Биттер, бүргелер және қосқанаттылар отряды:. практикалық маңызы

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Тақырып :Биттер, бүргелер және қосқанаттылар отряды:. Практикалық маңызы.

Мақсаты: Қосқанаттылар және бүргелер, биттер отрядының практикалық маңызы және жіктелуі, жалпы сипаттамасын оқу.

Оқытудың міндеттері:

1. Жәндіктер класыныңерекше белгілерін қарастыру

2. Жәндіктер класының практикалық маңызы.

3. Қосқанаттылар және бүргелер, биттер отрядының практикалық маңызы.

Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. Биттер отрядына жалпы сипаттама

2. Бас және киім битінің құрылымы, практикалық маңызы

3. Шап битінің құрылымы, практикалық маңызы

4. Бүргелер отрядына жалпы сипаттама беріңіз.

5. Бас және киім битінің құрылымы, практикалық маңызы.

6. Қосқанаттылар отрядына жалпы сипаттама беру.

7. Бөгелек туымдастығының ерекшеліктері және жалпы сипаттамасы, оның практикалық маңызы.

8. Culex және Anopheles маса туысының құрылысы және ерекшеліктері, олардың практикалық маңызы.

9. Culex және Anopheles туысының қуыршақтарының және личинкасы, аталық және аналықтың ерекшеліктері мен айырмашылықтары.

Білім берудің және оқытудың әдістері: тақырыптық семинар: сабақ тақырыбын талқылау және өңдеу, тесттілеу, жүйелік семинар: оқытылатын тақырып бойынша мәселелерді талқылау және терең танысу, оқу сұхбаттасу: берілген тақырыптың сұрақтары бойынша білімін бекітіп және жақсарту үшін арналған сұрақтар.

Ұсынылатын әдебиет:

Негізгі:

1. К. Дәуітбаева. Омыртқасыздар зоологиясы: Т. 1. Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі оқулық ретінде бекіткен. Алматы, 2005. - 373 б.

2. К. Дәуітбаева. Омыртқасыздар зоологиясы: Т. 1. Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі оқулық ретінде бекіткен. Алматы, 2005. - 379 б.

Қосымша:

1. С. Ә. Әміреев, А. Жаханов, Қ. Құдайбергенұлы. «Медициналық паразитология» С. Ж. Асфендияров атындағы қазақ ұлттық медицина университетінің 75 жылдығына арналған. Оқулық. Алматы: «Кітап» баспасы, 2005.

2. Қуандықов Е. Ө., Әбілаев С. А. Медициналық биология және генетика. Оқулық. - Алматы «НАS», 2006.

3. Рупперт, Э. Зоология беспозвоночных: Т. 2. Низшие целомические : пер. с англ. / Э. Рупперт, С. Фокс, Б. Барнс. - М. :Асаdemia, 2008. - 448 с.

4. Рупперт, Э. Зоология беспозвоночных: Т. 3. Членистоногие : пер. с англ. / Э. Рупперт, С. Фокс, Б. Барнс. - М. :Асаdemia, 2008. - 496 с.

5. Шарова, И. Х. Зоология беспозвоночных / И. Х. Шарова. - М. :Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 2004. - 592 с.

Қос қанаттылар ( Diptera ) - жәндіктер класының бір отряды. Жер шарында кең таралған, 150-дей тұқымдасы 100 мыңнан астам түрі белгілі. Қазақстанда 2 отряд тармағы (ұзынмұрттылар және қысқамұрттылар), 114 тұқымдасы, 5 мыңғажуықтүрі бар. Қазбақалдықтары триас кезеңіненбелгілі. (), көздері фасетке ұқсайды. Мұртшасыүш не одан да көпбунақтантұрады. Аузышаншыптесуге, жалауғабейімделген. Толықтүрленіпдамиды. Дернәсіліқұртқаұқсас, аяқтарыболмайды. Қуыршағы бос жатады не (піллә) қапталады. мен , , . да (үйжануарлары, өсімдіктержәне микроорганизмдерге қатысты; мысалы, тышқан, шыбын) бар. Қансорғышжәндіктер (масса, шіркей, т. б. ) адам мен малға безгек, энцефаломиелит, күйдіргі . Гессен шыбыны, швед шыбыны, , терібөгелегі, қарынбөгелегі - аулы шаруашылығы мен мал . : гүлшыбыны - ; жемісшыбыны (дрозофила) ; (тахина) , ; хирономид дернәсілдері - балықжемі; ктырьларшегіртке, маса, шыбындықұртады. Қазақстанда 6 түрі (мыс., алыпшыбын, жетілмегенэфедрома, құмытышыбыны, т. б. ) “Қызылкітапқа” енгізілген.

Қосқанатты - ұлпалық және ауыздық эндопаразиттер.

Жәндіктердің жоғары дәрежелік ұйымына байланыстыжәндіктерге эндопаразиттік тіршілік тән емес. Бірақ қосқанаттылар отрядынан лечинка қатары өліктерде, органикалық қосылыстардың шірік қалдықтарында және жерде дамиды. Олардың кейбіреулері паразиттік тіршілікке тән болып, ішкі орта ұлпаларында мекендейді.

Қосқанаттылар тобының дернәсілдері анаэробты диссимиляцияға және иесінің ағзасында қозғалуына бейімді болып келеді. Қуыршақтануы ішкі ортада, ал ересектері сыртқы еркін ортада өмір сүреді. Кішісінің яғни қуыршақтарының үлкен бөлігі ересектерінің қанаттарының болуымен ерекшеленеді. Дернәсілі арқылы жұғатын ауру миазим деп аталады.

Вольфартив шыбыны Wohlfahriti magnifica Европанаң оңтүстігінде, Шығыс жағалауында және Орталық Азияда мекен етеді. Ересектері кейбір гүлдер түрімен қоректенеді. Олар бір мезгілде 150-190 тірі дернәсілді дүниеге әкеледі. денесіндегі ашық жараларда салады. Дернәсілдері егесінің терісіне белсенді түрде еніп, сол жерде қоректеніп қатерлі заңдарға әкеледі. Бірнеше тәуліктен соң дернәсілдер қожайынын тастап, қуыршақ күйінде жерге түседі.

Американың тропикалық зонасында тіршілік ететін басқа шыбын- Dermatobia hominis, оз егесіне зақым тигізуге аса бейім болады. Аналықтары жұмыртқаларын аталықтарының денесіне және жигалка шыбынына салады. Осы қан сорушы шыбындардың шабуылынан, адам және үйжануарларының жоғарғы дене температурасынан олардың дернәсілдері өз жұмыртқасын жарып шығып, зақымдалмаған тері арқылы ұлпаларға енеді. Әрі дамуы дәл вольфартов шыбыны секілді өтеді. Кейбір басқа шыбындардың дернәсілдері- кей кезде теріге де еніп жаралармен тырналған жерлерді айнала тіршілік етіп тері миазинін жұқтырады. Ол залалсызданбаған лас су мен бүлінген тағамдар арқылы ас қорыту мүшелеріне еніп, соңы өзіндік емделуге әкелетін, қатерсіз ішек миазинін туғызады.

Соналар (сем. Tabaniabae) -ірі көлемді қосқанаттықан сорғыш, ұзындығы 30 мм жетеді. Жалпы түрде ірі шыбындарды еске түсіреді. Ауыз қуысы жалағыш, тесіп- сорғыш қасиетке ие. Бүкіл денесі жұқа қабатпен қапталған. Барлық жерлерде таралған. Солтүстік аймақтарда олар бактерия таратушылар болып табылады, яғни солтүстік язва және тулярми ауруын қоздырушы, ал тропикалық айиақтарда филяр-қоздырушы және лоаза. Америкалық соналар адам мен жануарлардың дәл басын, яғни микрофилярлары бар бөлігін шығарады. Соналар- жарық сүйгіш және жылу сүйгіш болады. Олар ыстық күндері белсенді болып, солтүстік аймақтарда тек жаз айларында шығады. Ал тропикалық аймақта кез келген жыл мезгілдерінде кезднсе береді. Адамдарға соналар көбіне су жағалауларында шабуыл жасайды. Аналығы жұмыртқаларын суға жақынырақ жерлердегі өсімдіктерге салады. Дернәсілдері өз дамуын ылғал мен су жағалауларында аулап өтеді. Өмір сүру циклі 1 жылға дейін жетеді. Индивидуальді қорғаныс сонаның шағуына қарсы эффективті күш.

Бөгелектердің өзіндік топтары. Жартылай ұлғайған бөгелектер мүлдем қоректенбейді, сондықтан олардың аузы болмайды. Олар аттың, бұғының және қойдың терілерінде немесе сілекей қабығында жұмыртқалайды. Әртүрлі бөгелектер дернәсілдері тері астындағы клетчаткада, асзазан қабырғасында, мұрын және көз қабырғаларында дамиды. Фекальдары немесе тері жамылғысы арқылы сыртқы ортаға дернәсілдері шығып, жерге түсіп қуыршақтанады. Адамдар бөгелектермен сирек зақымдалады және ұлпаларда (адам) бөгелектердің толық дамуы жүрмейді, бірақ кей кезде бөгелектер миазы өте зиянды бет, көз және ішкі мүшелердің зақымдалуына әкеледі.

Қосқанатты- уақытша қан сорушы паразиттер. Бұл отряд жұқпалы аурулады таратушылығы және уақытша қан сорушылығы көптеген маңызды көріністері болып табылады. Бұл отрядтың көптеген түрлері, жаз айларында тайга мен тундрада өте көптеп көбейеді де, адам өмірін қиындатады. Бүкіл қосқанатты қан сорушы паразиттер гнус атымен біріктіріледі. Қосқанатты қан сорушы паразиттер, аналықтары өсімдіктердің шырынымн қоректенеді, ал аталықтары адамдар немесе жануарлар қанымен қоректенеді. Көптеген жағдайларда аналықтары жұмыртқаларын қан сорып болғаннан соң барып салады.

Шыбындар(сем. Culicidae) Оларда жіңішке ғана шағын денесі, ұзын аяқтары, аса үлкен емес басы және ауыз қуысы бар. Олар бүкіл жер шарында таралған. Олар 50 ге жуық вирустық, бактериялық және паразиттік қоздырушыларды өз ағзасында сақтап оларды адам немесе жануарларға бере алатын қасиетке ие. Аналықтары жұмыртқа салғаннан соң қоректене алатын егесін іздейді. Ол егесін 3 мм әріден сезе алады және көре алады. Температурасы жоғары ауру адамдарды масалар қана немесе рақаттана шағады.

Әлсіз азаңғы және кешкі жарықта масалар өз егесін шағу үшін іздей бастайды. Осыған байланысты масалар адам баспаналарының жарық айнасына жақындайды. Ал түскі ыстық құрғақ кезде масалар қоректенбей жарықтан қорғанып тығылып отырады.

Масалар су жағалауларында немесе суда жұмыртқалайды. Дернәсіл немесе қуыршақтары бастапқыда суда өмір сүреді, бірақ трахейя арқылы атмасферамен тыныс алады. Дернәсілдері суда ұсақ жәндіктермен қоректенеді. Аса танымал маса туыстастарынан Culex, Aedes(маларсіз масалар) - япондық энцефалит қоздырушылары, солтүстік язвасын, сары аурулар, а Anopheles (малярлы масалар) -бұл спецификалық малярлы плазмодия жұқтырушылары. Масалардың малярина ауруын қоздырушылығы немесе жұқтырушылығы генотиптік және тұқым қуалаушылық екекндігі дәлелденді. Малярлы және малярлы емес масалар бір-бірінен айқын айырмашылыққа ие.

Масалармен күрес оның суда қуыршақ немесе дернәсіл кезінде тиімді. Ол суға үлкен көлемде улы химиялық заттарды шашу арқылы жүргізіледі. Малярлы масаларға қарсы шаралардың тағы бір түрі мемлекеттік және биологиялық шаралар. Осы шараларды қолдану арқылы Солтүстік Закавказ елдерінде маляр ауруынан азат етілді. Индивидуальді қорғаныс жұқа маталар мен сеткілер қолданылды.

Москиттер (сем. Phlebotomidae) . Аса ұзақ жәндіктердің бәрі шамамен 1, 5-3, 5 мм ге жетедін, кішкене шағуға беиімделген инесі, алдыңғы шығыңқы төмпешігік тәрізді кеуде бөлігі және түсінкі арқа бөлігінде ұсақ талшықтардан құралған қанаттары болады. Москиттер бүкіл континентке, тропикалық және субтропикалық аймақтарда кездеседі. Олар әртүрлі лейшмания, паппапочи қоздырғышы және басқада тұқым қуалайтын жұқпалы ауруларды тудыратын, жұқтыратын жәндіктер.

Москиттер көп ұшып жүре алмайды, сондықтан табиғи аурулардың ошағы, саналмалы паразиттер жұқтыратын аса көлемі болмайды.

Москиттер жұмыртқаларын, кемірушілердің ұяларына, басқа қараңғылау ұяшықтарға органикалық заттар бар жерге салады. Дернәсілдерін 2 айдай уақытта дамып, қуыршақтанады. 10-12 апта ішінде дернәсілдері жертылай өскен дернәсілдерге айналады.

Лейшмания және көптеген басқа жұқпалы ауруларды жұқтыратын ошақтарды жою арқылы маскиттерден күресу жүргізіледі. Ол кемірушілердің ұяларын, маскиттер ұялаған орындарды, баспана мен құрылыстар жүргізіліп жатқан орындардың үстін инсектициттеу жүргізеді. Эффективті әрі индивидуальді заттар арқылы маскиттердің шағуына қарсы алдын алуға болады.

Шіркейлер ( сем. Simuliidae) . Ұзындығы 2-6 мм ге жететін, аса ұзақ қан сорушы жәндіктер. Ауыз қуысы кішкентай және мықты олтеріге тығып қан соруға және қанды жалауға арналған. Қанаттары ашық реңді, дақсыз, аяқтары қысқа және семіздеу келген. Олар барлық жерде таралған, бірақ Африкада және тропикалық аймақтардағылар аса қауіпті болады. Олар ол жерде онхоцеркоз ауруын таратушылар болып саналады. Шіркейлердің адам және жануарлардың бүйір яғни жанбас бөлігін шағуы қызық. Дәл сол жерлеріде онхоцеркоздардың микрофилярлары жинақталған, сол жер сол ауруды жұқтырылуының көпшілігін айқын көрсетеді. Таза, салқын сулы бұлақтармен ағын сулы өзендердің жағалауларында шіркейлер көптеп кездеседі. Сондықтан сулардың түбінде шіркейлердің аналықтары жұмыртқалайды, олардың дернәсілдері шығып, сол жерде қозғалмай, қатып өмір сүреді. 2-3 аптадан соң қуыршақ келпіне келіп тағы 1 аптадан соң ересек шіркейлерге айналады. Олардың дамуы синхронды өтеді де, таралуы бүкіл жерде біркелкі өтеді.

Шіркейлермен күрес, ағын сулар, сарқырамалар өзендердің астында дамып жатқан дернәсілдерін жою арқылы жүргізіледі. Олар механиканың тазалау арқылы жүргізіледі, судың тереңінде жатқан дернәсілдері судың ағынымен ағып кетеді. Ағып кеткен дернәсілдің кейбіреулері өліп, Ал кейбіреулері басқа су жануарларына жем болады.

Мокрециялар(сем. Ceratopogonidae) Қосқанатты қан сорушыладың ішідегі ең ұсақ жәндіктер. Олардың көпшілігі 1 ден 4 мм ге дейін жетеді. Көпшілігінде дақты қанаттары болады және тар, шағып-сорушы инесі болады. Олар бүкіл жерде шіркей секілді тропикалық аймақтарда филяризатордың қоздырғышы ретінде таралған. Олардың кобеюі сулы және су сарқырамаларының шұңқырларында өтеді. 1 ай ішінде олардың жұмыртқалары имаго жетілуіне жетеді. Жаңбырлы және ылғалды күндері олар адамға шабуыл жасап шаға малмайды. Оларға қарсы эффективті және индивидуальді заттар қолданады.

Уақытша паразиттерге бүргелер отряды жатады. Жоғарыда көрсетілген отрядтардың ішінде празиттік өмір сүруге бейім ол бүргелер. Олардың барлық өкілдері паразиттік жолмен өмір сүреді. Бүргелер, жартылай қатты қанатты және жұп қанатты, ал көпшілігі еркін өмір сүрушілер тобына жатады.

Бүргелер отряды. Бұл ұзындығы жөнінен 1 ден 5 мм дейін жететін ұсақ жәндік. Бүргенің паразиттік омірін жеңілдететін арқа бөлігінің бүйір бетінде алға қарай тік орналасқан талшықтарының көп болуы және шұқып-сорушы күрделі ауыз қуысы. Бүргедегі дегенирация көрінісінің рудументін көзі мен қанатының болмауынан көруге болады. Бүргенің дамуы толық-метофазамен жүреді. Бүргелер отрядының ішінде адам бүргесі( pulex irritans) және тышқан бүргесі аса танымал. Айтылған екі түр адам және тышқан қанымен қоректенуді жон көреді, дегенменде өткен ғасырдағы тар мұрында маймылдар мен экалогия арасындағы байланыс секілді олар басқа түрлерге тез өте алады. Адам биттері басқа жануарлардың қанын ішпейді. Олар аш жүреді немесе ішіп өліп қалады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.