Ташкент қаласының қазақ халқының саяси-әлеуметтік, экономикалық және рухани өміріндегі маңызы (хіх ғасырдың екінші жартысы – ХХ ғасырдың алғашқы ширегі)

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

Ташкент қаласының қазақ халқының саяси-әлеуметтік, экономикалық және рухани өміріндегі маңызы (ХІХ ғасырдың екінші жартысы - ХХ ғасырдың алғашқы ширегі)

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының жалпы сипаттамасы. Зерттеу жұмысында ХІХ ғасырдың екінші жартысы - ХХ ғасырдың алғашқы ширегіндегі Ташкент қаласының қазақ халқының саяси-әлеуметтік, экономикалық және рухани өміріндегі маңызы мен алатын орнын қарастырады.

Диссертациялық зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздікке қол жеткізуі ұлттық рухани құндылықтардың қайта жаңғыруына жол ашты. Ұлттық рухани құндылықтар төл тарихымыздың ажырамас бөлігі болып табылады. Қазақ халқының ұлттық мәдениеті көшпелі өмір салтына тікелей байланысты болып, негізінен сайын далада қанат жайғанына қарамастан, қазақ өркениетінде қалалардың да орны мен маңызы орасан зор болғаны белгілі. Қазіргі күнде қалалардың тарихын зерттеу ерекше өзектілікке ие болып отыр, өйткені қалалар қазақ ұлтының қалыптасуы мен даму үдерісінде маңызды рөл атқарып келгені айқын.

Қалалар көптеген халықтардың арасында сауда - экономикалық және мәдени байланыстарды іске асырған орталықтар болып келді. Сонымен қатар, қалалар тарихы аймақтағы аса күрделі этносаяси және әлеуметтік үдерістермен тікелей байланысты болды.

Қазақ өмірінде аса маңызды рөл атқарған қалалардың көп болғаны белгілі, солардың бірі және бірегейі, бүкіл Орталық Азия аймағында шешуші ықпалы болған қала - Ташкент еді. Табиғи - климаттық жағдайы қолайлы аймақта және ежелгі керуен жолдарының тоғысында орналасқан бұл қала ежелден-ақ қазақ мәдени орталықтарының бірі болып саналады. Ташкенттің ғасырлар бойы қазақтардың көптеген ұрпақтары үшін туған қала болғаны баршаға аян.

Түркістан өлкесін Ресей империясы жаулап алғаннан соң Ташкент қаласы Түркістан генерал - губернаторлығының орталығына айналды. Отарлық әкімшіліктің Түркістан қазақтарының саяси-экономикалық және мәдени өмірінде шешуші маңызы болған жарлықтары мен қаулылары нақ осы қалада қабылданған болатын. Өлкеде кеңес өкіметі орнағаннан соң да Ташкент қаласы Орталық Азиядағы маңызды саяси, экономикалық және мәдени орталықтардың бірі болып қала берді. Осылайша, ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың алғашқы ширегіндегі Ташкент қаласының тарихы қазақ тарихының қайшылыққа толы кезеңдердің бірі болды.

Аталған тарихи кезеңде Ташкент қазақтары отаршыл патша билігі мен тоталитарлық кеңес режиміне қарамай-ақ өзінің ұлттық ерекшелігі мен рухани тұтастығын сақтай отырып, өз ортасынан көрнекті қоғам және мемлекет қайраткерлерін шығара білді. Бұл қайраткерлер туған халқының алдындағы перзенттік парыздарын адал атқара отырып, отандастарының игілігі үшін күрес жүргізді және өлке тарихында өшпес із қалдырды.

Сол кезеңде Ташкент қаласында қазақ тарихындағы көптеген көрнекті тұлғалар - қоғамдық ойдың, ұлттық мәдениет пен ғылымның дамуына баға жетпес үлес қосқан қазақ қайраткерлері, ағартушылары, жазушылар мен ғалымдар А. Байтұрсынов, М. Дулатов, М. Тынышбаев, М. Шоқай, Т. Рысқұлов, С. Асфендиаров, Н. Төреқұлов, С. Қожанов, Ж. Аймауытов, Х. Досмұхамедов, К. Төгісов, Ә. Диваев, С. Сәдуақасов, М. Жұмабаев, М. Әуезов және т. б. өмір сүрді.

Түркістан өлкесінде құрылған саяси қозғалыстар мен ұйымдардың тарихы Ташкент қаласының атымен байланысты болып келеді. Қазақ саяси элитасының өкілдері осы қозғалыстар мен ұйымдардың құрылуына белсене араласып, олардың жұмысын басқарып отырды. Патша билігі тұсында да, артынан кеңестік режим тұсында да өздерінің бүкіл білімі мен қажыр-қайратын халық қызметіне арнаған зиялы қауым өкілдері жаппай қуғындалып, қараланды. Қазіргі таңда Ташкент қаласындағы қазақ зиялы қауымының көрнекті өкілдерінің өмірі мен қызметі туралы тарихи шындықты қалпына келтіру мәселесі ерекше маңызға ие болып отыр.

Патша және кеңес дәуіріндегі ресми тарихнамада «Орталық Азияның Ресейге қосылуының прогрессивтік маңызы» туралы тұжырымдама үстем болып келгені белгілі. Осы тұжырымдаманың авторлары жаулап алудың, немесе «қосылудың» «позитивті» қырына көңіл бөле отырып, метрополия мен отар арасындағы қарым-қатынастың басқа аспектісін ескере қойған жоқ. Яғни, теріс сипатқа ие осы қарым-қатынас «Ресейдің өркениетшіл миссиясының» нәтижелерін асыра бағалады. Кеңес тарихшылары мұны «үлкен ағаның» «қаналған Орталық Азия халықтарына көрсеткен мүлтіксіз интернационалдық көмегі» деп жазды. Осыған байланысты бүгінгі таңда Ташкент қаласында ресми билікті орнатуды іске асырған әкімшілік өкілдерінің рөлі мен орнын, сондай - ақ аймақтағы қазақ және өзге де халықтардың тарихындағы түйінді әрі күрделі кезеңдердің бірін сын тұрғысынан қайта бағалау қажеттілігі туындап отыр.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Зерттелініп отырған тақырыптың жалпы мәселелері мен жекелеген бағыттары бойынша отандық тарих ғылымында белгілі бір ауқымда жұмыстар атқарылғаны белгілі. Тарихи әдебиетті кезеңдері мен мазмұнына қарай төрт топқа бөліп көрсетуге болады: Патшалық билік дәуіріндегі жарияланымдар; Кеңес дәуіріндегі зерттеу еңбектері; Тәуелсіз Қазақстанда жүргізілген зерттеу жұмыстары; Шет ел ғалымдарының туындылары.

Бірінші топтағы жұмыстарға жалпы тұжырымдамалық баға бере отырып, негізінен олардың Орталық Азияда патша өкіметінің империялық саяси идеологиясы міндеттерімен қондырғыларына сай келетіндігін атап өту қажет. Бұл жұмыстардың авторлары, негізінен, Орталық Азияны патша әскері жаулап алғанға дейін және одан кейін өз еркімен немесе тапсырмамен келген Ресей азаматтары болды. Олардың көпшілігі өлкедегі керуен жолдарын, қалалар мен қамал бекіністерін, қала өмірі мен халықтың шаруашылығын, әлеуметтік, экономикалық және этносаяси жағдайды, сондай-ақ мұсылман халықтарының әдет-ғұрыптарын, салт-дәстүрлерін зерттеуді мақсат тұтты.

Ресей зерттеушілерінің арасында Н. А. Маевтың «Азиялық Ташкент» атты еңбегінің орыс тарихнамасындағы орны мен маңызы ерекше болды [1] . Автор өзінің жеке бақылаулары мен сұрастыру арқылы жинастырған деректеріне негіздей отырып, Ташкент қаласының әлеуметтік - экономикалық және мәдени өмірі туралы өте құнды мәліметтер береді.

Н. И. Маллицкий [2] еңбектерінде де Ташкент қаласы туралы құнды деректер өте көп, ол Ташкент махкамалары мен маузелерін, қаланың тұрғын жай орамдарының тарихи -топографикалық карталарын егжей - тегжей суреттей білді. Бұл жұмыс қаланың әлеуметтік -экономикалық тарихының дерек көзі ретінде қазіргі уақытта да өз маңызын жоя қойған жоқ.

Аталған зерттеулердің Орталық Азия халықтарының, оның ішінде қазақтардың да, ұлттық құрамы мен саны туралы біршама қайшылықты мәліметтер бергендігіне қарамай - ақ, олардың тарих ғылымы мен этнографияға сіңірген үлесі аса мол.

Екінші топтың алғашқы жұмыстары өткен ғасырдың 20 - жылдарының басында пайда болды. Бұл кезде кеңес тарих мектебі енді ғана аяққа тұрып келе жатқан болатын, ол тұста тарих ғылымында әлі де болса марксистік идеология басымдыққа ие бола қойған жоқ еді. Сондықтан да, тарихнамада дүниетанымдық плюрализм мен балама пікірлерге жол берілді. Мұның өзі осы кезеңде Түркістанда болып өткен әлеуметтік - экономикалық және этносаяси үрдістерге шынайы баға беруге талпынған бірқатар жұмыстардың пайда болуына ықпал етті.

Атап айтсақ, Г. Сафаров Ташкент қаласы мен Түркістанның өзге де қалаларындағы 1917 жылғы Ақпан революциясынан кейінгі саяси жағдайға талдау жасай отырып, былай деп көрсетеді: « . . . мұсылман халқының саяси дамуы мүлдем ерекше жолмен жүргізілді. Олар үшін түбірлі мәселе, әрине, ұлттық бостандық мәселесі болды»[3] .

Г. Сафаров, Т. Рысқұлов, А. К. Бочагов және басқа да авторлардың жұмыстарында мұсылман халықтарының реформаторлық қозғалысы мен саяси ұйымдарының, әсіресе, Ташкентте қызмет атқарған саяси ұйымдар мен қоғамдардың қызметі мен тарихына көп көңіл бөлінді. Авторлар ұлттық ұйымдар мен қозғалыстардың әлеуметтік негізіне, бағдарламаларына, іргелес аймақтардағы туыстас партиялармен өзара байланысына, сондай - ақ саяси идеялар мен көзқарастардың эволюциясына талдау жүргізуге талпыныс жасады.

Осы жылдарда қазақтар мен Орталық Азияның басқа да халықтарының этникалық тарихын зерттеу жұмысы жалғаса түсті. Мәселен, Ташкент уезін мекендеген жергілікті халықтың тарихын зерттеуге М. Тынышбаев[4] атсалысып, революцияға дейінгі кезеңде осы аймақта қазақтардың орналасу тарихын қарастырды.

20 жылдардың соңы мен 30 жылдардың басында аталған тақырыптың түрліше аспектілеріне қатысты жарияланымдар шығуы жалғаса берді.

Ұлт тарихшылары қатаң идеологиялық бақылау астында бола отырып «Орталық Азияның Ресейге қосылуының прогрессивтік маңызы» және жергілікті халықтарға революциялық Ресейдің «жасампаздық» әсері туралы тезисті негіздеуге, кеңес өкіметі «ұлттық мәселені толық және түпкілікті шешті» деп сендіруге мәжбүр болды. Солай бола тұрса да, аталған кезеңнің тарихшылары қарастырып отырған тақырыпты ашуға орасан зор үлес қосты. Сталиннің жеке басына табынуды жоюға бағытталған қаулылардан соң, мұрағаттарға жол ашылды, жаппай саяси қуғын - сүргін сынға алынды, ғылыми қызмет үшін қолайлы жағдайлар жасалды.

Ф. И. Азадаевтың жұмысында [5] мол фактілік материал негізінде ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы Ташкент қаласының әлеуметтік - экономикалық және саяси тарихына егжей-тегжей талдау жасалынды. Ташкент қаласының саяси өмірінің көптеген аспектілері М. Г. Вахабовтың монографиялық зерттеуінде ашып көрсетілді [6] .

К. Е. Бендриковтың іргелі еңбегінде [7] 1865-1924 жылдар аралығындағы Түркістандағы халыққа білім беру ісінің тарихын көрсетуге талпыныс жасалды, мұнда Ташкент қаласындағы қазақ оқу орындары мен оқушы жастар туралы қызықты статистикалық және жалпылама деректер бар.

ХХ ғасырдың 80 жылдарының соңына қарай КСРО-да бастау алған жариялық үдерісі ұлттық сананың өсуіне, тарихи шындықтың қайта өрлеуіне ықпал етті. Жаңа қоғамдық-саяси жағдайға сүйене отырып қоғамтанушы ғалымдар кеңестік әдістемелік және теориялық стереотиптерден бас тартуға және бұрынғы идеологияландырылған бағалауларды қайта қарауға, патшалық және кеңес дәуірі тарихындағы «ақтаңдақтарды» ашып көрсетуге тырысты.

Үшінші топтың әдебиеттеріне тоқталар болсақ, КСРО-ның ыдырауы кезеңі мен тәуелсіздік жылдарында тарихнамасы көптеген жаңа жарияланымдармен толыға түсті, алғашында олардың негізгі бөлігі газет-журнал мақалалары түрінде болып келді. Осы уақытқа қарай зерттеушілер өткен дәуірді бағалаудың сапалық тұрғыдан жаңа әдістанымдық тәсілдерін жасау қажеттілігі негіздеуге және заманауи тарих ғылымына арналған ғылыми - теориялық базаны дайындауға қол жеткізді.

Н. Абдурахимова, Г. Рустамова, Ф. Исхаков, Т. В. Котюкова, С. Ағзамходжаев, С. Мадуанов, З. Т. Садуакасова, Х. М. Тұрсұн және т. б. авторлардың [8] зерттеулерінде мол құжаттық материал негізінде Ресейдің Түркістандағы отарлау саясатының мазмұны ой екшеуінен қайта өткізілді, өлке халықтарының ұлт - азаттық күресі тарихындағы белгісіз беттер жария етілді, қазақтардың Орталық Азияның басқа да халықтарымен этносаяси, сауда - экономикалық және мәдени байланыстарының ерекшеліктері ашып көрсетілді, Түркістан Мұхториятының құрылу тәжірибесі мен қызметі қорытындыланды.

ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басындағы Ташкент қаласындағы қоғамдық - саяси жағдайды зерттеумен байланысты бірқатар мәселелер қарастырылады, осы тақырып тұрғысынан А. А. Бақтыбаевтың [9] кандидаттық диссертациясы ерекше қызығушылық тудырады. Жұмыста Орта Азиядағы демографиялық және көші - қон үдерістері жан - жақты баяндалады, жергілікті қазақ халқының ұлттық мәдениеті мен білімінің даму мәселелері сөз болды. Ташкент қаласы мен бүкіл аймақтың қоғамдық-саяси және мәдени өміріндегі қазақ зиялы қауымының орны мен тарихи рөліне объективті баға берілді.

Төртінші топтағы жұмыстар кеңестік тарихи мектепті біржақты, ғылыми емес және идеологияландырылған деп айыптайды. Біздің кейбір бұрынғы отандастарымыз бен Ресейдің түрлі ұлттық аймақтарынан шыққан адамдар мәселенің тарихнамасына маңызды үлес қосты. Атап айтатын болсақ, олар - Мұстафа Шоқай, Заки Валиди Тоған, М. Э. Расул - Заде, Абдурахман Авторхонов, Баймырза Хаит және т. б. [10] .

Әсіресе, Францияға қоныс аударған Мұстафа Шоқай өзінің танымал «Кеңестер билігіндегі Түркістан» атты кітабында мол құжаттық материал негізінде жаңа революциялық өкіметтің Орталық Азияның жергілікті халықтарына қарсы саясатын, сондай - ақ большевиктік тәртіптің жаңа империялық сипатын ашып көрсетті.

Жалпы алғанда, мәселенің тарихнамасына жасалған талдау түрлі дәуірде түрлі тарихнамалық бағыттардың өкілдері баламалы әдістанымдық ұстаным тұрғысынан аталған тақырыптың әлдебір аспектілерін баяндап отырды деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, біздер қазіргі уақытта ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың алғашқы ширегіндегі Ташкент қаласындағы қазақтардың әлеуметтік -экономикалық, саяси және рухани өмірінің маңызды ерекшеліктері кешенді түрде қарастырылған арнайы диссертациялық жұмыс әлі күнге дайындалған жоқ деп айта аламыз.

Отандық тарих ғылымының едәуір жандана түсуіне қарамай, осы диссертациялық жұмыстың көптеген аспектілері әлі де болса егжей - тегжей ғылыми ой екшеуінен өтуді қажет етеді. Осы жағдай, сондай-ақ мәселенің ғылыми - парактикалық маңыздылығы, өзектілігі мен әлсіз әсерленуі тарихи үдерістерге деген қазіргі көзқарастарға орай осы зерттеудің тақырыбын таңдап алуға негіз болды.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Диссертацияның мақсаты - ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың алғашқы ширегіндегі қазақ халқының әлеуметтік-экономикалық, саяси, мәдени және рухани өміріндегі Ташкент қаласының рөлі мен маңызын ашып көрсету.

Белгіленген мақсатқа сәйкес келесі міндеттер шешімін табады:

- Түркістан генерал - губернаторлығын басқару бойынша Ташкент қаласының әкімшілік орталық ретінде қалыптасу үдерісінің ерекшеліктерін жарыққа шығару;

- Ташкент отарлау әкімшілігінің әлеуметтік - экономикалық және саяси реформаларының маңызы мен мазмұнын және олардың қазақ - өзбек өзара қатынасына әсерін айқындау;

- өлкенің көшпелі және отырықшы халқы арасындағы сауда - экономикалық байланыстардың дамуындағы Ташкент қаласының рөлін көрсету;

- ұлттық қозғалыс жағдайын және Ташкент қаласына тән саяси өмір ерекшеліктерін зерттеу;

- ХХ ғасырдың алғашқы ширегіндегі қоғамдық-саяси үдерістердегі қазақ зиялы қауымы мен ұлттық элитасының рөлі мен орнын анықтау;

- Түркістан өлкесіндегі ұлттық білім беру жүйесінің ерекшеліктерін зерттеу;

- жаңа оқу орындарын ашу мен жергілікті жастар өкілдерінен мамандар дайындау үдерісіндегі қазақ зиялыларының рөлін ашу;

- зерттелінуші кезеңдегі қазақ қоғамының мәдени және рухани орталығы ретінде Ташкент қаласының рөлін көрсету;

- Ташкент қаласының қазақ шығармашылық және ғылыми зиялы қауым өкілдерінің көп қырлы қызметінің маңызды аспектілерін талдау;

- көрсетілген кезеңдегі ресми биліктің ұлттық саясатының маңызы мен мазмұнын заманауи тұжырымдамалық ережелері негізінде ой екшеуінен қайта өткізу.

Зерттеу жұмысының нысаны - Түркістан өлкесінің қоғамдық - саяси өмірінде, қазақ халқының білімі мен мәдени - рухани өміріндегі, қазақтың шығармашылық және ғылыми зиялы қауымын қалыптастыру мен дамытудағы Ташкент қаласының орны.

Зерттеу жұмысының пәні - ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың алғашқы ширегіндегі Түркістан өлкесінің орталығы болған Ташкент қаласының қазақ халқының саяси - әлеуметтік, экономикалық және рухани өміріндегі маңызы мен алатын орнына талдау жасау.

Зерттеудің жұмысының хронологиялық шегі Ташкент қаласы тарихының ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың алғашқы ширегіндегі күрделі әрі қайшылыққа толы кезеңін қамтиды. Бұл кезеңге өлке дамуының отарлану ХХ ғасырдағы революциялық сілкіністер, кеңестік әкімшілік - әміршіл жүйенің қалыптаса бастауы, ұлттық - аумақтық межелеп бөлу дәуірі енеді. Ұзақ жылдар бойы Түркістан өлкесінің орталығы болған, онда қазақ халқы көптеп орналасқан Ташкент қаласы, ең алдымен, көрсетілген кезеңде қазақ қоғамының әлеуметтік - экономикалық, саяси, мәдени - рухани өмірінде ерекше ықпал еткен қала болды.

Диссертациялық зерттеу жұмысының дереккөздері. Бұрын ғылыми айналымға енбеген алуан түрлі тарихи құжаттар мен материалдар құрады. Оларды шартты түрде бірнеше топқа бөліп қарастыруға болады.

Дерек көздердің алғашқы тобына Өзбекстан Республикасының Орталық Мемлекеттік Мұрағатының қорларында сақталған материалдар жатады. Атап айтсақ, төмендегі қорлар материалдары: И-1(Түркістан генерал - губернаторлығының кеңсесі) ; И-17(Сырдария облыстық басқармасы) ; И-18(Самарқанд облыстық басқармасы) ; И-36(Ташкент қаласының бастығы) және т. б. қорлар өлкелік отарлау әкімшілігінің түрлі құжаттарынан құралады. Бұл құжаттар аймақта патшалық Ресейдің ұлттық саясатының мазмұнын ашып көрсетуге мүмкіндік береді. Әсіресе, бұл құжаттар империяның ішкі облыстарынан келген қоныс аударушыларды орналастыру үшін қазақ жерлерін жүйелі тартып алуының, өкімет тарапынан алым-салықты күшейте түсуінің нақты бейнесін ашып көрсетеді.

И-47 - (Түркістан генерал - губернаторлығы басқармасы кеңсесі) ; қорының материалдары білім беру жүйесіндегі отарлау саясатының ерекшеліктерін, сондай-ақ, биліктің осы саланы орыстандыруға күш салуын көрсетуге мүмкіндік береді.

Р-2282 - (Н. П. Архангельскийдің жеке қоры) ; материалдары Түркістанның отырықшы және көшпелі халықтарының дәстүрлі ұлттық оқу орындарына қатысты Ташкент әкімшілігінің саясатының мазмұнын ашып көрсетуге септігін тигізді.

Р-34 - (Түркістан АКСР-і Халық ағарту халық комиссариаты) ; қорында, сондай-ақ, Р-86 - (Өзбек КСР Орталық Атқару комитеті) ; қорында қазақтардың білімнің дамуы барысында бағалы мәліметтер бар. Осы қорлардың материалдарын зерттеу Ташкент қаласындағы Қырғыз (қазақ) педагогикалық курстарының қызметі туралы, бастауыш қазақ мектептері үшін педагог мамандар дайындау барысы туралы; осы курстарды бітірген курсанттардың саны туралы; Ташкент қаласында оқитын қазақ зиялы қауым өкілдерінің ғылыми және қоғамдық қызметі туралы талдау жасауға мүмкіндік беріп отыр.

И-461 - (Түркістан өлкелік күзет бөлімі) ; қорындағы ұлттық қозғалыстың дамуына, түрлі саяси ұйымдардың қызметіне, Ташкент қаласындағы қазақ элитасының көрнекті өкілдерінің өмірі мен қызметіне (М. Шоқай, С. Лапин, М. Тынышбаев және т. б) қатысты мол құжаттар айқындалып, зерттелінді. Қазақтарға, өлкенің басқа да жергілікті халықтары мен олардың көшбасшыларына қатынасты құнды материалдар бар. Сондай-ақ, осы қорда аймақта өтіп жатқан этносаяси үрдістер туралы, іргелес мұсылман дүниесіндегі реформаторлық қозғалыстардың кейбір аспектілері туралы біздердің түсініктерімізді кеңейтетін маңызды деректер топтастырылған.

Өзбекстан Республикасының Орталық Мемлекеттік Мұрағатының өзге де қорларда тақырыпқа тікелей қатысты аса маңызды тарихи құжаттар өте көп. Атап айтсақ, Р-25 (Түркістан Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы Халық Комиссарлары Кеңесінің) ; Р-39 (Түркістан Республикасының Ішкі істер халық комиссариатының) ; Р-1613 (Бірінші шақырымдағы Түркістан өлкелік жұмысшы және солдат депутаттары кеңесінің қорларының материалдары билікке Ташкент большевиктерінің келу алдында аймақта қалыптасқан саяси жағдай туралы; Түркістан АКСР-і ХКК-нің қызметі туралы; кеңестік жазалау органдарының құрылуы мен қызметі туралы; кеңес өкіметінің алғаш жылдарындағы қала мен өлкенің қоғамдық-саяси өмірінде ұлттық элитасының орны мен рөлі туралы талдау жасауға мүмкіндік береді. Мұрағат материалдарының бір бөлігі кеңестік кезеңде және тәуелсіздік жылдарында жарық көрген құжаттар жинақтарында жарияланған. Оларда диссертация тақырыбының түйінді мәселелері бойынша аса құнды ақпарат жинақталған.

Дерек көздерінің екінші тобын жергілікті (ұлттық және орыс тілді) мерзімді басылым материалдары құрайды: «Улуг Туркистон», «Нажот», «Бірлік туы», «Туркестанские ведомости», «Туркестанский голос», «Знамя свободы», «Туркестанский курьер», «Свободный Самарханд», «Щит народа» және т. б. Жергілікті газет беттерінде (оның көпшілігі Ташкент қаласында шығарылды) 1917 жылғы Қазан оқиғаларына дейінгі және одан кейінгі қазақ және өзге де жергілікті халықтардың ұлттық қозғалыстарын тарихи зерттеу мәселесінде жіберілген көптеген олқылықтардың орнын толтыруға мүмкіндік беретін материалдар бар.

Осы топтағы дерек көздеріне тән ерекшелік, ең алдымен, олардың Ташкент большевиктерінің саяси ұстанымдарынан алшақ тұруы. Мұнда Түркістан мен бүкіл Ресейдегі саяси үдерістердің барысына балама көзқарас берілген. Ұзақ жылдар кеңес тарихшылары бұрмалап келген дерек көздерінің бұл тобы осы кезеңдегі Түркістан қоғамындағы түрлі саяси қарсылық топтары туралы маңызды деректерден құралған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.