Орта ғасырлардағы Азия, Африка елдерінің тарихы пәні бойынша семинар сабақтарына арналған оқу әдістемелік құрал
1. Шығыс пен батыс елдеріндегі ортағасырлардағы феодалдық қатынастардың ерекшеліктері
2. VI.Ш ғасырлардағы Арабия
3. Жапонияда феодалдық қатынастардың қалыптасуы
4. ІІІ.ХІ ғасырлардағы Қытай
5. ІІІ.Х ғасырлардағы Корея
6. Ерте орта ғасырлардағы Үндістан
7. X.XV ғ.ғ. Жапония
8. Монғолдар мен монғол шапқыншылықтары
9. Х.ХV ғ.ғ. Қытай.
10. Х.ХV ғ.ғ. Иран
2. VI.Ш ғасырлардағы Арабия
3. Жапонияда феодалдық қатынастардың қалыптасуы
4. ІІІ.ХІ ғасырлардағы Қытай
5. ІІІ.Х ғасырлардағы Корея
6. Ерте орта ғасырлардағы Үндістан
7. X.XV ғ.ғ. Жапония
8. Монғолдар мен монғол шапқыншылықтары
9. Х.ХV ғ.ғ. Қытай.
10. Х.ХV ғ.ғ. Иран
226 жылыИранда билікке Сасанидтер әулеті келді. Сасанидтердің атымен Иранның қайтадан гүлденуі, Византиямен кескілескен үздіксіз күрестері байланысты. Сасанидтер мемлекетінің негізін салушы Фарс ауданынның князі Ардапшр. Ардашир билікке зорастризм дінінің ықпалды ақсүйектерінің көмегімен келді. Иранның оңтүстігіндегі және шығысындағы әлі де бостандығын сақтап отырған көптайпалы шаруалар Сасанидтерге ұзақ уақыт негізгі әскери күшін беріп отырды. Сасанидтер мемлекетінің шегарасының қалыптасуы бірнеше онжылдықтарға созылып, Ардаширдың мұрагері Шапур I (241-272 ж.ж.) тұсында аяқталды. Оның тұсында Сасанидтер державасының құрамына Армения, Хорасанның негізгі белігі, Месопатамияның бірқатар аудандары т.б. жерлер қосылды. Сасанидтер мемлекеті орталықтанған мемлекет болды. Ел губернаторлар басқарған 18 сатрапқа бөлінді. Губернаторды патша тағайындады және түгелдей оның билігінде болды. Сасанидтер мемлекеті қаржыға баса назар аударды. Тұрғындардан жер және жан басы салығы жиналды. Салықтарды жинауға чиновниктер штаты ұйымдастырылды. Жаңа әулеттің астанасы Персополь қаласы болды. Бірақ Месопатамиядағы үздіксіз күрестерге байланысты патша резвденциясы Тигр өзені жағасындағы шекаралық Ктесифон қаласы болды. Мемлекетті шахиншах басқарды.
2. Иранның әлеуметтік-экономикалық дамуы. Сасанидтер тұсында Иран экономикалық жағынан дамыған ел болды. Византиямен, Үндістанмен, Орта Азиямен сауда қатынастарын жандандыра түсті. Ежелгі парсы - эллиндік дәстүрлерді сақтап қалған көне қалаларда жоғары сапалы қолөнер бұйымдарының өндірісі дамыды. Иран кілем, жібек, парша, жүн маталарымен, қару-жарақ шығарумен зергерлік бұйымдарымен аты шықты. Елде құлиеленушілік кең тарады. Құлдар ирригациялық құрылыстарда, патша мен ақсүйектердің жерлерін өңдеуде қолданылды. Құл сату сауданың пайдалы саласына айналды. Сасанидтер кезінде феодализм өсіп нығая түсті. Орталықтанған мемлекеттің құрылуымен бір қатарда сословиелік жүйе қалыптасты. Ел тұрғындары 4 сословиелік топқа бөлінді. Бірінен екіншісіне өту қиын болды. Алғашқы үшеуі - абыздар, әскерилер және чиновниктер ерекше артықшылықты, жеңілдіктерді пайдаланды. Олар салық төлемеді, міндеткерлік атқармады, тек өздерінін тұрақты қызметін атқарды. Төртінші сословиеге халық енді: Оларға алым-салық төлейтін, міндеткерлік өтейтін шаруалар мен қалалықтар жатты. Шаруалар қауымын "наф" деп атады. Мұндағы барлық шаруаны "шахиншах бандак" (шахишиах құлдары) деп атады.
2. Иранның әлеуметтік-экономикалық дамуы. Сасанидтер тұсында Иран экономикалық жағынан дамыған ел болды. Византиямен, Үндістанмен, Орта Азиямен сауда қатынастарын жандандыра түсті. Ежелгі парсы - эллиндік дәстүрлерді сақтап қалған көне қалаларда жоғары сапалы қолөнер бұйымдарының өндірісі дамыды. Иран кілем, жібек, парша, жүн маталарымен, қару-жарақ шығарумен зергерлік бұйымдарымен аты шықты. Елде құлиеленушілік кең тарады. Құлдар ирригациялық құрылыстарда, патша мен ақсүйектердің жерлерін өңдеуде қолданылды. Құл сату сауданың пайдалы саласына айналды. Сасанидтер кезінде феодализм өсіп нығая түсті. Орталықтанған мемлекеттің құрылуымен бір қатарда сословиелік жүйе қалыптасты. Ел тұрғындары 4 сословиелік топқа бөлінді. Бірінен екіншісіне өту қиын болды. Алғашқы үшеуі - абыздар, әскерилер және чиновниктер ерекше артықшылықты, жеңілдіктерді пайдаланды. Олар салық төлемеді, міндеткерлік атқармады, тек өздерінін тұрақты қызметін атқарды. Төртінші сословиеге халық енді: Оларға алым-салық төлейтін, міндеткерлік өтейтін шаруалар мен қалалықтар жатты. Шаруалар қауымын "наф" деп атады. Мұндағы барлық шаруаны "шахиншах бандак" (шахишиах құлдары) деп атады.
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.: Ф.М.Ацамба.,З.Г.Лапина, М.С.Майер. -М.,МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М.,1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М.,1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
5. История Востока В 3-х томах /ІІ-том Восток в средние века М.,РАН-1995 М.,РАН-1998.
6. История средних веков (под ред. Сказкина) М.,88
7. С.А.Тортаев. Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы А.1998ж.
8. История стран зарубежной Азии. Л.,1970.
9. Жуков Е.И. История Японии. М.,1969.
10. История Японии (с древнейших времен до наших дней) М.,1988.
11. История Японии. 2-х томах.Т-І М.,1998.
Семинар сабақтарына қолданылатын әдебиеттер тізімі:
Негізгі:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.: Ф.М.Ацамба.,З.Г.Лапина, М.С.Майер. -М.,МГУ, 1987
2. СеменовВ.Ф. Историясреднихвеков.-М.,1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М.,1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
5. История Востока В 3-х томах /ІІ-томВостоквсредниевекаМ.,РАН-1995
6. История Востока В 3-х томах/ Ш-том Восток на рубеже средних веков и нового времени. М.,РАН-1998.
7. Средневековый Восток: история, культура, источниковедение. М.,1980.
8. История средних веков (под ред. Сказкина) М.,88
9. С.А.Тортаев. Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы А. 1998ж.
10. Феномен восточного деспотизма. Структура управления и власти. М.,1993.
11.История стран зарубежной Азии. Л.,1970.
12. Васильев Л.С. История религии Востока. М.,1988.
13. Дьяков И.М. Пути истории. М, 1994.
Қосымша:
14. История Индии в средние века М.,1967. 15.Неру Дж. Откритие Индии М.,1995.
16. Антонова К.А., Бонгард-Левин Г.М., История Индии M.1979.
17. Касты в Индии М.,1965.
18. Бабур З.М. Бабур-нама. A.1996.
19. Медведев Е.М. Очерки истории Индии до XIII в. М.,1990.
20. М.Большаков История Халифата 3-томах. М.,2001.
21.Негря А.В. Общественный строй Северной и Центральной Аравий в V-VII в.в. М.,1981.
22. Жуков Е.И. История Японии. М.,1969.
23. История Японии (с древнейших времен до наших дней) М.,1988.
24. История Японии. 2-х томах.Т-І М.,1998.
25.Воробьев М.В. Япония в III-VII в.в.: Этнос, общество, культура и окружающий мир. М.,1980.
26. ВолковС.В. Ранняя история буддизма в Корее. М.,1985.
27. Ванин Ю.В. Аграрный строй феодальной Кореи. М., 1981.
28. ИсторияКореи(с древнейших времен до наших дней). Т.1.М.Д974.
29. Османская империя: государственная власть и социально-политйческая структура (XIII-XVIII ғ.ғ.) 1990г.
30. Миллер А.Ф. История Турции. М.,1969.
31. Новичев А.Д.История Турции. Т.1-3 Л.,1963. ЗІ.Курпаладис Г.М. Государство Великих Селджуков. М.,1992.
32. Еремеев Д.Е., Майер М.С. История Турции в средние века и новое время. М.,1992.
33. История Ирана с древнейших времен до XVII века. М.,1968
34. История Иранского государство и культуры. М.,1971.
35. Луконин В.Г. Древний и средневековый Иран. М.,1987
36. Колесников А.И. Завоевание Ирана арабами. М.,1982.
37. Березин Э.О. Юго-Восточнная Азия в XIII-XVI в.в. М.,1982.
38. ИсторияКампучии: краткий очерк. М., 1981.
39. Сафранова А.Л. История Шри-Ланки в древности и средние века. М., 1987.
40. Буддизм, государство и общество в странах Центральной и Восточной Азии в средние века. М.,1982.
41. Березин Э.О. История Тайланда. М., 1974.
42. Можейко Ю.В., Узянов А.Н. История Бирмы (краткий очерк). М.,1973.
43. Э.Хара-Даван. Чингис-хан как полководец и его наследие. A.1992.
44. Э.Д'Оссон. От Чингисхана до Темерлана. А. 1997.
45. История Монгольской Нородной республики. 2изд.М.,1967.
46. Х.Даван. Монғолдың құпия шежіресі. А.,2000.
47. История Китая с древнейших времен до наших дней. М.,1974.
48. Бокшанин А.А. Китай и страны южных морей в XTV-XVI в.в. М.,1968.
49. Китай: между прошлым и будещем. M.1999.
50. Заборов М.А. Крестоносцы на Востоке. М.,1980.
51. Семенов Л.А. Из истории средневековой Сирии. М.,1990.
52. Семенов Л.А. Из истории фатимидского Египта. М.,1984.
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М.,1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М.,1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
5. История Востока В 3-х томах /ІІ-том Восток в средние века М.,РАН-1995 М.,РАН-1998.
6. История средних веков (под ред. Сказкина) М.,88
7. С.А.Тортаев. Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы А.1998ж.
8. История стран зарубежной Азии. Л.,1970.
9. Жуков Е.И. История Японии. М.,1969.
10. История Японии (с древнейших времен до наших дней) М.,1988.
11. История Японии. 2-х томах.Т-І М.,1998.
Семинар сабақтарына қолданылатын әдебиеттер тізімі:
Негізгі:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.: Ф.М.Ацамба.,З.Г.Лапина, М.С.Майер. -М.,МГУ, 1987
2. СеменовВ.Ф. Историясреднихвеков.-М.,1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М.,1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
5. История Востока В 3-х томах /ІІ-томВостоквсредниевекаМ.,РАН-1995
6. История Востока В 3-х томах/ Ш-том Восток на рубеже средних веков и нового времени. М.,РАН-1998.
7. Средневековый Восток: история, культура, источниковедение. М.,1980.
8. История средних веков (под ред. Сказкина) М.,88
9. С.А.Тортаев. Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы А. 1998ж.
10. Феномен восточного деспотизма. Структура управления и власти. М.,1993.
11.История стран зарубежной Азии. Л.,1970.
12. Васильев Л.С. История религии Востока. М.,1988.
13. Дьяков И.М. Пути истории. М, 1994.
Қосымша:
14. История Индии в средние века М.,1967. 15.Неру Дж. Откритие Индии М.,1995.
16. Антонова К.А., Бонгард-Левин Г.М., История Индии M.1979.
17. Касты в Индии М.,1965.
18. Бабур З.М. Бабур-нама. A.1996.
19. Медведев Е.М. Очерки истории Индии до XIII в. М.,1990.
20. М.Большаков История Халифата 3-томах. М.,2001.
21.Негря А.В. Общественный строй Северной и Центральной Аравий в V-VII в.в. М.,1981.
22. Жуков Е.И. История Японии. М.,1969.
23. История Японии (с древнейших времен до наших дней) М.,1988.
24. История Японии. 2-х томах.Т-І М.,1998.
25.Воробьев М.В. Япония в III-VII в.в.: Этнос, общество, культура и окружающий мир. М.,1980.
26. ВолковС.В. Ранняя история буддизма в Корее. М.,1985.
27. Ванин Ю.В. Аграрный строй феодальной Кореи. М., 1981.
28. ИсторияКореи(с древнейших времен до наших дней). Т.1.М.Д974.
29. Османская империя: государственная власть и социально-политйческая структура (XIII-XVIII ғ.ғ.) 1990г.
30. Миллер А.Ф. История Турции. М.,1969.
31. Новичев А.Д.История Турции. Т.1-3 Л.,1963. ЗІ.Курпаладис Г.М. Государство Великих Селджуков. М.,1992.
32. Еремеев Д.Е., Майер М.С. История Турции в средние века и новое время. М.,1992.
33. История Ирана с древнейших времен до XVII века. М.,1968
34. История Иранского государство и культуры. М.,1971.
35. Луконин В.Г. Древний и средневековый Иран. М.,1987
36. Колесников А.И. Завоевание Ирана арабами. М.,1982.
37. Березин Э.О. Юго-Восточнная Азия в XIII-XVI в.в. М.,1982.
38. ИсторияКампучии: краткий очерк. М., 1981.
39. Сафранова А.Л. История Шри-Ланки в древности и средние века. М., 1987.
40. Буддизм, государство и общество в странах Центральной и Восточной Азии в средние века. М.,1982.
41. Березин Э.О. История Тайланда. М., 1974.
42. Можейко Ю.В., Узянов А.Н. История Бирмы (краткий очерк). М.,1973.
43. Э.Хара-Даван. Чингис-хан как полководец и его наследие. A.1992.
44. Э.Д'Оссон. От Чингисхана до Темерлана. А. 1997.
45. История Монгольской Нородной республики. 2изд.М.,1967.
46. Х.Даван. Монғолдың құпия шежіресі. А.,2000.
47. История Китая с древнейших времен до наших дней. М.,1974.
48. Бокшанин А.А. Китай и страны южных морей в XTV-XVI в.в. М.,1968.
49. Китай: между прошлым и будещем. M.1999.
50. Заборов М.А. Крестоносцы на Востоке. М.,1980.
51. Семенов Л.А. Из истории средневековой Сирии. М.,1990.
52. Семенов Л.А. Из истории фатимидского Египта. М.,1984.
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Халықтар Достық университеті
Отырар институты
Орта ғасырлардағы Азия, Африка елдерінің тарихы
пәні бойынша семинар сабақтарына арналған
Оқу әдістемелік құрал
Шымкент 2008 ж.
Университтетің оқу әдістемелік кеңесінде талқыланып бекітілген.
Пікір жазған: т.ғ.к., профессор М.А.Ауанасов
Құрастырған: оқытушы Г.Б.Архабаева
Әдістиемелік нұсқау Халықтар Достық Университеті, Отырар институты,
Әлем тарихы кафедрасында дайындалған. № ___ хаттама.
Шығыс пен батыс елдеріндегі ортағасырлардағы феодалдық қатынастардың
ерекшеліктері.
1. Ортағасырлар тарихына кіріспе
2. Феодалдық құрылыстың мәні.
3. Шығыс елдеріндегі феодализмнің батыс елдеріндегі феодализмнен
айырмашылығы
Орта ғасырлардағы Азия-Африка елдеріндегі феодалдық қатынастардың
дамып, жетілуінін өзіне тән ерекшеліктері болды. Ол елдерде қауым ұзақ
уақыт бойы сақталды. Қауымдардың өзін-өзі басқаруы автономиялығы,
патриархальдық қатынастар өміршең болды. Мемлекет қауымның сақталуына
мүдделі болды. Оның нығайуына қолдау көрсетіп отырды. Азия-Африка
елдеріндегі ерекшеліктің бірі - үкіметтің жеке меншікке қарсы тұруы болды.
Жер негізінен мемлекеттің меншігі болды. Келес бір ерекшелік мемлекеттік
биліктін деспотиялық болуы еді. Азия-Африка елдерінде қай кезенде болмасын
құлдар шаруашылықта шешуші роль атқармады.
Шығыс елдердің қалалары феодалдық Европадағыдай жекелеген феодалдарға
емес, мемлекет басшысына бағынды. Шығыс елдерінде дін мемлекеттік деңгейге
көтерілді.
Әдебиеттер:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.:
Ф.М.Ацамба,З.Г.Лапина, М.С.Майер. -М.,МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М.,1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М.,1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
5. История Востока В 3-х томах ІІ-том Восток в средние века М.,РАН-
1995
6. История Востока В 3-х томах ІІІ-том Восток на рубеже средних веков
и нового времени. М.,РАН-1998.
7. Средневековый Восток: история, культура, источниковедение. М.,1980.
8. История средних веков (под ред. Сказкина) М.,88
Ирандағы Сасанидтер мемлекеті
1. Сасанидтер мемлекетінің құрылуы
2. Иранның әлеуметтік-экономикалық дамуы. Халық қозғалыстары.
3. Хасров I Анашорван реформалары, сыртқы саясаты
1. Сасанидтер мемлекетінің құрылуы. 226 жылыИранда билікке Сасанидтер
әулеті келді. Сасанидтердің атымен Иранның қайтадан гүлденуі, Византиямен
кескілескен үздіксіз күрестері байланысты. Сасанидтер мемлекетінің негізін
салушы Фарс ауданынның князі Ардапшр. Ардашир билікке зорастризм дінінің
ықпалды ақсүйектерінің көмегімен келді. Иранның оңтүстігіндегі және
шығысындағы әлі де бостандығын сақтап отырған көптайпалы шаруалар
Сасанидтерге ұзақ уақыт негізгі әскери күшін беріп отырды. Сасанидтер
мемлекетінің шегарасының қалыптасуы бірнеше онжылдықтарға созылып,
Ардаширдың мұрагері Шапур I (241-272 ж.ж.) тұсында аяқталды. Оның тұсында
Сасанидтер державасының құрамына Армения, Хорасанның негізгі белігі,
Месопатамияның бірқатар аудандары т.б. жерлер қосылды. Сасанидтер мемлекеті
орталықтанған мемлекет болды. Ел губернаторлар басқарған 18 сатрапқа
бөлінді. Губернаторды патша тағайындады және түгелдей оның билігінде болды.
Сасанидтер мемлекеті қаржыға баса назар аударды. Тұрғындардан жер және жан
басы салығы жиналды. Салықтарды жинауға чиновниктер штаты ұйымдастырылды.
Жаңа әулеттің астанасы Персополь қаласы болды. Бірақ Месопатамиядағы
үздіксіз күрестерге байланысты патша резвденциясы Тигр өзені жағасындағы
шекаралық Ктесифон қаласы болды. Мемлекетті шахиншах басқарды.
2. Иранның әлеуметтік-экономикалық дамуы. Сасанидтер тұсында Иран
экономикалық жағынан дамыған ел болды. Византиямен, Үндістанмен, Орта
Азиямен сауда қатынастарын жандандыра түсті. Ежелгі парсы - эллиндік
дәстүрлерді сақтап қалған көне қалаларда жоғары сапалы қолөнер бұйымдарының
өндірісі дамыды. Иран кілем, жібек, парша, жүн маталарымен, қару-жарақ
шығарумен зергерлік бұйымдарымен аты шықты. Елде құлиеленушілік кең тарады.
Құлдар ирригациялық құрылыстарда, патша мен ақсүйектердің жерлерін өңдеуде
қолданылды. Құл сату сауданың пайдалы саласына айналды. Сасанидтер кезінде
феодализм өсіп нығая түсті. Орталықтанған мемлекеттің құрылуымен бір
қатарда сословиелік жүйе қалыптасты. Ел тұрғындары 4 сословиелік топқа
бөлінді. Бірінен екіншісіне өту қиын болды. Алғашқы үшеуі - абыздар,
әскерилер және чиновниктер ерекше артықшылықты, жеңілдіктерді пайдаланды.
Олар салық төлемеді, міндеткерлік атқармады, тек өздерінін тұрақты қызметін
атқарды. Төртінші сословиеге халық енді: Оларға алым-салық төлейтін,
міндеткерлік өтейтін шаруалар мен қалалықтар жатты. Шаруалар қауымын "наф"
деп атады. Мұндағы барлық шаруаны "шахиншах бандак" (шахишиах құлдары) деп
атады.
Уақыт өтісімен қалалықтардың жағдайы нашарлай түсті. Олардың феодалдық
жер иеленушілерге тәуелділігінің артуы, мемлекеттік салық езгісінің
күшейуімен қосылып, жағдайды қиындата түсті. Иран шаруаларының жағдайын
делдалдық сауда одан әрі нашарлатты. Елдегі наразылықтар діни сипатқа ие
болған халық қозғалыстарынан көрініс тапты. Сасанидтердің негізгі
идеологиясы зоороастризм болды. Зоорастризм храмдарының өз жер иеліктері
болды және мемлекетте зор ықпалға ие болды. IV-V ғасырларда абыздар тек
діни көсем емес, жоғарғы сот қызметін атқарып, мемлекетте шахиншахтан соң
бірінші орында түрды. Дінге баса назар аудару, Ирандағы зоорастризмнің
ыкпалынын өсуі жаппай еретиктік қозғалыстың есуіне әкелді. Алғашқы осындай
қозғалыстардың бірі Манихейлік болды. Оның негізін салушы Месопатамиядан
шыққан Мани (216-276ж.ж.) болды.
6 ғасырдағы әлеуметтік қозғалыста діни сипатқа ие болып, кен етек алды.
Бұл қозғалысты алдын абыз болған Маздак басқарды. Бұл қозғалыстардың бәрі
жеңіліспен аяқталды.
3. Хасров I Анашорван реформалары, сыртқы саясаты. Маздакидтер
қозғалысын басқаннан кейін және әкесінің өлімінен кейін Хасров Аношорван
(531-579 ж.ж.) билікке келді. Ол елде бірқатар реформалар жүргізді: - жер-
салық жүйесін түгелдей қайта құрды;
• сауданың дамуына жағдай жасады;
• құрылыс жұмыстарына баса назар аударды;
• білім мен ғылымның дамуына жағдай жасады;
Сыртқы саясатында көрші халықтармен кескілескен күрес жүргізді. 532
жылы Византия императоры I Юстианмен "мәңгілік келісім" жасаған болатын.
Бірақ Византияның күшейіп кетуінен қорқып, келісімді бұзды. 540 жылы
Сирияға ірі шабуыл жасады және Антиохияны тонап, өртеудің нәтижесінде
орнында тек күлі ғана қалды. Соғыс одан әрі Закавказье мен Месопатамияда
жалғасты және үзілістермен 562 жылға дейін созылып, келісіммен аяқталды.
570 жылы Хасров Иеменді жаулап алды. Бұл Византия мен Иран арасындағы 20
жылдық соғыстың басталуына әкелді. Бұл соғыс тек Хасров елімінен соң, оның
балалары тұсында аяқталды. Шығысында Хасров Орта Азидағы қосөзен
аралығындағы көшпелі түрік тайпаларымен күрес жүргізді.
Әдебиеттер:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.:
Ф.М.Ацамба.ДГ.Лапина, М.С.Майер. -М.,МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М.,1970.
3. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
4. История Востока В 3-х томах ІІ-том Восток в средние века М.,РАН-
1995 1,РАН-1998.
5. С.А.Тортаев. Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы А.1998ж.
6. 8. История стран зарубежной Азии. Л.,1970.
7. История Ирана с древнейших времен до XVII века. М.,1968
8. История Иранского государство и культуры. М., 1971.
9. Луконин В.Г. Древний и средневековый Иран. М., 1987
10. Колесников А.И. Завоевание Ирана арабами. М.,1982.
VI-Ш ғасырлардағы Арабия.
1. III-VI ғ.ғ. арабтардың әлеуметтік-экономикалық дамуы, діні, саяси
тарихы
2. Исламның пайда болуы. Аравияның біргуі.
3. Алғашқы халифтар тұсындағы Аравия және олардың жаулап алу жорықтары.
1. III-VI ғ.ғ. арабтардың әлеуметтік-экономикалық дамуы, діні, саяси
тарихы. Арабия түбегі 3 млн. шаршы шақырым жерді алып жатыр. Ежелден бұл
Территорияны арабтар мекендеді. Бұл аймақтың әртүрлі аудандарынын
әлеуметтік-экономикалық даму жағдайы біркелкі болған жоқ. Табиғат
жағдайларына қарай оның тұрғындарын отырықшы егіншілер, көшпелі малшылар
деп бөлуге болады. Аз ғана бөлігінде егіншілік дамыды. Иеменнін қару-жарақ
шығарумен, тері өндеумен даңқы шықты. Оңтүстік Арабияда алтын шығарылды.
Иеменнің ертерек дамуына оның сауда жолында Делдалдық саудамен айналысуы
себеп болды. Арабиядағы көшпелі Малшыларды - бедуиндер деп атады. Бедуиндер
негізінен түйе өсірумен, сонымен бірге жылқы, қой, ешкі өсірумен
шұғылданды. VI-VII ғасырларда бедуин тайпаларында алғашқы қауымдық
құрылыстың ыдырау процесі жүріп жатты. Тайпа ақсүйектері қора-қора малымен,
жайылымдарымен ерекшеленіп тұрды. Бұлармен қатар өздерін заңды түрде
тәуелсіз деп есептейтін, бірақ мәжбүрлі түрде ақсүйектерге жұмыс істейтін
тәуелді адамдар болды. Арабтарда маңызды мөлшерде құлдықта таралды. Құлдар
негізінен Африкадан әкелінген шетжерліктер болды. Құл еңбегі экономикалық
құрылыстың негізі болған жоқ.
Иемендегі құлиеленушілік құрылыстың дағдарысы және бедуиндердегі
алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырау кезеңі Арабияның сыртқы жаулап
алушылардың обьектісіне айналу кезіне сәйкес келді. VI ғасырда Византия мен
Иран Иемен мен Батыс Арабия арқылы өтетін сауда жолдары үшін күрес
жүргізді. 572-628 жылдары Иемен Сасанидтік Иранның сатырабына айналды.
2. Исламның пайда болуы. Аравияның біргуі. Алғашқы қауымдық құрылыстың
ыдырауы, тайпалық ақсүйектердің жерді, малды, маңызды кіріс бөлігін жеке
меншікке айналдыруға ұмтылуы Арабияның саяси бірігуінің негізгі
алғышарттарына айналды. Бұған оңтүстік Арабия құлиеленушілік мемлекетінің
құлауы және сыртқы жауларға қарсы тұрудың қажеттілігі де әсер етті.
Бірігудің орталығы егіншілікпен, сауданың, қолөнердің біршама дамыған
ауданы Хиджаз болды. Хиджаздың Мекке, Таиф, Ясриб сияқты қалалары көшпелі
тайпалармен тығыз байланысты болды. Меккенің географиялық орналасуы оның
тұрғындарының отырықшы мал шаруашылығымен айналысуына жағдай жасады. Мекке
тұрғындарының көп бөлігі Курейш тайпасынан тұрды. Қаланы Омейядтар руы
басқарды. Тайпалық жіктелуді жеңіп, біртұтас араб мемлекетін құру бір
құдайға табыну идеологиясына келіп тірелді. Аравияның әртүрлі аудандарында
бір құдайға сыйынуды уағыздаушылар пайда бола бастады. Меккеде мұндай
насихаттаушы Мұхаммед (570-632 ж.ж.) болды. Ислам діні 610 жылдар шамасында
пайда болды. Алғашқыда ол Меккеде кең қолдауға ие болмады. Мұхаммедтің
насихатын алғашқыда тек отбасы мүшелері мен бірнеше жақын туыстары ғана
мойындады. Мұхаммедтің жақтастары "өздерін құдайға тапсырғандар"
(муслимуна, мұсылмандар) деп атай бастады. 614 жылдан мұсылмандар саны 40-
50 адамға жетіп, Мұхаммед көпшілік алдында үгіт-насихат жасай бастады.
Мекке билеушілері Мүхаммедтің жақтастарын қуғындай бастады. 616 жылдың аяғы
мен 617 жылдың басында кураиш руының рулары хашимит руына байкот жариялады.
Ол бойынша: хашимиттермен сауда жасауға, іс жүргізуге, некеге тұруға тыйым
салынды. Байкот 619 жылға дейін созылды. Осы кезде Мұхаммедті қолдаушы Абу-
Талиб, сүйікті әйелі Хадиша қайтыс болды. 620 жылдан араб және иудей
тайпаларының өзара қырқысынан әбден шаршаған Иасриб қаласында Мұхаммедтің
үгіт-насихаттары естіле бастады. Иасриб қаласының тұрғындары Мұхаммедпен
ауызша келісім жасады. Келісім бойынша: Иасрибтықтар Мұхаммедтің рухани
абыройын мойындап, қалада өмір сүруіне кепілдік берді. Мұсылмандардың
Меккеден Иасрибке көшуі басталды, ол 622 жылы 22 қыркүйекте Мұхаммедтің
Иасрибке келуімен аяқталды. Мұхаммедтің Иасрибке келуі ислам тарихында
төңкерісті оқиға болып, сол жыл хиджра (өз тайпасынан байланысты үзіп,
басқадан пана табу) деп аталды да, мұсылман жыл санауының басы болды.
Иасрибке келген соң Мұхаммед дін уағыздаушы ғана емес, саяси
қайраткерге айналды. Иасриб каласы Мадина (Мадинат аннаби -Пайғамбар
қаласы) деп атала бастады. Жаңа жерде бекініп алған соң Мұхаммед
меккеліктермен күрес бастады.
Ұзаққа созылған соғыстан кейін 630 жылы Мекке қаласының билеушісі Абу
Суфиан Мұхаммедтің билігін мойындайды. 631 жыл ислам дінінін бүкіл драбияға
таралу жылы болды. Бұл жылы Таиф қаласының тұрғындары, Иеменнің, Орталық
Арабияның және Бахрейннің әртүрлі тайпалары ислам дінін қабылдады.
3. Алғашқы халифтар тұсындағы Аравия және олардың жаулап алу жорықтары.
Мұхаммедтің өлімінен кейін мемлекет билеушілері оның туыстарынан
сайланып, "халиф" титулын (пайғамбардың орынбасары) алды. Сайланған
халифтар төртеу болды: Абу Бакр (632-634ж.ж.), Омар (634-644ж.ж.), Осман
(644-656ж.ж.), Али (656-661 ж.ж.). Алғашқы халифтар жаулап алу жорықтарын
жүргізді. Араб жаулап алу жорықтарына халқаралық жағдай да қолайлы болды.
Византия мен Иран арасындағы ұзаққа созылған соғыс (602-628 ж.ж.) сол
уақыттың екі державасының күштерін сарқыған еді. Арабтар көп әскер жинап,
бір уақытта Иранмен де Византиямен де соғыс бастады.
640 жылы Палестинаны, Сирияны, Египетті (640-642 ж.ж.), одан әрі
Соятүстік Африкаға, ал 649 жылы Карфагенге жетті. 634-651 жылдары Иранды
түгел жаулап алды. VII ғасыр ортасында Армения мен Грузияның бір бөлігі
арабтардын вассалына айналды.
VII басына дейін араб жаулаушылары бағындырған елдерінде жергілікті
тәртіпті сақтап қалды. Жаулап алу нәтижесінде арабтар жана жерлерге қоныс
аударды. Олардың бір бөлігі отырықшылыкка көшіп, басқалары кешпенділер
күйінде қала берді. Бірқатар жерлерде арабтану процесі жүрді. Мысалы
Иракта, Сирияда және Египет пен Солтүстік Африкада арабтану процесі жүріп,
олар ислам дінін, араб тілі мен жазуын қабылдады. Ал Кавказға, Иран мен
Орта Азияға қоныс аударған арабтар жергілікті тұрғындармен араласып,
олардың мәдениетін қабылдады.
VII ғасыр ортасында Халифатта азамат соғысы басталды. Оны Мұхаммедтің
туысқан інісі және күйеу баласы Али басқарды. Алидің жақтастары өздерін
шейіттер деп атады, VII ғасыр ортасында исламның үш ағымы қалыптасып болды.
Олар сунидтер, шейіттер және хариджиттер.
Әдебиеттер:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.:
Ф.М.Ацамба.,3-Г.Лапша, М.С.Майер. -М.,МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М.,1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М.,1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
5. История Востока В 3-хтомахІІ-том Восток в среднем века М.- РАН-1995
М.,РАН-1998.
6. История средних веков (под ред. Сказкина) М.,88
7. С.А.Тортаев. Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы А.1998ж.
8. М.Большаков История Халифата 3-томах. М.,2001.
Жапонияда феодалдық қатынастардың қалыптасуы
1. III-VI ғ.ғ. Жапония. Ерте феодалдық жапон мемлекетінің құрылуы.
2.Тайк төңкерісі және елдегі реформалар, мемлекеттік құрылысы.
1. III-VI ғ.ғ. Жапонияның әлеуметтік-экономикалық дамуы. Жапониянын
неғұрлым ертеректегі тұрғындары қазіргі айнулардың ата-бабалары эбисулар
деп есептелді. Жана эраның басында олар Хонсю аралының солтүстік-шығысында
өмір сүрді. Олардың этникалық шығу тегі әлі анықталмаған, бірақ кейбір
зерттеушілер олардың оңтүстіктен шығуын Малаямен, Үндіқытай түбегімен және
қазіргі Индонезия аралдарымен байланыстырады. Жапон аралдарына бірнеше рет
корейлер, қытайлықтар және әртүрлі манчжуртунгус тайпалары қоныс аударып,
эбисуларды солтүстікке ығыстырды.
Кескілескен күрестер барысында бір тайпаны екінші біреуінің бағындыруы
нәтижесінде біртіндеп араласу процесі жүрді. Күшті тайпалардың арасынан
Ямато тайпалары іріктеліп шықты. III ғасырдың соңы мен IV ғасыр ортасында
олар барлық қарсыластарын жеңіп, Хонсю аралының оңтүстік бөлігінде Ямато
тайпалар одағын құрды. Осы атаудан Япония атауы пайда болды.
Қытайлыктардың Жапонияға қоныс аударуы III ғасыр аяғында Қытайдың
батысынан көшпенділердін шабуылы нәтижесінде күшейіп, V ғасырда корей-қытай
қоныс аударуы қарапайым құбылысқа айналып қалды.
Қонысаударушылар тұрғындардың әртүрлі тобына жатып, "бэ" деп аталды.
Бұларға тағы жеңіліп қалған қауымдардың басшылары, пұтқа табынушы абыздар,
"грометейлер" - яғни қытайша оқып, жаза алатын қалыптасып келе жатқан
мемлекеттің алғашқы чиновниктері, сонымен бірге қылмыс істеп құлға айналған
қауым мүшелері жатты. Үй шаруашылығында құлдар еңбегі қолданылды, дегенмен
олардың саны аз болды.
Қарапайым сауда қатынастарынын даму нәтижесінде V ғасыр басында
рыноктар пайда болды. Ең алғашқы рынок Хонсю аралының орталық бөлігіндегі
қазіргі Осака қаласы ауданындағы "Қытай рыногы" болды. Жапон қорғандарынан
табылған қытай тиындары осы континентпен сауда қатынастарын жүргізген деп
болжауға мүмкіндік береді. Қоғамдық еңбек бөлінуінін негізінде мүлік
теңсіздігі өсіп, аристократтық отбасылар бөлініп шыға бастады және құлдар
мен бэлерді қанау күшейді. IV ғасыр соңы мен V ғасырда патша функциясын
атқаратын тайпа одақтарының көсемдерінің билігі күшейді. Оның билігі
маңызды жер көлемін иелену, қауым мүшелеріне салық салу, құлдар жаулап
әкелу, егінші, қолөнерші бэлердің еңбегін пайдалану болды. Дамыған таптық
қоғамда егіншілікпен шұғылданушы қауымның ролі күшті болды.
Жеке-жеке ақсүйектер отбасыларының билік үшін күресі барысында Сого
әулеті 592 жылы патшаны өлтіріп, билеуші жағдайды егеленді. Өздерінің
ықпалдарын күшейту мақсатында елге корейліктер мен қытайлар әкелген, VI
ғасырдан кең тарқай бастаған буддизмді қолданды. Сонымен бірге жапон
тайпаларының ежелден келе жатқан пұтқа табынушылық діні" синтоизмге
(құдайлар жолы) үлкен соққы берді. Буддизм қалыптасып келе жатқан ерте
феодалдық қоғамның алғашқы қауымдық қалдықтарына қарсы қолданған
идеологиялық қаруы болды.
Билік үшін кескілескен күресте бұрынғы патша үйінің өкілі Сетоку Тайси
билікке келеді. Сетоку-Тайси қызметінің атақты ескерткіші 604 жылы жасалған
"17 статьялық заңы" болды. Бұл ескерткіште буддалық және конфуцилік діннің
ықпалы күшті болды. Мұнда алғаш рет жапон аүсүйектерінің талабына сай
мемлекеттік құрылысы анықталды. Бұл заң патша билігін күшейтуге жағдай
жасады. Сетоку Тайси саяси тіректі сырттан табуға тырысты. 607 жылы Қытайға
елшілік жіберді. Мәдени байланыстар орнатты. Сога әулетінің қарсыластары
бірігіп, төңкеріс ұйымдастырды.
2.Тайк төңкерісі және елдегі реформалар, мемлекеттік құрылысы. VII
ғасырда Жапонияда орталықтанған мемлекет құрылды. Мұнда тарихта "Тайк
төңкерісі" деген атқа ие болған (сөзбе-сөз аударғанда "Ұлы өзгерістер
кезі") саяси төңкеріс үлкен манызға ие болды. Принц Наканооэ мен Накатоми
Камако бастаған ақсүйектер император сарайындағы Сого руынын билігін жойды.
Бұл төңкеріс және елде жүргізілген реформалар "Тайк реформалары" қоғамдағы
дағдарысты жағдайлардан келіп шықты. Халықты алдыңғы басқару құрылымымен
қанау мүмкін емес еді.
Реформаларды жүргізуге сыртқы факторлар да әсер етті. Қытайдағы Тан
империясы күшейіп Корей түбегін тіпті Жапониянын өзін жаулап алу қаупі
күшейді.
645 жылдан бастап-ақ үкіметтік басқару аппаратын қайта құру басталды.
Арнайы министрліктер құрылды. Императордың кеңесшілері тағайындалды.
Жергілікті дәрежеде де өзгерістер енгізілді. Шығыс облыстарда жерді өлшеу
жүргізілді, тұрғындарға тұрақты салық жүйесі енгізілді, провинциялардың
губернаторларымен, уездердің басшылары тағайындалды.
Сотқа арыз берудің жаңа жүйесі енгізілді. 646 жылғы Үкімет жарғысынан
көрінгендей реформалардың мәні төмендегідей:
1. Жеке жер иеленуді өзгерту, император отбасымен аристократтарға
тәуелді адамдар категорияларын жою, адамдар мен, жерді түгел мемлекет
меншігі деп жариялау. Аристократтар компенсация ретінде ранглік, қызметтік
және басқа үлестер алып, қанаушы тап жағдайын сақтап қалды.
2. Басқарудың орталық органдары құрылды, территориялық әкімшілік бөлу
енгізілді.
3. Жер есебі алынды, қауым санағы жүргізілді, әрбір шаруа жер үлесін
алатын болды.
4. Ұйымдастырылған жаңа салық жүйесі енгізілді.
Бұл реформалар орталықтанған мемлекет құруға бағытталған еді. Бұл
реформа кейін 647,649 және 664 жылдары өз жалғасын тауып отырды.
Әдебиеттер:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях.
Ред.кол.: Ф.М.Ацамба.ДГ.Лапина, М.С.Майер. -М.,МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М.,1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. MV1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
5. История Востока В 3-х томах ІІ-том Восток в средние века М.,РАН-
1995 М.,РАН-1998.
6. История средних веков (под ред. Сказкина) М.,88
7. С.А.Тортаев. Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы А.1998ж.
8. История стран зарубежной Азии. Л.,1970.
9. Жуков Е.И. История Японии. М.,1969.
10. История Японии (с древнейших времен до наших дней) М.,1988.
11. История Японии. 2-х томах.Т-І М.,1998.
12. Воробьев М.В. Япония в III-VII в.в.: Этнос, общество, культура и
окружающий мир. М.,1980.
ІІІ-ХІ ғасырлардағы Қытай
1. Үш патшалық кезіндегі Қытайдың саяси тарихы.
2. ІІІ-VI ғ.ғ. Қытайдың әлеуметтік-экономикалық дамуы, қоғамдық
құрушысы.
1.Үш патшалық кезіндегі Қытайдың саяси тарихы. II ғасыр аяғы мен III
ғасырдың басы Қытай үшін ішкі саяси өзара қырқысу кезені болып, күрес
барысында ірі әскербасылар ерекшеленіп шықты. Солардың бірі Цао Цао
солтүстікте Хуанхе бассейнінде билік құрып, 220 жылы оның баласы Цао Пей
өзін Вей мемлекетінің билеушісі деп жариялады. Келесі Лю Бей елдін оңтүстік
- батысында Шу мемлекетінің билеушісі деп жарияланды. Ал үшінші Сунь Цюань
Қытайдың оңтүстік-шығысындағы У патшалығының негізін қалады. Осы кезең
Қытай тарихында "Үш патшалық кезеңі" деп аталды.
Вей мемлекеті (220-265ж.ж.) - Солтүстік Қытайдың үлкен бөлігі батысында
Дуньхуаннан шығысында Ляодунға дейін, онтүстігінде Хуанхе мен Янцзы
өзендері аралығы;
Шу мемлекеті (221-263 ж.ж.) - Сычуань, Гансу мен Шэньсидің онтүстік
аудандары, Юньнани мен Гуйчжоудың үлкен бөлігі және Гуансидың батысы;
У мемлекеті (222-280 ж.ж.) - бұрынғы Хань империясының оңтүстік-
батысында өмір сүрді.
Вей патшалығының орнында 265 жылы Цзинь империясы құрылды да Шу
патшалығын қосып алды, ал 280 жылы У мемлекетін бағындырды. Цзинь
мемлекетінің негізін салушы Сыма Янь елде реформалар жүргізді.
IV ғасыр басында солтүстік тайпалар бірінен соң бірі Солтүстік Қытайға
шабуыл жасаудың нәтижесінде Цзинь мемлекеті құлап, оның орнына Қытайда
оңтүстік және солтүстік патшалықтар құрылды.
2. III-VIII ғ.ғ. Қытайдың әлеуметтік-экономикалық дамуы, қоғамдық
құрылысы.
IV ғасырдан бастап Қытай территориясына солтүстіктен көшпелі
тайпалардың шабуылы жиіледі. Көшпелі монғол-түрік тайпалары Қытайдың
солтүстігінен және батысынан елдің ішіне ене түсті. Бұл шабуылдар Қытай
шаруашылығына үлкен зиян әкелді. Суғару құрылымдары қирап, түгелдей
деревнялар жойылып, солтүстіктегі қалалар босап қалды. Ең алғашқы шабуыл
жасағандар ғұндар болды. Олар 311 жылы Лоянды, 316 жылы Чананьды алды да
Цзинь патшаларының құрамында тек оңтүстік-шығыс қалып, мемлекеттің аты да
Шығыс Цзинь (317-420 ж.ж.) деп аталды. Ғұндардан кейін Қытайға сяньби, цян,
цзе, ди тағы басқа тайпалары шабуыл жасады. Шабуылдар нәтижесінде Қытай
әбден әлсіреп көптеген ұсақ мемлекеттерге бөлініп кетті. IV ғасырдың соңы
солтүстікте барлық өзара соғыстарды жеңіп сяньби тайпаларының көсемі Тоба
Гуй Хуанхе бассейнінін территориясында Солтүстік Вей (386-534 ж.ж.)
мемлекетінің негізін қалады. Тоба әулеттерінің өкілдері барлық
қарсыластарын жеңіп, күшті ішкі-сыртқы саясат жүргізе бастады. Ішкі
саясатта қытайландыру саясатын жүргізді. IV- V ғасыр басында астаналық
әкімшілікте 2% қытайлықтар болса, 423-452 жылдары оның саны 25% өсті.
Императордың өзі фамилиясын Тобадан Юанға өткізді тек қытайша киінуді, тек
қытайша сөйлесуді енгізді. Елдін астанасы солтүстіктегі Пинченнен ежелгі
Қытай астанасы болған Лоянға кешірілді. 485 жылы 2 ғасыр алдын Сыма Ян
жүргізген үлестік жүйе жаңартылды. Ол бойынша ер адамдарға 40 му, әйелдерге
20 му берілді. Егер құлдары болса қосымша үлес берілді. Бұнымен қатар бау-
бақша егуге әр отбасыға 20-30 му қосымша үлес берілді. Чиновниктерге
қызметіне байланысты үлестік жер берілді. Салықтар мен міндеткерліктер
анықталды.
Солтүстік патшалықтар: Солтүстік Вей (386-534 ж.ж.); Солтүстік Ци (550-
577 ж.ж.); Солтүстік Чжоу (550-577ж.ж.);
Оңтүстік патшалықтар: Сун империясы (420-479 ж.ж.); Ци (479-502 ж.ж.);
Лян (502-557 ж.ж.); Чэнь (557-589 ж.ж.) патшалықтары.
Әдебиеттер:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.:
Ф.М.Ацамба.,3-Г.Лапина, М.С.Майер. -М.,МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М.,1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М.,1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
5. История Востока В 3-х томах ІІ-том Восток в средние века М.,РАН-
1995 М.,РАН-1998.
6. История средних веков (под ред. Сказкина) М.,88
7. С.А.Тортаев. Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы А.1998ж.
8. История стран зарубежной Азии. Л.,1970.
9. История Китая с древнейших времен до наших дней. М.,1974.
10. Китай: между прошлым и будещем. М. 1999.
ІІІ-Х ғасырлардағы Корея
1. Үш мемлекет кезіндегі Корея
2. Корей мемлекеттері арасындағы күрес және олардың Қытаймен,
Жапониямен қарым-қатынасы.
3. Біртұтас Силла мемлекетінің құрылуы.
1.Үш мемлекет кезіндегі Корея. Сонау неолит кезінен-ақ корей халқының
ата-бабалары корей түбегі оған жапсарлас жатқан Оңтүстік Манчжурия (қазіргі
Солтүстік-шығыс Қытайдын оңтүстік аудандары) аудандарын қоныстана бастады.
Кореядағы алғашқы қауымдық қатынастардың ыдырауы, таптық қоғамнын пайда
болуы өндіргіш күштердің дамуының прогресімен байланысты болды. Кореда
алғашқы мемлекеттің пайда болуы кезеңі және оның әлеуметтік-экономикалық
құрылымы туралы мәселе тарих ғылымында талас тудыратын мәселе. Деректерде
Корей түбегінің территориясын әртүрлі тайпалар одағы қоныстанғандығы
айтылады. Солтүстікте когурё емэк, окчо тайпалары, оңтүстігін (Ханган
өзенінен онтүстікке қарай) хан тайпалары қоныстанды. Хан тайпалары үшке
бөлінді: махан, чинхан, пёнхан. Түбектің тұрғындары үй жануарларын өсірді,
аң шаруашылығымен, балық шаруашылығымен айналысты. Ал негізгі шаруашылығы
егіншілік болды. Өндіргіш күштердің дамуы феодайдық қатынастардын дамуына
жағдай жасады. Бірақ бұл процесс біркелкі жүрген жоқ. Таптық бөліну
Амноккан өзені бассейінін мекендеуші солтүстіктегі когурё тайпаларында
тезірек дамыды.
Тайпа арасынан тайпа билігін бағындырған бай ақсүйектер бөлініп шыға
бастады. Олар өз орталарынан әскери көсемді тандап, ол жиналыста қылмыстық
істерді талқылап, тайпа мүшелерін көршілерге қарсы тонаушылық соғыстарда
басқарды.
Окчо, емэк тайпалары когурё тайпаларына тәуелді болып, алым-салық
төлеп, құл беріп отырды. Оңтүстікте топтық қоғамның қалыптасу процесі кеш
жүрді. Хан тайпалары 78 ру-тайпалық қауымнан тұрып, қытай деректерінде
оларды протоменлекеттер деп атады.
Когурё тайпаларында мемлекетті басқару ертеректен пайда болды. Бұрынғы
әскери-көсем ван атымен (король) ұйымдастырған мемлекеттің басына отырды,
ру аристократиясы әскери-чиновниктік ақсүйектерге айналды. Корей
жазбаларында жеке меншікті қорғауға арналған зағдар жинағы туралы айтылады.
Сол заңда: ұрлық үшін ұрланған нәрсенің 12 есесін, ал біреудің малына зиян
келтірсе, кінәліні құлға айналдырған жағдай да болды.
Когурё мемлекетінің құрылған кезі туралы зертеушілердің пікірі әртүрлі.
Бірақ IV ғасырдың соңы мен V ғасырда Когурё түгел Корей түбегі мен көрші
Ляодун түбегін қамтыған күшті мемлекет болды. Корей түбегінің оңтүстігінде
мемлекеттің құрылуын анағұрлым дамыған, күшті тайпалардың ұсақ тайпаларды
бағындыруы нәтижелесінде жүрді.
Пэкче тайпалары III-IV ғ.ғ көрші қауымдар мен тайпаларды біріктірді.
Пэкче аристократиясы оңтүстік-батыс Кореяда, Ханган жөне Кымган өзендерінің
төменгі ағысында айтарлықтай күшті мемлекет құрды.
V-VI ғ.ғ алғашқы қауымдық қатынастардың ыдырауы нәтижесінде түбектің
оңтүстік-шығысындағы тайпаларда Силла мемлекеті құрылды. Бұл мемлекеттің
негізін Capo қауымы құрады, ол біртіндеп Нактонган өзені бассейініндегі
тайпаларға өз билігін жүргізді.
Сонымен IV ғасырда Корей түбегінде Когурё, Пэкче және Силла
мемлекеттері өмір сүрді және олардың арасында билік үшін аяусыз күрес
басталды. Бұл мемлекеттегі әлеуметтік - экономикалық қатынастар ұзақ уақыт
корей таирхнамасында талас-тартыс тудырып келді. Кейін корей тарихшылары
бұл 3 мемлекетті құлиеленуші құрлыстың белгілеріне қарамастан негізінен
феодалдық мемлекеттер деп атады. Жаңа пайда болған мемлекеттік құрылым
жерге корей феодалдық меншіктігін орнатып, жериеленуші феодалдардың тәуелді
шаруаларды қанауына жағдай жасады. Шаруалар қауымы түгелдей жаулап алушы
мемлекететрдің меншігі ретінде салық төлеуге, міндеткерлік өтеуге мәжбүр
болды (әсіресе әскери және еңбекпен өтеу). Құлдар өндірісте басты роль
ойнаған жоқ. Осы кезенде құлдардың құқықтық жағдайы өзгерді. Мысалы VI
ғасыр басында Силла мемлекетінде ванның (королдің) кему рәсіміне 10 құлды
өлтіру салты жойылды. 858 жылы Силла әскербасы Садахам көрші тайпаларды
бағындырғаны үшін 200 тұтқын сыйға алады, бірақ құлға айналдырмай егіншілер
ретінде бостандыққа жібереді. Өздерінің билігін нығайту үшін ақсүйектер
Қытайдан тек мемлекетті ұйымдастыруда ғана емес, идеологияны да енгізді.
Корей мемлекетінің билеушілері Қытайдан конфуцишылдықты енгізді.
Чиновниктерді мемлекеттік қызметке даярлау мемлекеттің арнайы конфуцилік
оқу орындарында жүргізілді.
Қытайдан корей мемлекетіне феодалдық құрлыстың орнауына үлкен ықпал
еткен будизм енді. Когурёге алғашқы будда монахтары 372 жыл келді.
Пхеньянның қасынан 2 будда монастыры салынды. 384 жыл Пэкченнін королінің
ұсынысымен онын астанасына Оңтүстік Қытайдан будда монахтары келді. Силла
мемлекетіне буддизм Когурёден VI ғасырдың I жартысынан бастап ене бастады.
Силланың астанасы -Кымсан (қазіргі Кендсу) ірі қалаға айналды.
2. Корей мемлекеттері арасындағы күрес және олардың Қытаймен,
Жапониямен қарым-қатынасы. Бұл үш мемлекет өзара және түбектен тыс жатқан
мемлекеттермен жиі-жиі соғыс жүргізді. Когурё мемлекетіне Қытай
мемлекетінің феодалдары шабуыл жасап тұрды. IV ғасырда Когурё сянбилермен
(Солтүстік Қытайда Янь мемлекеті) ұзаққа созылған соғыс жүргізді. IV-V
ғасыр басында Квангэтхо ван тұсында Когурё біршама күшейді. Когурё
территориясының оңтүстікке қарай кеңейуі астананы Пхеньянға ауыстыру Пэкче
мемлекетімен қақтығысқа әкелді. V ғасырда Когурё мемлекеті бүкіл Корей
түбегінің солтүстігін қамтып, Пэкчені ығыстыра бастады. Пэкче VI ғасырда
қатты күшейген Силла мемлекетімен одақтасты. 551 жылы одақтастар Когурёні
Ханган өзені бассейнінен ығыстырды, бірақ қайтарып алған жерлерін Пэкчеге
бермей Силланың өзі алады. Пэкче енді Когурёмен, жапондықтармен жақындасуды
көздеді. Пэкче мен Когурё одақ құрған сод, Силла Қытаймен одақтасуды
көздеді. VI ғасырдың аяғында Қытай билеушілері Когурёні кауіпті қарсылас
санап, соғыс ашты. 598 жылы Суй әулетінің негізін салушы Когурёні бағындыру
үшін әскер жіберді, бірақ сәтсіз аяқталды. 612, 613, 614 жылдары Суй әулеті
Когурёге күшті әскерін жіберді, тұрғындардың кескілескен қарсылығы және
әскербасы Ыльчи Мундоктың әскери тактикасы арқасында Қытай әскерін
жеңіліске ұшыратты. Бұдан соң Когурё мен Пэкче одақтасып, Силлаға қарсы
әскери қимылдар бастады. Силла Қытайдағы Тан империясынан көмек сұрады. 645
жылы Тан әскері Когурёге енді. Бірақ сәтсіздікке ұшырады.
660 жылы Пэкчеге 60 мықдық Силла мемлекетінің әскері және теңіз арқылы
130 мыңдық Қытай әскері енді. Пэкче әскері жеділіске ұшырап, барлық
территориясы Қытай провинциясына айналды.
668 жылы Тан және Силла әскерлері Когурёнің астанасы Пхеньянды алды.
Бұл мемлекеттің де территориясы Тан феодалдарының билігіне көшті.
Әдебиеттер:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.:
Ф.М.Ацамба.ДГ.Лапина, М.С.Майер. -М.,МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М.,1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М.,1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
5. История Востока В 3-х томах ІІ-том Восток в средние века М.,РАН-
1995 М,РАН-1998.
6. История средних веков (под ред. Сказкина) М.,88
7. С.А.Тортаев. Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы А. 1998ж.
8. История стран зарубежной Азии. Л.,1970.
9. Волков С.В. Ранняя история буддизма вКорее. М.,1985. ЮВанин Ю.В.
Аграрный строй феодальной Кореи. М., 1981.
10. История Кореи (с древнейших времен до наших дней). Т. 1 .М., 1974
11. История Корей (с древнейших времен до наших дней). 2002 г.
Ерте орта ғасырлардағы Үндістан
1. Гуптар дәуіріндегі Үндістан
2. Солтүстік Үндістандағы феодалдық мемлекеттер
1. Гуптар дәуіріндегі Үндістан. III ғасырда солтүстік Үндістанның батыс
бөлігін қамтыған Кушан мемлекеті мен Декандағы Ставахан мемлекеті ыдырайды.
IV ғасыр басына дейін Үндістанда раджалар басқарған ондаған ұсақ
мемлекеттік құрылымдар өмір сүрді. 320 жылы осындай раджалардын бірі
Чандрагупта Солтүстік Үндістандағы бірқатар ұсақ мемлекеттерді біріктіріп
Гуптар мемлекетінің негізін қалады. Астанасы Паталипутра болды.
Чандрагуптаның Баласы Самудрагуптаның тұсында (шамамен 340-380 ж.ж.) Гуптар
әулетінің билігі күшейіп, территориясы кеңейді. Чандрагупта II тұсында (380-
414 ж.ж.) Гуптар мемлекетінің территориясы Ганганың төменгі ағысынан
бастауларына дейін жетіп, Деканның (онтүстік Үндістан) бір бөлігін Нарбада
өзеніне дейінгі аумақты қамтыды. Гуптар патшалығы Сасанидтік Иранмен сауда
және мәдени қатынастарын өркендетті және Солтүстік Үндістанның шегарасын
орта азиялық көшпенділердің шабуылынан қорғауда бейбітшілікті қамтамасыз
етті. Гуптар кезеңі Үндістанның экономикалық және Мәдени өркендегенін
көрсетті. Осы кезде қазіргі Үндістанда кең тарқаған индуизм қалыптаса
бастады. Гуптар кезінде Үндістанның қоғамдық құрылысында құл иелеушілік
құрылыс сақталып қалды. Құлдар әртүрлі ирригациялық құрылыстарда - құрылыс
жұмыстарында, ауылшаруашылығында сонымен бірге үй жұмыстарында қолданылды.
Үлкен құл саудасы өмір сүрді. Үнді қоғамының құлиеленушілік құрылысынын
белгілері Гуптар кезіндегі касталық құрылымнан айқын көрінді.
Гуптар кезеңінің ерекшелігінің бірі феодалдық қатынастардың орнай
бастауы болды. Феодалдық қоғамның негізі болып табылатын қауым шаруаларының
санының өсуі үнді қоғамының құлиеленушіліктен феодализмге өтуін тездетті.
2. Солтүстік Үндістандағы феодалдық мемлекеттер. Гуптар мемлекеті мықты
саяси бірлестік болған жоқ. VIII ғасыр басында Солтүстік Үндістанда
көптеген тәуелсіз княздіктермен, ұсақ иеліктер өмір сүрді. Саяси әлсіздік
және солтүстік Үндістан мемлекеттерінін бытыраңқылығы осы кездегі
мұсылмандардын Индтың төменгі ағысындағы сәтті жорықтарынан көрініс тапты.
Мұхаммед ибн Қасим басқарған Араб халифатының әскерлері 712-713 ж.ж. Синд
пен Мультандағы үнді княздарын басып алып нығайды. Сондықтан Үндістанның
бір бөлігі мұсылман дініне өтті. Көп өтпей-ақ Синд пен Мультан Араб
халықтарынан тәуелсіздік алып, ол жерде тәуелсіз екі мұсылман мемлекеті
құрылды.
VIII ғасыр басында Солтүстік Батыс Үндістанмен Раджастханда бұрын
шабуыл жасаған эфталиттер үнді қоғамына әбден сіңіп үнді европолық тілдік
семьясында сөйлейтін, этникалық жағынан біртекті емес тайпалар қалыптасты.
Олар өздерін гурджарлар деп атады. Раджастхан территориясындағы тайпалар
VIII ғасыр бастап көрші обылыстарға, әсіресе бай Ганга алқабына шабуыл
жасай бастады. Бұл тайпалар раджпут (санскрит тілінде "раджпутра"
-"раджаның баласы") деген атпен белгілі болды. VIII ғасыр басында раджпут
тайпаларындағы рулық құрылым ыдырап, жаңа мемлекет Гурджара-Пратихар
мемлекеті құрылды. Ватсе-радже (738-790) түсында раджпут мемлекеті
территориясы кеңейіп жаулап алу арқылы Ганга алқабындағы жерлерді қосып
алды.
VIII ғасырдың ортасында Бенгалия мен Бихар территориясында бұрынғы
Гауда мемлекетінің орнында Пала мемлекеті құрылды. Пала әулеті өзара
күресіп жатқан княздіктерді біріктіріп, Ганга алқабының батыс облыстарын
жаулап алуды бастады және онда ражпуттармен қақтығысады. Бұл күреске ірі
держава Раштракуттер араласады. Раштракуттер VIII ғасырдың ортасында
Декандағы Махараштамен Солтүстік Карнатакта бұрынғы Чалукей мемлекетінің
орнында құрылған держава еді. Раштракуттер қарсыластарынын ешқайсысынын
жеңіске жетуіне жол қоймауға тырысты. Яғни солтүстік шегарада қауіпті
көршілерінің болуынан қорықты. Раштракуттер солтүстік Үндістанда нығайа
алмады, бірақ олардын жорықтарынан мол әскери пайда мен байлық түсіп
отырды. VIII ғасырдың 80-жылдарында Раштракуттер алғашқы рет Солтүстік
Үндістан державаларының соғыстарына араласты. Олар Бенгал Пала мемлекетінің
билеушісі Дхармапаланы (770-810 ж.ж.) жеңіп тұрған Ватса Раджаның әскерін
талқандады. IX ғасырдың басында Гуджара-Пратихар екі рет Дхармапаланы
жеңіп, Бенгалияға енеді. Тағы да Раштракуттер көмекке келеді ражпуттерді
жеңіп, ДхарМапала Раштракуттердің вассалдығын мойындайды. Дхармапаланың
баласы Девапала тұсында (810-850 ж.ж.) Пала мемлекеті біршама гүлденіп,
Солтүстік Үндістанның үлкен бөлігін бағындырып және Раштракуттерге соққы
берді. Бірақ Девапаланың өлімінен соң Ганга алқабындағы билік ақыр аяғы
ражпуттерге тиді.
Әдебиеттер:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.:
Ф.М.Ацамба.ДГ.Лапина, М.С.Майер. -М..МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М.,1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М.,1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
5. История Востока В 3-х томах ІІ-том Восток в средние века М.,РАН-
1995 М.,РАН-1998.
6. История средних веков (под ред. Сказкина) М.,88
7. СА.Тортаев. Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы А.1998ж.
8. История стран зарубежной Азии. Л.,1970.
9. История Индии в средние века М.,1967.
10. Неру Дж. Откритие Индии М.,1995.
11. Антонова К.А., Бонгард-Левин Г.М., История Индии M.1979.
X-XV ғ.ғ. Жапония.
1. Х-ХІІ ғ.ғ. Жапонияның әлеуметтік-экономикалық, саяси дамуы
2.Сегундық жүйенің қалыптасуы. Минамото сегунатының құрылуы.
1.X-XII ғ.ғ. Жапонияның әлеуметтік-экономикалық, саяси дамуы.
Феодалдық қатынастар Жапонияда ХІ-ХІІ ғасырларда түбегейлі қалыптасты.
Осы кезенде жапон феодалдық иелігі - сёэн құрылады. Ол мұралыққа берілді
және кез келген салықтардан босатылды. Үлкен жер мөлшерін будда монастрлары
иеленді. Феодаддардың, діни орындардың және ақсүйектердің жерлерін шаруалар
өңдеді. Ауыл тұрғындарының маңызды бөлігі император мен оның сарайын
бағынып, чиновниктерге салық төлеп тұрушы мемлекеттік шаруалар болды. Жапон
феодалдары бірнеше разрядқа бөлінді. Ірі феодалдар -хонкэ, ұсақ иеліктегі
феодалдарды - реканы вассалдық тәуелділікте ұстады. Хонке мен рекалардың
самурайлардан тұратын жасақтары болды.
Ірі жер иеліктері бар феодалдар жерді сыртқы жаулардан қорғау үшін және
ушығып кеткен шаруалар қозғалыстарын басып отыру үшін өздерінің әскери
жасақтарын көбейтіп отырды. Нәтижеде дружиниктерден ұсақ иелікті дворяндар
- самурайлар тобы құрылды. Олар әскери қызметі үшін өз иелерінен жер
үлестерін алып отырды. Буддизм мен конфуцилік принцптерге негізделген
самурайлардың этикалық-моральдық кодексі "бусидо" деп аталды. Және самурай
өмірінің барлық жақтарын қатал қадағалап отырды. Олар кішінін үлкенге толық
бағынуы тиіс деген рухта тәрбиеленді. Құрметті және негізгі қызмет болып,
самурайлардың әскери қызметі есептелді. "Бусидоны" бұзғандар қатал
жазаланды. Қандай да болмасын іспен шерменде еткен самурай өзін "харакири"
(қарнын жару) жасап өлтіруге міндетті болды. Самурайлардың бір бөлігі уақыт
өте келе ұсақ иелікті дворяндарға айналды. Ал бір бөлігі жерсіз, тек әскер
пайдамен және иесінің қолында самурай күйінде қалды.
Жапонияда өте ертеден-ақ орталық императорлық билік - микадо орнықты.
Микадо - бүкіл жердің жоғарғы меншік иесі болып жарияланды. Ру аксүйектері
жеке аудандармен қала бастығы ретінде басқарушы чиновниктерге айналды.
Жерден, қолөнерден, саудадан салық жинау Қытай үлгісі бойынша жүргізілді.
2.Сегундық жүйенің қалыптасуы. Минамото сегунатының құрылуы.
Имераторлық билік тез арада өз маңызын жоғалта бастады. Ірі феодалдардын
өзара күресінің нәтижесінде императордың қолында тек діни билік қалды.
Жоғарғы мемлекеттік билік біршама күшті феодал -сегунның, жоғарғы
билеушінің қолына көшті. 1185 жылы Конто ауданынан шыққан Миномото Ёритомо
самурайлардан тұратын әскерінін күшімен өзіне қарсы бақталас-феодалдарды
жеңіп император астанасы Киотоны бағындырды. Соғыс барысында елдін
шығысында кейіннен үлкен қалаға айналған Камакурада 3 ведмоствадан:
1. Самурай ведмоствасы (докоро)
2. Әкімшілік ведмоствасы (мандокоро)
3. Сот ведмоствасынан (монтюдзё,) тұратын әскери үкімет құрылды.
Астана ретінде Камакура қаласы таңдап алынды. Миномото Ёритомо ерекше
титул сёгун (яғни "әскери басшы") деген ат алды. Ол басқару мен бақылаудың
өзіндік жеке аппаратын құрды. Дзито - жер иеліктерін басқарушы, Сюго -
провинциялардың әскери губернаторларын тағайындады. Бұл әскери-әкімшілік
жүйені император сарайы іс-жүзінде тек 1185 жылы мойындайды. Дзитоның
қызметтері:
- сёэн иелігі үшін салық жинады;
- қылмысты соттауға және жазалауға құқы болды;
- иеліктін әкімшілігін басқарды және чиновниктерді тағайындауға құқы
болды;
- сёэндегі барлық жұмыстарға жауапты болды; Сюгоның қызметтері:
- Қаруылдық қызметі үшін әскер жинау және әскери қымылдар кезінде әскер
жинау;
- Провинциялардағы тәртіпті сақтау, қажет жағдайда қылмыскерді
тұтқынау;
Алғашқы сегундар автократиялық саясат ұстанды. Алғашқы сегун Миномото
Ёритомо өлімінен соң және оның мұрагерлері Ёринэ мен Санэтомодан соң
билікті олардың туысқаны Ходзё әулеті тартып алды. Олар "сиккен" титулымен
ел басқарды. Сиккен тұсында жергілікті феодаолдар арасында қарам-
қайшылықтар болғанмен, билеушінің диктатурасы айкын көрініс бермеді,
жоғарғы вассалдардың кеңесі пайда болды. Вассалдарды гокэнин деп атады.
Камакур сегунаты 1333 жылға дейін өмір сүрді.
Әдебиеттер:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.:
Ф.М.Ацамба.ДГ.Лапина, М.С.Майер. -М.,МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М.,1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М.,1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
5. История Востока В 3-х томах ІІ-Том Восток в средние ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Халықтар Достық университеті
Отырар институты
Орта ғасырлардағы Азия, Африка елдерінің тарихы
пәні бойынша семинар сабақтарына арналған
Оқу әдістемелік құрал
Шымкент 2008 ж.
Университтетің оқу әдістемелік кеңесінде талқыланып бекітілген.
Пікір жазған: т.ғ.к., профессор М.А.Ауанасов
Құрастырған: оқытушы Г.Б.Архабаева
Әдістиемелік нұсқау Халықтар Достық Университеті, Отырар институты,
Әлем тарихы кафедрасында дайындалған. № ___ хаттама.
Шығыс пен батыс елдеріндегі ортағасырлардағы феодалдық қатынастардың
ерекшеліктері.
1. Ортағасырлар тарихына кіріспе
2. Феодалдық құрылыстың мәні.
3. Шығыс елдеріндегі феодализмнің батыс елдеріндегі феодализмнен
айырмашылығы
Орта ғасырлардағы Азия-Африка елдеріндегі феодалдық қатынастардың
дамып, жетілуінін өзіне тән ерекшеліктері болды. Ол елдерде қауым ұзақ
уақыт бойы сақталды. Қауымдардың өзін-өзі басқаруы автономиялығы,
патриархальдық қатынастар өміршең болды. Мемлекет қауымның сақталуына
мүдделі болды. Оның нығайуына қолдау көрсетіп отырды. Азия-Африка
елдеріндегі ерекшеліктің бірі - үкіметтің жеке меншікке қарсы тұруы болды.
Жер негізінен мемлекеттің меншігі болды. Келес бір ерекшелік мемлекеттік
биліктін деспотиялық болуы еді. Азия-Африка елдерінде қай кезенде болмасын
құлдар шаруашылықта шешуші роль атқармады.
Шығыс елдердің қалалары феодалдық Европадағыдай жекелеген феодалдарға
емес, мемлекет басшысына бағынды. Шығыс елдерінде дін мемлекеттік деңгейге
көтерілді.
Әдебиеттер:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.:
Ф.М.Ацамба,З.Г.Лапина, М.С.Майер. -М.,МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М.,1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М.,1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
5. История Востока В 3-х томах ІІ-том Восток в средние века М.,РАН-
1995
6. История Востока В 3-х томах ІІІ-том Восток на рубеже средних веков
и нового времени. М.,РАН-1998.
7. Средневековый Восток: история, культура, источниковедение. М.,1980.
8. История средних веков (под ред. Сказкина) М.,88
Ирандағы Сасанидтер мемлекеті
1. Сасанидтер мемлекетінің құрылуы
2. Иранның әлеуметтік-экономикалық дамуы. Халық қозғалыстары.
3. Хасров I Анашорван реформалары, сыртқы саясаты
1. Сасанидтер мемлекетінің құрылуы. 226 жылыИранда билікке Сасанидтер
әулеті келді. Сасанидтердің атымен Иранның қайтадан гүлденуі, Византиямен
кескілескен үздіксіз күрестері байланысты. Сасанидтер мемлекетінің негізін
салушы Фарс ауданынның князі Ардапшр. Ардашир билікке зорастризм дінінің
ықпалды ақсүйектерінің көмегімен келді. Иранның оңтүстігіндегі және
шығысындағы әлі де бостандығын сақтап отырған көптайпалы шаруалар
Сасанидтерге ұзақ уақыт негізгі әскери күшін беріп отырды. Сасанидтер
мемлекетінің шегарасының қалыптасуы бірнеше онжылдықтарға созылып,
Ардаширдың мұрагері Шапур I (241-272 ж.ж.) тұсында аяқталды. Оның тұсында
Сасанидтер державасының құрамына Армения, Хорасанның негізгі белігі,
Месопатамияның бірқатар аудандары т.б. жерлер қосылды. Сасанидтер мемлекеті
орталықтанған мемлекет болды. Ел губернаторлар басқарған 18 сатрапқа
бөлінді. Губернаторды патша тағайындады және түгелдей оның билігінде болды.
Сасанидтер мемлекеті қаржыға баса назар аударды. Тұрғындардан жер және жан
басы салығы жиналды. Салықтарды жинауға чиновниктер штаты ұйымдастырылды.
Жаңа әулеттің астанасы Персополь қаласы болды. Бірақ Месопатамиядағы
үздіксіз күрестерге байланысты патша резвденциясы Тигр өзені жағасындағы
шекаралық Ктесифон қаласы болды. Мемлекетті шахиншах басқарды.
2. Иранның әлеуметтік-экономикалық дамуы. Сасанидтер тұсында Иран
экономикалық жағынан дамыған ел болды. Византиямен, Үндістанмен, Орта
Азиямен сауда қатынастарын жандандыра түсті. Ежелгі парсы - эллиндік
дәстүрлерді сақтап қалған көне қалаларда жоғары сапалы қолөнер бұйымдарының
өндірісі дамыды. Иран кілем, жібек, парша, жүн маталарымен, қару-жарақ
шығарумен зергерлік бұйымдарымен аты шықты. Елде құлиеленушілік кең тарады.
Құлдар ирригациялық құрылыстарда, патша мен ақсүйектердің жерлерін өңдеуде
қолданылды. Құл сату сауданың пайдалы саласына айналды. Сасанидтер кезінде
феодализм өсіп нығая түсті. Орталықтанған мемлекеттің құрылуымен бір
қатарда сословиелік жүйе қалыптасты. Ел тұрғындары 4 сословиелік топқа
бөлінді. Бірінен екіншісіне өту қиын болды. Алғашқы үшеуі - абыздар,
әскерилер және чиновниктер ерекше артықшылықты, жеңілдіктерді пайдаланды.
Олар салық төлемеді, міндеткерлік атқармады, тек өздерінін тұрақты қызметін
атқарды. Төртінші сословиеге халық енді: Оларға алым-салық төлейтін,
міндеткерлік өтейтін шаруалар мен қалалықтар жатты. Шаруалар қауымын "наф"
деп атады. Мұндағы барлық шаруаны "шахиншах бандак" (шахишиах құлдары) деп
атады.
Уақыт өтісімен қалалықтардың жағдайы нашарлай түсті. Олардың феодалдық
жер иеленушілерге тәуелділігінің артуы, мемлекеттік салық езгісінің
күшейуімен қосылып, жағдайды қиындата түсті. Иран шаруаларының жағдайын
делдалдық сауда одан әрі нашарлатты. Елдегі наразылықтар діни сипатқа ие
болған халық қозғалыстарынан көрініс тапты. Сасанидтердің негізгі
идеологиясы зоороастризм болды. Зоорастризм храмдарының өз жер иеліктері
болды және мемлекетте зор ықпалға ие болды. IV-V ғасырларда абыздар тек
діни көсем емес, жоғарғы сот қызметін атқарып, мемлекетте шахиншахтан соң
бірінші орында түрды. Дінге баса назар аудару, Ирандағы зоорастризмнің
ыкпалынын өсуі жаппай еретиктік қозғалыстың есуіне әкелді. Алғашқы осындай
қозғалыстардың бірі Манихейлік болды. Оның негізін салушы Месопатамиядан
шыққан Мани (216-276ж.ж.) болды.
6 ғасырдағы әлеуметтік қозғалыста діни сипатқа ие болып, кен етек алды.
Бұл қозғалысты алдын абыз болған Маздак басқарды. Бұл қозғалыстардың бәрі
жеңіліспен аяқталды.
3. Хасров I Анашорван реформалары, сыртқы саясаты. Маздакидтер
қозғалысын басқаннан кейін және әкесінің өлімінен кейін Хасров Аношорван
(531-579 ж.ж.) билікке келді. Ол елде бірқатар реформалар жүргізді: - жер-
салық жүйесін түгелдей қайта құрды;
• сауданың дамуына жағдай жасады;
• құрылыс жұмыстарына баса назар аударды;
• білім мен ғылымның дамуына жағдай жасады;
Сыртқы саясатында көрші халықтармен кескілескен күрес жүргізді. 532
жылы Византия императоры I Юстианмен "мәңгілік келісім" жасаған болатын.
Бірақ Византияның күшейіп кетуінен қорқып, келісімді бұзды. 540 жылы
Сирияға ірі шабуыл жасады және Антиохияны тонап, өртеудің нәтижесінде
орнында тек күлі ғана қалды. Соғыс одан әрі Закавказье мен Месопатамияда
жалғасты және үзілістермен 562 жылға дейін созылып, келісіммен аяқталды.
570 жылы Хасров Иеменді жаулап алды. Бұл Византия мен Иран арасындағы 20
жылдық соғыстың басталуына әкелді. Бұл соғыс тек Хасров елімінен соң, оның
балалары тұсында аяқталды. Шығысында Хасров Орта Азидағы қосөзен
аралығындағы көшпелі түрік тайпаларымен күрес жүргізді.
Әдебиеттер:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.:
Ф.М.Ацамба.ДГ.Лапина, М.С.Майер. -М.,МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М.,1970.
3. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
4. История Востока В 3-х томах ІІ-том Восток в средние века М.,РАН-
1995 1,РАН-1998.
5. С.А.Тортаев. Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы А.1998ж.
6. 8. История стран зарубежной Азии. Л.,1970.
7. История Ирана с древнейших времен до XVII века. М.,1968
8. История Иранского государство и культуры. М., 1971.
9. Луконин В.Г. Древний и средневековый Иран. М., 1987
10. Колесников А.И. Завоевание Ирана арабами. М.,1982.
VI-Ш ғасырлардағы Арабия.
1. III-VI ғ.ғ. арабтардың әлеуметтік-экономикалық дамуы, діні, саяси
тарихы
2. Исламның пайда болуы. Аравияның біргуі.
3. Алғашқы халифтар тұсындағы Аравия және олардың жаулап алу жорықтары.
1. III-VI ғ.ғ. арабтардың әлеуметтік-экономикалық дамуы, діні, саяси
тарихы. Арабия түбегі 3 млн. шаршы шақырым жерді алып жатыр. Ежелден бұл
Территорияны арабтар мекендеді. Бұл аймақтың әртүрлі аудандарынын
әлеуметтік-экономикалық даму жағдайы біркелкі болған жоқ. Табиғат
жағдайларына қарай оның тұрғындарын отырықшы егіншілер, көшпелі малшылар
деп бөлуге болады. Аз ғана бөлігінде егіншілік дамыды. Иеменнін қару-жарақ
шығарумен, тері өндеумен даңқы шықты. Оңтүстік Арабияда алтын шығарылды.
Иеменнің ертерек дамуына оның сауда жолында Делдалдық саудамен айналысуы
себеп болды. Арабиядағы көшпелі Малшыларды - бедуиндер деп атады. Бедуиндер
негізінен түйе өсірумен, сонымен бірге жылқы, қой, ешкі өсірумен
шұғылданды. VI-VII ғасырларда бедуин тайпаларында алғашқы қауымдық
құрылыстың ыдырау процесі жүріп жатты. Тайпа ақсүйектері қора-қора малымен,
жайылымдарымен ерекшеленіп тұрды. Бұлармен қатар өздерін заңды түрде
тәуелсіз деп есептейтін, бірақ мәжбүрлі түрде ақсүйектерге жұмыс істейтін
тәуелді адамдар болды. Арабтарда маңызды мөлшерде құлдықта таралды. Құлдар
негізінен Африкадан әкелінген шетжерліктер болды. Құл еңбегі экономикалық
құрылыстың негізі болған жоқ.
Иемендегі құлиеленушілік құрылыстың дағдарысы және бедуиндердегі
алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырау кезеңі Арабияның сыртқы жаулап
алушылардың обьектісіне айналу кезіне сәйкес келді. VI ғасырда Византия мен
Иран Иемен мен Батыс Арабия арқылы өтетін сауда жолдары үшін күрес
жүргізді. 572-628 жылдары Иемен Сасанидтік Иранның сатырабына айналды.
2. Исламның пайда болуы. Аравияның біргуі. Алғашқы қауымдық құрылыстың
ыдырауы, тайпалық ақсүйектердің жерді, малды, маңызды кіріс бөлігін жеке
меншікке айналдыруға ұмтылуы Арабияның саяси бірігуінің негізгі
алғышарттарына айналды. Бұған оңтүстік Арабия құлиеленушілік мемлекетінің
құлауы және сыртқы жауларға қарсы тұрудың қажеттілігі де әсер етті.
Бірігудің орталығы егіншілікпен, сауданың, қолөнердің біршама дамыған
ауданы Хиджаз болды. Хиджаздың Мекке, Таиф, Ясриб сияқты қалалары көшпелі
тайпалармен тығыз байланысты болды. Меккенің географиялық орналасуы оның
тұрғындарының отырықшы мал шаруашылығымен айналысуына жағдай жасады. Мекке
тұрғындарының көп бөлігі Курейш тайпасынан тұрды. Қаланы Омейядтар руы
басқарды. Тайпалық жіктелуді жеңіп, біртұтас араб мемлекетін құру бір
құдайға табыну идеологиясына келіп тірелді. Аравияның әртүрлі аудандарында
бір құдайға сыйынуды уағыздаушылар пайда бола бастады. Меккеде мұндай
насихаттаушы Мұхаммед (570-632 ж.ж.) болды. Ислам діні 610 жылдар шамасында
пайда болды. Алғашқыда ол Меккеде кең қолдауға ие болмады. Мұхаммедтің
насихатын алғашқыда тек отбасы мүшелері мен бірнеше жақын туыстары ғана
мойындады. Мұхаммедтің жақтастары "өздерін құдайға тапсырғандар"
(муслимуна, мұсылмандар) деп атай бастады. 614 жылдан мұсылмандар саны 40-
50 адамға жетіп, Мұхаммед көпшілік алдында үгіт-насихат жасай бастады.
Мекке билеушілері Мүхаммедтің жақтастарын қуғындай бастады. 616 жылдың аяғы
мен 617 жылдың басында кураиш руының рулары хашимит руына байкот жариялады.
Ол бойынша: хашимиттермен сауда жасауға, іс жүргізуге, некеге тұруға тыйым
салынды. Байкот 619 жылға дейін созылды. Осы кезде Мұхаммедті қолдаушы Абу-
Талиб, сүйікті әйелі Хадиша қайтыс болды. 620 жылдан араб және иудей
тайпаларының өзара қырқысынан әбден шаршаған Иасриб қаласында Мұхаммедтің
үгіт-насихаттары естіле бастады. Иасриб қаласының тұрғындары Мұхаммедпен
ауызша келісім жасады. Келісім бойынша: Иасрибтықтар Мұхаммедтің рухани
абыройын мойындап, қалада өмір сүруіне кепілдік берді. Мұсылмандардың
Меккеден Иасрибке көшуі басталды, ол 622 жылы 22 қыркүйекте Мұхаммедтің
Иасрибке келуімен аяқталды. Мұхаммедтің Иасрибке келуі ислам тарихында
төңкерісті оқиға болып, сол жыл хиджра (өз тайпасынан байланысты үзіп,
басқадан пана табу) деп аталды да, мұсылман жыл санауының басы болды.
Иасрибке келген соң Мұхаммед дін уағыздаушы ғана емес, саяси
қайраткерге айналды. Иасриб каласы Мадина (Мадинат аннаби -Пайғамбар
қаласы) деп атала бастады. Жаңа жерде бекініп алған соң Мұхаммед
меккеліктермен күрес бастады.
Ұзаққа созылған соғыстан кейін 630 жылы Мекке қаласының билеушісі Абу
Суфиан Мұхаммедтің билігін мойындайды. 631 жыл ислам дінінін бүкіл драбияға
таралу жылы болды. Бұл жылы Таиф қаласының тұрғындары, Иеменнің, Орталық
Арабияның және Бахрейннің әртүрлі тайпалары ислам дінін қабылдады.
3. Алғашқы халифтар тұсындағы Аравия және олардың жаулап алу жорықтары.
Мұхаммедтің өлімінен кейін мемлекет билеушілері оның туыстарынан
сайланып, "халиф" титулын (пайғамбардың орынбасары) алды. Сайланған
халифтар төртеу болды: Абу Бакр (632-634ж.ж.), Омар (634-644ж.ж.), Осман
(644-656ж.ж.), Али (656-661 ж.ж.). Алғашқы халифтар жаулап алу жорықтарын
жүргізді. Араб жаулап алу жорықтарына халқаралық жағдай да қолайлы болды.
Византия мен Иран арасындағы ұзаққа созылған соғыс (602-628 ж.ж.) сол
уақыттың екі державасының күштерін сарқыған еді. Арабтар көп әскер жинап,
бір уақытта Иранмен де Византиямен де соғыс бастады.
640 жылы Палестинаны, Сирияны, Египетті (640-642 ж.ж.), одан әрі
Соятүстік Африкаға, ал 649 жылы Карфагенге жетті. 634-651 жылдары Иранды
түгел жаулап алды. VII ғасыр ортасында Армения мен Грузияның бір бөлігі
арабтардын вассалына айналды.
VII басына дейін араб жаулаушылары бағындырған елдерінде жергілікті
тәртіпті сақтап қалды. Жаулап алу нәтижесінде арабтар жана жерлерге қоныс
аударды. Олардың бір бөлігі отырықшылыкка көшіп, басқалары кешпенділер
күйінде қала берді. Бірқатар жерлерде арабтану процесі жүрді. Мысалы
Иракта, Сирияда және Египет пен Солтүстік Африкада арабтану процесі жүріп,
олар ислам дінін, араб тілі мен жазуын қабылдады. Ал Кавказға, Иран мен
Орта Азияға қоныс аударған арабтар жергілікті тұрғындармен араласып,
олардың мәдениетін қабылдады.
VII ғасыр ортасында Халифатта азамат соғысы басталды. Оны Мұхаммедтің
туысқан інісі және күйеу баласы Али басқарды. Алидің жақтастары өздерін
шейіттер деп атады, VII ғасыр ортасында исламның үш ағымы қалыптасып болды.
Олар сунидтер, шейіттер және хариджиттер.
Әдебиеттер:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.:
Ф.М.Ацамба.,3-Г.Лапша, М.С.Майер. -М.,МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М.,1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М.,1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
5. История Востока В 3-хтомахІІ-том Восток в среднем века М.- РАН-1995
М.,РАН-1998.
6. История средних веков (под ред. Сказкина) М.,88
7. С.А.Тортаев. Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы А.1998ж.
8. М.Большаков История Халифата 3-томах. М.,2001.
Жапонияда феодалдық қатынастардың қалыптасуы
1. III-VI ғ.ғ. Жапония. Ерте феодалдық жапон мемлекетінің құрылуы.
2.Тайк төңкерісі және елдегі реформалар, мемлекеттік құрылысы.
1. III-VI ғ.ғ. Жапонияның әлеуметтік-экономикалық дамуы. Жапониянын
неғұрлым ертеректегі тұрғындары қазіргі айнулардың ата-бабалары эбисулар
деп есептелді. Жана эраның басында олар Хонсю аралының солтүстік-шығысында
өмір сүрді. Олардың этникалық шығу тегі әлі анықталмаған, бірақ кейбір
зерттеушілер олардың оңтүстіктен шығуын Малаямен, Үндіқытай түбегімен және
қазіргі Индонезия аралдарымен байланыстырады. Жапон аралдарына бірнеше рет
корейлер, қытайлықтар және әртүрлі манчжуртунгус тайпалары қоныс аударып,
эбисуларды солтүстікке ығыстырды.
Кескілескен күрестер барысында бір тайпаны екінші біреуінің бағындыруы
нәтижесінде біртіндеп араласу процесі жүрді. Күшті тайпалардың арасынан
Ямато тайпалары іріктеліп шықты. III ғасырдың соңы мен IV ғасыр ортасында
олар барлық қарсыластарын жеңіп, Хонсю аралының оңтүстік бөлігінде Ямато
тайпалар одағын құрды. Осы атаудан Япония атауы пайда болды.
Қытайлыктардың Жапонияға қоныс аударуы III ғасыр аяғында Қытайдың
батысынан көшпенділердін шабуылы нәтижесінде күшейіп, V ғасырда корей-қытай
қоныс аударуы қарапайым құбылысқа айналып қалды.
Қонысаударушылар тұрғындардың әртүрлі тобына жатып, "бэ" деп аталды.
Бұларға тағы жеңіліп қалған қауымдардың басшылары, пұтқа табынушы абыздар,
"грометейлер" - яғни қытайша оқып, жаза алатын қалыптасып келе жатқан
мемлекеттің алғашқы чиновниктері, сонымен бірге қылмыс істеп құлға айналған
қауым мүшелері жатты. Үй шаруашылығында құлдар еңбегі қолданылды, дегенмен
олардың саны аз болды.
Қарапайым сауда қатынастарынын даму нәтижесінде V ғасыр басында
рыноктар пайда болды. Ең алғашқы рынок Хонсю аралының орталық бөлігіндегі
қазіргі Осака қаласы ауданындағы "Қытай рыногы" болды. Жапон қорғандарынан
табылған қытай тиындары осы континентпен сауда қатынастарын жүргізген деп
болжауға мүмкіндік береді. Қоғамдық еңбек бөлінуінін негізінде мүлік
теңсіздігі өсіп, аристократтық отбасылар бөлініп шыға бастады және құлдар
мен бэлерді қанау күшейді. IV ғасыр соңы мен V ғасырда патша функциясын
атқаратын тайпа одақтарының көсемдерінің билігі күшейді. Оның билігі
маңызды жер көлемін иелену, қауым мүшелеріне салық салу, құлдар жаулап
әкелу, егінші, қолөнерші бэлердің еңбегін пайдалану болды. Дамыған таптық
қоғамда егіншілікпен шұғылданушы қауымның ролі күшті болды.
Жеке-жеке ақсүйектер отбасыларының билік үшін күресі барысында Сого
әулеті 592 жылы патшаны өлтіріп, билеуші жағдайды егеленді. Өздерінің
ықпалдарын күшейту мақсатында елге корейліктер мен қытайлар әкелген, VI
ғасырдан кең тарқай бастаған буддизмді қолданды. Сонымен бірге жапон
тайпаларының ежелден келе жатқан пұтқа табынушылық діні" синтоизмге
(құдайлар жолы) үлкен соққы берді. Буддизм қалыптасып келе жатқан ерте
феодалдық қоғамның алғашқы қауымдық қалдықтарына қарсы қолданған
идеологиялық қаруы болды.
Билік үшін кескілескен күресте бұрынғы патша үйінің өкілі Сетоку Тайси
билікке келеді. Сетоку-Тайси қызметінің атақты ескерткіші 604 жылы жасалған
"17 статьялық заңы" болды. Бұл ескерткіште буддалық және конфуцилік діннің
ықпалы күшті болды. Мұнда алғаш рет жапон аүсүйектерінің талабына сай
мемлекеттік құрылысы анықталды. Бұл заң патша билігін күшейтуге жағдай
жасады. Сетоку Тайси саяси тіректі сырттан табуға тырысты. 607 жылы Қытайға
елшілік жіберді. Мәдени байланыстар орнатты. Сога әулетінің қарсыластары
бірігіп, төңкеріс ұйымдастырды.
2.Тайк төңкерісі және елдегі реформалар, мемлекеттік құрылысы. VII
ғасырда Жапонияда орталықтанған мемлекет құрылды. Мұнда тарихта "Тайк
төңкерісі" деген атқа ие болған (сөзбе-сөз аударғанда "Ұлы өзгерістер
кезі") саяси төңкеріс үлкен манызға ие болды. Принц Наканооэ мен Накатоми
Камако бастаған ақсүйектер император сарайындағы Сого руынын билігін жойды.
Бұл төңкеріс және елде жүргізілген реформалар "Тайк реформалары" қоғамдағы
дағдарысты жағдайлардан келіп шықты. Халықты алдыңғы басқару құрылымымен
қанау мүмкін емес еді.
Реформаларды жүргізуге сыртқы факторлар да әсер етті. Қытайдағы Тан
империясы күшейіп Корей түбегін тіпті Жапониянын өзін жаулап алу қаупі
күшейді.
645 жылдан бастап-ақ үкіметтік басқару аппаратын қайта құру басталды.
Арнайы министрліктер құрылды. Императордың кеңесшілері тағайындалды.
Жергілікті дәрежеде де өзгерістер енгізілді. Шығыс облыстарда жерді өлшеу
жүргізілді, тұрғындарға тұрақты салық жүйесі енгізілді, провинциялардың
губернаторларымен, уездердің басшылары тағайындалды.
Сотқа арыз берудің жаңа жүйесі енгізілді. 646 жылғы Үкімет жарғысынан
көрінгендей реформалардың мәні төмендегідей:
1. Жеке жер иеленуді өзгерту, император отбасымен аристократтарға
тәуелді адамдар категорияларын жою, адамдар мен, жерді түгел мемлекет
меншігі деп жариялау. Аристократтар компенсация ретінде ранглік, қызметтік
және басқа үлестер алып, қанаушы тап жағдайын сақтап қалды.
2. Басқарудың орталық органдары құрылды, территориялық әкімшілік бөлу
енгізілді.
3. Жер есебі алынды, қауым санағы жүргізілді, әрбір шаруа жер үлесін
алатын болды.
4. Ұйымдастырылған жаңа салық жүйесі енгізілді.
Бұл реформалар орталықтанған мемлекет құруға бағытталған еді. Бұл
реформа кейін 647,649 және 664 жылдары өз жалғасын тауып отырды.
Әдебиеттер:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях.
Ред.кол.: Ф.М.Ацамба.ДГ.Лапина, М.С.Майер. -М.,МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М.,1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. MV1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
5. История Востока В 3-х томах ІІ-том Восток в средние века М.,РАН-
1995 М.,РАН-1998.
6. История средних веков (под ред. Сказкина) М.,88
7. С.А.Тортаев. Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы А.1998ж.
8. История стран зарубежной Азии. Л.,1970.
9. Жуков Е.И. История Японии. М.,1969.
10. История Японии (с древнейших времен до наших дней) М.,1988.
11. История Японии. 2-х томах.Т-І М.,1998.
12. Воробьев М.В. Япония в III-VII в.в.: Этнос, общество, культура и
окружающий мир. М.,1980.
ІІІ-ХІ ғасырлардағы Қытай
1. Үш патшалық кезіндегі Қытайдың саяси тарихы.
2. ІІІ-VI ғ.ғ. Қытайдың әлеуметтік-экономикалық дамуы, қоғамдық
құрушысы.
1.Үш патшалық кезіндегі Қытайдың саяси тарихы. II ғасыр аяғы мен III
ғасырдың басы Қытай үшін ішкі саяси өзара қырқысу кезені болып, күрес
барысында ірі әскербасылар ерекшеленіп шықты. Солардың бірі Цао Цао
солтүстікте Хуанхе бассейнінде билік құрып, 220 жылы оның баласы Цао Пей
өзін Вей мемлекетінің билеушісі деп жариялады. Келесі Лю Бей елдін оңтүстік
- батысында Шу мемлекетінің билеушісі деп жарияланды. Ал үшінші Сунь Цюань
Қытайдың оңтүстік-шығысындағы У патшалығының негізін қалады. Осы кезең
Қытай тарихында "Үш патшалық кезеңі" деп аталды.
Вей мемлекеті (220-265ж.ж.) - Солтүстік Қытайдың үлкен бөлігі батысында
Дуньхуаннан шығысында Ляодунға дейін, онтүстігінде Хуанхе мен Янцзы
өзендері аралығы;
Шу мемлекеті (221-263 ж.ж.) - Сычуань, Гансу мен Шэньсидің онтүстік
аудандары, Юньнани мен Гуйчжоудың үлкен бөлігі және Гуансидың батысы;
У мемлекеті (222-280 ж.ж.) - бұрынғы Хань империясының оңтүстік-
батысында өмір сүрді.
Вей патшалығының орнында 265 жылы Цзинь империясы құрылды да Шу
патшалығын қосып алды, ал 280 жылы У мемлекетін бағындырды. Цзинь
мемлекетінің негізін салушы Сыма Янь елде реформалар жүргізді.
IV ғасыр басында солтүстік тайпалар бірінен соң бірі Солтүстік Қытайға
шабуыл жасаудың нәтижесінде Цзинь мемлекеті құлап, оның орнына Қытайда
оңтүстік және солтүстік патшалықтар құрылды.
2. III-VIII ғ.ғ. Қытайдың әлеуметтік-экономикалық дамуы, қоғамдық
құрылысы.
IV ғасырдан бастап Қытай территориясына солтүстіктен көшпелі
тайпалардың шабуылы жиіледі. Көшпелі монғол-түрік тайпалары Қытайдың
солтүстігінен және батысынан елдің ішіне ене түсті. Бұл шабуылдар Қытай
шаруашылығына үлкен зиян әкелді. Суғару құрылымдары қирап, түгелдей
деревнялар жойылып, солтүстіктегі қалалар босап қалды. Ең алғашқы шабуыл
жасағандар ғұндар болды. Олар 311 жылы Лоянды, 316 жылы Чананьды алды да
Цзинь патшаларының құрамында тек оңтүстік-шығыс қалып, мемлекеттің аты да
Шығыс Цзинь (317-420 ж.ж.) деп аталды. Ғұндардан кейін Қытайға сяньби, цян,
цзе, ди тағы басқа тайпалары шабуыл жасады. Шабуылдар нәтижесінде Қытай
әбден әлсіреп көптеген ұсақ мемлекеттерге бөлініп кетті. IV ғасырдың соңы
солтүстікте барлық өзара соғыстарды жеңіп сяньби тайпаларының көсемі Тоба
Гуй Хуанхе бассейнінін территориясында Солтүстік Вей (386-534 ж.ж.)
мемлекетінің негізін қалады. Тоба әулеттерінің өкілдері барлық
қарсыластарын жеңіп, күшті ішкі-сыртқы саясат жүргізе бастады. Ішкі
саясатта қытайландыру саясатын жүргізді. IV- V ғасыр басында астаналық
әкімшілікте 2% қытайлықтар болса, 423-452 жылдары оның саны 25% өсті.
Императордың өзі фамилиясын Тобадан Юанға өткізді тек қытайша киінуді, тек
қытайша сөйлесуді енгізді. Елдін астанасы солтүстіктегі Пинченнен ежелгі
Қытай астанасы болған Лоянға кешірілді. 485 жылы 2 ғасыр алдын Сыма Ян
жүргізген үлестік жүйе жаңартылды. Ол бойынша ер адамдарға 40 му, әйелдерге
20 му берілді. Егер құлдары болса қосымша үлес берілді. Бұнымен қатар бау-
бақша егуге әр отбасыға 20-30 му қосымша үлес берілді. Чиновниктерге
қызметіне байланысты үлестік жер берілді. Салықтар мен міндеткерліктер
анықталды.
Солтүстік патшалықтар: Солтүстік Вей (386-534 ж.ж.); Солтүстік Ци (550-
577 ж.ж.); Солтүстік Чжоу (550-577ж.ж.);
Оңтүстік патшалықтар: Сун империясы (420-479 ж.ж.); Ци (479-502 ж.ж.);
Лян (502-557 ж.ж.); Чэнь (557-589 ж.ж.) патшалықтары.
Әдебиеттер:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.:
Ф.М.Ацамба.,3-Г.Лапина, М.С.Майер. -М.,МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М.,1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М.,1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
5. История Востока В 3-х томах ІІ-том Восток в средние века М.,РАН-
1995 М.,РАН-1998.
6. История средних веков (под ред. Сказкина) М.,88
7. С.А.Тортаев. Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы А.1998ж.
8. История стран зарубежной Азии. Л.,1970.
9. История Китая с древнейших времен до наших дней. М.,1974.
10. Китай: между прошлым и будещем. М. 1999.
ІІІ-Х ғасырлардағы Корея
1. Үш мемлекет кезіндегі Корея
2. Корей мемлекеттері арасындағы күрес және олардың Қытаймен,
Жапониямен қарым-қатынасы.
3. Біртұтас Силла мемлекетінің құрылуы.
1.Үш мемлекет кезіндегі Корея. Сонау неолит кезінен-ақ корей халқының
ата-бабалары корей түбегі оған жапсарлас жатқан Оңтүстік Манчжурия (қазіргі
Солтүстік-шығыс Қытайдын оңтүстік аудандары) аудандарын қоныстана бастады.
Кореядағы алғашқы қауымдық қатынастардың ыдырауы, таптық қоғамнын пайда
болуы өндіргіш күштердің дамуының прогресімен байланысты болды. Кореда
алғашқы мемлекеттің пайда болуы кезеңі және оның әлеуметтік-экономикалық
құрылымы туралы мәселе тарих ғылымында талас тудыратын мәселе. Деректерде
Корей түбегінің территориясын әртүрлі тайпалар одағы қоныстанғандығы
айтылады. Солтүстікте когурё емэк, окчо тайпалары, оңтүстігін (Ханган
өзенінен онтүстікке қарай) хан тайпалары қоныстанды. Хан тайпалары үшке
бөлінді: махан, чинхан, пёнхан. Түбектің тұрғындары үй жануарларын өсірді,
аң шаруашылығымен, балық шаруашылығымен айналысты. Ал негізгі шаруашылығы
егіншілік болды. Өндіргіш күштердің дамуы феодайдық қатынастардын дамуына
жағдай жасады. Бірақ бұл процесс біркелкі жүрген жоқ. Таптық бөліну
Амноккан өзені бассейінін мекендеуші солтүстіктегі когурё тайпаларында
тезірек дамыды.
Тайпа арасынан тайпа билігін бағындырған бай ақсүйектер бөлініп шыға
бастады. Олар өз орталарынан әскери көсемді тандап, ол жиналыста қылмыстық
істерді талқылап, тайпа мүшелерін көршілерге қарсы тонаушылық соғыстарда
басқарды.
Окчо, емэк тайпалары когурё тайпаларына тәуелді болып, алым-салық
төлеп, құл беріп отырды. Оңтүстікте топтық қоғамның қалыптасу процесі кеш
жүрді. Хан тайпалары 78 ру-тайпалық қауымнан тұрып, қытай деректерінде
оларды протоменлекеттер деп атады.
Когурё тайпаларында мемлекетті басқару ертеректен пайда болды. Бұрынғы
әскери-көсем ван атымен (король) ұйымдастырған мемлекеттің басына отырды,
ру аристократиясы әскери-чиновниктік ақсүйектерге айналды. Корей
жазбаларында жеке меншікті қорғауға арналған зағдар жинағы туралы айтылады.
Сол заңда: ұрлық үшін ұрланған нәрсенің 12 есесін, ал біреудің малына зиян
келтірсе, кінәліні құлға айналдырған жағдай да болды.
Когурё мемлекетінің құрылған кезі туралы зертеушілердің пікірі әртүрлі.
Бірақ IV ғасырдың соңы мен V ғасырда Когурё түгел Корей түбегі мен көрші
Ляодун түбегін қамтыған күшті мемлекет болды. Корей түбегінің оңтүстігінде
мемлекеттің құрылуын анағұрлым дамыған, күшті тайпалардың ұсақ тайпаларды
бағындыруы нәтижелесінде жүрді.
Пэкче тайпалары III-IV ғ.ғ көрші қауымдар мен тайпаларды біріктірді.
Пэкче аристократиясы оңтүстік-батыс Кореяда, Ханган жөне Кымган өзендерінің
төменгі ағысында айтарлықтай күшті мемлекет құрды.
V-VI ғ.ғ алғашқы қауымдық қатынастардың ыдырауы нәтижесінде түбектің
оңтүстік-шығысындағы тайпаларда Силла мемлекеті құрылды. Бұл мемлекеттің
негізін Capo қауымы құрады, ол біртіндеп Нактонган өзені бассейініндегі
тайпаларға өз билігін жүргізді.
Сонымен IV ғасырда Корей түбегінде Когурё, Пэкче және Силла
мемлекеттері өмір сүрді және олардың арасында билік үшін аяусыз күрес
басталды. Бұл мемлекеттегі әлеуметтік - экономикалық қатынастар ұзақ уақыт
корей таирхнамасында талас-тартыс тудырып келді. Кейін корей тарихшылары
бұл 3 мемлекетті құлиеленуші құрлыстың белгілеріне қарамастан негізінен
феодалдық мемлекеттер деп атады. Жаңа пайда болған мемлекеттік құрылым
жерге корей феодалдық меншіктігін орнатып, жериеленуші феодалдардың тәуелді
шаруаларды қанауына жағдай жасады. Шаруалар қауымы түгелдей жаулап алушы
мемлекететрдің меншігі ретінде салық төлеуге, міндеткерлік өтеуге мәжбүр
болды (әсіресе әскери және еңбекпен өтеу). Құлдар өндірісте басты роль
ойнаған жоқ. Осы кезенде құлдардың құқықтық жағдайы өзгерді. Мысалы VI
ғасыр басында Силла мемлекетінде ванның (королдің) кему рәсіміне 10 құлды
өлтіру салты жойылды. 858 жылы Силла әскербасы Садахам көрші тайпаларды
бағындырғаны үшін 200 тұтқын сыйға алады, бірақ құлға айналдырмай егіншілер
ретінде бостандыққа жібереді. Өздерінің билігін нығайту үшін ақсүйектер
Қытайдан тек мемлекетті ұйымдастыруда ғана емес, идеологияны да енгізді.
Корей мемлекетінің билеушілері Қытайдан конфуцишылдықты енгізді.
Чиновниктерді мемлекеттік қызметке даярлау мемлекеттің арнайы конфуцилік
оқу орындарында жүргізілді.
Қытайдан корей мемлекетіне феодалдық құрлыстың орнауына үлкен ықпал
еткен будизм енді. Когурёге алғашқы будда монахтары 372 жыл келді.
Пхеньянның қасынан 2 будда монастыры салынды. 384 жыл Пэкченнін королінің
ұсынысымен онын астанасына Оңтүстік Қытайдан будда монахтары келді. Силла
мемлекетіне буддизм Когурёден VI ғасырдың I жартысынан бастап ене бастады.
Силланың астанасы -Кымсан (қазіргі Кендсу) ірі қалаға айналды.
2. Корей мемлекеттері арасындағы күрес және олардың Қытаймен,
Жапониямен қарым-қатынасы. Бұл үш мемлекет өзара және түбектен тыс жатқан
мемлекеттермен жиі-жиі соғыс жүргізді. Когурё мемлекетіне Қытай
мемлекетінің феодалдары шабуыл жасап тұрды. IV ғасырда Когурё сянбилермен
(Солтүстік Қытайда Янь мемлекеті) ұзаққа созылған соғыс жүргізді. IV-V
ғасыр басында Квангэтхо ван тұсында Когурё біршама күшейді. Когурё
территориясының оңтүстікке қарай кеңейуі астананы Пхеньянға ауыстыру Пэкче
мемлекетімен қақтығысқа әкелді. V ғасырда Когурё мемлекеті бүкіл Корей
түбегінің солтүстігін қамтып, Пэкчені ығыстыра бастады. Пэкче VI ғасырда
қатты күшейген Силла мемлекетімен одақтасты. 551 жылы одақтастар Когурёні
Ханган өзені бассейнінен ығыстырды, бірақ қайтарып алған жерлерін Пэкчеге
бермей Силланың өзі алады. Пэкче енді Когурёмен, жапондықтармен жақындасуды
көздеді. Пэкче мен Когурё одақ құрған сод, Силла Қытаймен одақтасуды
көздеді. VI ғасырдың аяғында Қытай билеушілері Когурёні кауіпті қарсылас
санап, соғыс ашты. 598 жылы Суй әулетінің негізін салушы Когурёні бағындыру
үшін әскер жіберді, бірақ сәтсіз аяқталды. 612, 613, 614 жылдары Суй әулеті
Когурёге күшті әскерін жіберді, тұрғындардың кескілескен қарсылығы және
әскербасы Ыльчи Мундоктың әскери тактикасы арқасында Қытай әскерін
жеңіліске ұшыратты. Бұдан соң Когурё мен Пэкче одақтасып, Силлаға қарсы
әскери қимылдар бастады. Силла Қытайдағы Тан империясынан көмек сұрады. 645
жылы Тан әскері Когурёге енді. Бірақ сәтсіздікке ұшырады.
660 жылы Пэкчеге 60 мықдық Силла мемлекетінің әскері және теңіз арқылы
130 мыңдық Қытай әскері енді. Пэкче әскері жеділіске ұшырап, барлық
территориясы Қытай провинциясына айналды.
668 жылы Тан және Силла әскерлері Когурёнің астанасы Пхеньянды алды.
Бұл мемлекеттің де территориясы Тан феодалдарының билігіне көшті.
Әдебиеттер:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.:
Ф.М.Ацамба.ДГ.Лапина, М.С.Майер. -М.,МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М.,1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М.,1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
5. История Востока В 3-х томах ІІ-том Восток в средние века М.,РАН-
1995 М,РАН-1998.
6. История средних веков (под ред. Сказкина) М.,88
7. С.А.Тортаев. Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы А. 1998ж.
8. История стран зарубежной Азии. Л.,1970.
9. Волков С.В. Ранняя история буддизма вКорее. М.,1985. ЮВанин Ю.В.
Аграрный строй феодальной Кореи. М., 1981.
10. История Кореи (с древнейших времен до наших дней). Т. 1 .М., 1974
11. История Корей (с древнейших времен до наших дней). 2002 г.
Ерте орта ғасырлардағы Үндістан
1. Гуптар дәуіріндегі Үндістан
2. Солтүстік Үндістандағы феодалдық мемлекеттер
1. Гуптар дәуіріндегі Үндістан. III ғасырда солтүстік Үндістанның батыс
бөлігін қамтыған Кушан мемлекеті мен Декандағы Ставахан мемлекеті ыдырайды.
IV ғасыр басына дейін Үндістанда раджалар басқарған ондаған ұсақ
мемлекеттік құрылымдар өмір сүрді. 320 жылы осындай раджалардын бірі
Чандрагупта Солтүстік Үндістандағы бірқатар ұсақ мемлекеттерді біріктіріп
Гуптар мемлекетінің негізін қалады. Астанасы Паталипутра болды.
Чандрагуптаның Баласы Самудрагуптаның тұсында (шамамен 340-380 ж.ж.) Гуптар
әулетінің билігі күшейіп, территориясы кеңейді. Чандрагупта II тұсында (380-
414 ж.ж.) Гуптар мемлекетінің территориясы Ганганың төменгі ағысынан
бастауларына дейін жетіп, Деканның (онтүстік Үндістан) бір бөлігін Нарбада
өзеніне дейінгі аумақты қамтыды. Гуптар патшалығы Сасанидтік Иранмен сауда
және мәдени қатынастарын өркендетті және Солтүстік Үндістанның шегарасын
орта азиялық көшпенділердің шабуылынан қорғауда бейбітшілікті қамтамасыз
етті. Гуптар кезеңі Үндістанның экономикалық және Мәдени өркендегенін
көрсетті. Осы кезде қазіргі Үндістанда кең тарқаған индуизм қалыптаса
бастады. Гуптар кезінде Үндістанның қоғамдық құрылысында құл иелеушілік
құрылыс сақталып қалды. Құлдар әртүрлі ирригациялық құрылыстарда - құрылыс
жұмыстарында, ауылшаруашылығында сонымен бірге үй жұмыстарында қолданылды.
Үлкен құл саудасы өмір сүрді. Үнді қоғамының құлиеленушілік құрылысынын
белгілері Гуптар кезіндегі касталық құрылымнан айқын көрінді.
Гуптар кезеңінің ерекшелігінің бірі феодалдық қатынастардың орнай
бастауы болды. Феодалдық қоғамның негізі болып табылатын қауым шаруаларының
санының өсуі үнді қоғамының құлиеленушіліктен феодализмге өтуін тездетті.
2. Солтүстік Үндістандағы феодалдық мемлекеттер. Гуптар мемлекеті мықты
саяси бірлестік болған жоқ. VIII ғасыр басында Солтүстік Үндістанда
көптеген тәуелсіз княздіктермен, ұсақ иеліктер өмір сүрді. Саяси әлсіздік
және солтүстік Үндістан мемлекеттерінін бытыраңқылығы осы кездегі
мұсылмандардын Индтың төменгі ағысындағы сәтті жорықтарынан көрініс тапты.
Мұхаммед ибн Қасим басқарған Араб халифатының әскерлері 712-713 ж.ж. Синд
пен Мультандағы үнді княздарын басып алып нығайды. Сондықтан Үндістанның
бір бөлігі мұсылман дініне өтті. Көп өтпей-ақ Синд пен Мультан Араб
халықтарынан тәуелсіздік алып, ол жерде тәуелсіз екі мұсылман мемлекеті
құрылды.
VIII ғасыр басында Солтүстік Батыс Үндістанмен Раджастханда бұрын
шабуыл жасаған эфталиттер үнді қоғамына әбден сіңіп үнді европолық тілдік
семьясында сөйлейтін, этникалық жағынан біртекті емес тайпалар қалыптасты.
Олар өздерін гурджарлар деп атады. Раджастхан территориясындағы тайпалар
VIII ғасыр бастап көрші обылыстарға, әсіресе бай Ганга алқабына шабуыл
жасай бастады. Бұл тайпалар раджпут (санскрит тілінде "раджпутра"
-"раджаның баласы") деген атпен белгілі болды. VIII ғасыр басында раджпут
тайпаларындағы рулық құрылым ыдырап, жаңа мемлекет Гурджара-Пратихар
мемлекеті құрылды. Ватсе-радже (738-790) түсында раджпут мемлекеті
территориясы кеңейіп жаулап алу арқылы Ганга алқабындағы жерлерді қосып
алды.
VIII ғасырдың ортасында Бенгалия мен Бихар территориясында бұрынғы
Гауда мемлекетінің орнында Пала мемлекеті құрылды. Пала әулеті өзара
күресіп жатқан княздіктерді біріктіріп, Ганга алқабының батыс облыстарын
жаулап алуды бастады және онда ражпуттармен қақтығысады. Бұл күреске ірі
держава Раштракуттер араласады. Раштракуттер VIII ғасырдың ортасында
Декандағы Махараштамен Солтүстік Карнатакта бұрынғы Чалукей мемлекетінің
орнында құрылған держава еді. Раштракуттер қарсыластарынын ешқайсысынын
жеңіске жетуіне жол қоймауға тырысты. Яғни солтүстік шегарада қауіпті
көршілерінің болуынан қорықты. Раштракуттер солтүстік Үндістанда нығайа
алмады, бірақ олардын жорықтарынан мол әскери пайда мен байлық түсіп
отырды. VIII ғасырдың 80-жылдарында Раштракуттер алғашқы рет Солтүстік
Үндістан державаларының соғыстарына араласты. Олар Бенгал Пала мемлекетінің
билеушісі Дхармапаланы (770-810 ж.ж.) жеңіп тұрған Ватса Раджаның әскерін
талқандады. IX ғасырдың басында Гуджара-Пратихар екі рет Дхармапаланы
жеңіп, Бенгалияға енеді. Тағы да Раштракуттер көмекке келеді ражпуттерді
жеңіп, ДхарМапала Раштракуттердің вассалдығын мойындайды. Дхармапаланың
баласы Девапала тұсында (810-850 ж.ж.) Пала мемлекеті біршама гүлденіп,
Солтүстік Үндістанның үлкен бөлігін бағындырып және Раштракуттерге соққы
берді. Бірақ Девапаланың өлімінен соң Ганга алқабындағы билік ақыр аяғы
ражпуттерге тиді.
Әдебиеттер:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.:
Ф.М.Ацамба.ДГ.Лапина, М.С.Майер. -М..МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М.,1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М.,1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
5. История Востока В 3-х томах ІІ-том Восток в средние века М.,РАН-
1995 М.,РАН-1998.
6. История средних веков (под ред. Сказкина) М.,88
7. СА.Тортаев. Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы А.1998ж.
8. История стран зарубежной Азии. Л.,1970.
9. История Индии в средние века М.,1967.
10. Неру Дж. Откритие Индии М.,1995.
11. Антонова К.А., Бонгард-Левин Г.М., История Индии M.1979.
X-XV ғ.ғ. Жапония.
1. Х-ХІІ ғ.ғ. Жапонияның әлеуметтік-экономикалық, саяси дамуы
2.Сегундық жүйенің қалыптасуы. Минамото сегунатының құрылуы.
1.X-XII ғ.ғ. Жапонияның әлеуметтік-экономикалық, саяси дамуы.
Феодалдық қатынастар Жапонияда ХІ-ХІІ ғасырларда түбегейлі қалыптасты.
Осы кезенде жапон феодалдық иелігі - сёэн құрылады. Ол мұралыққа берілді
және кез келген салықтардан босатылды. Үлкен жер мөлшерін будда монастрлары
иеленді. Феодаддардың, діни орындардың және ақсүйектердің жерлерін шаруалар
өңдеді. Ауыл тұрғындарының маңызды бөлігі император мен оның сарайын
бағынып, чиновниктерге салық төлеп тұрушы мемлекеттік шаруалар болды. Жапон
феодалдары бірнеше разрядқа бөлінді. Ірі феодалдар -хонкэ, ұсақ иеліктегі
феодалдарды - реканы вассалдық тәуелділікте ұстады. Хонке мен рекалардың
самурайлардан тұратын жасақтары болды.
Ірі жер иеліктері бар феодалдар жерді сыртқы жаулардан қорғау үшін және
ушығып кеткен шаруалар қозғалыстарын басып отыру үшін өздерінің әскери
жасақтарын көбейтіп отырды. Нәтижеде дружиниктерден ұсақ иелікті дворяндар
- самурайлар тобы құрылды. Олар әскери қызметі үшін өз иелерінен жер
үлестерін алып отырды. Буддизм мен конфуцилік принцптерге негізделген
самурайлардың этикалық-моральдық кодексі "бусидо" деп аталды. Және самурай
өмірінің барлық жақтарын қатал қадағалап отырды. Олар кішінін үлкенге толық
бағынуы тиіс деген рухта тәрбиеленді. Құрметті және негізгі қызмет болып,
самурайлардың әскери қызметі есептелді. "Бусидоны" бұзғандар қатал
жазаланды. Қандай да болмасын іспен шерменде еткен самурай өзін "харакири"
(қарнын жару) жасап өлтіруге міндетті болды. Самурайлардың бір бөлігі уақыт
өте келе ұсақ иелікті дворяндарға айналды. Ал бір бөлігі жерсіз, тек әскер
пайдамен және иесінің қолында самурай күйінде қалды.
Жапонияда өте ертеден-ақ орталық императорлық билік - микадо орнықты.
Микадо - бүкіл жердің жоғарғы меншік иесі болып жарияланды. Ру аксүйектері
жеке аудандармен қала бастығы ретінде басқарушы чиновниктерге айналды.
Жерден, қолөнерден, саудадан салық жинау Қытай үлгісі бойынша жүргізілді.
2.Сегундық жүйенің қалыптасуы. Минамото сегунатының құрылуы.
Имераторлық билік тез арада өз маңызын жоғалта бастады. Ірі феодалдардын
өзара күресінің нәтижесінде императордың қолында тек діни билік қалды.
Жоғарғы мемлекеттік билік біршама күшті феодал -сегунның, жоғарғы
билеушінің қолына көшті. 1185 жылы Конто ауданынан шыққан Миномото Ёритомо
самурайлардан тұратын әскерінін күшімен өзіне қарсы бақталас-феодалдарды
жеңіп император астанасы Киотоны бағындырды. Соғыс барысында елдін
шығысында кейіннен үлкен қалаға айналған Камакурада 3 ведмоствадан:
1. Самурай ведмоствасы (докоро)
2. Әкімшілік ведмоствасы (мандокоро)
3. Сот ведмоствасынан (монтюдзё,) тұратын әскери үкімет құрылды.
Астана ретінде Камакура қаласы таңдап алынды. Миномото Ёритомо ерекше
титул сёгун (яғни "әскери басшы") деген ат алды. Ол басқару мен бақылаудың
өзіндік жеке аппаратын құрды. Дзито - жер иеліктерін басқарушы, Сюго -
провинциялардың әскери губернаторларын тағайындады. Бұл әскери-әкімшілік
жүйені император сарайы іс-жүзінде тек 1185 жылы мойындайды. Дзитоның
қызметтері:
- сёэн иелігі үшін салық жинады;
- қылмысты соттауға және жазалауға құқы болды;
- иеліктін әкімшілігін басқарды және чиновниктерді тағайындауға құқы
болды;
- сёэндегі барлық жұмыстарға жауапты болды; Сюгоның қызметтері:
- Қаруылдық қызметі үшін әскер жинау және әскери қымылдар кезінде әскер
жинау;
- Провинциялардағы тәртіпті сақтау, қажет жағдайда қылмыскерді
тұтқынау;
Алғашқы сегундар автократиялық саясат ұстанды. Алғашқы сегун Миномото
Ёритомо өлімінен соң және оның мұрагерлері Ёринэ мен Санэтомодан соң
билікті олардың туысқаны Ходзё әулеті тартып алды. Олар "сиккен" титулымен
ел басқарды. Сиккен тұсында жергілікті феодаолдар арасында қарам-
қайшылықтар болғанмен, билеушінің диктатурасы айкын көрініс бермеді,
жоғарғы вассалдардың кеңесі пайда болды. Вассалдарды гокэнин деп атады.
Камакур сегунаты 1333 жылға дейін өмір сүрді.
Әдебиеттер:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.:
Ф.М.Ацамба.ДГ.Лапина, М.С.Майер. -М.,МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М.,1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М.,1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
5. История Востока В 3-х томах ІІ-Том Восток в средние ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz