Жезөкшелікпен айналысудың себептері және онымен күресу жолдары

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
І Тарау. Жезөкшелікке жалпы сипаттама
1.1. Жезөкшелікпен айналысуға тарту қылмысыны” түсінігі
және оны” қылмыс құрамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Жезөкшелікпен айналысуға арналған притондар ұйымдастыру немесе ұстау және же”гетайлық
қылмысыны” түсінігі және оны” қылмыс құрамы ... ... ... .
ІІ Тарау. Жезөкшелікпен айналысуға тартумен жезөкшелікпен
айналысуға арналған притондар ұйымдастыру және
же”гетайлық қылмыстары үшін ауырлататын мән.
жайлар.
2.1. Ұйымдасқан топ болып жезөкшелікпен айналысуға тарту.
2.2. Дәл сол әрекетті жасағаны үшін сотталған адамны”
жезөкшелікпен айналысуға тартуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3. Ұйымдасқан топ болып жезөкшелікпен айналысуға
арналған притондар ұйымдастыру немесе ұстау және
же”гетайлық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4. Притондар ұйымдастырғаны немесе ұстағаны не
же”гетайлық жасағаны үшін бұрын сотталған адамны”
жасауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ІІІ Тарау. Республика аумағында жезөкшелікке қатысты
статистикалық мәліметтер.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Кіріспе

Жезөкшелік бұл қазіргі күнні” өзекті мәселелеріні” бірі болып отыр.
Демократиялық құқықтық мемлекет құруға бет бұрған еліміз осынау ұлы мақсатына жету үшін қоғамдық-әлеуметтік өмірімізді” күнгей жағымен қатар, көле”келі тұсын да көре білуі керек.
Оны” пайда болу себебін анықтау және оны жоюды” жолын іздестіру бүгінгі күнні” талабына айналып отыр. Қоғамымызда беле” алған теріс құбылыстарды” бірі бұл жезөкшелік мәселесі болып отыр. Соны” негізінде – же”гетайлық, қорда ұстаушылық және бұл кәсіпті коммерцияға айналдыру ке” тамыр жайып, пайдақорлықты көздеген адамдар тобы үшін пайдалы кәсіпке айнала бастады.
Міне, осыларды негізге ала отырып бұл тақырыпты, яғни “Жезөкшелікпен айналысуды” себептері және онымен күресу жолдарын” бітіру жұмысы ретінде алып, шама-шарқым келгенше тақырыпты ашып, қорғап шығуға тырыстым. Бұл бітіру жұмысымда негізгі алға қойған мақсатым – Республикамызда беле” алған жезөкшелікті” алдын алу және онымен күресуге өз ұсыныстарым негізінде үлесімді қосу болып отыр.

Пайдаланылған әдебеттер тізімі
Нормативтік актілер:
1. Қазақстан Республикасыны” Қылмыстық Кодексі, Жеті жарғы, Алматы 1997ж
2. Қазақстан Республикасыны” Қылмыстық Кодексіне
түсінік, Алматы 2001ж

Оқулықтар
1. Қылмыстық құқық Ағыбаев А.Н Жалпы бөлім, Алматы “Жеті жарғы”2001ж
2. Қылмыстық құқық Ағыбаев А. Ерекше бөлім бөлім, Алматы “Жеті жарғы”2001ж
3. Қазақстан Республикасыны” құқығы жайлы бөлім оқулық Алматы “Жеті жарғы”
4. Наумов А.В. “Уголовное право”, Общая часть. Кус лекций, Москва, Бен, 1994г
5. Тагонцев Н.С. “Русское уголовное право”, Курс лекции, Москва, Бек 1994г

Арнайы әдебиеттер:
1. Коржанский Н.Н “Объект и предмет уголовно–правовой охраны” Москва 1980г.
2. Қайыржанов Е.Н. “Интересы трудящихся и уголовный закон” Алматы 1973г.
3. Пиантковский А.А “Учение о преступлении по советскому уголовному праву” Москва 1961г.
4. Кудрявцев В.Н. “Объективная сторона преступления” Москва 1960г.
5. Куриков Б.А. “Научные основы квалификации преступлении” Москва 1984г.
6. Орынбаев Р. “Специальный субъект преступления” Алматы 1997г.
Жас алаш газеті
За” және заман журналы
Қазақстан әйелдері журналы. 2003 сәуір.
Заң журналы.
Фемида журналы.
Егемен Қазақстан газеті.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық Қазақ- Түрік университеті.

За” факультеті

Дипломдық жұмыс

Тақырыбы: Жезөкшелікпен айналысуды” себептері және онымен күресу жолдары
Ғылыми жетекші аға оқытушы:
Сартбаева Ұ

Орындаған:
ЗҚТ-015 тобыны” студенті
Ибрагимова С

Жұмыс қарауға жіберілді
кафедра ме”герушісі:
з.ғ.к. доцент Жетібаев К
____ ____ 2004ж
Түркістан 2004ж

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ..
І Тарау. Жезөкшелікке жалпы сипаттама
1.1. Жезөкшелікпен айналысуға тарту қылмысыны” түсінігі
және оны” қылмыс құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
1.2. Жезөкшелікпен айналысуға арналған притондар ұйымдастыру немесе ұстау және же”гетайлық
қылмысыны” түсінігі және оны” қылмыс құрамы ... ... ... .
ІІ Тарау. Жезөкшелікпен айналысуға тартумен жезөкшелікпен
айналысуға арналған притондар ұйымдастыру және
же”гетайлық қылмыстары үшін ауырлататын мән-
жайлар.
2.1. Ұйымдасқан топ болып жезөкшелікпен айналысуға тарту.
2.2. Дәл сол әрекетті жасағаны үшін сотталған адамны”
жезөкшелікпен айналысуға тартуы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .
2.3. Ұйымдасқан топ болып жезөкшелікпен айналысуға
арналған притондар ұйымдастыру немесе ұстау және
же”гетайлық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4. Притондар ұйымдастырғаны немесе ұстағаны не
же”гетайлық жасағаны үшін бұрын сотталған адамны”
жасауы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ІІІ Тарау. Республика аумағында жезөкшелікке қатысты
статистикалық мәліметтер.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Кіріспе

Жезөкшелік бұл қазіргі күнні” өзекті мәселелеріні” бірі болып отыр.
Демократиялық құқықтық мемлекет құруға бет бұрған еліміз осынау ұлы мақсатына жету үшін қоғамдық-әлеуметтік өмірімізді” күнгей жағымен қатар, көле”келі тұсын да көре білуі керек.
Оны” пайда болу себебін анықтау және оны жоюды” жолын іздестіру бүгінгі күнні” талабына айналып отыр. Қоғамымызда беле” алған теріс құбылыстарды” бірі бұл жезөкшелік мәселесі болып отыр. Соны” негізінде – же”гетайлық, қорда ұстаушылық және бұл кәсіпті коммерцияға айналдыру ке” тамыр жайып, пайдақорлықты көздеген адамдар тобы үшін пайдалы кәсіпке айнала бастады.
Міне, осыларды негізге ала отырып бұл тақырыпты, яғни “Жезөкшелікпен айналысуды” себептері және онымен күресу жолдарын” бітіру жұмысы ретінде алып, шама-шарқым келгенше тақырыпты ашып, қорғап шығуға тырыстым. Бұл бітіру жұмысымда негізгі алға қойған мақсатым – Республикамызда беле” алған жезөкшелікті” алдын алу және онымен күресуге өз ұсыныстарым негізінде үлесімді қосу болып отыр.
І Тарау. Жезөкшелікке жалпы сипаттама

Демократиялық құқықтық мемлекет құруға бет бұрған еліміз осынау ұлы мақсатына жетуі үшін қоғамдық-әлеуметтік өмірімізді” күнгей жағымен көле”келі тұсын да көре білуі қажет.
Оны” пайда болу себебін анықтау және оны жоюды” жолын іздестіру бүгінгі күнні” талабына айналып отыр. Қоғамымызда беле” алған теріс құбылыстарды” бірі бұл жезөкшелік мәселесі болып отыр.
“Жезөкшелік” дегеніміз – бұл түрлі адамдармен ақылы түрде әлденеше рет жыныстық қатынаста болу1. Осыны”, яғни жезөкшелікті” негізінде –
1) қорда ұстаушылық;
2) же”гетайлық;
3) бұл кәсіпті коммерцияға айналдыру
ке” тамыр жайып пайжақорлықты көздеген адамдар тобы үшін пайдалы кәсіпке айнала бастады. Махаббатты” еркіндігін насихаттайтын кейбір елдерде жезөкшелік және ерлі-зайыптыларды” көздеріне шөп салулары қалыпты құбылыс болып саналған. Жезөкшелік кешегі Ке”ес мемлекетінде де ке”інен қанат жайды. Бірақ, компартия идеалогтары социалистік қоғамды кіршіксіз, мінсіз қоғам ретінде көрсету мақсатында мұндай құбылысты жоққа шығаруға тырысты. Жезөкшелік жайындағы мәліметтер жария етілмеді. Бұл жағдай қайта керсінше, коммерциялық саудаға айналдыруды”, же”гетайлық пен қорда ұсташылықты” бой көтеруіне мүмкіндік берген жоқ. Далада да, қалада да қазақ әйелдеріні” үй шаруашылығы және бала тәрбиесімен ғана айналысуы, отбасын асырап сақтау ісімен ер азаматтарды” шұғылдануы, оларды” ауқаттылары өздеріні” шариғатта белгіленген құқықтарын пайдаланып, бірнеше әйел алуы, бойдақ жігіттерге қарағанда басы бос қыздарды” саныны” аз болуы, жесір әйелдерді” әме”герлік салты бойынша тұрмысқа шығуы тәрізді тұрмыстық салттарды ұстаған қазақ елінде жезөкшелікті” қыла” беруі мүмкін емес еді. Әдет-ғұрып за”дары қазақтарды” әлгіндей кеселді құбылыстан қорғануды” қосымша құралы іспеттес еді.
“Қызға қыырқ үйден тиым” деген әдет-ғұрып за”ы бойжеткендерді” тұрмысқа шыққандарынша пәктігін сақтап қалуларына себін тигізді. Бұл за”ды аттап өткендерді” беттеріне қара күйе жағылып, “Қара бет”, “Жүзі қара” атанып, қара атқа мінгізіліп, ауыл-ауылды аралатып масқаралайтын әдет-ғұрып за”дары да бар болатын. Қазақ даласында Қодар мен келіні Қамқаны” өзара жақындасып қойды деген айыппен қалай өлтірілгендігі әркімге де жақсы мәлім. Демек, ол кезде қазақ әйелі үшін жезөкшелік жөнінде ойлауды” өзі үлкен күнә еді. Қазақ даласына Ке”ес үкіметі орнаған со”, барлық ұлттық әдет-ғұрып за”дары күшін жойды. Айыптыларды Қылмыстық Кодекс бойынша жазалау жолға қойылды. Бірақ бұл кодексте жезөкшелікке қолданылатын бап жоқ еді. Осылайша теріс құбылыстан қорғану қабілетінен айрылған елге жезөкшелік біртіндеп ене бастады. Бертін келе, елімізде жұмыссыздықты” еле” алуына байланысты жезөкшелік әсіресе ауылдан қалаға келген қазақ қыздары үшін күнкөріс құралына айналды. Шетелдерде көне кәсіп болып саналатын жезөкшелік бізді” елімізде жа”а кәсіп ретінде жылдам игерілді.
Жезөкшелерді” бәрі бірдей ардан безген, адамгершіліктен жұрдай, моральдық тұрғыдан азғындауға ұшыраған жандар деп үзілді-кесілді қорытынды шығаруға болмас. Оларды” бірсыпырасы жұмыссыздық салдарынан жезөкшелікті еріксіз кәсіп етіп жатады.
Алайда, оларды былайша ақтауды” өзі дұрыс емес сияқты. Сондықтан қандай жағдайда да азғындауды” аты азғындау болып қала бермек.
Жалпы жезөкшелерді” ортақ болмыс бітімі мынада болып табылады:
1. Жезөкшелік – адамзатты” е” асыл қасиеттеріні” бірі махаббатқа қарама-қайшы келетін құбылыс. Дегенмен, жезөкшелер махаббатты” қас жауы.
2. Ашыналарын жас мөлшеріне, ұлтына, діни сеніміне қарамай, төсек ақысы үшін берген қаржы мөлшері бойынша бағалайды.
3. Басым көпшілігі тұрмысқа шықпайды. Қайсыбір жағдайда ерлі-зайыптыларды” араларыны” ашылып, отбасыны” ыдырауына себепкер болады.
4. Көпшілігі мерез, сөз және басқадай жұқпалы аурулармен ауырады және соларды таратушы болып табылады. Жезөкшелерді” бір бөлігі ана болу қабілетінен мүлдем айрылады.
5. Ауру, жарымжан бала туатындарды” көпшілігі жезөкшелер.
6. Сәбилерінен ажыраспаған күнні” өзінде де жезөкшелер үлгілі ана бола алмайды. Дұрыс тәрбие бере алмағандықтан оларды” балаларыны” қоғамға пайдалы азамат болып қатарға қосылуы өте қиын.
7. Жасы ұлғайған жезөкшелер өздеріні” кәсіптеріне жас балаларды баулиды.
Талғам талаптарымен қызмет көрсететін орындарына қарай
жезөкшелерді” бір-бірінен айырмашылықтары да бар. Оларды шарты түрде 3 топқа бөлуге болады.
1. Интербикештер. Бұлар пайдақорлық мақсатпен коммерция
ретінде айналысатындар. Басым көпшілігіні” материалдық жағдайлары жақсы, тұрмыс де”гейлері жоғары. Негізінен бірінші класты ресторандарда, мейрамханаларда, демалыс үйлерінде шетелдіктер мен қалталы азаматтарға қызмет көрсетеді. Оларды” көзін арбау үшін қымбат киімдер киініп, алтын алқалар мен сырғалар тағынады. Қызметақылары үшін шетелдік валюта, көбіне доллар сұрайды. Интербикештер мұндай орындарда же”гетайларды” бақылауында және қорғауында болады. Сондықтан қызмет ақыларыны” қомақты бөлігін соларға беруге міндетті.
2. Күнкөріс мақсатында жезөкшелікті кәсіп еткендер. Интербикештерге қарағанда бұларды” қызмет ақылары көп
төмен. Бұл топты” өзі 2 бөліктен тұрады:
1-ші бөлікті автотоқтатқыш (автостоп) деп атайды. Өйткені олар таксистерге, камаз жүргізушілеріне, же”іл автомобиль иелеріне қызмет көрсетеді. Же”гетайларсыз жеке-дара жұмыс істейді.
2-ші бөлікті құрайтындарды” жиналатын белгілі орны болады. Олар жеке дара да, же”гетайлар арқылы да қызмет көрсетеді. Бұларды” көпшілігі еркектерге еріп, қордаларға барады. Жалпы алғанда 2-ші топты құрайтын жезөкшелерді” құр қол қайтатын және жәбірленуге ұшырайтын күндері де болады.
3. Нашақорлық немесе маскүнемдікке салыну салдарынан
жезөкшелікпен айналысатындар. Жезөкшелерді” е” төменгі бұл тобыны” тұрмыс де”гейлері де тым төмен. Негізінен қылмысты элементтер бас қосатын қордаларда, маргенальдық топты” өкілдеріне қызмет көрсетеді. Есірткі немесе алкогольді ішімдік болмаса қызмет ақылары үшін ақша сұрамайды. Ашыналарымен бірге ұрлық істеуге бейім.

1.1. Жезөкшелікпен айналысуға тарту қылмысыны” түсінігі және оны” қылмыс құрамы.

“Жезөкшелікпен айналысуға тарту” қылмысы Қазақстан
Республикасыны” Қылмыстық Кодексіні” 10-шы тарауында көрсетілген “Халықты” денсаулығына және адамгершілікке қарсы қылмыстар” қатарына жатады.
Қазақстан Республикасыны” Қылмыстық Кодексіні” 270
бабында көрсетілгендей жезөкшелікпен айналысуға тарту бұл – күш қолдану немесе күш қолданбақшы болып қорқыту, тәуелді жағдайын пайдалану, бопсалау, мүлкін жою немесе бүлдіру арқылы не алдау жолымен тарту танылады. Бұл қылмыстан тарайтын қоғамдық қауіптілік қоғамны” адамгершілік бастауларыны” құлдырауына әкеп соғады. Жезөкшелік – ер адамны” жыныстық қатынасуына қажеттілігін әйелді” ақы үшін қанағаттандыруы. Бітімі мен адамгершілікке жат қылық бола тұра, жезөкшелік әлеуметтік-экономикалық сипаттағы себептер мен жағдайларға байланысты қылмыстық тұрғыдан жазаланбайтын іс, мұны” өзі де әйелдерді онымен айналысуға итермелейді.
Құқыққа қарсы жасалған әрекетті” қылмыс деп табылуы үшін оны” 4 элементі түгел болуы керек. Олар:
1) объект;
2) объективті жағы;
3) субъективті жағы;
4) субъект.
Енді осыларды” әрқайсысына жеке-жеке тоқталып, ашуға
тырысайық.
Қылмыс объектісі - қылмыстық іс-әрекетті жасаған адамны” не нәрсеге қол сұғып отырғандығы және қылмыс нәтижесінде неге зиян келтіреді немесе неге зиян келтіруі мүмкін дегенді білдіреді2.
Қылмыс объектілеріні” за”ды тізбегі Қазақстан
Республикасыны” Қылмыстық Кодексіні” 2-ші бабында берілген. Бұл адамны” азаматтық құқығы, бостандығы мен за”ды мүддесі және ұйымны” меншігі, құқығы мен за”ды мүддесі, және қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздік, қоршаған орта, Конституциялық құрылыс және Қазақстан Республикасыны” аумақтық тұтастығы, бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігі. Шетел сөздеріні” сөздігінде “объект” сөзі латынны” “objectum” - қандай болса да қызмет, әрекет, бағытталған зат, құбылыс екендігі айтылады. Қылмыстық құқық теориясы дәстүрлі түрде объектісін қылмыстық қол сұғуды”, қылмыстық за”мен қолданатын қоғамдық қатынас ретінде қаарйды3.
Ресейлік қылмысты” құқық ғылымындағы аса ірі өкілі Н.С.Тагонцев осыған ұқсас бағытты ұстанады. Ол қылмысты осы елде нормамен осындай өмірлік мәні бар мүддеге қол сұғатын әрекет, осы мезгілде соншалықты ма”ызды болып табылатындықтан мемлекетте басқа шаралар жеткіліксіз болуы себепті қол сұғушыға жаза қолдану қаупі бар екендігін ескертеді4.
Қылмыс объектісіні” мүдде түсінігі арқылы айқындауды біз Е.Н.Қайыржановты” жұмыстарынан табамыз5.
А.А.Пионтковский: “Қоғамдық қатынас құрылымында мынадай негізгі бөліктерді атап көрсетеді: қатынасқа қатысушылар, оларды” арасындағы белгілі бір түрдегі өзара байланыс, сондай-ақ материалдық дүниедегі қандай да болмасын бір заттар.”6
Қоғамдық қатынас дегеніміз – бұл күрделі әлеуметтік құбылыс. Қоғамдағы барлық адамдар, өздеріні” әлеуметтік қажеттіліктерін, мүдделерін жүзеге асыра, міндеттерін орындай отырып, өзіні” мінез-құлқына жауап бере отырып өзара көптеген және сан алуан байланыстар жасайды және мұндай байланыстарды” болмауы мүмкін емес. Осы байланыстарды” өзі қоғамдық қатынастар болып табылады. Қылмыс объектісі туралы жалпы ілім объектілерді жіктеу мәселесіне тікелей байланысты. Қоғамдық қатынасқа тікелей зиян келтіретіндігі туралы мәселені нақтылау мақсатында қылмыстық құқық теориясы жалпы, таптық және тікелей объекті болып көрінеді.
Жалпы объект - қылмыстық қол сұғуды” қылмыстық за”мен қорғалатын қоғамдық қатынастарды” барлық жүйесі.
Таптық объект – біртекті және өзара байланысты қоғамдық қатынастар тобын білдіреді. Қазақстан Республикасыны” Қылмыстық Кодексіні” ерекше бөлімі жүйесіні” за”дық құрылымыны” негізіне осы таптық объект алынған.
Тікелей объектіні белгілі бір қылмысты жасау нәтижесінде зиян келтіретін беліглі бір қоғамдық қатынас деп түсінуге болады.
Әр қылмысты” бір тікелей объектісі болады. Дегенмен, бір уақытта екі бірдей тікелей объектіге қол сұғатын қылмыстар да болады. Осыған байланысты тікелей обхект де”гейінде негізгі, қосымша және факультативті объектілерге жіктеу жасалады.
Негізгі тікелей объект – нақты қылмыстық-құқықтық нормамен қорғалатын және соған нұқсан келтіруге бағытталған нақты іс-әрекет арқылы жасаған қоғамдық қатынас.
Қосымша тікелей объект – бұл негізгі объектіге қарсы бағытталған қылмыс жасау кезінде зиян келтірген нақты қоғамдық қатынас және оған зиян келтіру немесе зиян келтіру қаупін төндіру - қылмыстық жауапкершілікті” міндетті шарты болып табылады.
Факультативті тікелей объект дегеніміз – бұл нақты қоғамдық қатынас, бұған нақты қылмыс жасау нәтижесінде зиян келтірілуі немесе қауіп төндірілуі мүмкін.
Аталған қылмыс бойынша, яғни “жезөкшелікпен айналысуға тарту” қылмысы бойынша қылмысты” негізгі тікелей объектісі - қоғамдық адамгершілік негіздері.
Аталған қылмыс бойынша, яғни “жезөкшелікпен айналысуға тарту” қылмысы бойынша қылмысты” қосымша объектісі – адамны” денсаулығы, ар-намысы және өміріне қол сұғылмайтындығы немесе меншігі болып табылады.
Қылмысты” жәбірленушісі әйелдер де, ер адамдар да болуы мүмкін. 1959 жылы Қазақ ССР Қылмыстық Кодексі бойынша жезөкшелікті” жәбірленушісі болып тек қана кәмелетке толмағандар танылса, ал Қазақстан Республикасыны” жа”а Қылмыстық Кодексі бойынша 270 бапта көзделген қылмыс жәбірленушісі болып 18-ге толған кез-келген жынысты адамдар табылады. Өйткені Қазақстан Республикасыны” Қылмыстық Кодексіні” 132 бабында кәмелетке толмаған адамды жезөкшелік іс-әрекеттер жасауға татқаны үшін жеке жауаптылық белгіленген.
Кез-келген қылмыс өзіні” объективтік белгілерімен сипатталады.
Қылмысты” объективтік жағы – бұл қылмысты” за”мен қорғалатын объектіге қоғамдық-қауіпті қол сұғуды” сыртқы жағы немесе қылмысты іс-әрекетті” сыртқы нақты көрінісі.
“Объективтік” термині латынша “Objectіvіs” дегеннен шыққан, яғни затты”, санадан тыс және бағынбайтын объектіні” өзіне тән немесе соған сәйкес келетін “объективтік шындық іс жүзінде бар нәрсені” бәрі”, материалды дүние және оны” сан-саласы.
В.Н.Кудрявцев: “Қылмысты” объективтік жағы қоғамға қауіпті, қылмысты” за” қорғайтын мүддеге субъектіні” іс-әрекеті арқылы қол сұғылуы арқылы келетін қылмысты” нәтижесімен аяқталатын ақиқат құбылыстар мен оқиғалар жиынтығы”, - деп тұжырымдады.
Қоғамдық қауіпті әрекет арқылы келтірілген зиянды анықтау отырып, қылмыстық құқық “қоғамдық қауіпті зардап” деген түсінікті пайдаланады. Ал істеген әрекетті келтірілген зиынмен байланыстыру үшін және осы түсініктер арасындағы байланысты анықтау үшін “себепті байланыс” термині пайдаланылады. За” шығарушы нақты қылмысты” объективті жағын Қылмыстық Кодексті” баптарына қарай ойластырылғанына байланысты барлық құрамды материалдық және формальдық деп бөлген. Объективтік жағына міндетті белгі ретінде қоғамдық қауіпті әрекетті” жасалуы ғана кіретін қылмыс құрамы формальдық деп аталады. Егер объективтік жағынан нақты әрекетпен қатар алынған әрекетті жасау нәтижесінде болуы тиіс қоғамдық қауіпті салдар да кіретін болса, мұндай құрамды құрылымына қарай материалдық деп анықталуы тиіс.
Қазақстан Республикасыны” Қылмыстық Кодексіні” 270 бабында көрсетілген “жезөкшелікпен айналысуға тарту” қылмысыны” объективтік жағы – күш қолдану немесе күш қолданбақшы болып қорқыту, мүлкін жою немесе бүлдіру арқылы не алдау жолымен жезөкшелікпен тарту әркеті болып табылады.
Тарту – бір нәрсеге түрткі болуды білдіреді. За” жезөкшелікке тартуды” 5 түрлі тәсілін көрсетіп отыр:
1) Күш қолдану – жәбірленушіні” өміріне, денсаулығына
қауіпті де, қауіпсіз де түрде же”іл, орта дене жарақатын келтіре отырып, оны” өз еркіне қарамастан жезөкшелікпен айналысуға тарту. Мұнда да жәбірленушіге ауыр дене жарақаты келтірілсе, онда кінәліні” әрекеті қосымша Қылмыстық Кодексті” 103 бабымен саралануға жатады. Яғни, Қазақстан Республикасыны” Қылмыстық Кодексіні” 103 бабында көрсетілгендей: “денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру – адамны” өміріне қауіпті, көруден, тілден, естуден, қандай да болмасын органнан айрылуға немесе органны” қызметін жоғалтуға немесе бет әлпетіні” қалпына келтіргісіз бұзылуына әкеп соққан денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру, сондай-ақ өмірге қауіпті немесе е”бек қабілетіні” кемінде 3-тен 1-н тұрақты түрде жоғалтуға ұштасқан немесе кінәліге мәлім кәсіби е”бек қабілетін немесе түсік тастауға, психикасын бұзуға, есірткімен немесе уытты умен ауруға душар еткен, денсаулықты” бұзылуын тудырған, денсаулыққа өзге зиян келтірген қасақана ауыр зиян келтіру.”
2) Күш қолданбақшы болып қорқыту – жәбірленушіні” кез-
келген дәрежедегі дене жарақатын келтірмекші болып үрейін алу, қорқыту, әртүрлі тәсілмен ауызша, жазбаша немесе әртүрлі заттарды көрсету, қимыл арқылы белгі берумен жүзеге асырылады.
Күш қолданбақшы болып қорқыту – сөз жүзінде ғана емес, сонымен бірге шын мәнінде нақты іске асатын айқын болуы қажет және осы тәсіл жәбірленушіні жезөкшелікпен айналысуға мәжбүр етуі керек.
3) Тәуелді жағдайын – материалдық және өзге де
тәуелділіктегі адамды осындай жағдайын пайдалану арқылы жезөкшелікпен айналысуға тарту.
4) Бопсалау – жезөкшелікпен айналысуға тартылатын адамды
немесе оны” жақындарын масқаралайтын мәліметтерді таратамын деп немесе оларды” мүдделеріне елеулі зиян келтіруі мүмкін өзге де мәліметтерді жариялаймын деп қорқыту.
5) Мүлікті жою немесе бүлдіру арқылы қоқытуға –
болашақта жәбірленушіні” немесе оны” жақындарыны” дүние-мүлкіні”, үйін, саяжайын, көлігін толық немесе ішінара жарамсыз етіп тастау туралы, оны” жүзеге асырылатын әрекеттер арқылы жәбірленушіні жезөкшелікке тартуы жатады.
Алдау жолымен жезөкшелікпен айналысуға тарту деп –
жәбірленушіге көрінеу жалған мәліметтерді беру арқылы оны белгілі бір адаммен бірнеше рет жыныстық қатынаста боласы” деп алдап, соған көндіруді, сол үшін кінәлі адам белгілі бір ақы түрін алады, ал жәбірленуші ол туралы мүлдем хабарсыз болады.
Жезөкшелікпен айналысуға тартуда қызмет ақысын кінәлі жәбірленушімен бөлісуі немесе жеке өзі иеленіп кетуі мүмкін.
Қылмыс формальдау құрамға жатады және ол жезөкшелікпен айналысуға тарту әрекетін жүзеге асырған уақыттан бастап қылмыс аяқталған деп есептеледі.
Қазақстан Республикасыны” Қылмыстық Кодексіні” 19 бабына сәйкес адам соларға қатысты өзі кінәсі анықталған қоғамға қауіпті іс-әрекетті және пайда болған қоғамдық қауіпті зардап үшін ғана қылмыстық жауапқа тартылуы тиіс делінген.
Қылмысты” субъективтік жағы – бір кінәлі адамны” өзі жасаған қылмысқа психикалық қатынасы, ол нақты кінә, ниетпен және қылмыстық мақсатпен сипатталады. Кінә кез-келген қылмыс құрамыны” субъективтік жағыны” негізгі белгісін құрайды. Қылмысты” субъективтік жағыны” мазмұны кінә, ниет және мақсат сияқты белгілержі” көмегімен анықталады.
Кейбір ғалымдар (Г.А.Кригер, В.И.Ворошилин) қылмысты” субъективтік жағын кінәні өз ойлары бойынша соған кіргізілетін ниетпен, мақсатпен те”дестіреді. Мұнымен келісуге болмайды. Өйткені кінә, ниет және мақсат дербес мазмұны бар өз алдына психологиялық құбылыс болып саналады, бұларды” әрқайсысы құрамдас бөлік ретінде бір-бірін өзіне қоспайды.
Субъективтік жақты” негізі – кінә болып табылады. Ол адамны” өзі жасаған қоғамға қауіпті әрекетке немесе оны” салдарына психикалық қатынасы ретінде анықталады. Кінәні” психикалық қатынасы ретінде элемент сана мен ерік болып табылады. Ол екеуіні” жиынтығы кінәні” мазмұнын құрайды. Интеллектуалдық және еріктілік кезе”деріні” түрліше сәйкесуі кінәні” 2 нысанын құрайды - қасақаналық және абайсыздық.
Қасақаналықты” өзі 1) тікелей және 2) жанама болып бөлінеді. Ал абайсыздық 1) менмендік және 2) немқұрайлық арқылы жасалуы мүмкін.
Аталған қылмыс, яғни Қазақстан Республикасыны” Қылмыстық Кодексіні” 270 бабында көрсетілген “жезөкшелікпен айналысуға тарту” қылмысы тікелей қасақаналықпен жасалады.
Қылмыстық ниет пен мақсат әртүрлі болуы мүмкін. Ол қылмысты саралауға қатысы жоқ.
Қылмысты” субектісіне келетін болсақ: қылмысты” субъектісі болып қоғамға қауіпті іс-әрекет жасаған және за”ға сәйкес сол үшін қылмыстық жауаптылықты көтеруге қабілетті адам танылады. Қылмыстық Кодексті” 15 бабында “есі дұрыс осы кодексте белгіленген жасқа толған жеке адам ғана қылмыстық жауапқа тартылуы тиіс” деп тура айтылған. Осыған орай, яғни қылмыс субъектісі болып тек қана тұлға - адам саналады.
Бұл субъектіні” 1-і белгісі болып табылады. Қылмыстық за” қылмыстық жауаптылыққа өзіні” істеген іс-әрекетіне есеп бере алатын және өзін-өзі басқаруға қабілеті бар адамды, яғни есі дұрыс адамды тарта алады. Қоғамға қауіпті іс-әрекетін ұғынып, оны” мағынасына жетіп, ақылмен, естілікпен істеген есі дұрыс адам ғана қылмысы үшін кінәлі деп танылады. Яғни қылмыс субъектісі болып кез-келген адам ғана емес, тек есі дұрыс адам танылады. Бұл қылмыс субъектісіні” екінші белгісі болып табылады. Психолог, психиатр, педиатр, педагог және за”гер мамандарды” тұжырымына сәйкес мұнда жас мөлшері 16 жасқа толған уақыт деп белгіленген.
Қазақстан Республикасыны” Қылмыстық Кодексіні” 15 бабында көрсетілген кейбір қылмыстарды істегені үшін одан ертерек жасқа – 14 жасқа толған уақыттан басталады.
Яғни за”да көрсетілген белгілі бір жасқа толу қылмыс субъектісіні” қажетті бір белгісі болып табылады. Кейбір жағдайларда субъектіні” негізгі белгілерімен қатар қосымша белгілері де болады, олар нақты қылмысты” ерекшелігін сипаттайды. Мұндай субъект арнайы деп аталады. Арнайы субъект түсінгі за”да айқындалмаған, ол қылмыстық құқық теориясынан туындаған. Б.А.Куриковты” пікірі бойынша бұларға “субъектіні” жалпы белгілерімен қатар негізінен кәсібі, лауазымдай жағдайы, кәсіптік қызметі арқылы сипатталған субъектілер жатады.”9
Арнайы субъектіге осыған ұқсас түсінікті Р.Орынбаев та береді.10

1.2. Жезөкшелікпен айналысуға арналған притондар ұйымдастыру немесе ұстау және же”гетайлық қылмысыны” түсінігі және қылмыс құрамы
“Жезөкшелікпен айналысуға арналған притондар
ұйымдастыру немесе ұстау және же”гетайлық” қылмысы Қазақстан Республикасыны” Қылмыстық Кодексіні” 10-шы тарауында көрсетілген “Халықты” денсаулығына және қоғамдық адамгершілікке қарсы” қылмыстар қатарына жатады.
Қазақстан Республикасыны” Қылмыстық Кодексіні”
271-ші бабында көрсетілгендей “Жезөкшелікпен айналысуға арналған притондар ұйымдастыру немесе ұстау және же”гетайлық” болып – жезөкшелікпен айналысуға арналған притондар ұйымдастыру немесе ұстау сондай-ақ пайдакүнемдік мақсаттағы же”гетайлық танылады. Бұл қылмыстан тарайтын қоғамдық қауіптілік қоғамны” адамгершілік бастауларыны” құлдырауына әкеп соғады.
Жезөкшелік – ер адамны” жыныстық қатынасқа қажеттілігін әйелді” ақы үшін қанағаттандыруы.
Бітімінен адамгершілікке жат қылық бола тұра жезөкшелік әлеуметтік-экономикалық сипаттағы себептер мен жағдайларға байланысты қылмыстық тұрғыдан жазаланбайтын іс, мұны” өзі де әйелдерді онымен айналысуға итермелейді.
Алдында көрсеткеніміздей, құқыққа қарсы жасалған әрекетті” қылмыс деп табылуы үшін оны” 4 элементі түгел болуы керек. Енді оларға жеке-жеке тоқталып кетейін.
Қылмыс объектісі - қылмыстық іс-әрекетті жасаған адамны” не нәрсеге қол сұғып отырғандығы және қылмыс нәтижесінде неге зиян келтіреді немесе неге зиян келтіруі мүмкін дегенді білдіреді2.
Қылмыс объектілеріні” за”ды тізбегі Қазақстан
Республикасыны” Қылмыстық Кодексіні” 2-ші бабында берілген. Бұл адамны” азаматтық құқығы, бостандығы мен за”ды мүддесі және ұйымны” меншігі, құқығы мен за”ды мүддесі, және қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздік, қоршаған орта, Конституциялық құрылыс және Қазақстан Республикасыны” аумақтық тұтастығы, бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігі. Шетел сөздеріні” сөздігінде “объект” сөзі латынны” “objectum” - қандай болса да қызмет, әрекет, бағытталған зат, құбылыс екендігі айтылады. Қылмыстық құқық теориясы дәстүрлі түрде объектісін қылмыстық қол сұғуды”, қылмыстық за”мен қолданатын қоғамдық қатынас ретінде қарайды3.
Ресейлік қылмысты” құқық ғылымындағы аса ірі өкілі Н.С.Тагонцев осыған ұқсас бағытты ұстанады. Ол қылмысты осы елде нормамен осындай өмірлік мәні бар мүддеге қол сұғатын әрекет, осы мезгілде соншалықты ма”ызды болып табылатындықтан мемлекетте басқа шаралар жеткіліксіз болуы себепті қол сұғушыға жаза қолдану қаупі бар екендігін ескертеді4.
Қылмыс объектісіні” мүдде түсінігі арқылы айқындауды біз Е.Н.Қайыржановты” жұмыстарынан табамыз5.
А.А.Пионтковсикй: “Қоғамдық қатынас құрылымында мынадай негізгі бөліктерді атап көрсетеді: қатынасқа қатысушылар, оларды” арасындағы белгілі бір түрдегі өзара байланыс, сондай-ақ материалдық дүниедегі қандай да болмасын бір заттар.”6
Қоғамдық қатынас дегеніміз – бұл күрделі әлеуметтік құбылыс. Қоғамдағы барлық адамдар, өздеріні” әлеуметтік қажеттіліктерін, мүдделерін жүзеге асыра, міндеттерін орындай отырып, өзіні” мінез-құлқына жауап бере отырып өзара көптеген және сан алуан байланыстар жасайды және мұндай байланыстарды” болмауы мүмкін емес. Осы байланыстарды” өзі қоғамдық қатынастар болып табылады. Қылмыс объектісі туралы жалпы ілім объектілерді жіктеу мәселесіне тікелей байланысты. Қоғамдық қатынасқа тікелей зиян келтіретіндігі туралы мәселені нақтылау мақсатында қылмыстық құқық теориясы жалпы, таптық және тікелей объекті болып көрінеді.
Жалпы объект - қылмыстық қол сұғуды” қылмыстық за”мен қорғалатын қоғамдық қатынастарды” барлық жүйесі.
Таптық объект – біртекті және өзара байланысты қоғамдық қатынастар тобын білдіреді. Қазақстан Республикасыны” Қылмыстық Кодексіні” ерекше бөлімі жүйесіні” за”дық құрылымыны” негізіне осы таптық объект алынған.
Тікелей объектіні белгілі бір қылмысты жасау нәтижесінде зиян келтіретін беліглі бір қоғамдық қатынас деп түсінуге болады.
Әр қылмысты” бір тікелей объектісі болады. Дегенмен, бір уақытта екі бірдей тікелей объектіге қол сұғатын қылмыстар да болады. Осыған байланысты тікелей обхект де”гейінде негізгі, қосымша және факультативті объектілерге жіктеу жасалады.
Негізгі тікелей объект – нақты қылмыстық-құқықтық нормамен қорғалатын және соған нұқсан келтіруге бағытталған нақты іс-әрекет арқылы жасаған қоғамдық қатынас.
Қосымша тікелей объект – бұл негізгі объектіге қарсы бағытталған қылмыс жасау кезінде зиян келтірген нақты қоғамдық қатынас және оған зиян келтіру немесе зиян келтіру қаупін төндіру - қылмыстық жауапкершілікті” міндетті шарты болып табылады.
Факультативті тікелей объект дегеніміз – бұл нақты қоғамдық қатынас, бұған нақты қылмыс жасау нәтижесінде зиян келтірілуі немесе қауіп төндірілуі мүмкін.
Қылмысты” негізгі тікелей объхектісі - қоғамдық адамгершілік болып табылады.
Қылмысты” заты жезөкшелікпен айналысуға арналған притондар.
Кез-келген қылмыс өзіні” объективтік белгілерімен сипатталады.
Қылмысты” объективтік жағы – бұл қылмысты” за”мен қорғалатын объектіге қоғамдық-қауіпті қол сұғуды” сыртқы жағы немесе қылмысты іс-әрекетті” сыртқы нақты көрінісі.
“Объективтік” термині латынша ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.