Адам және оның денсаулығы пәнінен салауыттану жүргізетін сабақтар жүйесі

Жоспар
Кіріспе

Мазмұны:

І.Кіріспе

Денсаулық туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Тамақты пайдалану тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
2.2. Тағамдардың бір.бірімен сәйкес келу.келмеуі жайлы ... ... ... ... ...6
2.3. Витаминдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.4. Дене шынықтырау .салауатты өмір негізгі ... ... ... ... ... ... ... ... .9
2.5.Сымбат және денсаулық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11

ІІІ. Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13

Салауатты сөзінің негізгі мағыналы парасатты, байыпты, ақылды ойлы, білімді зерделі және сабырлы деген ұғымды білдіреді. Өмір салты дегеніміз әрбір жеке адамнан бастап, бүкіл қоғамның қалай еңбек етіп, қалай тұрмыс құрып, бос уақытанда демалатыны, қысқасы, олардың қалыптасқан өмір тіршілігі яғни адамның өмір салты қандай болса өзі де сондай. Сонымен, еліміздің кез келген азаматы салауатты өмір сүру үшін парасатты, зерделі және білімді болуы керек.Әсіресе денсаулық жайында білімді болғаны жөн.
Биологияда, медицина мен психологияда қаншама түсініксуз жайлар бары таңданарлық әрине, адам миының жұмысын түсіндіру қиын-ақ.
Денсаулыққа қатысы бар ең қарапайым нәрсенің қайшылықтарының өзі қаншама. Адам үшін денсаулықты сақтап қалу мақсат.Дәмді тамақтану мақсат, бірдеңені істеу мақсат. Мақсаттар келеді.Ертедегі ата-бабаларымыздан бізге шынығуды қажет ететін дене мен кемістікке бейім биологиялық сезімдер шешесе психика қалды. Олардың анталандыру болса ғана күш алады. Босаңсу әрқашан да жағымды. Тек балалар ғана ерекше олар ешбір мұқтандықсыз жүгіреді ойнайды.
Қанағат табу- аса маңызды құбылыстардың бірі.Дәмді тамақ ішіп, оны басқа сезімдер сияқты, жаттықтыруға болады.Үшінші кемшілік қорқыныш. Хайуандармен салыстырғанда адамда қорқыныш күшейе түседі, өйткені ол еліне жақсы сақтайды, оның кейіннен болар салдарын аурулары ғана емес, басқа біреулерден көргені, оқығаны немесе естігені де үреймендіреді.
Егер алғашқыда, яғни қанағат алуда асыра сілтесе, оның төлемі там көбейіп кетуі ықтимал. Дене азабы өркениет игілінен келген барлық рақатты режимін барлық адам қатаң ұстайды деп санауға болмайды, бірақ оған адамдардың көзін жеткізуге тырысу қажеті, қауіпті ауруларға ұшырамас үшін, өзіне -өзі қажетті шек салауатты, дұрыс мағынаға жетелейтін ғылым ғана іске асыра алады.
Денсаулық ауруларға қарама-қарсы құбылыс екені әркімге түсінікті сияқты. Бүкіл медицинаның даму кезеңінде оның ені бағыты анықталды:
Біріншісі- бұзылған денсаулықты дәрі- дәрмектің көмегімен қалпына келтіру, екіншісі-сол мақсатқа организмнің табиғи қорғалыс күштерін жұмылдыру арқылы жету. Әрине екі тәсілді бірдей қолданылған дәрігерлер әрқашан да болды, бірақ әдетте іс жүзінде біреуі ғана басымырақ қолданылады.
Өкініске қарай, көпшілік адамдар, кейбір дәрігерлер де органимзмнің ауруға қарсы күресетін табиғи күшін ескере бермейді.
Қазіргі кезде белең алып отырған тоғы бір жаман әдет- гиподинамия, адамдардың күнделікті өмірде де аз қимылдауы.Ол, әрине жалқаулық пен жатыпішерліктің салдарынан болады.Жаяу жүруге ерінеміз, жақын жер болса да, баратын жерімізге көлікпен барамыз. Қимыл азайған сайын дене ауырмай береді, жүрек пен қан тамырларының қызметі нашарлап, адам сезімді өзі ықтияымен сезімдік дертіне шолдырады сезімдік әр түрлі ауруларға қан қысымының көтерілуі жан тағы басқа күрделі емделуі сыртқаттарына әкеліп соқтыратыны баршаға аян. Денені май басқандықтай және асқазанды көк еті жоғары көтеріліп, өкпеге жел жүрекке қысым түсіреді. Сол себепті ол организмдердің қол айналымы нашарлайды, өкпе мен жүректің қызметі нашарлағандықтан, адам организмдердің оттегімен қамтамасыз ету қабілеті төмендейді.Оны оиповентилля дейді. Жоғарыда айтылғандай, оттегі адам денесінедегі жасушаға қажет.
Кейінгі жылдары, адам организмі есейіп, жетілген сойым, гипофиз кәрілік горманын бөліп, оны қан арқылы денеге тарата бастайтыны –анықталады. Осы жерде айта кететін бір жайт соңғы 70-80 жылдың ішінде біздің тек менталитетіміз бен психологиялық ғана өзгерген жоқ, сонымен қатар ішіп-жейтін тамағымыз да өзгереді. Соынмен қатар ұзаққа созылған жағымсыз эмоциялармен немесе стресстермен ұштасқан психикалық күш түсу, ені бөлімнің, көбінесе орталық жүйке жүйесімен байланысқан асқазан же тоқ ішектің жүйкелік реттеуіне кері әсерін тигізеді.

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Адам және оның денсаулығы пәнінен салауыттану жүргізетін сабақтар жүйесі.

Мазмұны:

І.Кіріспе
Денсаулық туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Тамақты пайдалану тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
2.2. Тағамдардың бір-бірімен сәйкес келу-келмеуі жайлы ... ... ... ... ...6
2.3. Витаминдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.4. Дене шынықтырау –салауатты өмір негізгі ... ... ... ... ... ... ... ... .9
2.5.Сымбат және денсаулық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11

ІІІ. Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 3

І Кіріспе
Салауатты сөзінің негізгі мағыналы парасатты, байыпты, ақылды ойлы,
білімді зерделі және сабырлы деген ұғымды білдіреді. Өмір салты дегеніміз
әрбір жеке адамнан бастап, бүкіл қоғамның қалай еңбек етіп, қалай тұрмыс
құрып, бос уақытанда демалатыны, қысқасы, олардың қалыптасқан өмір
тіршілігі яғни адамның өмір салты қандай болса өзі де сондай. Сонымен,
еліміздің кез келген азаматы салауатты өмір сүру үшін парасатты, зерделі
және білімді болуы керек.Әсіресе денсаулық жайында білімді болғаны жөн.
Биологияда, медицина мен психологияда қаншама түсініксуз жайлар бары
таңданарлық әрине, адам миының жұмысын түсіндіру қиын-ақ.
Денсаулыққа қатысы бар ең қарапайым нәрсенің қайшылықтарының өзі
қаншама. Адам үшін денсаулықты сақтап қалу мақсат.Дәмді тамақтану мақсат,
бірдеңені істеу мақсат. Мақсаттар келеді.Ертедегі ата-бабаларымыздан бізге
шынығуды қажет ететін дене мен кемістікке бейім биологиялық сезімдер шешесе
психика қалды. Олардың анталандыру болса ғана күш алады. Босаңсу әрқашан да
жағымды. Тек балалар ғана ерекше олар ешбір мұқтандықсыз жүгіреді ойнайды.
Қанағат табу- аса маңызды құбылыстардың бірі.Дәмді тамақ ішіп, оны
басқа сезімдер сияқты, жаттықтыруға болады.Үшінші кемшілік қорқыныш.
Хайуандармен салыстырғанда адамда қорқыныш күшейе түседі, өйткені ол еліне
жақсы сақтайды, оның кейіннен болар салдарын аурулары ғана емес, басқа
біреулерден көргені, оқығаны немесе естігені де үреймендіреді.
Егер алғашқыда, яғни қанағат алуда асыра сілтесе, оның төлемі там
көбейіп кетуі ықтимал. Дене азабы өркениет игілінен келген барлық рақатты
режимін барлық адам қатаң ұстайды деп санауға болмайды, бірақ оған
адамдардың көзін жеткізуге тырысу қажеті, қауіпті ауруларға ұшырамас үшін,
өзіне -өзі қажетті шек салауатты, дұрыс мағынаға жетелейтін ғылым ғана іске
асыра алады.
Денсаулық ауруларға қарама-қарсы құбылыс екені әркімге түсінікті
сияқты. Бүкіл медицинаның даму кезеңінде оның ені бағыты анықталды:
Біріншісі- бұзылған денсаулықты дәрі- дәрмектің көмегімен қалпына
келтіру, екіншісі-сол мақсатқа организмнің табиғи қорғалыс күштерін
жұмылдыру арқылы жету. Әрине екі тәсілді бірдей қолданылған дәрігерлер
әрқашан да болды, бірақ әдетте іс жүзінде біреуі ғана басымырақ
қолданылады.
Өкініске қарай, көпшілік адамдар, кейбір дәрігерлер де органимзмнің
ауруға қарсы күресетін табиғи күшін ескере бермейді.
Қазіргі кезде белең алып отырған тоғы бір жаман әдет- гиподинамия,
адамдардың күнделікті өмірде де аз қимылдауы.Ол, әрине жалқаулық пен
жатыпішерліктің салдарынан болады.Жаяу жүруге ерінеміз, жақын жер болса да,
баратын жерімізге көлікпен барамыз. Қимыл азайған сайын дене ауырмай
береді, жүрек пен қан тамырларының қызметі нашарлап, адам сезімді өзі
ықтияымен сезімдік дертіне шолдырады сезімдік әр түрлі ауруларға қан
қысымының көтерілуі жан тағы басқа күрделі емделуі сыртқаттарына әкеліп
соқтыратыны баршаға аян. Денені май басқандықтай және асқазанды көк еті
жоғары көтеріліп, өкпеге жел жүрекке қысым түсіреді. Сол себепті ол
организмдердің қол айналымы нашарлайды, өкпе мен жүректің қызметі
нашарлағандықтан, адам организмдердің оттегімен қамтамасыз ету қабілеті
төмендейді.Оны оиповентилля дейді. Жоғарыда айтылғандай, оттегі адам
денесінедегі жасушаға қажет.
Кейінгі жылдары, адам организмі есейіп, жетілген сойым, гипофиз
кәрілік горманын бөліп, оны қан арқылы денеге тарата бастайтыны
–анықталады. Осы жерде айта кететін бір жайт соңғы 70-80 жылдың ішінде
біздің тек менталитетіміз бен психологиялық ғана өзгерген жоқ, сонымен
қатар ішіп-жейтін тамағымыз да өзгереді. Соынмен қатар ұзаққа созылған
жағымсыз эмоциялармен немесе стресстермен ұштасқан психикалық күш түсу, ені
бөлімнің, көбінесе орталық жүйке жүйесімен байланысқан асқазан же тоқ
ішектің жүйкелік реттеуіне кері әсерін тигізеді.
2.1. Тамақты пайдалану тәртібі

Осы уақытқа дейін тамақтар қуатына қарай топқа бөлінетін.Ал соңғы
ғылыми жетістердің нәтижесінде, тағамдарды оның құрамындағы адам
организміне өте қажет зат алмасу үрдістерін жақсартатын биологиялық
заттарына қарай бөлудің тиімділігі айқындалып отыр. Ондай биологиялық
заттар биосинтез кезінде организмдегі қажетті химиялық қоздырған заттарды,
атап айтқанда ферменттерді, гормандарды және жүйке жасушаларының бойымен
жүретін жүйе тітіркенулерін өткізетін медиаторларды түзуге қатысады.
Асқа пайдаланылатын тағамдардың құнына, қуаттық немесе калориялық
құнына және биологиялық құндылығына байланысты үш топқа бөлетін болды.
Мұндай топқа бөлу организмге тек қана налория беретін, ал витаминдерден,
тек қана калория беретін, ал витаминдерден, микроэлменттерден және тағы
басқа пайдалы заттардан тұрдай қант және тағы басқа кондитерлік тағамдар
сияқты бос калфиялы заттар белгілі болады.Ал арақ пет шараптарда адам
организміні ұнандытарын ұлы калория да болатыны анықталды.
Сондай-ақ үнемі бірыңғай тағамдармен тамақтану немесе астағы
оргонизмге керекті.тағамдықтану немесе астағы оргнаизмге керекті тағамдық
заттардың кейбіреулерінің үнемі жетіспеуі немесе мөлшерден артық болуы
әртүрлі тамақтан пайда болатын аммиенторлық ауруларға шалдықтырады. Сол
үшін асқа пайдаланатын тағамдардың құрамын үнемі қзгертіп отырған жөн.
Ғалым А.И. Андрианов мынандай тәжірибе жасады. Әр түрлі жәндіктерді екі
топқа бөліп, бір тобын үнемі құрамына 46% ал екінші тобын 6% қана нәруыз
уақыт бар тамақтармен қөректіндіреді. Бірақ уақыт өткен соң бірінші топтағы
нәруызды көп қабылдаған жәндіктердің баяу қимылдайтындарын байқайды. Ал,
керісінше, нәруызды аз қабылдаған, екінші топтың жәндіктері жылдам
қимылдайтын, сергек қалпында сақталған. Ғалым академиясы тамақ институтының
тұжырымы бойынша, адам организміне күн сайын 80-100 грамм, ғана нәруыз
жеткілікті екен.әр организмге керекті нәруыздар сол организм қабылдап
тағамдардағы нәруыздардың арзымайтын бөлігінің аминқышқылдарынан ғана
түзіледі ерексек адамдарда, бұл, әдетте ішкен тамағымен келген
аминқышқылдырының түкке тұрамйтын бір бөлігінен ғана құрамады, ол қалған
артық нәруыздар мен аминқышқылдарының көпшілігі сол адамның бауырында,
бүйрегінде және аздап болса да ішектерінде өз қасиеттін жолды, деп
жазды.Соңғы жылдардағы ғылыми жұмыстардың қортындысы мынаған көз жеткілікті
отыр.Күнделікті тағамдардың құрамында май жетіспесе, организмдегі нәруыздың
синтерін
Нашарлайды да, жас организмнің өсуі төмендеп, әр түрлі ауруларға қарсы
күресу қабілеті төмендейді екен. Тамақтың құрамындағы майлардың адамның миі
қыртыстарына да пайдалы әсері бар екені.дәлелденуі, әрине тамақтағы майды
тарта пайдаланылған жөн бірақ осы уақытқа дейін атеросклероз ауруына
соқтырады деп жүрген майларымыздың құрамында, керісінше атеросклерозға
қарсы тұратын ерекше заттар бар екені анықталды.
Сол себепті көбірек пайдаланып, мал майы мен соры майды өз жасау керек
дейтуғын ақыл- кеңестердің терістігі дәлелденіп отыр.тамақ институтының
ұйғарымы бойынша, күнделікті асқа пайдалмайтын тағамдардың құрамында мал
майы сары май көкөніс майы мен салыстырғанда екі еседей мөлшерде көбірек
болғаны жөн.Өйткені тамақпен бірге майда жақсы еритін витаминдер организмге
тез терейды. Тамақ институты ғалымдары мұның тіпті миға немесе орталық
жүйке жүйесіне де тигізетін кері әсерін анықтады.

2.2. Тағамдардың бір-бірімен сәйкес келу-келмеуі жайлы.

Барлық тағамның құрамы, жоғарыда айтқанымыздай, нәруыз, көмірсу және
майлардан тұратына белгілі.Осылардың ішінде нәруызды заттар мен крахмалдық
заттар ешқашан бір- біріне сәйкес келмейді. Сол себепті нәруызды тағамдарда
крахмалмен бірге қабылдауға болмайды. Осыған қатысты ұлттық дастарқандағы
басты тамағымыз туралы айтатын болсақ, етті қамырмен қосып илеуге жеу керек
деген мәселені де қарастыра кетсек дейміз.
Қайтардан ата-бабамыздың тамақтану мәдениетіне әсер салсақ, олар
таңертеңгісін ауыр тамақ жиеген. Себебі күн батқаннан кейін делінген ас
жақсы қорытылмайды.
Өйткені тәуліктіктің адам организміне әсер ететін уақыттары бар.
Біздің біріміз біліп, көбіміз біле бермейтін қарапайым қағидаларды ата-
бабаларымыз бұрыннан білген, олар үшін қалыптасқан жайт бар.Біздің біріміз
біліп, көбіміз біле бермейтін қарапйым қағидаларды ата бабаларымыз бұрыннан
білген, олар үшін қалыптасқан жайт табиғи ілім ретінде келген.
Кейінгі жылдары бақасаңыздар, дисталогтар бұрынғыдай, кешке асқа бір
сатқан айран немесе сүт қана ішдеп ақыл кеңес бермейді. Ал иогтар
Таңертең ұйқыдан ояна салып, бір стақан салқын су ішу керек дейді. Қазір
әсіресе шығыстың медицинасымен танысқан соң, көп нәрсеге көзіміз ашылды.
Ішкі организмдердің барлығы, соның ішінде ас қорыту ағзалары да
орталық жүйке жүйесіне аса бағана бермейтін вегетативтік жүйеге жүйелері
арқылы өз қызметтерін атқарады. Аурудың көпшілігінің түнде қозғатыны да
сондықтан симпатикалық жүйке жүйесі адам ұйықтағанда толық дем алады, бұл
кезде асқазанның ас қорыту сөлі де бөлінбейді. Бірақ асқазан сөлінде
болатын тұз қышқылы қортыатын зат болмағандықтан, асқазанның қабырғасының
еттері жиырылып, адамның тәбеті болмайды, ас батпайтындығы сондықтан.Сол
себепті де кешке жақын, және таңертең ұйқыдан ояна салысымен бір стақан су
ішкен жөн. Ішкен су асқазанның сөнін залаласыздандырып, асқазанды және
ішектердің қызметін жақсартып, адамның тәрбетін ашады.
Сонымен қатар ас қорыту сөлінің құрамында болатын тұз қышқылының
әсерімен асқазанның болатын тұз тұз қышқылының әсерінен асқазанның ішкі
қабырғасының күюін болдырмай, гастрит пен асқазан жорасынан алдын ала
сақтайды.Онымен қоймай,қанға сіңген ішектегі ұлы заттар адам организм
ұландырып, бауырдың, мидың жүректің ми бүйректің жұмысын нашар- латын, әр
түрлі кеселдерге тамаққа жиі пайдаланғанда, жоғарыда айтылған заттар ішек-
қорытад мол жинақталып, ондағы ұлы заттар мен газдарды өз рецелторларын
қоздырып олардың жиырылып созылу қабілеттерін жақсартады және қорытылмай
қалған зиянды заттарды ілекпен тез жылжытып, сыртқы шығуын жылдамдатады.

2.3. Витаминдер.

Медицинада қазір витаминдердің 30-ға жуық түрі белгілі. Олар адам
организміндегі зат алмасу үрдісін жақсартып, организмнің әр түрлі ауруларға
қарсы тұру қабілетін арттырады. Организмге витанминдер жетіспегенде адамның
өзінен- өзі күш қуаты келіп, біртүрлі әслірек, шаршап-шалдыққыш келеді.
Ештеңеге зауқы сақпай, болмайтын нәрсегүе ашуланып, жұқпалы ауруларға тез
беріледі.Тамақта витаминдердің жетіспеуі ерте көктемде жиі-жиі болып
тұратын жағдай.Әрбір витаминнің адам организмінде атқаратын өзіндік ерекше
қасиеті немесе орны бар. Адам организміндегі барлық зат алмасу үрдісін
жүреді. Қазіргі ғылым техникалық өрлеу заманында адамдардың қара жұмыстан
горі мимен атқаратын еңбекке көбірек ауысуына байланысты, әрбір адамның
миы күнделікті қабылдап, қорытатын ақпараттар көбейіп, жоғары жүйке
жүйелерінің шаршап, күйзелуіне әкеліп соқтыратын жайлар жиі байқалады.
Адам организмінде тамақ құрамындағы минералды заттар мен
микроэлменттердің атқаратын ролі ерекше. Олардың организмде жетіспеуі зат
аламсуын жетеп, әр түрлі сырқта душар етеді. Тамаққа ең жиі пайдаланатын
минералдық зат өзіміз күнде асқа қосып ішетін ас тұзы. Әрине, ас тұзының
тамақтың дәмі кірмейді не ол негізінен, натрий мен хлордан тұратындықтан,
тек тағамның дәмін келтіріп қана қоймайды, зат алмасуды да жоқ сартады.
Адам организмінде қажет тағы бір минералдық зат –калий.Ол жүректің жұмысын,
қан айналымын жақсартады.
Адам организмінде қажет тағы бір минералдың зат-калий.Ол жүректің
жұмысын, қан айналымын жақсартады, асқазан мен ішектердің қызметіне де өте
қажет және организмдегі барлық зат алмасу үрдісіне де тікелей қатысы бар.
Натрий мен калий ерітінділері организмдегі кез келген жасушада ерітінділері
жүйке толшықтарының бойымен тітіркенулердің жақсы жүруін ретке келтіреді.
Ал ол элементтердің жетіспеуі жүйке талшықтарының жұмысын нашарлатады.

2.4. Дене шынықтырау –салауатты өмір негізгі.

Салауатты өмір сүру дегеніміз тек арақ ішпеу және темекі шекпеуден
ғана тұрмайды. Бұл ұғымның ауқымы үлкен. Оның басты бөлігі дене шынықтыру
болуы шарт. Себебі денсаулықты сақтауда дене шынықтыру ең негізгі орын
алады. Әсіресе айнала қоршаған ортамыздың экологиялық апатқа ұшырап, күн
көру қамымен әр адамның жүйкесі күйзелген заманда, әрбір адам күнделікті
дене шынықтыру және спортпен шұғылданып, денесін шынықтырғанда ғана
денсаулығын ойдағыдай сақтай алады.
Дене шынықтыру - адамның жан-жақты дамуындагы негізгі алғышарт-тардың
бірі. Ғалымдардың есебі бойынша еңбекке жарамсыздығы туралы бюллетендердің
санын күрт азайту, сондай-ақ, түрлі жастағы адамдардың жұмыс істеу
қабілетін көтеру арқылы миллиардтап есептелстін кіріс табуға болады екен.
Сондықтан дсііе шынықтыру ісінің когамның экономикалық өмірін сауықтыруға
да елеулі ықмал жасайтыны айдан анық. Ол үшін, әрине, физкультура мен
спортқа бұқаралық сипат беруді іс жүзінде жүзеге асыруымыз керек. Бүкіл
дүнисжүзілік денсаулық сақтау үйымының мәлімсті бойымша ғылыми-техникалық
прогресс интелектуалды еңбектің үлес салмағын өсіріп жіберді. Соның
салдарынан дене сцбсгінсн "қол үзген мамандық иелері арасында жүйкс
аурулары 24 ссе, ал жүрск ауруларынан болатын олім (ер адамдарда) 60
пайызға өсксн. Сондықтан бүгінгі міндет дене шынықтыру ісіне мемлекеттік
маңызы бар мәселе тұрғысынан қарауды қажет етеді. Сол себепті де оркениетгі
елдерде аурухана салғаннан гөрі әрбір ықшамауданда спорт кешендерін салуға
көп көңіл болінеді.
Дене шынықтыру бұлшықетті нығайтады, буындардың созылғыштығы мен
сіңірлерінің беріктігін сақтайды. Тұлғаны сымбаттандырады. Қан айна-лымын
жақсартып, жүректің еттерін өсіріп, күшейтеді және өкпенің тыныс алу
көлеміп арттырады. Зат алмасуды жаксартады. Салмақты жеңілдетіп, ссміруден
сактайды. Ас корыту органдарына игі ықпал жасайды. Жүйкс жүйссін
тыныштандырып, тсжслу және қозгалу үрдістерінің байсалды жүруіне ықпал
етеді. Салқын тиюден болатын ауруларга карсы түру қабілетін күиісйтеді.
Өмірде қаншама ауру адамдар еңбекқорлыгының жоне саналылығының
арқасында дәрігерлердің болмай-ды дегендеріне карамай, өздігінен
жаттығуға арналған кітаптар тауып, мүгедектіктен арылып, салауатты өмір
сүріп жүр. Бірақ мысал кслтірейік. Өзіміздің капдасымыз, қазіргі әйгілі
велемарафоншы, қарапайым мүғалім -Түгелбек Ыдырысұлы Қасымов. Өзінің
білімділігі және еңбекқорлығы арка-сында дімкес-мүгедектікіен КСРО спорт
шеберіне дейін жстксн. Велошабонов Түгелбек былай дейді: Менің ең басты
мақсатым - адамның денсаулығы өз қолында екеніне көз жеткізу. Бабаларымыз
жүз жаса деп бата берген. Адам таза жүрсе, дене қимылымен ұдайы
айналысса, 100 емес, 150 жас өмір сүруге болады. Өмірдің қызығына тоятын
жан жоқ шығар. Miнe, мен 37 жасымда өлекседей едім. 53 жасымда жиырмадағы
жігіттей қайраттымын.
2.5.Сымбат және денсаулық
Сымбат пәні көптеген ғылымдармен, соның ішінде биология ғылымымен
тығыз байланысты. Сымбат дегеніміз адам өз денесін отыру, жүру кезінде
ерекше күш жұмсамай-ақ дұрыс кдлыпта ұстай білу. Жақсы сымбат қалыптастыру
дене тәрбиесінің маңызды міндеті болып табылады. Адамның сымбаты дұрыс
қалыптасуында басы мен тұлғасы бір тік сызыктың бойына орналасады, иықтары
жазылып, ептеп түсіңкірейді, екеуі де бір деңгейде жауырыны жабысыңқы,
кеудесі ептеп шығыңқы, іші тартыңқы, омыртқа жотасының иілісі дұрыс,
аяқтары тізе және ұршық, буындарында түзу орналасады. Міне, осындай
жағдайды назарда ұстау керек. Отырғанда қолымыз алға қойылып, еркін
отыруымыз керек.
Дұрыс сымбаттың екі себебі бар:
1. Барлық ішкі мүшелердің дұрыс қызмет атқаруына еркіндік беру.
2. Адамның қимылы мейлінше табиғи болу керек. Жасөспірімдерде сымбатты
дұрыс қалыптастырудың міндеттері мынадай:
1. Тұрақты қалып пен қимыл кезінде сымбатты дұрыс сақтау дағдысын
қалыптастыру және сымбаттың дұрыстығы сезімін туғызу. Ал енді кемістік
денсаулықка, жұмыс қабілетіне, адамның сырт келбетіне зиян.
2. Сымбаттың бұзылуы түрліше болады. Сымбаттың тұрақсыз өзгерістері
байқалады, дене тік тұрғанда жоқ болып, дене қалпы өзгерген кезде
жойылмайтын тұрақты кемістіктер байқалады. Бұлшықетте ғана емес, сүйек-
сіңір жүйесінде кемістіктер болады. Өкінішке орай, кейде сымбаттылықтың
нашарлығы жасөспірімнің кейбіреулері аяғын алшаң басу, денесін ширықтырып
ұстау, біле-тұра немқұрайлы қозғалыс, былқ-сылқ етіп жүру, алайда, бұл
адамдарға күлкілі әсер етеді. Сымбаттың бұзылуы өте толықтыққа да
байланысты.
3. Тамақ ішіп отырғанда, кітап окығанда, ұйықтағанда, т.б. жағдайларда
дененің дұрыс қалпын сақтау.
Биология пәні мұғалімі: - Адам бірден сымбатты болып тумайды. Ондай
қасиет жүре, өсе пайда болады. Ол балалық кішкентай күннен басталады.
Сымбаттын дұрыс болуы ішкі мүшелердің жұмысына байланысты және де ас
құрамындағы наруыз, май, көмірсу, дәрумендер, минералды заттардың болуына
байланысты, ол өзгерсе, зат алмасу бұзылып, сымбат дұрыс қалыптаспайды. Ол
үшін дұрыс қимыл-қозғалыс жасау қажет, ол ішкі мүшелер жұмысын жақсартады,
өкпе, жүрек жұмысы күшейіп, оттегі жетіспесе, нашарлайды. Ұлпалар мен
жасушаларда керексіз улы әсері бар заттар пайда болады, олар бұлшықетті
жиырылуды, созылуды баяулатады. Денені тынықтыра отырып жұмыс істегенде
қанайналым жылдамдап, қоректік заттар оттегін ұлпаларға жеткізеді.
Адам үнемі дене еңбегімен, спортпен шұғылданса, мүшелерге әсер етіп,
төзімділігі артып, сыртқы орта әсеріне қарсы ауру тудыратын микробтарға
қарсы тұра алады, бұлшыкеті нағыз шыныққан, сүйегі алмастай мықты, көңілі
жарқын, денесі мығым, жүріс-тұрысы әдемі қалыптасады. Адамға қажет қимыл-
қозғалыс, оны қанағаттандыру үшін көбірек қозғалып, үнемі денені жаттықтыру
керек.
Қозғалыстың қажеттілігін ертедегі халық дәрігерлері жақсы білген.
Гиппократ, Гален, Ибн-Сина сияқты ғалымдар да дене жаттығуларын көп
пайдалана білген. Қимыл-қозғалыстан мүшелердің жұмысы артып, зат алмасу,
жүйке қызметі, ішкі мүшелерді оттегімен, қанмен қамтамасыз ету жақсарады.
Әсіресе, жыныстық жетілу кезеңінде көп ықпал етеді, бұл кезде ауыр
жұмыстарды көп етуге болмайды. Мысалы, 14-15 жастағылар 8-12 кг артық зат
көтеруге болмайды. Өсіп келе жатқан мүшелерге зиянын тигізуі мүмкін.
Омыртқа жотасының қисаюы мен жалпақтабандылыққа әкеліп соқтырады. Омыртқа
отасының қисаюы дұрыс отырмаудан немесе ауыр затты бір колмен көтеруінн
болады. Дененің тепе-теңдік сактайтын бұлшықеттерінің үйлесімділігі бұзылуы
тұлға қисайып сколиоз ауруына шалдығады. Жалпақтабандылық тар аяқ киім,
биік өкшелі аяқ киім кигеннен, не ұзак тұып жұмыс істегенде табанға күш
түсіп, жүрісі бұзылып, ауырлық орталығы сымбаты бұзылады. Мұндай жағдайда
дер кезінде дәрігерге қараул- кеңес алу керек.
Қорытынды

Қорыта келгенде, тіршілік үшін адам организміне шамалы нәруыздың, өзі
ғана жеткілікті. Әрине, нәруыздың күнделікті мөлшері әрбір адамның жасына,
істейтін қызметіне қарай өзгеріп отырады.Әлі де өсіп жетілмеген жас
организмдерге және ауыр қол еңбегімен айналысатын адамдарға тамақтың
құрамындағы нәруыздың мөлшері күнделікті мөлшерден (80-100г) кем болмағаны
жөн.
Нәруыздың биологиялық қасиеті осынығ құрамындағы аминқышқылдарына
байланысты. Тағамдағы нәруыздардың құрамы, адамның өзінің бойындағы
нәруыздарының құрамына неғұрлым ұқсас болса, олардың биологичлық қасиеті де
соғұрлым жоғары болады. Ас арқылы келетін нәруыздардың құрамында
аминқышқылы жетіспесе, органимзде нәруыз синтезі бұзылады және басқа да
кері үрдістер жүреді. Оның әр келкілігі сол аминқышқылдарының әрқайсының
адам органмзміне тигізер әсеріне байланысты. Мысалы, сүттің не ірімшіктерің
құрамында мол болатын метионнин аминқышлылы зат алмасу үрдісінде пайда
болатын уыл заттардың уын жойып, замансыздандырып, адам организінің
қызметін жасқартады, бауыр циррозымен ауыруылар сақтайды.
Адам организмі етті тағамдарды шамадан тыс көп қабылдаса, әсіресе аз
қимылдайтын адамдарда, зат алмасу үрдісі бұзылады. Оның организмінде зәр
қышқылы сияқты ұлы заттар мөлшердегі көп түзіліп, одан әр түрлі тұздар
тіздегі құралады.

ТЕМЕКІНІҢ ЗИЯНЫ

Темекі шегу - адамның орынсыз тілегінен туған бақытсыздық деген
болатын орыстың белгілі фармакологы И.М.Догель. Өйткені адам баласында
темекіге деген табиғи қажеттілік жоқ.
Адамның шеккен алғашқы сигареті оның басын айналдырып, жөтелдіріп,
жүрегін айнытып, басын ауыртып, көптеген жағымсыз әсерлер беретіні белгілі.
Байқасаңыз адам табиғатының өзі оны сақтандырып тұрған тәрізді. Әйтсе де,
жас адамның ересек көріну, қатарынан қалмау, кәнігі шылымқор болып
көрінгісі келуі сияқты орынсыз тілектері оны шылымды үсті-үстіне шегуге
итермелейді. Адам темекіге деген ағзасының табиғи жиренішті реакциясын
жеңіп, апасын темекі түтініне үйретеді. Нәтижесінде темекінің улы әсері
бірте-бірте әлсіреп, оның орнын қысқа мерзімді эйфория (жағымды әсер)
басады.
Европаға темекіні Колумбтың матростары әкелгені тарихтан белгілі.
1992 жылы еуропалықтар осы қайғылы датаның 500 жылдығын атап өтті. Ал
Африка мен Американың халқы оның дәмін бірнеше ғасыр бұрын татқан болатын.
Темекінің Еуропада кеңінен таралуына француз ғалымы Жан Нико да себепкер
болды. Ол теңізшілер әкелген темекі дәндерінен бірінші рет темекі өсіріп,
өзінің атымен аталған барлық ауруларға қарсы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.