалану солар арқылы үйлестіріледі дейтін
пікір қалыптасты.
Кез – келген фирмадағы басқарушылық есептің мақсаты көп ретте оның
амалдарына – ТМҚ тапшылығының ұдайы өсуі жағдайында үнемдеу жолдарын
табуға, өндіріс шығындарын кемітіп, табысты молайтуға үйлеседі. Бұл өндіріс
барысында материалдарды пайдаланатын Қазақстанның фирмалары мен ұйымдарына
толық мәнінде қатысты әрі бұл тұтастай алғанда басқару тетігінің жай –
күйіне ғана емес, сонымен қоса логистикалық менеджментте басқарушылық
шешімдерін дер кезінде қабылдауға да белгілі бір ықпалын тигізеді.
Осыған байланысты республика ұйымдарында жабдықтаушы - өткізуші
логистика әдіснамасын қолданудың өзіндік ерекшелігі бар және қазір оны
зерттеуге лайықты мән беріліп отырған жоқ. Ал, шынтуайтында, оның
нұсқаулықтарын зерделеу бұл ғылым көптеген ұйымдарға ортақ келелі
проблемаларды шешуге, ТМҚ – ны дәл мерзімінде жеткізудің халықарлық
стандарттарының негізгі талаптарын орындауға қажетті әдістемелік амалдардың
жеткілікті қоры бар екенін көрсетеді. Оның үстіне, айналым қаражатының
құрылымын қалыптастыру мен олардың айналымдылығын тездету, материалдық
қорлар мен ресурстар ағынының қозғалысын оңтайландыру және материалдық
игіліктердің сақталуын қамтамасыз ету, кәсіпкерліктегі қорларды ұстауға
жұмсалатын шығындарды азайту тұрғысынан да бұл аса маңызды. Қойманы ұстауға
жұмсалатын шығыстарды есептеу ісін ұйымдастыруға да теориялық және
практикалық тұрғыдан мән берілмей келеді. Осы бір маңызды проблема бойынша
жарық көрген басылымдар да жоқ. Фирмалар мен ұйымдардағы қоймаларды және
қойма шаруашылықтарын ұстауға жұмсалатын шығыстар ұдайы назардан тыс
қалады, сондықтан оларды азайту мақсатындағы жоспарлау, талдау, бақылау
дейтіндер де атымен болмайды. Ал шығыстарды есептеу әдістемесі болмаған
жерде қойма шаруашылығының өзін - өзі өтеуіне де көңіл бөлінбейтіні
белгілі. Кейбір фирмаларда бестен, алтыдан қойма бар. Оларды ұстауға
бірталай шығыс кетеді. Сондықтан әрбір қойманың және тұтастай алғанда –
қойма шаруашылығының өзін - өзі өтеуін қамтамасыз ету – шешімін әлдеқашан
күткен күрмеулі мәселе. Мұның бәрі ТМҚ – мен жабдықтау үдерісіне жұмсалатын
шығындарды азайту мақсатын көздейді, ал ол өндірілген өнімнің өзіндік құнын
кемітуге әсер етіп, нәтижесінде кәсіпкердің табысын арттырады.
Зерттеу жұмыстың мақсаты мен міндеті. Диссертациялық жұмыстың мақсаты:
- Басқарушылық есебін қалыптастыру жүйесін;
- Есептің терминологиясын;
- Менеджерлерді басқарушылық шешімдеррін қабылдауға қажетті ақпаратпен
қамтамасыз ету тәртібін;
- Басқарушылық есеп пен логистикалық менеджменттің ұйым қызметіндегі
үдерістерді пәрменді түрде басқаруды қамтамасыз етудегі рөлін;
- Логистикалық шығындарды басқарушылық тұрғыдан есептеудің бақылаушылық –
ақпараттық рөлін.
Тақырыптың ғылыми зерттеу дәрежесі Басқару есебі, шығындар есебі
халықаралық стандарттар бойынша ерекшеліктері жөнінде зерттеу тақырыбы
бойынша Қ.К.Кеулімжаев, К.Т. Тайгашынова, М.С. Ержанов Ә.Ә.Әбдіманапов,
С.Б.Баймуханова, В.К.Радостовец, Э.О.Нұрсейітов, және О.А.Новиков,
С.А.Уваров А.Н.Родников О.С.Виханский, А.И.Наумов А.А.Смехов В.Г.Дегтяренко
тағы басқа ТМД елдері мен отандық ғалымдар елеулі үлес қосып еңбек сіңірді.
Басқару талдауы жөнінде ТМД елдер мен еліміздің көрнекті ғалымдары
К.Ш. Дүйсенбаев, Ф.С.Сейдахметова, , Н.Ә.Байболтаева, М.С.Ержанов, А.Д.
Шеремет, Н.А.Русак, В.М.Радионова, М.А. Федотова, А.И. Ковалев, С.А.
Стуков және тағы басқа ғалымдардың еңбектерінде кеңінен зерттелінген.
Зерттеу объектілері ретінде. АҚ Таймас Принтхаус типографиясының
2005,2006, 2007 жылдарының мәліметтері алынды.
Зерттеу жұмысының жаңалығы :
- диссертациялық жұмыста товарлық – материалдық қорларды (ТМҚ)
басқарушылық тұрғыдан есептеуді қалыптастырудың тетіктері, оның мәні,
логистикамен өзара байланысындағы бернелері ашып көрсетіледі;
- қойманы ұстауға жұмсалатын шығыстарды есептеу ісін ұйымдастыруға да
теориялық және практикалық тұрғыдан мән берілмей келеді, мұның бәрі
ТМҚ – мен жабдықтау үдерісіне жұмсалатын шығындарды азайту мақсатын
көздейді, ал ол өндірілген өнімнің өзіндік құнын кемітуге әсер етіп,
нәтижесінде кәсіпкердің табысын арттырады.
Жұмыстың көлемі мен құрылымы. Диссертациялық жұмыс үш негізгі бөлімнен,
қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
1. БАСҚАРУШЫЛЫҚ ЕСЕПТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1. Қазіргі кезеңде басқарушылық есептің қажеттігі
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі арналып жасалған экономикалық даму
стратегиясы есеп ісінде жүргізіліп жатқан реформаларға қарқын беріп,
тездетті 1.
Ұйым қызметін басқарумен, шығынды азайтуды, табыс алуды және товар
өндірушінің осы заманғы рыноктағы бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуді
көздеген кәсіпкерлікті дамытумен байланысты басқарушылық есептің
әдістемелік негіздерінің проблемасы осындай жағдайда қажетті ақпаратты
қалыптастыруға белгілі бір көзқараспен қарауды талап етті. Бухгалтерлік
есептің қазіргі қолданыстағы жүйесі барлық деңгейдегі менеджерлерді жедел
ақпаратпен қамтамасыз ете алмайды. Қаржылық есеп, өзінің ерекшелігіне
қарай, құрылымдық буындардың үдерісін іштей басқару үшін жедел ақпарат
беруге дәрменсіз.
Осы заманғы бухгалтерлік есептің маркетингпен үйлеспеуі де елеулі
қиыншылық буғызып отыр. Ұйымдардағы (кәсіпорындардағы) негізгі кемшілік –
нарықтық экономиканың талаптарына сәйкес іштей жедел басқару үшін
ақпаратпен қамтамасыз етудің қалыптасқан жүйесінің жоқтығы. Болашақ теңге
сияқты категория пайдаланылмайды, релеванттық шығындардың есебі алынбайды,
нақты жұмсалымдардың болжалды жұмсалымдардан ауытқуы айқындалмайды, тағы
басқалар. Мұның бәрінің себебі – басқарушылық есептің әдістемелік
негіздерінің жоқтығы. Ұйымдардағы ақпараттық жүйені қамтамасыз етудің
міндеттерін бухгалтерлік есеп атқарады, ал қазіргі нарықтың қалыптасуы
жағдайында бұл міндетті басқарушылық есеп атқаруы тиіс еді. Республиканың
ұйымдарында немесе компанияларында басқарушылық есеп – басқарушылық
бухгалтерия дейтін ұғымның өзі де қолданылмайды.
Осы проблема жөнінде Ресей ғалымдары А.Д.Шеремет пен Н.П.Кондраков:
Отандық практикада әзірге басқарушылық есеп дейтін ұғым қолданылмайды, -
деп өте дұрыс айтқан 2.
Кәсіпкерлік қызметті басқару тетігі технологиялық, жоспарлық, есеп –
сараптамалық ақпарат негізінде жүзеге асырылады. Алдағы уақытта ұйымдағы
құрылымдық буындардың үдерістерін дамыту жоспарын бюджеттеу мен үйлестіру
талдамалық есеп – қисап пен ішкі есептің негізінде атқарылады.
Сонымен бірге басқарушылық персоналын қамтамасыз ету үшін ақпарат
жүйесі қазіргісінен гөрі егжей – тегжейлі түрде берілуі тиіс. Басқару
тетігінің өзі, басқарушылық шешімдерін жүзеге асыруға көмектесетін әдістер,
орындаушыларға ықпал ететін амалдар – басқарушылық есебі ұсынатын
ақпараттық қамтамасыз ету. Нақ осы себепті ұйым ішіндегі керек десеңіз,
өндіріс, жабдықтау және өткізу үдерістерінің ішіндегі ақпараттық қамтамасыз
етуге бағытталған бухгалтерлік есепті жетілдіре беру керек. Қазіргі
жағдайда ақпарат ұйымдағы құрылымдық буындарда жүретін әрбір үдерістің
күнделіктіжай – күйі туралы есеп мәліметтері бойынша әзірленуі тиіс. Мұндай
ақпарат өндірістік, технологиялық операцияларды ойдағыдай жүргізу
мақсатында тек ішкері ғана емес, тысқары жағдаяттарды қысқа мерзімге болжау
үшін қажет.
Кеңестіктен кейінгі бухгалтерлік есептің жағымсыз жағы онда
басқарушылық есепке жеткілікті мән берілмеуінде болды. Оның себебі –
ақпараттық қамтамасыз ету орталықтандырылған түрде тұтас кәсіпорын,
министрлік бойынша жоспардың орындалуын бақылауға бағытталды. Бұрынғы есеп
жүргізудің ең басты кемшілігі – онда ақпараттық қамтамасыз ету өндірістің
әрбір құрылымдық буынының (цехтың), учаскенің ішіндегі басқаруды немесе
жекелеген жұмыс түрлерін орындауды нысанаға алды. Жұмыс түрлері бойынша
қорларды, жұмсалымдарды, табысты, шығысты басқаруға мән берілмейді.
Кәсіпкерліктің тиімділігін арттыру жолдарын, қатаң бәсеке, коммерциялық
құпияны сақтау жағдайында өмір сүру амалдарын іздестіру көзделмеді. Өндіріс
жұмсалымдарын, жұмысты дайындау – жабдықтау үдерістерін есептеудің, әсіресе
өнім өткізуді немесе қызмет көрсетуді есептеудің тиімділігі дейтін ұғым
болған емес. Есептеудің басқарушылық қыры тоталитарлық сипатта болды.
Бухгалтер мемлекеттік бақылаушы мәртебесіне ин болатын. Бухгалтерлік
есептің басты бернесі ұйымның немесе фирманың қаржылық жағдайын бағалаудан
гөрі табыстардың жоспарын бағалауға қажетті нақты деректерді тіркеуге бейім
болды.
Ол ол ма, бухгалтерлік есепті ұйымдастыру проблемасы қаржылық
нәтижелерді емес, жоспардың орындалуын айқындауға қажетті нақты
мәліметтерді бейнелеумен шектелді. Бұрынғы бухгалтерлік есеп одақтық
жоспарлаудың жеткен деңгейден басталатын талаптарын орындайтын.
Алайда, істің бәрі кеңестіктен кейінгі есептің орталықтандырылған
басқару мен мемлекеттік бақылаудан біртіндеп мемлекетті басқарудың құралына
айналуына апарып соқты. Бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттарына
көшкенге дейін бухгалтерлер есептің өзінің, оның ішкі құрылымының
проблемаларымен ғана шектелетін.
Есептің өзіндік проблемаларын бұлайша шешу өте томаға – тұйық әрі
болашағы күңгірт болатын, өйткені есептің мақсаты – фирманы басқаруға
қажетті ақпараттық база жасау екені белгілі. Сондықтан есеп жүргізудің
алдында ұйым үдерістерін қысқа мерзімді болжау үшін жедел және сараптамалық
көрсеткіштерді күшейту міндеті тұр.
1.2 Басқарушылық есептің мақсаттары және методологиялық негіздері
Есеп жүйесін жетілдіру барысында басқарушылық есептің мақсаттарын, рөлі
мен орнын бөліп көрсету керек.
1. Басқарушылық есептің мақсаты.
2. Нарық жүйесіндегі басқарушылық есептің орны мен рөлін айқындау.
3. Басқарушылық есептің мәселелерін ашып көрсету:
• шетелдік тәжірибе (теориясы, әдіснамасы);
• теориялық проблемалар (теория);
• әдіснамалық проблемалар (әдіснама);
• ұйымдастыру проблемалары (басқарушылық есепті қалыптастырудың
нұсқаулықтарын ұйымдастыру).
Қазіргі жағдайда басқарушылық есеп термині өте кең тарап отыр, бірақ
жұрттың көбі оның не нәрсе екенінен мүлдем бейхабар.
Басқарушылық есептің мақсаты – дер кезінде ақпарат жинап, өңдеу және
ұйымдардағы шаруашылық үдерістерін бақылау, жоспарлау және басқару үшін сол
ақпаратты пайдаланушыларды онымен қамтамасыз ету.
Егер қаржылық есеп шаруашылық жүргізуші субъектінің таңдаған есеп
саясаты мен қаржылық есеп – қисаптың халықаралық стандарттарын қатаң
сақтайтын болса, басқарушылық есеп жөніндегі маман тек есептің ғана емес,
сонымен бірге талдаудың да амалдарын, түрлерін, әдістері мен тәсілдерін
таңдауға ерікті. Бақылаушылық есептің басты міндеті - әрбір ұйымдағы
экономикалық үдерістердің мәнін қапысыз ұғып, басшыны немесе менеджерді дер
кезінде қажетті экономикалық ақпаратпен қамтамасыз ету және соонымен бірге
ақыл – кеңес беру.
Қазіргі кезге дейін басқарушылық есептің методологиясына қажетті көңіл
бөлінген жоқ, шоттарды қолдануға, талданған детальданған есеп жүйесіне,
барлық көңіл тек есептің техникалық жағына бөлінді. Басқарушылық есепті
қолдану қажеттілігі туындады; оның есептік, басқарушылық және бақылау
оперативті функцияларын бірдей көтеру керек. Басқару есебінің негізгі
принципі дайындау және ақпаратты ұсыну арқылы кәсіпкерлік қызметті басқару
механизмі сияқты жеткілікті зерттелмеген. Басқару есебі басқару функциясы
сияқты емес, кәсіпкерлік қызметті басқарудың негізгі механизмі ретінде
қарастыруы керек.
Осы сұрақтардың жеткіліксіз өңделуі кәсіпкерлік қызметті басқарудың
нарықтық механизм жүйесінде басқару есебінің ақпараттық- бақылау
функцияларын төмендетеді.
Басқару есебі- әрбір ұйым шегінде басқару үшін қажетті есептік
ақпаратты дайындау және ұсынудың барлық түрлерін қамтитын бухгалтерлік
есептің бөлігі. Көптеген ресейлік ғалымдар басқару есебінде маңызды орынды
өндірістік есеп алады деп есептейді.
Бұл пікірлер толық негізделмеген, себебі басқарушылық есеп ұйым
қызметінің барлық үрдістерінде, сонымен бірге әрбір есеп объектісі бойынша
әр процесс ішінде жүзеге асырылады.
Басқарушылық есеп қаржылық есептің ақпаратын қолданатындығы детальдық
есептік және есептік емес ақпараттың барлық түрлерін қамтитындығы күмән
тудырмайды.
Әртүрлі елде Өндірістік есеп термині Басқарушылық есеп терминіне
ауыстырылды. Басқару есебі тек өндірістік есеппен, өндірістік
бухгалтерияны ақпаратпен қамтамасыз етумен ғана емес, сонымен қатар есептің
барлық басқа объектілерімен де өзара байланысты.
Бухгалтерлік есептің халықаралық тәжірибесі басқарушылық есептің жалпы
жүйеден бөлінуін жиырмасыншы ғасырдың қырықыншы – елуінші жылдарына
қатыстырады. Ең алдымен, бұл кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін көтеру
мәселесімен байланысты болды. Өндірістік есептің өзінің негізгі мақсаттары
бар. Осыған байланысты өндірістік есеп басқарушылық шешімдерді қабылдау
мақсатында, өнім өндіру туралы жұмыс түрлері бойынша шығындар туралы
детальданған ақпараттарды ұсынуда басқарушылық есептің бөлігі болып
табылады (5 - сурет).
Елуінші жылдары өндірістік есеп мәліметтеріне сыртқы емес ішкі
қолданушылар қызығушылық білдіре бастады.
Бұл жағдай кәсіпорын басшылығы үшін өндірістік шығындар туралы
мәліметтердің жинақталуы қаржылық есеп жүйесінде қолданылатын принциптен
ерекшеленетін принцип бойынша жүзеге асырыла бастағандығын анықтады. Бұның
нәтижесі болып басқару есеп жүйесінің пайда болуы табылды. Өндірістік және
басқарушылық есептің арасындағы айырмашылықты түсіне білу керек. Өндірістік
есеп жүйесінде сыртқы есетілік талаптарына жауап беретін ТМҚ – ң құнын
бағалау үшін өндірістік шығындар анықталады, ал басқарушылық есептіің
міндеті болып, дұрыс шешім қабылдау үшін қажетті ұйым ішіндегі атқарушы
тұлғалар үшін тиісті қаржылық ақпаратты дайындау табылады. Бұл тағы да
қаржылық есеппен ғана емес, өндірістік есеппен де ұсынылатын қажетті
ақпаратты алу мақсатында басқарушылық есептің өте икемді, оперативті болуы
керектігін дәлелдейді.
Өндірістік есептің мақсаты
Өндіріс түрлері бойынша шығындар есебін ұйымдастыру
Шығындар Көмекші Қызмет Басқару Тауарларды
есебінің өндіріс көрсететін бойынша өткізу бойынша
таңдалған шығындарыныңөндіріс шығыстардың шығыстар (жұмыс
әдісінен есебі шығындарының есебі (жалпы және қызмет)
шығатын есебі (үстеме және
негізгі шығындардың) әкімшілік
өндіріс шығыстардың)
шығындарының
есебі
(есептік
саясатта)
ЖауапкерПайда Жұмыс Қызметті Пайда болуЖұмыс Пайда болу
шілік болу түрлері тұтынушылаорындары түрлеріорындары
орталықторындарбойынша, р және бойынша және бойынша
ары ы шығыстар шығындардышығындар жұмыстышығындар
бойынша бойыншаорталықтары ұстаушыларесебі , есебі
шығындаршығындабойынша бойынша қызметт
есебі р есебішығындар шығындар і
есебі есебі тұтынуш
ылар
бойынша
шығында
р есебі
Шығындар туралы детальданған Шығындар туралы детальданған
ақпарат алу, жұмыс немесе өнімнің ақпарат алу, шығындарды қысқарту
өзіндік құнын қысқарту бойынша және ұйымның табысын көбейту туралы
басқарушылық шешімдерді қабылдау, басқарушылық шешімдерді қабылдау.
табыс алу, табысты өсіру,
өндірілген өнімнің бәсекеге
қабілеттілігін қамтамасыз ету.
1 – сурет. Өндірістік есептің негізгі мақсаттары
Біздің елдегі ұйымдарға қарағанда батыс елдеріндегі фирмаларды
ұйымдастырушылық басқару жүйесі және бухгалтерия жүйесі өзіне жоспарлы
бөлімнің және талдау қызмет міндеттерінің барлығын алады. Бұл бизнестің
басқарушылық жүйесінде алғашқы орындарды алып отыратын жоғары дәрежелі
бухгалтерлік кадрларға жеткіздіреді. Бұл Батыс елдеріндегі ұйымдардағы
басқарушылық есептің негізгі ерекшеліктері болып саналады. Өндірістік және
басқарушылық есеппен байланысты АҚШ бухгалтері бірігіп, Ұлыстың
басқарушылық есеп бухгалтерлер ассоциациясын құрды.
Қазіргі кезде сыртқы экономикалық орта негізінде құрылған есептің
мақсатын анықтауда сұқпаттар жүргізіліп жатыр. АҚШ – та есеп бастапқыда
несие берушілер облыстарына бағытталған еді, содан кейін инвесторларға
бағыттады және ол соңғы жылдары жаңа нысан таңдалды. Ол – қажетті жедел
ақпараттармен қамтамасыз ету. Осыдан қорытынды – есеп мақсатын өзгерту
басқарушылық есептің жалпы есеп жүйесінен ерекшеленуіне алып келеді.
Сонымен қатар әр елдерде бухгалтерлік есептің жетістіктеріне әр түрлі
тәсілдермен жетеді.
1.3 Басқарушылық шешімдерді қабылдауда ақпаратпен қамтамасыз етілуі
Басқарушылық шешімдерді қабылдауда менеджерлердің ақпараттық қамтамасыз
етілуі, ұйымның ақпараттық жүйесінің біріккен элементтері болып табылатын
мәліметтер банкісін құру қажеттілігін тудырады. Тек басқару есебі жедел
ішкі есепті жүргізе отырып ақпараттарды дайындау бойынша талаптарды
қамтамасыз етеді. Негізінде басқаруды қамтамасыз ету үшін ұйымның
менеджерлеріне ақпаратқа жеңіл жол ашып беретін сақтау орнын құру қажет.
Қазақстандық ғалым Н.К.Мамыровтың айтуы бойынша Ақпаратты реттеу әдісі
ретінде екі сипатта болуы мүмкін. бір жағынан, ол барлық бұрын келтірілген
реттеу әдістерінің қажетті элементі және оны іске асыру негізі және бақылау
құралы болып табылады; басқа жағынан, тұтынушы іс - әрекетінің өзгеру
құралы ретінде шығатын өзіндік мағынасын білдіреді 4. Осыған байланысты
ақпаратты қолданушыларды ішкі және сыртқы деп топқа бөлуге болады. Біз
ақпараттық жіктелуін келтірдік (4 - сурет), онда Қазақстанның
экономикасының әртүрлі саласындағы қызметпен қызығатын тұлғалар үшін
ақпараттың әртүрлері көрсетілген.
а т
А қ п а р
Ішкі Сыртқы
Сапалық Сандық
Есептік Есепті
емес
Нормативті- Бастапқы
анықтамалық Жоспарлы құжаттылық
Оперативтік Ішкі Басқарушы- Қаржылық
Есеп Есеп лық есеп есеп
ағым
Ақпараттық
2 – сурет. Басқарушылық ақпараттың жіктелуі.
Ақпарат сандық және сапалық болуы мүмкін. Сандық болып сан түрінде
көрсетілген ақпараттар жатады. Сапалы ақпараттарға мысалы ретінде
көрсеткіштер, штамптар, сапа белгілері, сорттар және т.с.с. табылуы мүмкін,
және бұл ақпараттың дұрыстығына жатады. Бухгалтерлік есеп ең біріншіден
сандық ақпаратты ұсынады және ақша бірліктеріндегі мәліметтерді көрсетуімен
ерекшеленеді. Бірақ, бұл жерде нақты айту қиын, себебі егер менеджерге
шешім қабылдауға көмектесетін болса, бухгалтерлік есептілікке жиі ақшалық
емес ақпарат енгізіледі. Сонымен бірге ақпарат есептік және есептік емес
болуы мүмкін.
Ұйымда оперативтік ақпарат сүтті немесе етті өңдеуде, нан пісіруде,
көмір, бидай тасымалдау кезінде маңызды роль алады.
Мерзімі бойынша ұсынылған ақпарат оперативті, яғни ішкі қолдану үшін
уақтылы болуы мүмкін. Оперативтік ақпарат оперативтік есепті шығыс
мәліметтерімен қамтамасыз етеді. Сонымен бірге ішкі есептің жүйесін құрады,
басқарушылық есептің механизмін қалыптастырады.
Басқару процесінің бөлігі болып табылатын ішкі есеп мыналарға рұқсат
ететін маңызды ақпаратты береді:
• Жұмыс түрлері бойынша ағымдағы операцияларды бақылауға;
• Шығындарды жоспарлауға, шығындарды үнемдеудің талдауын жүргізуге,
келешектегі іс - әрекеттерді анықтауға, бюджет құруға;
• Ресурстарды оңтайлы қолдануға;
• Әрбір орындалған жұмыстың нәтижесін өлшеп, бағалауға;
• Шешім қабылдауда субъективтілікті жоюға;
• Басқарушылық есептің ішкі жедел бағытын жақсартуға;
• Ақпараттың сенімділігін жоғарлатуға.
Басқару бухгалтериясында басқарушылық ақпараттың сапасын бағалауға
мүмкіндік беретін бірнеше концепциясы қолданылады.
Ақпараттың сапалық сипаттамасының ерекше маңызы бар. Бұл жерде
басқарушылық ақпараттың сенімділігі, объективтілігі, өзуақтылығы, бағалығы,
тиімділігі маңызды роль ойнайды.
Ақпарат есептік болуы мумкін, мысалы, тиеуге ұсынылған вагон үшін
клиенттің төлемі, немесе есептік емес – жүк тиеуге техниканы ұсыну.
Ұйымдарда нормативті – анықтамалық ақпарат болады – оперативті есепте
қолданылатын (смен бойынша, күнделікті) өнімдерді өткізудегі тауар
айналымы, жүк айналымы.
Сонымен қатар, ұйымдарда есептік ақпарат жоспарлымен тығыз байланысты -
өнім өндіруді жабдықтау жоспары, тиеп жіберу, орау жоспары. Компания өнімді
тиеуге шотты клиенттке ұсынар алдында, әрбір клиенттің қарыздарының болуы,
оның жабылу мерзімі туралы білуі міндетті. Уақтылы төлемеген жағдайда дұрыс
басқарушылық шешім қабылдануы керек. Бұл ақпарат сыртқы болады, себебі
клиент компаниядан тыс жерде. Ақпаратты ұсыну уақтылығы оның тиімділігі
сөзсіз маңызды.
Қазіргі жағдайда ақпараттың жүйеленуі маңызды проблема болып табылады.
Ресейлік ғалымдар О.С.Виханский, А.И.Наумов былай деп жазады: Ұйымдағы
басқару адамдар арқылы жүзеге асырылады. Менеджердің қолындағы басқару
құралдарының маңыздысының бірі болып оның қолданысындағы ақпарат табылады.
Осы ақпаратты қолдана, бере отырып және кері сигналды ала отырып, ол
жұмысшыларды ынталандырады және басқарады. Көптеген нәрсе оның ең тиімді
жолмен ақпаратты беру қабілетінен байланысты болады. Беру тиімділігі
берілген ақпараттың кімге ол арналған соның қалай қабылдануымен өлшенеді.
Берілген ақпараттың тиімділігі уақтылы басқарушылық шешім қабылдау үшін
оның тиімділігін анықтайды.
Осыған байланысты ақпараттың сенімділігі мен сапасы басқару есебінде
ерекше роль алады және басқарушылық шешімдердің дұрыс қабылдануына әсер
етеді.
Берілген сұрақ бойынша былай деп есептейміз:
• Қолданушы үшін бағалық немесе мағыналық бухгалтерлік ақпараттың
қолданушы үшін шешім қабылдауда жеткілікті роль алатындығын
қарастырады;
• өз уақтылығы – бұл ақпараттың қолданушыға басқа уақытта емес өз
уақытында жаңа болып түсуі керек, керісінше болған кезде ол ақпарат
жағдайды нақты белгілемейтін болады;
• бағалық қолданушыға оның берген бағасының қаншалықты дұрыс, сенімді
екендігін білу үшін қажет;
• бухгалтерлік ақпараттың сенімділігі есеп объектісінің қызметінің
экономикалық жағдайын адекватты бейнеленуін білдіреді.
Басқару үшін бухгалтерлік ақпараттың тиімділігі, бағалығы, сенімділігі,
жоспарлауды, талдауды, болжауды жүргізудің уақтылығын бухгалтерлік есептің
принципі қамтамасыз етеді. Осыған байланысты ақпараттың сенімділік
дәрежесін, оның сандық және сапалық көрсеткіштерін анықтап алу қажет.
Ақпараттың өз уақтылығы өндіріс процесін басқаруда маңызды роль алады.
2 БАСҚАРУ ЕСЕБІ ЖӘНЕ ЛОГИСТИКА, ОЛАРДЫҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
2.1 Логистика мен басқару есебінің өзара байланысы
Елде нарақтық экономиканың дамуы басқарушылық есептің қалыптасуын
тудырды, сонымен қатар менеджмент процесіне үлкен әсерін тигізді.
Логистика ғылымы менеджмент стратегиясына белгілі бір өзгертулер
енгізеді. Логистика бойынша атақты маман А.А.Смехов былай деп бекітеді:
Өндірісті логистикалық басқарудың екі аспектісін болу қажет: кәсіпорынның
технологиялық процестерін басқару және кәсіпкерлік қызметті басқарудың
ұйымдық құрылымын құру.
Қазіргі жағдайларда рентабельділік, сонымен бірге өзін -өзі
қаржыландыру, табысты өсіру негізінде басқару принциптері өзгереді.
Бұл жағдайда басқару типі маңызды роль алады деп есептейді Т.Ю.Базаров,
- бұл басқарушылық шешімдердің қалай қабылданатындығы (басқарушылық форма)
және қандай әдіспен іске асырылатындығының сипаттамасы. Бұл жерде өнім
өндірісі және жұмыс түрлері бойынша шығындарды төмендетудегі резервтерді
анықтау мақсатында басқару талдауын жүргізу, басқару тиімділік принципіне
жету үшін қажетті сенімді, оперативті, тиімді есептік ақпараттың мәні
өседі. Осының бәрі кәсіпкерлік қызметті басқарудың нарықтық механизмінің
құрамдас бөлігі ретінде басқарушылық есепке сапалы жаңа тәсілдерді талап
етеді.
Басқару тиімділік принципі тиімді ақпарат қажеттілігін және сонымен
бірге басқарушылық есепті жүргізуді алдын – ала анықтады.
Басқарудың барлық рычагтары – бұл әдіс, оның көмегімен басқарушылық
шешімдер іске асырылады, атқарушыларға әсер ететін құралдар.
Ең біріншіден бұл басқару бухгалтериясындағы бухгалтермен ұсынылатын
ақпараттық байланыстар, бұның негізінде талап етілетін талдау жүргізіледі,
жағдай бағаланады, оң сәттерде ынталандыру жүзеге асырылады.
Басқару есебінің функциялары басқару есебінің мәнін түсінуге тәуелді
болады. Басқару функциясынан және орындалатын ұйымдық жұмыстан жоспардың
қайта қарастырылуы немесе басқару тиімділігінің анықталуы мүмкін. Бұл
жағдайда ынталандыру жалғасады. Басқару функцияларына жоспарлауды, жоспарды
орындау бағасын, ұйымдық жұмысты және ақпараттық қамтамасыз етілуді
жатқызады.
Жоспарлау – күтілетін коммерциялық мәмілелердің және келешектегі басқа
экономикалық жағдайлардың және оның қызметке әсерінің мәнін түсініп, оны іс
- әрекет схемасын құру үшін негіз ретінде қолдану. Субъект келешекте соған
еру керек. Сәтті құрылған бюджет жоспарлары немесе сметалар икемді болуы
керек, қажетті кезде оларды өзгерте алу үшін.
Бюджет – жоспарын орындау бағасы - әртүрлі өткен және келешектегі
операцияларды, жағдайларды талдау және бақылау. Бюджеттеу, жоспарлаудың
кемшіліктері немесе керісінше жоспарлауда тиімділікке жету, мақсатқа жету
анықталады.
Бақылау – ақпараттық ағымдарды, қаржылық ағымдарды, материалдық
ағымдарды, шығындарды және тағы басқа бақылауға, ТМҚ – ң болуын
ұйымдастыруға қатысты сенімді, тиімді қаржылық ақпараттар жоспарының
орындалуын тексеруді қамтамасыз ету.
Айта кететін жайт, жоспар – сметалар, бюджеттер ғана емес, сонымен
бірге қорытынды ақпарат та әкімшілік үшін дайындалады, сонымен қатар
оперативті ақпарат, өндірістік тапсырмалар көлемін орындаудың тәуліктік,
смендік көлемі, ақша ағымдарының түсуі, өнімді тиеп жіберу және жабдықтау.
Осының барлығының басқарушылық шешімдерді қабылдау кезінде басқарушының
бақылау функциялары үшін үлкен маңызы бар.
Бақылаудың мақсаты – жоспардан, сметадан ауытқуды анықтауды жүзеге
асыру, белгіленген жұмыстар шегінде бюджетті құру, болашақта күтілетін
экономикалық жағдайларды анықтау.
Фирманың қызметі туралы сенімді және мазмұнды ақпаратты, өнім өндірісі
және өткерілуі жоспарын қалыптастыру. Өндірісті жүзеге асыруға дейінгі
жоспар және жұмыстарды түрлері бойынша орындау ақпараты ішкі
пайдаланушыларға, менеджерлерге, басқарушыларға контроллингті жүзеге
асыру үшін қажет.
Контроллинг – фирма қызметінің нәтижелері мен соңғы мақсаттарына жету
процесін басқару жүйесі.
Контроллинг басқару, билеу деген мағынаны білдіреді. Фирмалардың
қызметінің жағымсыз нәтижелерін болдырмау, кезең шығындарын және шығыстарын
үнемдеуді қамтамасыз ету үшін ішкі есеп пен ішкі есептілік негізінде ішкі
шаруашылық резервтерді анықтау мақсаттарында.
Ішкі есептілік – белгілі бір уақыт аралығында бөлімдердің қызмет
нәтижесін сипаттайтын өзара байланысты экономикалық көрсеткіштердің жүйесі.
Тауар өндіретін фирмаларға тән өнім өндірісі, оның өткерілуі бойынша тәулік
сайын есептілікті құруды ішкі есептілікке жатқызу керек. Ішкі ақпарат
негізінде тәулік сайын бақылау жүргізіледі. Осы арқылы басшы істердің нақты
жағдайын анықтайды, болашақта тез шешіп, шығындарды төмендету мен табысты
көбейту бойынша шараларды қабылдау қажетті анықталған жағымсыз процестерге
өз назарын шоғырландырады.
2.2 Логистика негіздері, оның басқарушылық шешімдерді қабылдауға әсері
Логистика ағылшын тілінен аударғанда жабдықтау дегенді білдіреді.
Қазіргі кезде экономикалық әдебиеттерде екі кестеде жинақталған логистика
түсінігінің көптеген анықтамалары келтірілген. Француз мамандары
логистиканы белгіленген орында, белгіленген мерзімде (уақытта) аз шығын
шығарып қажетті өнім санын алу мақсатындағы әртүрлі қызмет түрлерінің
жиынтығы ретінде түсіндіреді.
2. Әртүрлі авторлармен ашылатын логистика түсінігі, оның анықтамалары
№ Авторы Қайнар көзі Анықтамасы
1 2 3 4
1 А.Н.Родников Логистика: Логистика (logistics)
Терминологиялық қоймалық, тасымалдау
сөздік (17) материалдарды, шикізатты
өндіріс кәсіпорынына дейін
жеткізу, кәсіпорын ішінде
шикізатты, материалдарды
өңдеу, дайын өнімді
тұтынушыға дейін жеткізу
процестерінде жүзеге
асырылатын басқа да
материалдық және материалдық
емес операцияларды бақылау,
басқару және жоспарлау туралы
ғылым.
2 В.Г.Дегтяренко Логистика және Логистика – тұтынушының
маркетинг негіздері сұранысымен үздіксіз
(18) түзетілетін, өндірістің
дамуының стратегиялық бағдары
үшін шығармашылықтың бірден –
бір саласы .
3 Е.А.Голиков Маркетинг және Логистика терминінің
логистика (19) этимологиялық позициядан
алғанда logos (ақыл - ой),
logosmos (есеп, жоспар), logo
(сайлау), logistics (есеп
жүргізу өнері) тағы басқалар
сияқты грециялық тамыры бар.
Логистика семантика
позициясының түсінігі ретінде
византиялық император VI Леон
ақылдының (865-912 ж)
әскерлерге өсиетінде болды.
4 О.А.Новиков Логистика (20, с.32)Логистика – нарықтық
С.А.Уваров экономика жүйесінде
ақпараттық және құқықтық,
еңбек, қаржылық, материалдық
ағымдардың жиынтығының
қозғалыс процестерін бақылау
және функционалды басқару,
ұйымдастыру, жоспарлаудың
теориясы мен тәжірибелік
қызметі.
5 Б.А.Аникин Логистика (21. с.32)Логистика Жапондық
кәсіпорындарда сатып алу
жүйесін жақсартуға,
өндірістің және жабдықтаудың
шығындарын төмендетуге
бағытталған Жапониядағы
логистиканы қолдану,
ақпаратты берудің озық
тәсілдері, өндірісте Канбан
жүйесін құруға және осы
жүйемен барлық ел бойынша
өндірістік кәсіпорын желісін
қамтуға мүмкіндік берді.
6 И.Ю.Бенке Қазақстан Маркетингтің бөлігі ретінде
Г.Н.Юльчиева тәжірибесіндегі аналитикалық базасы және
Жапондық сауда жасауменеджменттің негізі болып
өнері (23, с.213) табылып, компанияны қажетті
ақпаратпен қамтамасыз ету.
7 Л.Ф.Бобынина Қазақстан – 2030 Логистика ең үлкен
конференциясының тиімділікті алу мақсатында
материалдары бойыншаэкономика саласының арасында
ППС ИЭФ еңбектерініңжәне кәсіпорын шегінде
жинағы. (24, с.32) циркуляциялық процестерді
және материалдық ағымдарды
басқару және ұйымдастыру,
жоспарлау бойынша қызметтің
сомасы ретінде анықталады.
8 М.П.Гордон Тауар қозғалысы Логистика келесі
саласындағы факторлардың әсерінен дамиды:
логистиканың сатушылар нарығының сатып
функциялары мен алушылар нарығына айналуы,
дамуы. (25, с.5) тауарлардың құрылымының
күрделенуі мен
дифференциялануы, тауар
қозғалысымен байланысты
шығындарды және уақытты
қысқартуға тырысу .
9 Д-р Г.Штабенау Логистика: Бүкіл материалдарды фирма
Проблемалары мен ішінде де, одан тыс жерде
перспективалары. бақылау мен басқарудың
Ғылыми – тәжірибелікнегізгі функциясы.
семинар
баяндамаларының
тезисы Бүкіл
Ресейлік
экономикалық
қауымдастық
басқармасы. (26,
с.9)
10 Жабдықтау Логистика: Бұл өндірістен тұтынуға
мәселелері проблемалары мен дейінгі соңғы өнім мен
бойынша АҚШ перспективалары. аяқталмаған өндіріс қорларын,
инженерлерінің Ғылыми – тәжірибелікшикізат ағымының жоғарғы
қауымдастығы семинар деңгейін бақылау және енгізу,
баяндамаларының жоспарлау мақсатымен екі және
тезисы. (26, с.8 ) бірнеше қызмет түрлерінің
бірігуі.
11 АҚШ өндірісіндегіЛогистика: Бұл материалдық ағымдарды
кәсіпкерлер проблемалары мен оңтайлы басқару міндеттерін
ассоциациясы перспективалары. шешудегі жүйелі тәсіл.
Ғылыми – тәжірибелік
семинар
баяндамаларының
тезисы. (26, с.11)
12 Логиканы басқару Логика: проблемаларыБұл шаруашылық қызметтің
бойынша мен перспективалары.жалпы стратегиясы немесе
американдық одақ Ғылыми – тәжірибелікбәсекелік күрестің бір
семинар құралы, бұл экономикалық
баяндамаларының бәсеке қабілеттілігін
тезисы. (26, с.10) перманентті қамтамасыз ету
және нарықтағы жағдайларға
байланысты материалдық және
ақпараттық ағымдарды
оңтайландыру стратегиясының
жеке қызмет салаларын жабу.
13 Материалды – Логика: проблемаларыБұл экономика саласындағы
техникалық мен перспективалары.бағыт, мұның шегінде
жабдықтауды Ғылыми – тәжірибелікөндірісте, көлікте
басқару бойынша семинар материалдық және ақпараттық
ағылшын ұлттық баяндамаларының ағымдарды басқарудың кешенді
одағы тезисы. (26, с.8-9) жүйесін енгізу мен өңдеу
проблемалары шешіледі.
14 А.М.Гаджинский Логистика негіздері Логистика – кәсіпорынның
(27, с.39) шаруашылық айналымындағы
дайын өнімді, шикізаттың
сақталуын және қозғалысын
басқару процесі.
15 М.П.Гордон Логистика нарығы Логистика - өндіріс және
(25) айналым саласындағы
материалдық ағымдарды
басқаруға негізделетін
шаруашылық қызметтің бағыты.
16 А.Семененко Логистиканың Логистика – функциясы
мағынасы мен мәнін экономикалық ағым процестерін
жан – жақты ұйымдық – талдаулық
түсінуге.(29, с.39) оңтайландыру болып табылатын,
ғылыми – тәжірибелік
қызметтің жаңа бағыты.
17 А.А.Смехов Транспорттық Ғылыми позициясынан
логистиканегіздері. логистика – бұл жаңа ғылыми
(12, с.11) бағыт, өндірістік және
энергетикалық жүйелердегі
материалдық және ақпараттық
ағымдардың қозғалысы
кезіндегі бақылау және
басқару, жоспарлау туралы
зерттеу. Мамандардың ойынша
қазіргі кезде логистикалық
жүйенің дамуындағы. Приоритет
материалдарды жабдықтау
сияқты процестерге беріледі.
Неміс ғылымында Логистика деп – экономикалық және тиімді көзқарастан
шығындардың жылжуын бақылау, жоспарлау, материалдардың, дайын өнімнің,
сонымен қатар олармен байланысты тауарларды өндіріс орнынан тұтыну орнына
дейін клиенттердің талаптарына сәйкес жеткізу туралы ақпараттарды сақталу
процесі түсіндіріледі. Жеткізу – бұл өндіріс процесін қамтамасыз ету үшін
ТМҚ – ды жабдықтау процесі. Осымен байланысты логистика және оның
операциялары тек ТМҚ – ды жабдықтауда ғана емес, өнім өндірісінде, оны
өткізуде де жүргізіледі.
Батыс мамандары логистика негізінде стратегиялық жоспарлау – фирманың
өз бәсекелестерімен күресте ең күшті құрал, себебі логистикалық басқару
механизмін енгізу қаржылық және барлық материалдық қорлардың үнемделуіне
себеп болады деп бекітеді.
Қазақстандық ғылымдар былай деп жазады: Логистиканың ең қолайлы нысаны
белгілі бір шектеулерден өту және клиенттерге қызмет көрсетудің деңгейін
қамтамасыз ете отырып, жүйенің қызмет ету шығындарын оңтайландыру мақсаты
болып табылатын шаруашылық қызметтерді бірегей жүйе ретінде барлық
материалды – техникалық қамтамасыз етудің жиынтығын қарастырады.
Логистика тек барлық материалды – техникалық қамтамасыз етудің
жиынтығын ғана емес, өндіріс процесін де қарастырады.
Жапонияда Канбан - Тура мерзімінде (just in time) жүйесі әрекет
етеді, ол барлық ресурс түрлері қорларының мөлшерін тез қысқартуға және
капитал айналымдылығын тездетуге мүмкіндік береді.
Тәжірибеде: Қорсыз қызметті, білдіретін Жапондық Карбан жүйесін
зерттеу логистикалық жүйені енгізусіз мүмкін болған жоқ. Канбан сөзін
аударғанда арнайы құжат, жазба немесе кесте, сигнал карточкасы,
компьютерлік режимде оған жазылған ақпарат дегенді білдіреді. Ол өндіріске
материалдарды жеткізу қажеттілігін немесе өндірілген тауарлардың өткізу
үшін қажеттілігін көрсетеді.
Канбан түсінігін түсіндіру өндірістік және тауарлық қорларсыз жұмыс
істейтін қандай да болмасын жүйеге жатқызылады, тапсырмалардың тек уақытына
және мөлшеріне, Қазақстан үшін стандартты емес Канбан құжат –
карточкасында өнім жеткізу ырғақтылығы және есебіне құрылған басқару
жүйесі. Канбан жүйесінің мәні барлық зауыттың өндірістік учаскелеріне
график бойынша белгіленген өнімнің көлемін ырғақты шығару үшін қанша қажет
болса, сонша шикізат, материалдар жеткізіліп отыратындығында.
Белгіленген нақты бұйымдардың санын жеткізу туралы бұйрықты беру үшін
құрал ретінде сигнал – арнайы карточка түріндегі ярлык қызмет етеді. Бұл
жүйені шешілетін міндеттердің арнайы сипатына қарай ішкі өндірістік
логистикалық жүйеге қатыстыруға болады. Канбан жүйесінің артықшылықтары
Жапониядағы көлік фирмаларында айқын сезіледі. Әрбір шығарылатын көліктің
бөлшектерінің запастар құны Американдық фирмаларда - бесжүз долларға жетсе,
ал Тайотанык - жетпіс жеті доллар. Канбан жүйесі жоғарғы сапалы өнімді
минималды шығындармен шығаруға мүмкіндік береді. Бұл сыртқы нарықтарда оның
бәсекеге қабілеттілігін жоғарлатады. Басқару саласындағы мамандардың
пікірінше, Жапондық өндіріс кәсіпорындарындағы еңбек өндірісінің өсуі жаңа
технологияны енгізуге және роботтардың көптеген санын қолдануға емес,
көбінесе жақсы ойластырылған өндірісті жабдықтау басқару әдістеріне
байланысты Қазақстан Республикасында қойма шаруашылықтарынсыз және тауар
қорларынсыз жұмыс істеу мүмкін емес сияқты, барлық цивилизациялық әлемде
Жапониядан басқа әлі де қойма шаруашылықтары бар. Бұл жағдайда логистика
қорлардың оңтайлы нормаларын есептеу және ең үнемді, тиімді жабдықтаушылар
мен ұйымды материалдар және құралдар мен жабдықтау жолдарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz