Кәсіпорын шығындары және өнімнің өзіндік құны

Кіріспе

Кәсіпорын шығындары

Өндірістік факторларды пайдалану ең алдымен өндірістік шығындарды есепке алумен тікелей байланысты.
Кәсіпорын шығындары - өнім өндіру және оны сату мақсатында пайдаланылатын өндірістік факторлардың ақшалай көрінісі. - Нарықтық экономикадағы шығындар:
• айқын (бухгалтерлік);
• жүктеме (арттыру);
• қайтпайтын шығындар болып бөлінеді.
Жалақы төлеуге, өнімдерді сатуға және өндірісті одан әрі дамыту қажетіне жұмсалған шығындар кәсіпорынның айқын шығындары деп аталады, қаржылық есеп беру негізінде есептелінетін болғандықтан, оларды бухгалтерлік шығындар деп те атайды. Барлық айқын шығындардың жиынтығы өнімнің өзіндік құнын құрайды, ал өнімнің өзіндік құны мен тауарларды сату бағаларының арасындағы айырма пайда болып есептелінеді.
Қандай да бір өндіріс факторын пайдалануға, өлшемдерге, оларды баламалы пайдалануды жақсартуға жасалған шығындар жүктеу шығындары деп аталады.
Қайтпайтын шығындарға орны қайта толтырылмайтын шығындар жатады.
Өндірістік шығындарды тұрақты және өзгермелі деп те бөледі.
Тұрақты шығындар - өндірістік факторларды пайдалануға байланысты тікелей шығындар. Мысалы:
• кәсіпорынның штаттық жұмысшыларының жалақылары;
• үй-жай жалдауға жұмсалатын шығындар.
Ал, өзгермелі шыгындар өнімдерді өндіру процесінде оның көлеміне байланысты өзгеріп отырады.
Бұған:
• жұмысшылардың еңбекақы төлемдері;
• материалдық өнімдер мен қызметтер құрамы;
• энергия, отын;
• басқа да жұмсалған шығындар жатады.
Тұрақты және өзгермелі шығындар кәсіпорынның іс-әрекеттерінің уақыт аралықтарына қарай қысқа және ұзақ мерзімді болып екіге бөлінеді.
Қысқа мерзімді өндіріс шығындары кәсіпорынның өндірістік қуаттылығын өзгерте алмайды. Бұл тек материалдық және еңбек қорларын арттырады немесе төмендетеді, сондай-ақ өнім шығындары көлемін соншалықты шамада өзгертеді. Осы кезеңде шығарылған өнім

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

КӘСІПОРЫН ШЫҒЫНДАРЫ ЖӘНЕ ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫ
Кәсіпорын шығындары

Өндірістік факторларды пайдалану ең алдымен өндірістік шығындарды есепке
алумен тікелей байланысты.
Кәсіпорын шығындары - өнім өндіру және оны сату мақсатында
пайдаланылатын өндірістік факторлардың ақшалай көрінісі. - Нарықтық
экономикадағы шығындар:
• айқын (бухгалтерлік);
• жүктеме (арттыру);
• қайтпайтын шығындар болып бөлінеді.
Жалақы төлеуге, өнімдерді сатуға және өндірісті одан әрі дамыту қажетіне
жұмсалған шығындар кәсіпорынның айқын шығындары деп аталады, қаржылық
есеп беру негізінде есептелінетін болғандықтан, оларды бухгалтерлік
шығындар деп те атайды. Барлық айқын шығындардың жиынтығы өнімнің
өзіндік құнын құрайды, ал өнімнің өзіндік құны мен тауарларды сату
бағаларының арасындағы айырма пайда болып есептелінеді.
Қандай да бір өндіріс факторын пайдалануға, өлшемдерге, оларды
баламалы пайдалануды жақсартуға жасалған шығындар жүктеу шығындары деп
аталады.
Қайтпайтын шығындарға орны қайта толтырылмайтын шығындар жатады.
Өндірістік шығындарды тұрақты және өзгермелі деп те бөледі.
Тұрақты шығындар - өндірістік факторларды пайдалануға байланысты
тікелей шығындар. Мысалы:
• кәсіпорынның штаттық жұмысшыларының жалақылары;
• үй-жай жалдауға жұмсалатын шығындар.
Ал, өзгермелі шыгындар өнімдерді өндіру процесінде оның
көлеміне байланысты өзгеріп отырады.
Бұған:
• жұмысшылардың еңбекақы төлемдері;
* материалдық өнімдер мен қызметтер құрамы;
* энергия, отын;
• басқа да жұмсалған шығындар жатады.
Тұрақты және өзгермелі шығындар кәсіпорынның іс-әрекеттерінің уақыт
аралықтарына қарай қысқа және ұзақ мерзімді болып екіге бөлінеді.
Қысқа мерзімді өндіріс шығындары кәсіпорынның өндірістік қуаттылығын
өзгерте алмайды. Бұл тек материалдық және еңбек қорларын арттырады немесе
төмендетеді, сондай-ақ өнім шығындары көлемін соншалықты шамада өзгертеді.
Осы кезеңде шығарылған өнім өзгермелі шығынға байланысты болады, тұрақты
шығынның шамасы сол қалпында калады.
Ұзақ мерзімді кезендерде кәсіпорынның барлық өндірістік қуатын
пайдаланудың маңызы зор.
Тұрақты (ҒС) және өзгермелі шығындардың (VС) сомасы жалпы немесе барлық
шыгындарды көрсетеді және ол былайша белгіленеді:

ТС = ҒС +VС

Өнім өндіруде өнімді бір өлшемге арттыруға байланысты, қосымша
шығындар шекті шыгындар деп аталады.

VС

Мс= Q

Q- өнім өңдірудің арту көлемі;

Орташа шығындар — өндірілген бір өнім өлшеміне кеткен шығындар.
Оның үш түрі бар:
* жалпы орташа;
* орташа тұрақты;
* орташа өзгермелі.
Жалпы орташа шығындар өзіне шығарылған өнім көлеміндегі жалпы
шығындардың жекелеген бөліктерін сипаттайды:
Sop
АТС = Q

Орташа тұрақты шығындар (АҒС)

ҒС
АҒС = Q

Орташа өзгермелі шығындар (АVС):

VС
АVС = Q

Шығындар құрамы кесте 1.

Өнім Шығындар
көлемі
Q
Тұрақты ӨзгермеліЖалпы ТСШекті МСОрташа Орташа Жалпы
ҒС VС тұрақты өзгермелорташа
АҒС і АТС
АVС
0 100 0 100 -- -- -- --
1 100 75 175 75 100 75 175
2 100 110 210 35 50 55 105
3 100 130 230 20 33,3 43,3 76,6
4 100 160 260 30 25 40 65
5 100 210 310 50 20 42 62

Өнімнің өзіндік құнын құрайтын шығындар мына төмендегі элемент терге
топталады.
• материалдьіқ шығыңдар;
• жалақы шығындары;
• әлеуметтік қажеттіліктерді өтеу аударымдары;
• негізгі қордың амортизациясы;
басқа да шығындар.

Материалдық шығындарға жататындары.
• кәсіпорын иелігіндегі өнімдерді дайындау құрамына
кіретің немесе технологиялық процесті қамтамасыз
ететін жане буып-тую
• үшін дайындалатын шикізаттар мен материялдар;
• сатып алынған, қосымша өңдеуге және монтажға
ұшыраған комплекті бұйымдар мен жартылай
фабрикатгар;
• соның иелігіндегі барлық отынның түрлері:
• сатып алынған энергияның барлық түрлері (электрлік,
жылу, сығылған ауа, суықтық және т.б).

Жалақы шығындары.
• кәсіпорынның өнеркәсіптік-өндірістік қызметкерлерінің жалақысы

• жұмысшылар мен қызметкерлерге өндірістің тиімділігі есебінен
берілетін сыйлықтар;
• ынталандыру немесе өтемақы төлемдері;
• заттай түрінде берілген өнімдердің құны;
• жұмысшыларға келісім-шарттардың орындалу қорытындылары бойынша
берілетін төлемақы.
• басқа да төлемдер.

Әлеуметтік қажеттіліктер аударымдарына:

• зейнетақы қорына;

• әлеуметтік сақтандыру қорына;

• халықты жұмыспен қамту қорына;

• медициналық сақтандыру қорына аударылатын каржылар жатады.

Негізгі қордың амортизациясы есебіне: негізгі өндірістік
қорларды толық қалпына келтірудегі амортизациялық аударымдардың
сомасы жатады.
Басқа да шығындар құрамына:
• салықтар;
• алымдар;
• арнайы бюджеттен тыс қорларға аударымдар;
• жалға төлеу;
• мүлікті міндетті сақтандыру;
• ластанған заттарды шығарып тастауға байланысты мөлшері шектелген
төлемдер кіреді.

Көмекші өндіріс:
• кәсіпорынның жөндеу жұмыстарын;
• кәсіпорынның электр энергиясын;
• көлік;
• қойма;
• басқа да көмекші шаруашылық түрлерін
қамтиды. :

Өнімнің өзіндік құнының құрамы

Материялдық шығындар құрамы

Жалақы құрамы

Әлеуметтік қажеттіліктерді өтеу шығындары

қоры

Нарықты экономика кезіндегі шығындардың құрамы мен олардың мазмұнын
және жіктелу ерекшеліктері кестеден көруге болады.

Өндірістік шығындардың жіктелуі

Жіктеу белгілері Жіктеу белгілері бойыншаШығындардың мазмұны
шығындар
Экономикалық мазмұны Шығын сметасы Тұтынылған қорлардың
жалпы көлемі
Калькуляция Белгілі бір түрінде
Өндіріс процесіне қатысуНегізгі Дайындалатындарды
орындаудағы
деңгейі технологиялық процеспен
байланысты (материалдар,
жалақы және т.б.)
Үстеме ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.