Қайта өрлеу және ағартушылық кезең тарихнамасына лекция мәтіндері
1. Гуманистік тарихи ойдың пайда болуы
2. Н.Макиавеллидің тарихи көзқарастары
3. Лоренцо Валла . тарихи сынның негіздеушісі
2. Н.Макиавеллидің тарихи көзқарастары
3. Лоренцо Валла . тарихи сынның негіздеушісі
Қайта өрлеу дәуірі өзінің сипаты бойынша Батыс Европа қоғамының тарихында өтпелі кезең болды. Гуманистік дүниетаным ақсүйектік, антишіркеулік сипатта болды.
Италиядағы гуманистік тарихнама өз бастауын Франческо Петрарки (1304 – 1374) и Джованни Боккаччо (1313 – 1375) көзқарастарынан алады.
Петрарка өзінің «О знаменитых мужах» шығармасында Рим тарихын биография негізінде, 21 биографиия ұлы римляндар Ромулдан цезарьға дейін және биографилар Пирр, Александр Македонский және Ганнибал. Петрарканың биографиялар жинағынан оның бәрін еске түсіру үшін жазғандай көрінеді, яғни ол Римнің Италияның XIV ғасырдағы бөлінісінен кейінгі ұлылығы сипатталады. Биографияда идеалданған батырлар Тит Ливидің еңбегінің негізінде жазылған. Алайда, ол ортағасырларды сынауға көшеді.
Боккаччо тарихи шығармалардың үлгілерін түсінген күйінде қалдырды. «О славных женщинах» шығармасында антикалық авторлардан анекдоттық материалдарын жинаған, оның ешқандай тарихи құндылығы болмады. Боккаччо да итальян тілінде «Жизнеописание Данте» шығармасын жазды, бірақ мұнда тарихи жанрды толық сақтады. но и в этой работе он не выдержал полностью жанр исторического сочинения: Данте выступает здесь только как писатель, а его политические взгляды и роль в политической жизни Флоренции остаются в стороне. Жалпы Петрарка және Боккаччо шығармалары, тарихи мысалдағы әдебиет болды, алайда тарихи әдебиет бола алмады.
XIV ғасырдың соңында гуманистік бағыттағы тарихи әдебиетте «тарих» деген атаумен әдебиететр пайда болды. Бұл кезеңге Леонардо Бруни (1374 – 1444) шығармалары жатады. 1405 -1415 жж. Бруни папаның куриясында хатшы қызметін атқарған, 1427 ж. Өмірінің соңына дейін Флоренция республикасының канцлері болған. Оның басты шығармасы– «История Флоренции в 12 книгах», латынь бойынша жазылған. Осы кезеңнен тарихилық және тарих жазу п.б.
Бруни Поджо Браччолини (1380 – 1459), оның шығармасы «Восемь книг истории народа Флоренции». Мазмұны бойын XIV –XV ғғ. Флоренция мен миландық герцогтардың соғысы жазылады. Риторикалық тарихнамаға көп көңіл бөлген Венеция. Тарихнама бұл жерде саяси тапсырыс ретінде. Ұлы венециялық тарихшы Сабеллико (Марк Антонио Коччо) оның кітабы «Тридцать три книги истории Венеции от основания города», Мазмұны бойынша риторикалық шығарма болды, алайда ол сол үшін өмірлік зейнетақыға ие болды. Тағы бір Венецияның тарихшысы Пьетро Бембо (1470 – 1547), «История Венеции в 12 книгах» кітабын жазды.
Лоренцо Валла (1407 – 1457). Ол «Историю Фердинанда, короля Арагона, в 3 книгах», кітабының авторы.
Италиядағы гуманистік тарихнама өз бастауын Франческо Петрарки (1304 – 1374) и Джованни Боккаччо (1313 – 1375) көзқарастарынан алады.
Петрарка өзінің «О знаменитых мужах» шығармасында Рим тарихын биография негізінде, 21 биографиия ұлы римляндар Ромулдан цезарьға дейін және биографилар Пирр, Александр Македонский және Ганнибал. Петрарканың биографиялар жинағынан оның бәрін еске түсіру үшін жазғандай көрінеді, яғни ол Римнің Италияның XIV ғасырдағы бөлінісінен кейінгі ұлылығы сипатталады. Биографияда идеалданған батырлар Тит Ливидің еңбегінің негізінде жазылған. Алайда, ол ортағасырларды сынауға көшеді.
Боккаччо тарихи шығармалардың үлгілерін түсінген күйінде қалдырды. «О славных женщинах» шығармасында антикалық авторлардан анекдоттық материалдарын жинаған, оның ешқандай тарихи құндылығы болмады. Боккаччо да итальян тілінде «Жизнеописание Данте» шығармасын жазды, бірақ мұнда тарихи жанрды толық сақтады. но и в этой работе он не выдержал полностью жанр исторического сочинения: Данте выступает здесь только как писатель, а его политические взгляды и роль в политической жизни Флоренции остаются в стороне. Жалпы Петрарка және Боккаччо шығармалары, тарихи мысалдағы әдебиет болды, алайда тарихи әдебиет бола алмады.
XIV ғасырдың соңында гуманистік бағыттағы тарихи әдебиетте «тарих» деген атаумен әдебиететр пайда болды. Бұл кезеңге Леонардо Бруни (1374 – 1444) шығармалары жатады. 1405 -1415 жж. Бруни папаның куриясында хатшы қызметін атқарған, 1427 ж. Өмірінің соңына дейін Флоренция республикасының канцлері болған. Оның басты шығармасы– «История Флоренции в 12 книгах», латынь бойынша жазылған. Осы кезеңнен тарихилық және тарих жазу п.б.
Бруни Поджо Браччолини (1380 – 1459), оның шығармасы «Восемь книг истории народа Флоренции». Мазмұны бойын XIV –XV ғғ. Флоренция мен миландық герцогтардың соғысы жазылады. Риторикалық тарихнамаға көп көңіл бөлген Венеция. Тарихнама бұл жерде саяси тапсырыс ретінде. Ұлы венециялық тарихшы Сабеллико (Марк Антонио Коччо) оның кітабы «Тридцать три книги истории Венеции от основания города», Мазмұны бойынша риторикалық шығарма болды, алайда ол сол үшін өмірлік зейнетақыға ие болды. Тағы бір Венецияның тарихшысы Пьетро Бембо (1470 – 1547), «История Венеции в 12 книгах» кітабын жазды.
Лоренцо Валла (1407 – 1457). Ол «Историю Фердинанда, короля Арагона, в 3 книгах», кітабының авторы.
Құл-Мұхамед. Алаш қайраткерлері саяси-құқықтық көзқарастарының эволюциясы. Алматы: Атамұра, 1998.
10. Д.Сүлейменова. Алашорданың Батыс бөлімінің тарихы. Тарих ғылымының кандидаты ғылыми дәрежесін алуға арналған диссертация. Алматы, 2004.
11. Ж.Ақбаев. Жанша. Орал, 1994.
12. Н.Мартыненко. Алашорда сборник документов. Алматы, 1992.
13. «Қазақ» газеті//21 караша, 1917.
10. Д.Сүлейменова. Алашорданың Батыс бөлімінің тарихы. Тарих ғылымының кандидаты ғылыми дәрежесін алуға арналған диссертация. Алматы, 2004.
11. Ж.Ақбаев. Жанша. Орал, 1994.
12. Н.Мартыненко. Алашорда сборник документов. Алматы, 1992.
13. «Қазақ» газеті//21 караша, 1917.
ҚАЙТА ӨРЛЕУ ЖӘНЕ АҒАРТУШЫЛЫҚ КЕЗЕҢ ТАРИХНАМАСЫНА ЛЕКЦИЯ МӘТІНДЕРІ
1 тақырып: Гуманистік тарихнама
Сабақтың мақсаты: гуманистік тарихнаманың мазмұнымен танысу және
белгілерімен танысу
Тақырыпқа арналған сұрақтар:
1. Гуманистік тарихи ойдың пайда болуы
2. Н.Макиавеллидің тарихи көзқарастары
3. Лоренцо Валла – тарихи сынның негіздеушісі
Қайта өрлеу дәуірі өзінің сипаты бойынша Батыс Европа қоғамының
тарихында өтпелі кезең болды. Гуманистік дүниетаным ақсүйектік,
антишіркеулік сипатта болды.
Италиядағы гуманистік тарихнама өз бастауын Франческо Петрарки (1304 –
1374) и Джованни Боккаччо (1313 – 1375) көзқарастарынан алады.
Петрарка өзінің О знаменитых мужах шығармасында Рим тарихын
биография негізінде, 21 биографиия ұлы римляндар Ромулдан цезарьға дейін
және биографилар Пирр, Александр Македонский және Ганнибал. Петрарканың
биографиялар жинағынан оның бәрін еске түсіру үшін жазғандай көрінеді,
яғни ол Римнің Италияның XIV ғасырдағы бөлінісінен кейінгі ұлылығы
сипатталады. Биографияда идеалданған батырлар Тит Ливидің еңбегінің
негізінде жазылған. Алайда, ол ортағасырларды сынауға көшеді.
Боккаччо тарихи шығармалардың үлгілерін түсінген күйінде қалдырды. О
славных женщинах шығармасында антикалық авторлардан анекдоттық
материалдарын жинаған, оның ешқандай тарихи құндылығы болмады. Боккаччо да
итальян тілінде Жизнеописание Данте шығармасын жазды, бірақ мұнда тарихи
жанрды толық сақтады. но и в этой работе он не выдержал полностью жанр
исторического сочинения: Данте выступает здесь только как писатель, а его
политические взгляды и роль в политической жизни Флоренции остаются в
стороне. Жалпы Петрарка және Боккаччо шығармалары, тарихи мысалдағы әдебиет
болды, алайда тарихи әдебиет бола алмады.
XIV ғасырдың соңында гуманистік бағыттағы тарихи әдебиетте тарих деген
атаумен әдебиететр пайда болды. Бұл кезеңге Леонардо Бруни (1374 – 1444)
шығармалары жатады. 1405 -1415 жж. Бруни папаның куриясында хатшы
қызметін атқарған, 1427 ж. Өмірінің соңына дейін Флоренция
республикасының канцлері болған. Оның басты шығармасы– История Флоренции в
12 книгах, латынь бойынша жазылған. Осы кезеңнен тарихилық және тарих жазу
п.б.
Бруни Поджо Браччолини (1380 – 1459), оның шығармасы Восемь книг
истории народа Флоренции. Мазмұны бойын XIV –XV ғғ. Флоренция мен миландық
герцогтардың соғысы жазылады. Риторикалық тарихнамаға көп көңіл бөлген
Венеция. Тарихнама бұл жерде саяси тапсырыс ретінде. Ұлы венециялық тарихшы
Сабеллико (Марк Антонио Коччо) оның кітабы Тридцать три книги истории
Венеции от основания города, Мазмұны бойынша риторикалық шығарма болды,
алайда ол сол үшін өмірлік зейнетақыға ие болды. Тағы бір Венецияның
тарихшысы Пьетро Бембо (1470 – 1547), История Венеции в 12 книгах
кітабын жазды.
Лоренцо Валла (1407 – 1457). Ол Историю Фердинанда, короля Арагона, в 3
книгах, кітабының авторы.
Валлдың тағы бір еңбегі – Трактат о подложности Константинова дара
(1440). Аталған еңбекте автор деректердің тарихи сынның негіздерін қалады.
Қайта өрлеу дәуірінің көрнекті өкілі буржуазиялық саяси ілімінің
негізін қалаушы Никола Макиавелли саяси қайраткер, дипломат және тарихшы
ретінде де кеңінен танылады. Мемлекет және құқық концепциясы тарихында
оның саяси идеялары қарама-қайшылықтар мен жаңа ізденістерге толы болды.
Оның мемлекет пен қоғам дамуы туралы көзқарастарын жақтаушылар мен
сынаушылардың көптігі олардың бұл мәселедегі даулы айтыстары да
Макиавелли еңбегінің қыр-сырын одан әрі анықтай алады.
1469 жылы Италияның Флоренция қаласында заңгер отабасында дүниеге
келген Никола жас кезінен бастап-ақ құқықтану негіздерімен еркін таныса
алды. Қаржы қиындығынан университеттегі оқуын толық аяқтай алмаған ол
оқуға деген құштарлығы мен ізденісінің нәтижесінде өздігінше оқып ғылымның
әртүрлі саласы бойынша терең білім алады. 1948 жылы Флоренция
республикасында әртүрлі мемлекеттік істермен шұғылданады, осы дәуірдегі
көрнекті саяси қайраткерлер мен жүздеседі. Саяси іс-шараларды
ұйымдастыруға және өткізуге қатысады.
Басқа елдермен Италияның әртүрлі қала-мемлекеттерінде дипломатиялық
сапармен болған Макиавелли бұл елдердің мемлекеттік басқару істерімен
тереңірек танысады. Осы жылдар аралығында Н. Макиавелли үкіметтік жарлықтар
мен заңдарды дайындауға қатысумен бірге мыңдаған әртүрлі деңгейдегі
хаттар мен ұсыныстар жазады. Қызмет бабында үлкен тәжірибе жинақтаған ол
мемлекет және саясат мәселелері жөнінде мемлекет басшысының сенімді
көмекшісі және кеңесшісіне айналады.
1512 жылы Флоренция республикасының құлауына байланысты бірге бүкіл
үкімет құрамымен бірге ол да қызметсіз қалады және оған қандай да бір
мемлекеттік іспен айналысуына тыйым салынады. Саяси және мемлекеттік
қызметтен шеттетілген ол бұдан кейінгі өмірін әдеби шығармашылыққа
арнайды. 1513 жылы Патша, Тит Ливийдің бірінші онкүндігі, 1519 жылы
Әскери өнер туралы, 1520 жылы Флоренция тарихы және тағы басқа
еңбектерін жазады.
Макиавеллидің мемлекет және саясат туралы іліміндегі маңызды
жаңалығы саясат саласын және ғылым ретінде көрсетуге тырысу идеясы болып
табылады. Бұл салада орасан зор тәжірибе жинақтаған ол саясат қоғамдық
өмірдің бөлек саласы болып табылады деген қорытынды жасайды. Ол қоғамдық
өмірді түрлі мақсаттары және оларды іске асырудағы мүмкіндіктері бір-
біріне ұқсамайтын көптеген әлеуметтік күштер мен әрқилы мүдделердің
қақтығысы ретінде қарастырады. Оның айтуынша саясат –адам еркіне бағынышты
жанды қозғалыс, дауылды стихия, күштер арасындағы күрес, олардың үздіксіз
қақтығысы, қайшылықтардың шешімі, өзгерістер мен қайта құрулар.
Макиавелли саяси оқиғаларға баға беру мен саясаттың аясы туралы
идеяларында іс жүзіндегі саясат пен саясат теориясын қосуға ұмтылу. Оның
пікірі бойынша, саясат түрлі әлеуметтік күштердің билік үшін, оны ұстап
тұру және пайдалану жөніндегі күрес аймағы. Мұнда түрлі күштердің ең
айлалысы және ең ұтқыры ғана жеңіске жетеді, адамгершілік саяси мақсатқа
бағындырылады. Саясат пен билік аймағы-күрестің ерекше заңдары бар
ортасы. Билік үшін күресте барлық құралды пайдалану заңы қарсыласты жеңу
мақсатында қолданылады. Макиавеллидің бұл идеясы билік тарихын зерттеу
тәжірибесінен алынған.
Саясаттың жеке билік үшін күресте әлдекімдердің құйтырқы әрекеті
болатындығын одан бұрынғы ойшылдар да білген болатын. Бірақ оны алғаш рет
ресми түрде қыр сырын үңіле зерттеген Макиавелли еді. Оның өмір сүрген
дәуірі Италияның саяси бытыраңқылығы, өзара тартыс-таластар, жат елдік
басқыншылармен күрес, шіркеудің мемлекет ісіне араласуы да оның
мемлекеттігі билік жүргізуші мен оның қол астындағылардың қарым-
қатынастарын зертеуге итермеледі. Оның мемлекеттік қызметтегі тәжірибесі
де сол замандағы тарихи оқиғалардың шымылдық артындағы сценарийлерін, оны
жасаушылар мен режиссерларын, бірінші рольді орындаушыларын, негізгі
күштердің механизмдері мен тетіктерін зерттеуге, әрқилы құбылыстар мен
процестерді жақсы білуі де саяси-құқықтық ойдың асыл қазынасын жасауына
көмектесті.
Макиавеллидің айтуынша, әлемде теңдей дәреже шамасында қайырымдылық
пен жауыздық, әділдік пен зұлымдық бар, бірақ олар бір елден екінші елге
жылжи отырып, өздерінің географиялық бағытын өзгерту мүмкін. Яғни, бір
елде қайырымдылық пен әділдік үстем болса, екінші елде жауыздық пен
зұлымдық басым болады. Мемлекет тарихында бұл процесс әдет-ғұрып пен
мінездің және басқа да факторлардың ықпалымен үнемі өзгеріп отырады.
Бірақ әлемдегі жақсылық пен жамандықтың жалпы жиынтығы өзгеріссіз қалады.
Макиавеллидің саясат саласындағы ең басты еңбегі- Патша шығармасы
мемлекет басындағы адамдардың ел билеуде басшылыққа алуына арналған
әртүрлі кеңестер мен ұсыныстар және қағидалар берілген туында болып
табылады. Ол бұл шығармасында Италияны біріктіретін директорға қажет
қасиететрді ежектеп көрсетеді. Макиавелли елді біріктіру мен билік
мақсатына жету үшін барлық амал-айланы қолдануға, яғни қол астындағыларды
алдауға, өтірік айтуға, уәдені аяққа басуға, зұлымдыққа баруға адамдарды
қырып-жоюға, қатал тәртіп пен күш қолдануға және опасыздық жасауға да
болады деп үйретті. Бұл үшін, ол билеушінің бойында арыстан мен түлкінің
қасиеттері қатар болуы және өтірік пен екіжүзділіктің ұлы өнерін терең
меңгеруі керек деп тапты.
Оның айтуынша, билеушіде табиғат пен адамның қасиеттері қатар
жинақталуы қажет. Андардың қасиеттерін айтқанда ол арыстан мен түлкінің
қылықтарын үйренуге жөн сілтеді. Егер князь аңдардың әдіс-тәсілдерін
үйренуге мәжбүр болса, онда олардың арасынан түлкі мен арыстанды таңдауы
керек, өйткені, арыстан жыланнан, ал түлкі қасқардан қорғана алмайды.
Сондықтан да жыланмен күресу үшін түлкі, ал қасқырды жеңу үшін арыстан болу
керек, тек арыстан болғандар істің мәнін түсіне алмайды деп жазды
Макиавелли.
Итальян ойшылының пікірінше, билеуші өз іс-әрекеттерінде дұрыс деп
тапқан әдістер мен шараларды қолдана алады. Ал, бұл мақсатта бұрынғы
айтылған уәделер мен анттар бұзылса, әдептілік қағидалары мен
адамгершілік принциптері аяққа тапталса, азаматтық бостандық шеттетіліп
ескерілмей қалса, онда тұрған ештеңеде жоқ. Билеуші оған бас ауыртып көңіл
бөлмеуі керек. Өйтпеген жағдайда саясатта мақсатқа жету қиыныраққа соғады
Макиавеллизм деген атқа ие болған оның бұл ілімі саясат пен билікте өз
мақсатына қалай жетсең де дұрыс деген қағиданың пайда болуына әкеледі. Оның
бұл көзқарастары феодалдық және буржуазиялық билеушілердің арасында
кеңінен таралды. Макиавеллидің бұл ілімін қазіргі кезеде де қолданатындар
бар.
Дегенмен Макиавеллиді зұлымдық пен құйтырқы саясатты ғана уағыздаушы
деп түсіну қателік деп түсінуі қателік болар еді. Ол ел билеу мен саяси
мақсатқа жетудің бұл әдіс-амалдарын жеке бастың мүддесі үшін емес,
мемлекет, қоғам игілігі үшін, елдің тұтастығы мен бірлігі, қуаттылығы және
тыныштығы үшін қолдануға кеңес береді. Ол ең алдымен өз заманының патриоты,
гуманисі, адал ұлы болды. Оның теориясы, концепциясы, көзқарастары –сол
дәуірдің саяси жағдайын бейнелейтін еді. Саясат саласында ол ешқашан да
зорлықты, азғындықты, жақтаған жоқ. Керісінше, ол билеуші, саясаткер
халықтың пікірімен санасуы керек деп есептеді. Егер саясаткер зорлыққа
сүйенсе ол оның жеке мақсаты болмауы керек. Оның айтуынша, зорлықтың
мақсаты қирату емес, бүліншілікті қалпына келтіру. Кез-келген зорлық
әрекетті мемлекет мүддесі үшін жасалған ғана ақтауға болады.
Макиавелли саяси билікті жүзеге асырудың міндетті ережелерінің бірі
қол астындағылардың сеніміне ие болу керек екендігін жақсы түсінді. Жақсы
билеушінің басты қасиеттерінің бірі халық сеніміне ие бола білуі деп
есптеді. Халық билеушінің билік қызметін жүргізуіне кедергі жасамауы
үшін, олар билеушіге толық бағынышты болуы да қажет. Макиавеллидің
айтуынша, халықты өзін толық бағынышты етудің екі жолы бар. Оның бірін
шісі- халықтың билеушіге деген сүйіспеншілігі, екіншіден- оның алдында
қорқынышта болу. Бұның қайсысы тиімді және қолайлы деген мәселеде
Макиавелли сүйіспеншілік пен қорқыныш бір мезгілде болғанда тиімді нәтиже
берер еді, бірақ сүйіспеншілік қорқынышпен сіңісе алмайды, ол осылардың
біреуін таңдау қажет болғанда, қорқынышты таңдау тиімдірек болады деген
қорытындыға келеді.
Қол астындағыларды өзіне мүлтіксіз бағынышты ету үшін билеуші ең
қатал және ауыр шараларды ғана пайдаланып қоймай, ең бастысы айламен билей
білуі керек. Макиавелли қаталдық соғыс және төтенше жағдайларда ғана емес,
бейбіт уақытта да қажет деп есептейді. Мысалы, мемлекеттік билік жаулары
мен сатқындардың көзін жойып отыру билеушінің міндеті болып саналады.
Олардың алдына билеушінің жауапкершілік міндеті болуының қажеті жоқ.
Билеуші сотқа бағынышты емес.
Государь атты шығармасында Макиавелли билеуші қандай әдістермен
мемлекетті басқара алады және билікті ұстап тұрады деген сұраққа биліктің
мықты негізін қалау арқылы қол жеткізуге болады деп жауап береді. Оның
айтуынша, қандай да бір мемлекет болсын, биліктің негізгі жақсы заңдар бола
алмайды, мықты әскер бар жерде ғана жақсы заңдар бола алмайды, мықты әскер
бар жерде ғана жақсы заңдар өмір сүре алады. Күшті мемлекет пен мықты
биліктің өмір сүруі мемлекеттік басқару аппаратына да тікелей байланысты
болмақ. Билеуші өзі құрған мемлекеттік аппарат арқылы ғана бүкіл елге
билігін жүргізе алады. Билеуші елдегі саяси биліктің әлдебіреулердің де
қолында болуына ешқашанда жол бермеуі тиіс.
Мемлекеттің басқару формалары туралы ойларында Макиавелли антикалық
заманнан сақталып келе жатқан Платонның, Аристотельдің және Полийбидің
еңбектерінде көрініс тапқан классификацияларды дұрыс көреді. Ол
Полийбидің басқарудың үш дұрыс формасы-монархия, аристократия,
демократиясын және үш дұрыс емес формасы-тирания, олигархия және
охлократияны бөліп қарайды. Оның алғашқы үшеуі басқарудың жетілген, соңғы
үшеуі жетілмеген формасы болып есептелінеді.
Макиавеллидің көзқарасы бойынша, мемлекеттің шын мәнінде таза
күйіндегі жақсы немесе жаман формалары болмайды. Дұрыс формалар тарихи
жағдайлар мен міндеттерге, оқиғаларға қатыстылығымен ғана дұрыс форма
болуы мүмкін. Ол мемлекеттік басқару формаларының бір түрден екінші түрге
ауысу заңдылығы туралы антикалық ойшылдардың пікірімен келіседі. Оның
ұғымынша, формалардың алмасу заңдылығы төмендегідей реттелікпен өтеді.
Монархия тиранияға айналады, тиранияға қарысы қастандық аристократияның
жеңісіне әкеледі, аристократияның эволюциялық дамуы билік басындағы бай
адамдардың олигархиясына жеткізеді. Бай билеушілердің жүгенсіз
әрекеттері халық наразылығын туғызып, ол олигархияны құлату мен және
демократияны орнатумен аяқталады. Демократия өз кезегінде тобыр билігі-
охлакратияға ұласады. Охлократиялық биліктен жәбір көрген халық
монархиядан әділдік күтеді және осылай жалғаса береді.
Мемлекет формаларының бұлайша алмасуын Макиавелли күштер
арақатынасының нәтижесі деп есептейді. Ол мемлекеттік формалардың ең
тұрақтысы және сыртқы қауіп төнген шақта диктаторлық биліктің енгізілуін
жақтаған ежелгі Рим тарихынан мысалдар келтіреді және бейімдеп қолдануды
ұсынады.
Макиавелли тарихқа орта ғасырлық саяси-құқықтық түсінікті өзгертуші,
Қайт өрлеудің саяси доктринасын жасаушы ретінде енді. Оның ілімі саяси
ғылымның одан кейінгі дамуына орасан зор ықпал етті. Италия ойшылының
еңбектері саяси даналық пен саяси тәжірибенің өзінен кейінгі дәуірге
жинақтаған энциклопедиясы.
Макиавеллидің мемлекеттік қызмет атқарған кезеңінің тағы бір
маңызды сәті болды. 1502 ж республикада мемлекет басшысының билігі күшейе
түсті. Әр ай сайын ауыстырылған әділеттілік гонфаньерлері орнына ғұмыр
бойы болатын гонфалоньерлері орнына ғұмыр бойы болатын гонфалоньер қызметі
белгіленеді. Осыдан аз бұрын Макиавеллимен бірге дипломатиялық сапардың
біріне қатысушы, тамаша шешен бірақ қандай да бір басқа да талантты бола
қоймағын Пьеро Содерини гонфалоньер болды. Макиавилли саяст мәселелерінде
сұңғыла саясаткер, талантты стратег әріт тактик ретінде кейінен мемлекет
басшысына недәуір ықпалы болып оның тұрақты кеңесшісі және ондаған жылдар
бойы оның оң қолы болып қала береді. Макиавеллидің осы ерекше жағдайы оның
жауапкершілігін артырып, мемлекет қызметінің теориясы мен тәжірибесі
мәселелерін мұқият ойлана-толғана шешуге итермеледі. 1(Рутенбург В.И.
Жизнь и творчество Никколо Макьявелли. С. 357.)
Мәселені оқшаулай отырып шешу және оның иманенттік мәнін ашып
көрсету шеберлігі ешкімде болған емес. Оның кейбір қисынды операцияларының
батылдығы өзінің замандастарын ғана емес, сонымен бірге ендігі жерде
көптеген ғасыр бойы иезуит-тердің ашу-ызасын келтіріп, мораль айтушыларды
азапқа салды және буржуазиялық ғалымдардың жүйкесін тоздырды. 6
Макиавелли өзінің саясат туралы пайымдауларында қоғамдық пікірдің,
қоғамдық сананың таптаурындарының, апологетиканың саяси дәстүрлерінің
және биліктің мақсаттыры мен іс-әрекеттерін бүркелемеудің гравитациялық
өрісінен шығандай шығып, адамдардың қылықтарын өз атымен атап, олардың
алдында тұрған мақсаттарын, олардың көздеген мүдделерін нақты анықтай
алды. Макиавеллиді он бес жылдай іс жүзінде саяси енжарлық қызметке
Медичидің тартуы тағдырдың қаруы болды-тарих үшін Макиавеллидің, әлбетте,
әдеби шығармалары, теориялық қорытындылары мен көкірек-көзінің оянуы аса
маңызды болды. Оның бұрынғы буырқанған саяси мансабының бәрі осыларға
әзірлеуге арналмады ма екен? Іс жүзіндегі саяси енжарлығы мен әдеби
белсенділігінің осы жылдарында ол Патша, Тит Ливийдің бірінші
онкүндігіне арналған пайымдаулары, Мандрагора комедиясы, Соғыс өнері
туралы ғақлиясы, Флоренция тарихы шығармасы сияқты және басқа да
бірқатар шығармаларын жазды.
Макиавелли Патшаға (Князьге) Тит Ливийдің бірінші онкүндігіне
арналған пайымдауларымен жұмысына үзіліс жасай отырып, кіріскені белгілі.
Бұдан осы аса көрнекті екі шығарманың тығыз байланысы айқын аңғарылады.
Алайда егер Пайымдауларда Макиавеллидің саяси-құқықтық теориясы неғұрлым
жүйелі түрде көрінсе, ал Патшада ой желісі ең алдымен мемлекет басшысының
рөліне және мүмкіндік шегінде оның саяси даму барысына, ықпалына, тарихқа
шоғырландырады. Пайымдаулар секілді Патша автор қайтыс болғаннан кейін
1532 жылы Флоренция мен Римде жарияланған.
Макиавеллидің шығармашылығына әдетте тыс көзқарас оның Князьге,
Флоренция тарихына және басқа да шығармаларына XVI ғасырдың бас кезінің
өзінде-ақ көрінген сирек ұшырасатын қарама-қайшы көзқарас мысалынан айқын
аңғарылады. Егер 1520 ж. Флоренция тарихы кардинал Джулио Медичидің
тапсырысы бойынша жазылса, ал 1532 ж Князь оның мақұлдауымен басылып
шықса, онда жиырма жыл өткен соң папа VI Павел Макиавеллидің
шығармашылығын әдепсіз және содырлы деп жазғырады. 1559 жылы Италия
ойшылының шығармалары тыйым салынған кітаптар индексіне енгізіледі рас,
бұдан кейін де олар баспагерлер үшін үлкен тәуекел бола отырып, басылым
орнын алдарқата көрсетіп одан әрі шығарыла берді.
Саяси және құқықтық ой тарихында, әдетте аса көрнекті ілімдер
тарихтың аумалы-төкпелі дәуірлерінде туады. Бұрынғы дәуір аяқталып, оны
толықтай ой сарабына салудың, қорытындылар шығарудың объективті
мүмкіндіктері пайда болды. Сонымен бірге жаңа қоғамның нобайы тұлғаланып,
оған ой жіберу көкейтесті мәселеге айналады. Уақыт серпіні, қоғамдық сана
мен қоғамдық қатынастардың қайтадан қалыптасуы көптеген бұрынғы
таптаурын сарынның күйреуіне, құндылықтарды қайта бағалауға, қоғамдық
сананың тарихи басымдылықтарының орнын ауыстыруына әкеп соқтырады. Қайта
өрлеу нақ осындай дәуір болды-ортағасырлық дамудың қорытындыларын
шығару, көне дәуірді қайта ой елегінен өткізу және жаңа тарихи
көкжиектерді ұғыну уақыты болды. Патшаны Макиавелли дәуірі алдындағы
және өз заманындағы Италияның тарихи оқиғаларының тікелей әсерімен оқу
керек,-деп жазды Гегель,-сонда бұл шығарма өзінің міндетін ақтап қана
қоймай, сонымен бірге ол біздің көз алдымызда асқақ та ізгілікті
бағыттағы шынайы саяси ақыл-ойдың шын мәніндегі тарихи ұлы туындысы
болады. 3 (Гегель Г.В. Конституция Германии Гегель Г.В. Ф. Политические
произведения. Памятника философской мысли. М., 1978. С.152.)
Макиавеллидің мемлекеттік қызметте алған тәжірибесі, оның
заманындағы көптеген оқиғалардың өмір сахнасынан тыс сценарийлерін,
олардың сценаристерін, режиссерлерін, алғашқы рөлдерін орындаушыларын
және қозғалыстың тетіктері мен басты серпінін әр алуан саяси-құқықтық
құбылыстардың және үрдістердің дамуын білуі оған саяси-құқықтық ойдың
інжу-маржандарын жасауға көмектесті.
Макиавеллидің көзқарасы тұрғысынан саясат саласы-әр түрлі
күштердің билік, күресінің оны ұстап тұру мен пайдалану жолындағы күрес
саласы. Мұнда әр алуан күштердің аса көп күштері мен мейілінше жақсы айла-
шаралары жеңіп шығады, имандылық саяси күштердің мақсаттарына бағынады,-
қалай болғанда да, имандылық пен саясат олардың тікелей ара қатынасына ғана
емес, сонымен бірге бірқатар басқа да сәттер мен факторларға байланысты
болады.
Макиавелли былай деп ойлайды: мемлекеттік билік-жекелеген адамдардың
қандай да бір дәрежеге имандылық түсініктері мен құндылықтарынан және
адамзат түсініктерінен жоғары және оқшау тұрған нәрсе емес. Саясат пен
билік саласы –бұл күрестің ерекше заңдары, дұшпанды жою заңдары
қолданылатын, мақсатқа қол жеткізу үшін барлық құралдар пайдаланылатын
орта. Макиавелли бұл идеяны өзінің тарихты зерттеуінің жеке тәжірибесінен
алып отыр. Өзінің объективтілігіне кәміл сенімді байқаушы ретінде, ол атап
айтқанда өзі байқайтын осы сала екеніне көзі әбден жетті.
Саясат саласы туралы Макиавеллидің ой-пікірлерінде бірқатар жәйттарды
айырып айтқан жөн: байқаушы және зерттеуші ретінде оның саясат теориясы
мен практикасын зерделеуінен және білімінен шығаратын қорытындыларын,
саяси қайраткердің кеңесшісі ретіндегі, тәжірибелі саясаткер ретіндегі
оның ұсынымдарын, оның жеке басының сүйкімділігін, мақсат-мұраттарын,
саясат саласындағы қайсыбір заңдылықтар мен фактілерге көзқарасын бөліп
айтуға болды. Макиавеллиден кейін тарихта макиавкллишілдік термині
орнықты, оның мәні мақсат құралы анықтайды деген ұғымды танитын саясатты
білдіреді. Алайда бұл макиавеллишілдікті және Макиавеллидің өзінің сенімін,
әсте де теңестіруге бола қоймас. Саясат пен заңнаманың қайсыбір мәселелерін
айта отырып, объективті байқаушы ретінде, саясат тарихын сипаттай отырып,
ол бірде былай деген еді: оның саясат саласындағы қортындылары-бұл оның
субъективті ниеті мен мұраттары емес, керісінше объективтік шындықтың
белгілерін айқындау. Ол өзінің мұраттары мен нақты саяси тәжірибені
теңестіруді атап көрсетпейді. Макиавелли былай деп ойлайды: оның саясатты
ұғынуы-дәл де объективті, саясаи тәжірибеге барабар ұғыну. Ол мемлекет
қайраткерлеріне кеңес берген кезде, оларға саяаст заңдарымен жүруді
ұсынады.
Макиавеллидің шығармаларында әртүрлі саяси қайраткерлердің
жалғандығын, екіжүзділігін және зұлымдығын ашып көрсету сарыны
аңғарылады. Дегенмен де, оның іс жүзіндегі саясатты және оның өзінің
мұраттарын байқауларынан Макиавеллидің кеңестері мен қорытындыларының
сәйкес келу мүмкіндігін толықтай теріске шығармаған жөн, алайда оған тағы
да ескерту жасамаса болмайды. 4(Гегель Г.В. Ф. Көрсет., шығ.С. 151).
Әйгілі флоренциялықтың шығармашылығында күні өткен феодалдық саясатты,
бұзылған имандылық және рухани құндылықтарын, феодалдық қоғамның құқықтық
жүйесін сынау сарыны, сондай-ақ шындыққа қол жеткізуде сол заманның көп
қабатты шекарасын ашуға ынталы ұмтылысы мен саясат пен заңнама саласының
ортақ заңдылықтарын ашып көрсетуі болуы да мүмкін. Егер қандай да бір
мақсатты ол сөзсіз ақтайтын құрал деп есептеген болса, онда бұл-көптеген
бытыраңқы князьдықтарды біріктірген біртұтас Италия мемлекетін құру болар
еді.
Макиавелли дұшпандармен күресудің екі тәсіліне: заңмен және күш
қолдану арқылы күресуге кеңес береді. Бірінші тәсілді ол табиғатынан заңды
басшылыққа алуға икемді адамға тән деп есептейді. Бірақ патша-бұл ерекше
адам. Ерекше дхармадан бастау алатын көне үнді аңыз-ертегісіндей, мемлекет
басшылары өздерінің қарапайым бодандарынан өзгеше болады, Макиавелли
қоғамның тұрмысын ұйымдастыратын және ол үшін жауапты болатын мемлекет
басшыларының ерекше құқықтарын, мәртебесін танитын.
Макиавеллидің ойынша, патша аңға тән болатын екінші тәсілді-заңдарды
шығару жеткіліксіз болған кезде, күш қолдану мен мәжбүрлеу шараларын
пайдалана алады. Осыдан келіп, ұлы флоренциялық билеуші өзінің бойына
табиғат пен адамның, сондай-ақ аңның қасиететрін дарыта алуға тиіс деп
кеңес береді.
Макиавелли орта ғасырлық саяси-құқықтық тап-таурындар мен
құндылықтардың тас-талқанын шығарушы болды, шынтуайтында Қайта өрлеу
дәуірінің саяси доктринасын жасап, саясат ғылымының бұдан кейінгі дамуына
орасан зор ықпал етті.
Макиавеллиді елдің бүкіл тарихындағы атақты италиялықтардың бірі деп
тегін есептемейді. Оның шабытқа толы шығармалары төрт жүз жыл өтсе де қызу
жақтаушылары, сондай-ақ оған қарсыластары бола тұра, өткір айтыстың
мәселесіне айналған.
Гуманист ойшылдардың шығармалары- ол болашақ дәуір үшін жинақтаған саяси
тәжірибе мен саяси даналықтың әмбебап ілімі. Оның адам мен әлеуметтік
топтардың мүдделері, әртүрлі саяси күштер мен мүдделердің күресі арқылы
саяси құбылыстардың табиғаты мен серпінін түсіндіру, оның саяси дамудың
ауық-ауық, тәртіп пен бей-берекетсіздік дәуірлерінің мезгіл-мезгіл ауысып
отыруын тануы; саясат саласын күрделі, сонымен бірге мезгілде кездейсоқ
және қоғамдық өмірдің ішінара адамға байланысты серпінді жүйесі мен
өзінің заңдылықтары әрекет ететін салыстырмалы дербес жүйесі сияқты
саясат саласын қарастыруға ұмтылысы; заңнаманың әлеуметтік мүдделердің
күрделі жүйесімен тығыз байланысын анықтау; нақты саясат пен мемлекеттік
режимнің орнығуы мен біртіндеп дамуы, билеушінің жеке өзінің қадір-
қасиеттері және т.б. мәнінде іс-жүзінде қолданылуы арасындағы көп
жоспарлы оңтайлы байланыстарды белгілеу сияқты саяси-құқықтыұ салаға
осындай көзқарасының сипаттары- жаңа заманның саяси ғылымының неғұрлым
күрделі құрылымдық – қызметтік мәністерінің негізіне алынды.
2 тақырып: Ағартушылық кезең тарихнамасының жалпы сипаттамасы
Сабақтың мақсаты: тақырып бойынша ұғымдарға аңықтамаларды және
ойшылардың еңбектерінің мазмұнын аңықтау
Тақырыпқа арналған сұрақтар:
1. Ағарту идеологияның пайда болуы, оның әлеуметік негіздері және мазмұны
2. Ағарту тарихнаманың жалпы сипаттамасы
3. Еуропа елдеріндегі ағарту ойларының таралуы
Философия және ағартушылыққа тарихи ойы – мынау ойлардың бүтін кешені
Философияда идеологияның білім беру замандары және тарихнаманың ,
ұйымдасқанның олардың ықпалын жасауы астында , негізгі ойлар бірнеше
белгілейді . Ең алдымен , олар үшін мінездемелі соңғы және жоғарғы беделде
сияқты рационализм үстемдік , ақылға сенім, ұмтылу ақылда құрылу .
Секуляризация абстракты тарихи процес жүру түсінулері, құдай түсінілуге
бастайды философиялық бас сияқты барлық заттардың, заңдылық сияқты әлем
дамуында , табиғатта және қоғамда барлық бағынышты, бірақ мыналар жанында
есептеледі, не анықталған құдай бұза алмайды оларға заңдар . Болат ақылы
көруі нүктесінен сыншыда душар болу және зерттеуге барлық тарих
проблемалары , соның ішінде және сұрақ дін туралы .
Замандары сонымен қатар тұрды дүние жүзілікті аламын Қайнарлардың терең
тарихилар көбірек ағарутушы ұлдары Ойшылар білім заманына бекітілді. аламын
– көру тарихи нүктесін және бірыңғай бүтін сияқты адамзатты анықтап қарады
, Көру элементтер - тарихи нүктелері сонымен қатар ойшылардың
көзқарастарында білім бірақ және мәдениет дамуына әр түрлі үлеспен және
өркениеттің . замандары болдыны аламын – олар жалпы Адам туралы әрқашан
сөйледі, Олар ақыл мерекесіне және алға басуға сенді адамзат туралы және
оның мақсаттарда бүтінде. – Мынамен байлаулы болатын және қалай нәтиже -
және алданулардың ақты жолымен, Барлық қоғамдық қатар жетіспеушіліктері
өткенде анықтап қаралды жолмен шындық түсінулері адамдардың мүмкін үлкен
санымен . аламын ойдың, экономикалық, әлеуметтік, саяси Жеке адамдардың
жиынтық ағартушылар тарихи құбылыстардың түсіндіруіне жақын келді бөлек
атомдар өзімен олар үшін қоғам ұсынды , Біріктіру фактісі өзі түсіндіру
үшін бұларды қоғамдық келісім - шарт теориясымен ең алдымен қоғамға
жекеленген жеке адамдардың алуан көңіл болуларға доспен дос кіреді және
қиыстырудың рационалистілер пайдаланды . Олар есептеді Идеалистік
ағартушылары қоғамдық көңіл болулардың түсінуіне жақын келді . , дұрыс
қоғамдық құрылғы мүмкін қол жеткен емес білімді ақты ой аламын томға , алға
емес нағыз қозғалушы күшімен және салыстырма тарихтер келеді кішкене
беттердің шеңбері басына , білім мынау биігінде тұратындардың маңызда ,
заман тарихи реалиялары қайтарды , қашан білімді аламын , рационализмы
қабылдады жіңішке дінге қарсы мінез - құлық сонымен қатарды аламын
ойларының әйгілі баяндауы түсіну үшін , францийда ойдың атмосфера білім
үшін әсіресе мінездемелі болатын . аламын ойларымен қызықты , Анаға дайын
батыстағы Европаға қоғам болды сонымен қатар ақсүйек бөлім және
дворяндықтың білімді аламын қана емес білім ақты ойлары салыстырма кең
жүрісті алды , Құрылған буржуазиялық зиялы батыс европалықтарды елдерде
қоғамдық пікір көрінді . аламын және шынында , қолайлы болдыны Бірақ
ғасырда білім салыстырма кішкене адамдардың тобына ақтыЕгер ғой -
өкілдерді білім замандары , Вольтер сияқты , және құдайды мақұлдады , олар
ұстанды - және басқы себепті сияқты құдайды мақұлдады , анау ғой уақыт
практикалық ал емес қандай тұрақты киліккен және күш Адам ерік анықтаушы .
аламын – көптеген ағартушылардың позиция Әйткенмен саяси істерінде және
олардың ашулы дінге қарсы көзқарастар болды . , көптеген ағартушылар толық
бастартымады томға ойла , халыққа арналған жүген сияқты дін керек емес ,
Вольтер құрал сияқты жөнге салудың оның мінез - құлықтың . , барлықтардың
оның антицерковныхі ұмтылуларда , бекітті анау ғой уақыт , емес , егер
құдайды болмады , оны керек ойлап шығарар еді , және емес жай халық
ақылды діндер лайық болмайды , есептей , қоғам тиісті әрқашан бөлінген
болу бай Дени Дидро және басқарушы және бейшара және басқарылатындарды .
емес ,, жазды , қарапайым халықтан Адам емес – Мінездемелі және бір
Вольтера баспа сөз сөйлеулерінен шаруалар туралы ең ақылсыз және жауыз
барлық адамдардан . : олар өз ұрғашыларыммен және малмен жұпыны үйлерде
өмір сүреді тілде сөйлейді ,- қала тұрғындарына оларда ойлар әліп , және
олар еңбекпен оларды айти алады ; бағына , өздерінің білмей ризалығына ,
адамға қауырсынмен құлақтың ар жағында – патшалық шенеунікке , олар жартыны
оған қайтарады ананы , өз бет терінде қаржы табады емес олар айқын
күндермен жиналады қандайда – біреу орналастыруда және іске асырады -
ырымдар онда , адамды тыңдай , киінгенді басқаша , немен олар , олар
жетілген түсінбейді ; олар кейде дабыл дыбыстарының астына өз жұпыны
үйлерін тастап кетеді , дайындар ұқсас өзіме өлтіруге жүру болмашы төлеудің
артынан , Сондай жабайы адамдар болады барлық Европаға олар үйлер жеңіл
табыс кіргізе алар еді . .
Ағартушылары . Рационалистілердің және - көптеген ойлары түсінді ,
бірақ тарихке көбірек зор ілтипат оларды айырды . Жалпыда тарихке жағымсыз
, жексұрын жатты , таза ойша пайымдау жолмен адамдық қоғам оқу мүмкін
есептей . Ағартушылар ғой есептеді , не адам зерттеу негізгі заты бар, және
тарихте саяси және философиялық насихатқа арналған материал табуға болады,
саяси әділетсіз сондықтан тарих зерттеуі болды . Ағартушылар сонымен қатар
- историчныларды болды – дін тарихында , мысалы , олар өрескелдіктің ,
ырымшылдықтардың және алдау ештеңе , басқа көрмеді , есептей , не барлық
мынау мүмкін түсінікті тек қана дәл осылай . Олар мифтарды түсіну және
түсінуге сонымен қатар бастартыды – анау ғой Вольтер , айтып бере туралы
көнелерді мифтарда айналулармен және тамашалармен, жазады , не мына
жағдайда өзінді адам сезеді , қалай үйде жындылардың немесе алаяқтардың
алдында , өте өрескел жұмыс істейді , және ең ақылсыздар – аналар , кім
мән табуды қалады бұларды мағынасыз ертегілерде және кім есі ауысуға ақыл
енгізуді қалады Тарихті ең алдымен ағартушылар мақұлдады мектепті сияқты
адамгершіліктің және саясатшылар . Ағартушыларда пікірде болды , не ,
дерексіз бірліктердің қатары маңызда өзімен халық ұсынады , тарих жүруінде
салыстырма аз алмастырады , және қайсылармен әркім айлалы әрекеттер
өндіруге болады , дәл осылай қалай мынау енжар көпшілік . Үстіңгі жағынан
саяси реформа сондықтан тиісті өткізілу , және салыстырмалы береке мына
жолмен халықтарға қамсыздандыруға болады . Мына негізде саяси идеология
қалыптасты білімді абсолютизмның . француз білім беру тарихшыларына
арналған Қытай мінездемелі болатын - дәріптеушілігі тіпті , қайда білімді
дана дара билеуші конфуциански ережелері сияқты білімді шенеуніктермен –
философтармен .
Тарихшылар – ағартушылар нақты материал кең тартуға ұмтылды , және де , ,
одан жоюға ұмтылды барлық кездейсоқ , бірақ оларды анау жетіспеушілікпен
болды , не олар бірде немесе қайнарлардың салыстырма аз санында өте кең
шығаруларды сала алды , өз жалпы ойлардың көркемдеуіне арналған фактілер
қарапайым теріп ала . Ағартушылар анау ғой уақыт төңкерді және зерттеу өз
бағдарламасын және тарих түсінулері . Сәйкес оған , фактілердің білімін
самоценно емес , рух , мінездер , тарихте негізгі халықтардың әдеттері
керек оқу . Шуваловуға хатта Вольтер ғылым даму сондай жоспарын ұсынды :
қазір білуді қалайды , қалай ұлт өсті , қандай заман басында оның елі болды
, туралы қайсыда сөйлеу жүреді және осы шақ қалай әскерділердің сан , ұлт
асырады және асырайды ана уақыттардан өсті , қандай оның саудасы және қалай
ол кеңейді , қандай өнерлер пайда болды самой елге және қандайлар сырттан
онымен кірме болатын және содан соң жетілдірілген қандай шамалау
мемлекеттік кірістерді болды өткенде және қазіргіде қалай теңіз күштерді
пайда болды және дамды ; қандай ақсүйектер аралық сандық арақатынас болды ,
қожа-молдамен және сопылармен және аралық олардын және диқандармен және д т
. .. мынау тарихи ғылыми зерттеулердің бүтін бағдарламасы . Бірінші
жоспарға сайып келгенде ағартушылар техниктерді зерттеуді итеріп шығарды,
экономиканың , мәдениет тарихтарын .
3. Францияда ағартушылық тарихнамасы
Ірі ойшымен білім беру замандары , қайсыда зерделі қойма типтік сызықтары
белгілі және мына дәуір негізгі ойларының , Вольтер болды ( мынау Франсуа
Мари Аруэ баспа бүркеншік аты (1694–1778). ол сот шенеунік ұлымен болды ,
ақын сияқты бастады – сықақшы және өз шығарма артынан Бастилиида болды ,
кейін ненің жөнелтілген болатын францийда . 1726–1729 гг . ол Англияда қан
тамырларының , не көзқарастардың оның дамуда үлкен роль ойнады . Ол саяси
қатар , ағылшын философиясын , Англияда дәл ғылымдар және ағылшын көркем
әдебиетті оқыды . Қайтару бойынша 1734 жылға францийға ол жариялады
философиялық хаттың Англия туралы , бірақ мынау шығару конфискеленген
болатын , ал Вольтеру Голландияда жасырынуға тура келді . Содан соң оның
шығармашылығына назар (1715–1774) ықылас білдірді , және Вольтер жазды
ізетті – монархистік тонда , сарай маңындағы ақын атақ және тарихнамашының
1746 жылға нәтижесінде алып , бірақ тағы да аударып кетті өзінді
молшылықсыз маркиздар сүйікті әйел ауласы жанында деп Помпадур ( Антуанетта
Жанна Пуассон (1721–1764). қан тамырларының Вольтер 1750 жылы жанында
пруссиялықты , Швейцарияда Ферней имениесі содан соң сатып алды . Вольтер
84 жылына өз өлім қарсаңында Парижға қайтыды және 1778 г . академия
директорымен белгіленген болатын.
Вольтера тарихи туындылары – ғасыры , тәжірибе мінездер туралы және
халықтардың рухінде және туралы негізгілерді - ұлы тарих оқиғаларында
дейін . Вольтер есептеді , не білімді абсолютизм саясаты , дара билеушімен
шығарып салынушы , елге мүмкін кез келген пайдалы , және оның ертіп әкелу
табыстарға экономикалық және саяси , дәл осылай көптеген сияқты білімді
басқарушы өгізінде бағыныңқы . Бірақ ғылымдардың гүлдеу дәрежесімен тек
қана адамдарды , замандар және басқарушыларды соттау соңыда Вольтер
өмірлері үлгінің үстінде кекетуге бастады және өнерлердің . Басқару саяси
түріне , ол есептеді , тіпті парықсыз , монархия мынау , республика , тек
күшті орталық өкімет беттететін болатын , және қарайты ол мәнсіз қолдарға
тигізбеді үшін немесе өрескел жауыздардың . Мемлекет мақсатымен тыныштық
қамтамасыз етуі келеді , мира , жақсы қаражаттықтың саясатшылар , әділ
соттың , және , нәтижесінде , ғылымдардың гүлденуінің және өнерлердің .
Қожа-молда және фанатиктік жиынды жүгенде қажетті сонымен қатар ұстау ,
және сондықтан мемлекетте керек веротерпимость дінилерді істерде ,
азаматтық соғыстарды басқаша мүмкін , заттық амандық қиратушылар , бірақ
мына атеистілер мемлекетте тиісті шыдамды болу , дәл осылай қалай сенім
сүйемелдеусіз көпшіліктермен болады – басқару. Тарихи шығармасы
аналитикалық Вольтерада үлгілерді көрінеді , жұмыстан бастай ғасыры ,
қайда ол оның басқаруына францийда тарихті жан-жақты мінездемі береді .
Мынау шығарма шықты екінің редакцияларда (1739 және 1753 жылдар ), және
екінші редакциялар Вольтер жазды , не емес болды білімдімен дара билеушімен
шын мәнінде . Ол адаммен дінге сенгенмен болатын және - және діни тұнжырау
елінде шақырды .
Вольтера ең ірі тарихи туындысында тәжірибе мінездер туралы және
халықтардың рухінде және туралы негізгілерді - ұлы тарих оқиғаларында дейін
Европа тарихі тек қана емес көз алдына келген , сонымен қатар Қытай тарих
, индийда , Персии , арабтардың . Толық емес баяндау қайнарлармен
жеткілікті нығай , көптеген дұрыс мәнде қарапайым құрылады . Вольтер
біреумен ғанамен Европа тарихіне шығыс ықпалын жасауы туралы біріншілердің
жазды , арабтардың үлгісінде әсіресе Тәуелділікте олардың саяси
көзқарастарымен осымен орайлас мына туындыда Вольтер тарихшылардың
құмарлығы туралы сонымен қатар көп жазды ананың , кімдердің назарлар олар
қайтарады , және публицистикамен көне және орта ғасыр тарихшылардың
еңбектері салыстырды .
Алғашқы тарих жарықтандыруында өзі мифтардан толық Вольтер құтылмады және
сынсыз түсінілген мәлімдеулердің және оның бәріне жанында рационализмда
жазады туралы қандай – анау альбиностардың нәсіліне , африкада жасайтынның
, сатиров бар болуы рұқсат етеді – полулюдей – полуживотных , болғандардың
әйелдердің қосылуынан маймылдармен және текелермен .
Адам көріну және қоғамның синхронды құбылыстар сияқты Вольтер анықтап
қарайды . Тіл ол талантты және дарын адамдар ойлап табумен - ең есептейді ,
оқытқандардың оған басқа адамдардың .
Мифтар, діни ұсынулар және ырымдар , оның пікірімен , әр түрлі
халықтарда үйлес себебі білімсіздіктен барлық жерде көрінеді және алдаудың
. Адамдарда Вольтер есептеді , бар болады ырықсыз сезім механиктар
және адамгершілік ырықсыз сезімі , қайсылар құдаймен адамда кепілге
берілген . Тарихте басқару бірінші түрінің Вольтер қоғамдары теократияны
есептеді . Ертедегі қоғамдардан ол ақылды қандай ең Қытайды белгіледі
себебі теократия онда жоқ болды . Вольтер еврей халығы қызмет тарихи
мағынасын сонымен қатар төмендетуге ұмтылды – өз дінге қарсы көзқарастардың
артынан . Вольтер есептеді , не ертедегі Грецияның ғылым дамуы саяси
бостандықпен түсініседі , бірақ мыналар жанында және ертедегі Грецияда ол
ақылға сыймайтын тауып алды , оның пікірімен , оқудың – ақылға қонбайтын ,
қараңғы философияны - Вольтер есептеді және - , не жорамал тереңдікті оған
қосып берді . Вольтер барлық ыңғайлы оқиғалары жанында христиандық сынайды
. Дін тегісі туралы және пайғамбарлықтар туралы сөйлей , ол сұрақпен
сұраулар қояды : кім пайғамбарлықтар ойлап тапты ?, Және жауап береді ,
не оларды ойлап тапты бірінші алаяқ , ақымақты кездесті . Вольтер
римдіктерінің атайды кішкентай қарақшылық халықпен , екі қасиетті айырды
– тонау және Отанға маххабат . басқа адамдарды тонауға білдірді
римдіктерге арналған Отан сүю , не ұрылардың рақымшылымен келеді және
қарақшылардың . Рим дінде адамгершіліктер сияқты Вольтер шыдамдылық және
намыс бостандығын белгілеп қояды . Жабайылар Римды жеңді себебі болды және
империя воинственнеесі анау дәуір , қашан ыдырату оны қамтыды , бөліммен
құрама қайсыны христиандық таратуы сонымен қатар болды , дәл осылай не
болмашылар туралы таластарды басқарылып жатқанда , қалай мынау Европаны
және африканы алып қалды Вольтеру , жабайыларды өзін таныстырды
.Тәуелділікте олардың саяси көзқарастарымен осымен орайлас мына туындыда
Вольтер тарихшылардың құмарлығы туралы сонымен қатар көп жазды ананың ,
кімдердің назарлар олар қайтарады , және публицистикамен көне және орта
ғасыр тарихшылардың еңбектері салыстырды . Алғашқы тарих жарықтандыруында
өзі мифтардан толық Вольтер құтылмады және сынсыз түсінілген мәлімдеулердің
және оның бәріне жанында рационализмда жазады туралы қандай – анау
альбиностардың нәсіліне , африкада жасайтынның , сатиров бар болуы рұқсат
етеді – полулюдей – полуживотных , болғандардың әйелдердің қосылуынан
маймылдармен және текелермен . Адам көріну және қоғамның синхронды
құбылыстар сияқты Вольтер анықтап қарайды . Тіл ол талантты және дарын
адамдар ойлап табумен - ең есептейді , оқытқандардың оған басқа адамдардың
. Мифтар , діни ұсынулар және ырымдар , оның пікірімен , әр түрлі
халықтарда үйлес себебі білімсіздіктен барлық жерде көрінеді және алдаудың
. Адамдарда, Вольтер есептеді , бар болады ырықсыз сезім механиктар
және адамгершілік ырықсыз сезімі , қайсылар құдаймен адамда кепілге
берілген . Тарихте басқару бірінші түрінің Вольтер қоғамдары теократияны
есептеді . Ертедегі қоғамдардан ол ақылды қандай ең Қытайды белгіледі
себебі теократия онда жоқ болды . Вольтер еврей халығы қызмет тарихи
мағынасын сонымен қатар төмендетуге ұмтылды – өз дінге қарсы көзқарастардың
артынан . Вольтер есептеді , не ертедегі Грецияның ғылым дамуы саяси
бостандықпен түсініседі , бірақ мыналар жанында және ертедегі Грецияда ол
ақылға сыймайтын тауып алды , оның пікірімен , оқудың – ақылға қонбайтын ,
қараңғы философияны - Вольтер есептеді және - , не жорамал тереңдікті оған
қосып берді . Вольтер барлық ыңғайлы оқиғалары жанында христиандық сынайды
. Дін тегісі туралы және пайғамбарлықтар туралы сөйлей , ол сұрақпен
сұраулар қояды : кім пайғамбарлықтар ойлап тапты ?, Және жауап береді ,
не оларды ойлап тапты бірінші алаяқ , ақымақты кездесті . Вольтер
римдіктерінің атайды кішкентай қарақшылық халықпен , екі қасиетті айырды
– тонау және Отанға маххабат . басқа адамдарды тонауға білдірді
римдіктерге арналған Отан сүю , не ұрылардың рақымшылымен келеді және
қарақшылардың . Рим дінде адамгершіліктер сияқты Вольтер шыдамдылық және
намыс бостандығын белгілеп қояды . Жабайылар Римды жеңді себебі болды және
империя воинственнеесі анау дәуір , қашан ыдырату оны қамтыды , бөліммен
құрама қайсыны христиандық таратуы сонымен қатар болды , дәл осылай не
болмашылар туралы таластарды басқарылып жатқанда , қалай мынау Европаны
және африканы алып қалды Вольтеру , жабайыларды өзін таныстырды .
Тарих бұтақ сияқты білімнің , тарихке теологиялық көзқарасты , қоғам
тарих очерк құрастырушысы оларға құлатуды есептейді тарихшыны сияқты
Вольтера негізгі зор еңбектерімен , Макиавелли жұмыстарынан және
Гвиччардини . Вольтер бастар есептеді дүние жүзілік – шіркеу және әулет
тарихті тек қана емес көру тарихи нүктелері , ұмтылу оқу , бірақ
экономикалық , саяси және мәдениеттілі тарихті сонымен қатар самом сөз кең
мәнінде . Қандайды – немесе зерттеуге жүйелі методологиялық жақын келудің
Вольтер тарихтері барлық ғой жасамады , сондықтан онда тарихке жақын келуде
сын бас және тарих зерттеуінде конструктивті жоспарлар нобайлардың
деңгейінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1 тақырып: Гуманистік тарихнама
Сабақтың мақсаты: гуманистік тарихнаманың мазмұнымен танысу және
белгілерімен танысу
Тақырыпқа арналған сұрақтар:
1. Гуманистік тарихи ойдың пайда болуы
2. Н.Макиавеллидің тарихи көзқарастары
3. Лоренцо Валла – тарихи сынның негіздеушісі
Қайта өрлеу дәуірі өзінің сипаты бойынша Батыс Европа қоғамының
тарихында өтпелі кезең болды. Гуманистік дүниетаным ақсүйектік,
антишіркеулік сипатта болды.
Италиядағы гуманистік тарихнама өз бастауын Франческо Петрарки (1304 –
1374) и Джованни Боккаччо (1313 – 1375) көзқарастарынан алады.
Петрарка өзінің О знаменитых мужах шығармасында Рим тарихын
биография негізінде, 21 биографиия ұлы римляндар Ромулдан цезарьға дейін
және биографилар Пирр, Александр Македонский және Ганнибал. Петрарканың
биографиялар жинағынан оның бәрін еске түсіру үшін жазғандай көрінеді,
яғни ол Римнің Италияның XIV ғасырдағы бөлінісінен кейінгі ұлылығы
сипатталады. Биографияда идеалданған батырлар Тит Ливидің еңбегінің
негізінде жазылған. Алайда, ол ортағасырларды сынауға көшеді.
Боккаччо тарихи шығармалардың үлгілерін түсінген күйінде қалдырды. О
славных женщинах шығармасында антикалық авторлардан анекдоттық
материалдарын жинаған, оның ешқандай тарихи құндылығы болмады. Боккаччо да
итальян тілінде Жизнеописание Данте шығармасын жазды, бірақ мұнда тарихи
жанрды толық сақтады. но и в этой работе он не выдержал полностью жанр
исторического сочинения: Данте выступает здесь только как писатель, а его
политические взгляды и роль в политической жизни Флоренции остаются в
стороне. Жалпы Петрарка және Боккаччо шығармалары, тарихи мысалдағы әдебиет
болды, алайда тарихи әдебиет бола алмады.
XIV ғасырдың соңында гуманистік бағыттағы тарихи әдебиетте тарих деген
атаумен әдебиететр пайда болды. Бұл кезеңге Леонардо Бруни (1374 – 1444)
шығармалары жатады. 1405 -1415 жж. Бруни папаның куриясында хатшы
қызметін атқарған, 1427 ж. Өмірінің соңына дейін Флоренция
республикасының канцлері болған. Оның басты шығармасы– История Флоренции в
12 книгах, латынь бойынша жазылған. Осы кезеңнен тарихилық және тарих жазу
п.б.
Бруни Поджо Браччолини (1380 – 1459), оның шығармасы Восемь книг
истории народа Флоренции. Мазмұны бойын XIV –XV ғғ. Флоренция мен миландық
герцогтардың соғысы жазылады. Риторикалық тарихнамаға көп көңіл бөлген
Венеция. Тарихнама бұл жерде саяси тапсырыс ретінде. Ұлы венециялық тарихшы
Сабеллико (Марк Антонио Коччо) оның кітабы Тридцать три книги истории
Венеции от основания города, Мазмұны бойынша риторикалық шығарма болды,
алайда ол сол үшін өмірлік зейнетақыға ие болды. Тағы бір Венецияның
тарихшысы Пьетро Бембо (1470 – 1547), История Венеции в 12 книгах
кітабын жазды.
Лоренцо Валла (1407 – 1457). Ол Историю Фердинанда, короля Арагона, в 3
книгах, кітабының авторы.
Валлдың тағы бір еңбегі – Трактат о подложности Константинова дара
(1440). Аталған еңбекте автор деректердің тарихи сынның негіздерін қалады.
Қайта өрлеу дәуірінің көрнекті өкілі буржуазиялық саяси ілімінің
негізін қалаушы Никола Макиавелли саяси қайраткер, дипломат және тарихшы
ретінде де кеңінен танылады. Мемлекет және құқық концепциясы тарихында
оның саяси идеялары қарама-қайшылықтар мен жаңа ізденістерге толы болды.
Оның мемлекет пен қоғам дамуы туралы көзқарастарын жақтаушылар мен
сынаушылардың көптігі олардың бұл мәселедегі даулы айтыстары да
Макиавелли еңбегінің қыр-сырын одан әрі анықтай алады.
1469 жылы Италияның Флоренция қаласында заңгер отабасында дүниеге
келген Никола жас кезінен бастап-ақ құқықтану негіздерімен еркін таныса
алды. Қаржы қиындығынан университеттегі оқуын толық аяқтай алмаған ол
оқуға деген құштарлығы мен ізденісінің нәтижесінде өздігінше оқып ғылымның
әртүрлі саласы бойынша терең білім алады. 1948 жылы Флоренция
республикасында әртүрлі мемлекеттік істермен шұғылданады, осы дәуірдегі
көрнекті саяси қайраткерлер мен жүздеседі. Саяси іс-шараларды
ұйымдастыруға және өткізуге қатысады.
Басқа елдермен Италияның әртүрлі қала-мемлекеттерінде дипломатиялық
сапармен болған Макиавелли бұл елдердің мемлекеттік басқару істерімен
тереңірек танысады. Осы жылдар аралығында Н. Макиавелли үкіметтік жарлықтар
мен заңдарды дайындауға қатысумен бірге мыңдаған әртүрлі деңгейдегі
хаттар мен ұсыныстар жазады. Қызмет бабында үлкен тәжірибе жинақтаған ол
мемлекет және саясат мәселелері жөнінде мемлекет басшысының сенімді
көмекшісі және кеңесшісіне айналады.
1512 жылы Флоренция республикасының құлауына байланысты бірге бүкіл
үкімет құрамымен бірге ол да қызметсіз қалады және оған қандай да бір
мемлекеттік іспен айналысуына тыйым салынады. Саяси және мемлекеттік
қызметтен шеттетілген ол бұдан кейінгі өмірін әдеби шығармашылыққа
арнайды. 1513 жылы Патша, Тит Ливийдің бірінші онкүндігі, 1519 жылы
Әскери өнер туралы, 1520 жылы Флоренция тарихы және тағы басқа
еңбектерін жазады.
Макиавеллидің мемлекет және саясат туралы іліміндегі маңызды
жаңалығы саясат саласын және ғылым ретінде көрсетуге тырысу идеясы болып
табылады. Бұл салада орасан зор тәжірибе жинақтаған ол саясат қоғамдық
өмірдің бөлек саласы болып табылады деген қорытынды жасайды. Ол қоғамдық
өмірді түрлі мақсаттары және оларды іске асырудағы мүмкіндіктері бір-
біріне ұқсамайтын көптеген әлеуметтік күштер мен әрқилы мүдделердің
қақтығысы ретінде қарастырады. Оның айтуынша саясат –адам еркіне бағынышты
жанды қозғалыс, дауылды стихия, күштер арасындағы күрес, олардың үздіксіз
қақтығысы, қайшылықтардың шешімі, өзгерістер мен қайта құрулар.
Макиавелли саяси оқиғаларға баға беру мен саясаттың аясы туралы
идеяларында іс жүзіндегі саясат пен саясат теориясын қосуға ұмтылу. Оның
пікірі бойынша, саясат түрлі әлеуметтік күштердің билік үшін, оны ұстап
тұру және пайдалану жөніндегі күрес аймағы. Мұнда түрлі күштердің ең
айлалысы және ең ұтқыры ғана жеңіске жетеді, адамгершілік саяси мақсатқа
бағындырылады. Саясат пен билік аймағы-күрестің ерекше заңдары бар
ортасы. Билік үшін күресте барлық құралды пайдалану заңы қарсыласты жеңу
мақсатында қолданылады. Макиавеллидің бұл идеясы билік тарихын зерттеу
тәжірибесінен алынған.
Саясаттың жеке билік үшін күресте әлдекімдердің құйтырқы әрекеті
болатындығын одан бұрынғы ойшылдар да білген болатын. Бірақ оны алғаш рет
ресми түрде қыр сырын үңіле зерттеген Макиавелли еді. Оның өмір сүрген
дәуірі Италияның саяси бытыраңқылығы, өзара тартыс-таластар, жат елдік
басқыншылармен күрес, шіркеудің мемлекет ісіне араласуы да оның
мемлекеттігі билік жүргізуші мен оның қол астындағылардың қарым-
қатынастарын зертеуге итермеледі. Оның мемлекеттік қызметтегі тәжірибесі
де сол замандағы тарихи оқиғалардың шымылдық артындағы сценарийлерін, оны
жасаушылар мен режиссерларын, бірінші рольді орындаушыларын, негізгі
күштердің механизмдері мен тетіктерін зерттеуге, әрқилы құбылыстар мен
процестерді жақсы білуі де саяси-құқықтық ойдың асыл қазынасын жасауына
көмектесті.
Макиавеллидің айтуынша, әлемде теңдей дәреже шамасында қайырымдылық
пен жауыздық, әділдік пен зұлымдық бар, бірақ олар бір елден екінші елге
жылжи отырып, өздерінің географиялық бағытын өзгерту мүмкін. Яғни, бір
елде қайырымдылық пен әділдік үстем болса, екінші елде жауыздық пен
зұлымдық басым болады. Мемлекет тарихында бұл процесс әдет-ғұрып пен
мінездің және басқа да факторлардың ықпалымен үнемі өзгеріп отырады.
Бірақ әлемдегі жақсылық пен жамандықтың жалпы жиынтығы өзгеріссіз қалады.
Макиавеллидің саясат саласындағы ең басты еңбегі- Патша шығармасы
мемлекет басындағы адамдардың ел билеуде басшылыққа алуына арналған
әртүрлі кеңестер мен ұсыныстар және қағидалар берілген туында болып
табылады. Ол бұл шығармасында Италияны біріктіретін директорға қажет
қасиететрді ежектеп көрсетеді. Макиавелли елді біріктіру мен билік
мақсатына жету үшін барлық амал-айланы қолдануға, яғни қол астындағыларды
алдауға, өтірік айтуға, уәдені аяққа басуға, зұлымдыққа баруға адамдарды
қырып-жоюға, қатал тәртіп пен күш қолдануға және опасыздық жасауға да
болады деп үйретті. Бұл үшін, ол билеушінің бойында арыстан мен түлкінің
қасиеттері қатар болуы және өтірік пен екіжүзділіктің ұлы өнерін терең
меңгеруі керек деп тапты.
Оның айтуынша, билеушіде табиғат пен адамның қасиеттері қатар
жинақталуы қажет. Андардың қасиеттерін айтқанда ол арыстан мен түлкінің
қылықтарын үйренуге жөн сілтеді. Егер князь аңдардың әдіс-тәсілдерін
үйренуге мәжбүр болса, онда олардың арасынан түлкі мен арыстанды таңдауы
керек, өйткені, арыстан жыланнан, ал түлкі қасқардан қорғана алмайды.
Сондықтан да жыланмен күресу үшін түлкі, ал қасқырды жеңу үшін арыстан болу
керек, тек арыстан болғандар істің мәнін түсіне алмайды деп жазды
Макиавелли.
Итальян ойшылының пікірінше, билеуші өз іс-әрекеттерінде дұрыс деп
тапқан әдістер мен шараларды қолдана алады. Ал, бұл мақсатта бұрынғы
айтылған уәделер мен анттар бұзылса, әдептілік қағидалары мен
адамгершілік принциптері аяққа тапталса, азаматтық бостандық шеттетіліп
ескерілмей қалса, онда тұрған ештеңеде жоқ. Билеуші оған бас ауыртып көңіл
бөлмеуі керек. Өйтпеген жағдайда саясатта мақсатқа жету қиыныраққа соғады
Макиавеллизм деген атқа ие болған оның бұл ілімі саясат пен билікте өз
мақсатына қалай жетсең де дұрыс деген қағиданың пайда болуына әкеледі. Оның
бұл көзқарастары феодалдық және буржуазиялық билеушілердің арасында
кеңінен таралды. Макиавеллидің бұл ілімін қазіргі кезеде де қолданатындар
бар.
Дегенмен Макиавеллиді зұлымдық пен құйтырқы саясатты ғана уағыздаушы
деп түсіну қателік деп түсінуі қателік болар еді. Ол ел билеу мен саяси
мақсатқа жетудің бұл әдіс-амалдарын жеке бастың мүддесі үшін емес,
мемлекет, қоғам игілігі үшін, елдің тұтастығы мен бірлігі, қуаттылығы және
тыныштығы үшін қолдануға кеңес береді. Ол ең алдымен өз заманының патриоты,
гуманисі, адал ұлы болды. Оның теориясы, концепциясы, көзқарастары –сол
дәуірдің саяси жағдайын бейнелейтін еді. Саясат саласында ол ешқашан да
зорлықты, азғындықты, жақтаған жоқ. Керісінше, ол билеуші, саясаткер
халықтың пікірімен санасуы керек деп есептеді. Егер саясаткер зорлыққа
сүйенсе ол оның жеке мақсаты болмауы керек. Оның айтуынша, зорлықтың
мақсаты қирату емес, бүліншілікті қалпына келтіру. Кез-келген зорлық
әрекетті мемлекет мүддесі үшін жасалған ғана ақтауға болады.
Макиавелли саяси билікті жүзеге асырудың міндетті ережелерінің бірі
қол астындағылардың сеніміне ие болу керек екендігін жақсы түсінді. Жақсы
билеушінің басты қасиеттерінің бірі халық сеніміне ие бола білуі деп
есптеді. Халық билеушінің билік қызметін жүргізуіне кедергі жасамауы
үшін, олар билеушіге толық бағынышты болуы да қажет. Макиавеллидің
айтуынша, халықты өзін толық бағынышты етудің екі жолы бар. Оның бірін
шісі- халықтың билеушіге деген сүйіспеншілігі, екіншіден- оның алдында
қорқынышта болу. Бұның қайсысы тиімді және қолайлы деген мәселеде
Макиавелли сүйіспеншілік пен қорқыныш бір мезгілде болғанда тиімді нәтиже
берер еді, бірақ сүйіспеншілік қорқынышпен сіңісе алмайды, ол осылардың
біреуін таңдау қажет болғанда, қорқынышты таңдау тиімдірек болады деген
қорытындыға келеді.
Қол астындағыларды өзіне мүлтіксіз бағынышты ету үшін билеуші ең
қатал және ауыр шараларды ғана пайдаланып қоймай, ең бастысы айламен билей
білуі керек. Макиавелли қаталдық соғыс және төтенше жағдайларда ғана емес,
бейбіт уақытта да қажет деп есептейді. Мысалы, мемлекеттік билік жаулары
мен сатқындардың көзін жойып отыру билеушінің міндеті болып саналады.
Олардың алдына билеушінің жауапкершілік міндеті болуының қажеті жоқ.
Билеуші сотқа бағынышты емес.
Государь атты шығармасында Макиавелли билеуші қандай әдістермен
мемлекетті басқара алады және билікті ұстап тұрады деген сұраққа биліктің
мықты негізін қалау арқылы қол жеткізуге болады деп жауап береді. Оның
айтуынша, қандай да бір мемлекет болсын, биліктің негізгі жақсы заңдар бола
алмайды, мықты әскер бар жерде ғана жақсы заңдар бола алмайды, мықты әскер
бар жерде ғана жақсы заңдар өмір сүре алады. Күшті мемлекет пен мықты
биліктің өмір сүруі мемлекеттік басқару аппаратына да тікелей байланысты
болмақ. Билеуші өзі құрған мемлекеттік аппарат арқылы ғана бүкіл елге
билігін жүргізе алады. Билеуші елдегі саяси биліктің әлдебіреулердің де
қолында болуына ешқашанда жол бермеуі тиіс.
Мемлекеттің басқару формалары туралы ойларында Макиавелли антикалық
заманнан сақталып келе жатқан Платонның, Аристотельдің және Полийбидің
еңбектерінде көрініс тапқан классификацияларды дұрыс көреді. Ол
Полийбидің басқарудың үш дұрыс формасы-монархия, аристократия,
демократиясын және үш дұрыс емес формасы-тирания, олигархия және
охлократияны бөліп қарайды. Оның алғашқы үшеуі басқарудың жетілген, соңғы
үшеуі жетілмеген формасы болып есептелінеді.
Макиавеллидің көзқарасы бойынша, мемлекеттің шын мәнінде таза
күйіндегі жақсы немесе жаман формалары болмайды. Дұрыс формалар тарихи
жағдайлар мен міндеттерге, оқиғаларға қатыстылығымен ғана дұрыс форма
болуы мүмкін. Ол мемлекеттік басқару формаларының бір түрден екінші түрге
ауысу заңдылығы туралы антикалық ойшылдардың пікірімен келіседі. Оның
ұғымынша, формалардың алмасу заңдылығы төмендегідей реттелікпен өтеді.
Монархия тиранияға айналады, тиранияға қарысы қастандық аристократияның
жеңісіне әкеледі, аристократияның эволюциялық дамуы билік басындағы бай
адамдардың олигархиясына жеткізеді. Бай билеушілердің жүгенсіз
әрекеттері халық наразылығын туғызып, ол олигархияны құлату мен және
демократияны орнатумен аяқталады. Демократия өз кезегінде тобыр билігі-
охлакратияға ұласады. Охлократиялық биліктен жәбір көрген халық
монархиядан әділдік күтеді және осылай жалғаса береді.
Мемлекет формаларының бұлайша алмасуын Макиавелли күштер
арақатынасының нәтижесі деп есептейді. Ол мемлекеттік формалардың ең
тұрақтысы және сыртқы қауіп төнген шақта диктаторлық биліктің енгізілуін
жақтаған ежелгі Рим тарихынан мысалдар келтіреді және бейімдеп қолдануды
ұсынады.
Макиавелли тарихқа орта ғасырлық саяси-құқықтық түсінікті өзгертуші,
Қайт өрлеудің саяси доктринасын жасаушы ретінде енді. Оның ілімі саяси
ғылымның одан кейінгі дамуына орасан зор ықпал етті. Италия ойшылының
еңбектері саяси даналық пен саяси тәжірибенің өзінен кейінгі дәуірге
жинақтаған энциклопедиясы.
Макиавеллидің мемлекеттік қызмет атқарған кезеңінің тағы бір
маңызды сәті болды. 1502 ж республикада мемлекет басшысының билігі күшейе
түсті. Әр ай сайын ауыстырылған әділеттілік гонфаньерлері орнына ғұмыр
бойы болатын гонфалоньерлері орнына ғұмыр бойы болатын гонфалоньер қызметі
белгіленеді. Осыдан аз бұрын Макиавеллимен бірге дипломатиялық сапардың
біріне қатысушы, тамаша шешен бірақ қандай да бір басқа да талантты бола
қоймағын Пьеро Содерини гонфалоньер болды. Макиавилли саяст мәселелерінде
сұңғыла саясаткер, талантты стратег әріт тактик ретінде кейінен мемлекет
басшысына недәуір ықпалы болып оның тұрақты кеңесшісі және ондаған жылдар
бойы оның оң қолы болып қала береді. Макиавеллидің осы ерекше жағдайы оның
жауапкершілігін артырып, мемлекет қызметінің теориясы мен тәжірибесі
мәселелерін мұқият ойлана-толғана шешуге итермеледі. 1(Рутенбург В.И.
Жизнь и творчество Никколо Макьявелли. С. 357.)
Мәселені оқшаулай отырып шешу және оның иманенттік мәнін ашып
көрсету шеберлігі ешкімде болған емес. Оның кейбір қисынды операцияларының
батылдығы өзінің замандастарын ғана емес, сонымен бірге ендігі жерде
көптеген ғасыр бойы иезуит-тердің ашу-ызасын келтіріп, мораль айтушыларды
азапқа салды және буржуазиялық ғалымдардың жүйкесін тоздырды. 6
Макиавелли өзінің саясат туралы пайымдауларында қоғамдық пікірдің,
қоғамдық сананың таптаурындарының, апологетиканың саяси дәстүрлерінің
және биліктің мақсаттыры мен іс-әрекеттерін бүркелемеудің гравитациялық
өрісінен шығандай шығып, адамдардың қылықтарын өз атымен атап, олардың
алдында тұрған мақсаттарын, олардың көздеген мүдделерін нақты анықтай
алды. Макиавеллиді он бес жылдай іс жүзінде саяси енжарлық қызметке
Медичидің тартуы тағдырдың қаруы болды-тарих үшін Макиавеллидің, әлбетте,
әдеби шығармалары, теориялық қорытындылары мен көкірек-көзінің оянуы аса
маңызды болды. Оның бұрынғы буырқанған саяси мансабының бәрі осыларға
әзірлеуге арналмады ма екен? Іс жүзіндегі саяси енжарлығы мен әдеби
белсенділігінің осы жылдарында ол Патша, Тит Ливийдің бірінші
онкүндігіне арналған пайымдаулары, Мандрагора комедиясы, Соғыс өнері
туралы ғақлиясы, Флоренция тарихы шығармасы сияқты және басқа да
бірқатар шығармаларын жазды.
Макиавелли Патшаға (Князьге) Тит Ливийдің бірінші онкүндігіне
арналған пайымдауларымен жұмысына үзіліс жасай отырып, кіріскені белгілі.
Бұдан осы аса көрнекті екі шығарманың тығыз байланысы айқын аңғарылады.
Алайда егер Пайымдауларда Макиавеллидің саяси-құқықтық теориясы неғұрлым
жүйелі түрде көрінсе, ал Патшада ой желісі ең алдымен мемлекет басшысының
рөліне және мүмкіндік шегінде оның саяси даму барысына, ықпалына, тарихқа
шоғырландырады. Пайымдаулар секілді Патша автор қайтыс болғаннан кейін
1532 жылы Флоренция мен Римде жарияланған.
Макиавеллидің шығармашылығына әдетте тыс көзқарас оның Князьге,
Флоренция тарихына және басқа да шығармаларына XVI ғасырдың бас кезінің
өзінде-ақ көрінген сирек ұшырасатын қарама-қайшы көзқарас мысалынан айқын
аңғарылады. Егер 1520 ж. Флоренция тарихы кардинал Джулио Медичидің
тапсырысы бойынша жазылса, ал 1532 ж Князь оның мақұлдауымен басылып
шықса, онда жиырма жыл өткен соң папа VI Павел Макиавеллидің
шығармашылығын әдепсіз және содырлы деп жазғырады. 1559 жылы Италия
ойшылының шығармалары тыйым салынған кітаптар индексіне енгізіледі рас,
бұдан кейін де олар баспагерлер үшін үлкен тәуекел бола отырып, басылым
орнын алдарқата көрсетіп одан әрі шығарыла берді.
Саяси және құқықтық ой тарихында, әдетте аса көрнекті ілімдер
тарихтың аумалы-төкпелі дәуірлерінде туады. Бұрынғы дәуір аяқталып, оны
толықтай ой сарабына салудың, қорытындылар шығарудың объективті
мүмкіндіктері пайда болды. Сонымен бірге жаңа қоғамның нобайы тұлғаланып,
оған ой жіберу көкейтесті мәселеге айналады. Уақыт серпіні, қоғамдық сана
мен қоғамдық қатынастардың қайтадан қалыптасуы көптеген бұрынғы
таптаурын сарынның күйреуіне, құндылықтарды қайта бағалауға, қоғамдық
сананың тарихи басымдылықтарының орнын ауыстыруына әкеп соқтырады. Қайта
өрлеу нақ осындай дәуір болды-ортағасырлық дамудың қорытындыларын
шығару, көне дәуірді қайта ой елегінен өткізу және жаңа тарихи
көкжиектерді ұғыну уақыты болды. Патшаны Макиавелли дәуірі алдындағы
және өз заманындағы Италияның тарихи оқиғаларының тікелей әсерімен оқу
керек,-деп жазды Гегель,-сонда бұл шығарма өзінің міндетін ақтап қана
қоймай, сонымен бірге ол біздің көз алдымызда асқақ та ізгілікті
бағыттағы шынайы саяси ақыл-ойдың шын мәніндегі тарихи ұлы туындысы
болады. 3 (Гегель Г.В. Конституция Германии Гегель Г.В. Ф. Политические
произведения. Памятника философской мысли. М., 1978. С.152.)
Макиавеллидің мемлекеттік қызметте алған тәжірибесі, оның
заманындағы көптеген оқиғалардың өмір сахнасынан тыс сценарийлерін,
олардың сценаристерін, режиссерлерін, алғашқы рөлдерін орындаушыларын
және қозғалыстың тетіктері мен басты серпінін әр алуан саяси-құқықтық
құбылыстардың және үрдістердің дамуын білуі оған саяси-құқықтық ойдың
інжу-маржандарын жасауға көмектесті.
Макиавеллидің көзқарасы тұрғысынан саясат саласы-әр түрлі
күштердің билік, күресінің оны ұстап тұру мен пайдалану жолындағы күрес
саласы. Мұнда әр алуан күштердің аса көп күштері мен мейілінше жақсы айла-
шаралары жеңіп шығады, имандылық саяси күштердің мақсаттарына бағынады,-
қалай болғанда да, имандылық пен саясат олардың тікелей ара қатынасына ғана
емес, сонымен бірге бірқатар басқа да сәттер мен факторларға байланысты
болады.
Макиавелли былай деп ойлайды: мемлекеттік билік-жекелеген адамдардың
қандай да бір дәрежеге имандылық түсініктері мен құндылықтарынан және
адамзат түсініктерінен жоғары және оқшау тұрған нәрсе емес. Саясат пен
билік саласы –бұл күрестің ерекше заңдары, дұшпанды жою заңдары
қолданылатын, мақсатқа қол жеткізу үшін барлық құралдар пайдаланылатын
орта. Макиавелли бұл идеяны өзінің тарихты зерттеуінің жеке тәжірибесінен
алып отыр. Өзінің объективтілігіне кәміл сенімді байқаушы ретінде, ол атап
айтқанда өзі байқайтын осы сала екеніне көзі әбден жетті.
Саясат саласы туралы Макиавеллидің ой-пікірлерінде бірқатар жәйттарды
айырып айтқан жөн: байқаушы және зерттеуші ретінде оның саясат теориясы
мен практикасын зерделеуінен және білімінен шығаратын қорытындыларын,
саяси қайраткердің кеңесшісі ретіндегі, тәжірибелі саясаткер ретіндегі
оның ұсынымдарын, оның жеке басының сүйкімділігін, мақсат-мұраттарын,
саясат саласындағы қайсыбір заңдылықтар мен фактілерге көзқарасын бөліп
айтуға болды. Макиавеллиден кейін тарихта макиавкллишілдік термині
орнықты, оның мәні мақсат құралы анықтайды деген ұғымды танитын саясатты
білдіреді. Алайда бұл макиавеллишілдікті және Макиавеллидің өзінің сенімін,
әсте де теңестіруге бола қоймас. Саясат пен заңнаманың қайсыбір мәселелерін
айта отырып, объективті байқаушы ретінде, саясат тарихын сипаттай отырып,
ол бірде былай деген еді: оның саясат саласындағы қортындылары-бұл оның
субъективті ниеті мен мұраттары емес, керісінше объективтік шындықтың
белгілерін айқындау. Ол өзінің мұраттары мен нақты саяси тәжірибені
теңестіруді атап көрсетпейді. Макиавелли былай деп ойлайды: оның саясатты
ұғынуы-дәл де объективті, саясаи тәжірибеге барабар ұғыну. Ол мемлекет
қайраткерлеріне кеңес берген кезде, оларға саяаст заңдарымен жүруді
ұсынады.
Макиавеллидің шығармаларында әртүрлі саяси қайраткерлердің
жалғандығын, екіжүзділігін және зұлымдығын ашып көрсету сарыны
аңғарылады. Дегенмен де, оның іс жүзіндегі саясатты және оның өзінің
мұраттарын байқауларынан Макиавеллидің кеңестері мен қорытындыларының
сәйкес келу мүмкіндігін толықтай теріске шығармаған жөн, алайда оған тағы
да ескерту жасамаса болмайды. 4(Гегель Г.В. Ф. Көрсет., шығ.С. 151).
Әйгілі флоренциялықтың шығармашылығында күні өткен феодалдық саясатты,
бұзылған имандылық және рухани құндылықтарын, феодалдық қоғамның құқықтық
жүйесін сынау сарыны, сондай-ақ шындыққа қол жеткізуде сол заманның көп
қабатты шекарасын ашуға ынталы ұмтылысы мен саясат пен заңнама саласының
ортақ заңдылықтарын ашып көрсетуі болуы да мүмкін. Егер қандай да бір
мақсатты ол сөзсіз ақтайтын құрал деп есептеген болса, онда бұл-көптеген
бытыраңқы князьдықтарды біріктірген біртұтас Италия мемлекетін құру болар
еді.
Макиавелли дұшпандармен күресудің екі тәсіліне: заңмен және күш
қолдану арқылы күресуге кеңес береді. Бірінші тәсілді ол табиғатынан заңды
басшылыққа алуға икемді адамға тән деп есептейді. Бірақ патша-бұл ерекше
адам. Ерекше дхармадан бастау алатын көне үнді аңыз-ертегісіндей, мемлекет
басшылары өздерінің қарапайым бодандарынан өзгеше болады, Макиавелли
қоғамның тұрмысын ұйымдастыратын және ол үшін жауапты болатын мемлекет
басшыларының ерекше құқықтарын, мәртебесін танитын.
Макиавеллидің ойынша, патша аңға тән болатын екінші тәсілді-заңдарды
шығару жеткіліксіз болған кезде, күш қолдану мен мәжбүрлеу шараларын
пайдалана алады. Осыдан келіп, ұлы флоренциялық билеуші өзінің бойына
табиғат пен адамның, сондай-ақ аңның қасиететрін дарыта алуға тиіс деп
кеңес береді.
Макиавелли орта ғасырлық саяси-құқықтық тап-таурындар мен
құндылықтардың тас-талқанын шығарушы болды, шынтуайтында Қайта өрлеу
дәуірінің саяси доктринасын жасап, саясат ғылымының бұдан кейінгі дамуына
орасан зор ықпал етті.
Макиавеллиді елдің бүкіл тарихындағы атақты италиялықтардың бірі деп
тегін есептемейді. Оның шабытқа толы шығармалары төрт жүз жыл өтсе де қызу
жақтаушылары, сондай-ақ оған қарсыластары бола тұра, өткір айтыстың
мәселесіне айналған.
Гуманист ойшылдардың шығармалары- ол болашақ дәуір үшін жинақтаған саяси
тәжірибе мен саяси даналықтың әмбебап ілімі. Оның адам мен әлеуметтік
топтардың мүдделері, әртүрлі саяси күштер мен мүдделердің күресі арқылы
саяси құбылыстардың табиғаты мен серпінін түсіндіру, оның саяси дамудың
ауық-ауық, тәртіп пен бей-берекетсіздік дәуірлерінің мезгіл-мезгіл ауысып
отыруын тануы; саясат саласын күрделі, сонымен бірге мезгілде кездейсоқ
және қоғамдық өмірдің ішінара адамға байланысты серпінді жүйесі мен
өзінің заңдылықтары әрекет ететін салыстырмалы дербес жүйесі сияқты
саясат саласын қарастыруға ұмтылысы; заңнаманың әлеуметтік мүдделердің
күрделі жүйесімен тығыз байланысын анықтау; нақты саясат пен мемлекеттік
режимнің орнығуы мен біртіндеп дамуы, билеушінің жеке өзінің қадір-
қасиеттері және т.б. мәнінде іс-жүзінде қолданылуы арасындағы көп
жоспарлы оңтайлы байланыстарды белгілеу сияқты саяси-құқықтыұ салаға
осындай көзқарасының сипаттары- жаңа заманның саяси ғылымының неғұрлым
күрделі құрылымдық – қызметтік мәністерінің негізіне алынды.
2 тақырып: Ағартушылық кезең тарихнамасының жалпы сипаттамасы
Сабақтың мақсаты: тақырып бойынша ұғымдарға аңықтамаларды және
ойшылардың еңбектерінің мазмұнын аңықтау
Тақырыпқа арналған сұрақтар:
1. Ағарту идеологияның пайда болуы, оның әлеуметік негіздері және мазмұны
2. Ағарту тарихнаманың жалпы сипаттамасы
3. Еуропа елдеріндегі ағарту ойларының таралуы
Философия және ағартушылыққа тарихи ойы – мынау ойлардың бүтін кешені
Философияда идеологияның білім беру замандары және тарихнаманың ,
ұйымдасқанның олардың ықпалын жасауы астында , негізгі ойлар бірнеше
белгілейді . Ең алдымен , олар үшін мінездемелі соңғы және жоғарғы беделде
сияқты рационализм үстемдік , ақылға сенім, ұмтылу ақылда құрылу .
Секуляризация абстракты тарихи процес жүру түсінулері, құдай түсінілуге
бастайды философиялық бас сияқты барлық заттардың, заңдылық сияқты әлем
дамуында , табиғатта және қоғамда барлық бағынышты, бірақ мыналар жанында
есептеледі, не анықталған құдай бұза алмайды оларға заңдар . Болат ақылы
көруі нүктесінен сыншыда душар болу және зерттеуге барлық тарих
проблемалары , соның ішінде және сұрақ дін туралы .
Замандары сонымен қатар тұрды дүние жүзілікті аламын Қайнарлардың терең
тарихилар көбірек ағарутушы ұлдары Ойшылар білім заманына бекітілді. аламын
– көру тарихи нүктесін және бірыңғай бүтін сияқты адамзатты анықтап қарады
, Көру элементтер - тарихи нүктелері сонымен қатар ойшылардың
көзқарастарында білім бірақ және мәдениет дамуына әр түрлі үлеспен және
өркениеттің . замандары болдыны аламын – олар жалпы Адам туралы әрқашан
сөйледі, Олар ақыл мерекесіне және алға басуға сенді адамзат туралы және
оның мақсаттарда бүтінде. – Мынамен байлаулы болатын және қалай нәтиже -
және алданулардың ақты жолымен, Барлық қоғамдық қатар жетіспеушіліктері
өткенде анықтап қаралды жолмен шындық түсінулері адамдардың мүмкін үлкен
санымен . аламын ойдың, экономикалық, әлеуметтік, саяси Жеке адамдардың
жиынтық ағартушылар тарихи құбылыстардың түсіндіруіне жақын келді бөлек
атомдар өзімен олар үшін қоғам ұсынды , Біріктіру фактісі өзі түсіндіру
үшін бұларды қоғамдық келісім - шарт теориясымен ең алдымен қоғамға
жекеленген жеке адамдардың алуан көңіл болуларға доспен дос кіреді және
қиыстырудың рационалистілер пайдаланды . Олар есептеді Идеалистік
ағартушылары қоғамдық көңіл болулардың түсінуіне жақын келді . , дұрыс
қоғамдық құрылғы мүмкін қол жеткен емес білімді ақты ой аламын томға , алға
емес нағыз қозғалушы күшімен және салыстырма тарихтер келеді кішкене
беттердің шеңбері басына , білім мынау биігінде тұратындардың маңызда ,
заман тарихи реалиялары қайтарды , қашан білімді аламын , рационализмы
қабылдады жіңішке дінге қарсы мінез - құлық сонымен қатарды аламын
ойларының әйгілі баяндауы түсіну үшін , францийда ойдың атмосфера білім
үшін әсіресе мінездемелі болатын . аламын ойларымен қызықты , Анаға дайын
батыстағы Европаға қоғам болды сонымен қатар ақсүйек бөлім және
дворяндықтың білімді аламын қана емес білім ақты ойлары салыстырма кең
жүрісті алды , Құрылған буржуазиялық зиялы батыс европалықтарды елдерде
қоғамдық пікір көрінді . аламын және шынында , қолайлы болдыны Бірақ
ғасырда білім салыстырма кішкене адамдардың тобына ақтыЕгер ғой -
өкілдерді білім замандары , Вольтер сияқты , және құдайды мақұлдады , олар
ұстанды - және басқы себепті сияқты құдайды мақұлдады , анау ғой уақыт
практикалық ал емес қандай тұрақты киліккен және күш Адам ерік анықтаушы .
аламын – көптеген ағартушылардың позиция Әйткенмен саяси істерінде және
олардың ашулы дінге қарсы көзқарастар болды . , көптеген ағартушылар толық
бастартымады томға ойла , халыққа арналған жүген сияқты дін керек емес ,
Вольтер құрал сияқты жөнге салудың оның мінез - құлықтың . , барлықтардың
оның антицерковныхі ұмтылуларда , бекітті анау ғой уақыт , емес , егер
құдайды болмады , оны керек ойлап шығарар еді , және емес жай халық
ақылды діндер лайық болмайды , есептей , қоғам тиісті әрқашан бөлінген
болу бай Дени Дидро және басқарушы және бейшара және басқарылатындарды .
емес ,, жазды , қарапайым халықтан Адам емес – Мінездемелі және бір
Вольтера баспа сөз сөйлеулерінен шаруалар туралы ең ақылсыз және жауыз
барлық адамдардан . : олар өз ұрғашыларыммен және малмен жұпыны үйлерде
өмір сүреді тілде сөйлейді ,- қала тұрғындарына оларда ойлар әліп , және
олар еңбекпен оларды айти алады ; бағына , өздерінің білмей ризалығына ,
адамға қауырсынмен құлақтың ар жағында – патшалық шенеунікке , олар жартыны
оған қайтарады ананы , өз бет терінде қаржы табады емес олар айқын
күндермен жиналады қандайда – біреу орналастыруда және іске асырады -
ырымдар онда , адамды тыңдай , киінгенді басқаша , немен олар , олар
жетілген түсінбейді ; олар кейде дабыл дыбыстарының астына өз жұпыны
үйлерін тастап кетеді , дайындар ұқсас өзіме өлтіруге жүру болмашы төлеудің
артынан , Сондай жабайы адамдар болады барлық Европаға олар үйлер жеңіл
табыс кіргізе алар еді . .
Ағартушылары . Рационалистілердің және - көптеген ойлары түсінді ,
бірақ тарихке көбірек зор ілтипат оларды айырды . Жалпыда тарихке жағымсыз
, жексұрын жатты , таза ойша пайымдау жолмен адамдық қоғам оқу мүмкін
есептей . Ағартушылар ғой есептеді , не адам зерттеу негізгі заты бар, және
тарихте саяси және философиялық насихатқа арналған материал табуға болады,
саяси әділетсіз сондықтан тарих зерттеуі болды . Ағартушылар сонымен қатар
- историчныларды болды – дін тарихында , мысалы , олар өрескелдіктің ,
ырымшылдықтардың және алдау ештеңе , басқа көрмеді , есептей , не барлық
мынау мүмкін түсінікті тек қана дәл осылай . Олар мифтарды түсіну және
түсінуге сонымен қатар бастартыды – анау ғой Вольтер , айтып бере туралы
көнелерді мифтарда айналулармен және тамашалармен, жазады , не мына
жағдайда өзінді адам сезеді , қалай үйде жындылардың немесе алаяқтардың
алдында , өте өрескел жұмыс істейді , және ең ақылсыздар – аналар , кім
мән табуды қалады бұларды мағынасыз ертегілерде және кім есі ауысуға ақыл
енгізуді қалады Тарихті ең алдымен ағартушылар мақұлдады мектепті сияқты
адамгершіліктің және саясатшылар . Ағартушыларда пікірде болды , не ,
дерексіз бірліктердің қатары маңызда өзімен халық ұсынады , тарих жүруінде
салыстырма аз алмастырады , және қайсылармен әркім айлалы әрекеттер
өндіруге болады , дәл осылай қалай мынау енжар көпшілік . Үстіңгі жағынан
саяси реформа сондықтан тиісті өткізілу , және салыстырмалы береке мына
жолмен халықтарға қамсыздандыруға болады . Мына негізде саяси идеология
қалыптасты білімді абсолютизмның . француз білім беру тарихшыларына
арналған Қытай мінездемелі болатын - дәріптеушілігі тіпті , қайда білімді
дана дара билеуші конфуциански ережелері сияқты білімді шенеуніктермен –
философтармен .
Тарихшылар – ағартушылар нақты материал кең тартуға ұмтылды , және де , ,
одан жоюға ұмтылды барлық кездейсоқ , бірақ оларды анау жетіспеушілікпен
болды , не олар бірде немесе қайнарлардың салыстырма аз санында өте кең
шығаруларды сала алды , өз жалпы ойлардың көркемдеуіне арналған фактілер
қарапайым теріп ала . Ағартушылар анау ғой уақыт төңкерді және зерттеу өз
бағдарламасын және тарих түсінулері . Сәйкес оған , фактілердің білімін
самоценно емес , рух , мінездер , тарихте негізгі халықтардың әдеттері
керек оқу . Шуваловуға хатта Вольтер ғылым даму сондай жоспарын ұсынды :
қазір білуді қалайды , қалай ұлт өсті , қандай заман басында оның елі болды
, туралы қайсыда сөйлеу жүреді және осы шақ қалай әскерділердің сан , ұлт
асырады және асырайды ана уақыттардан өсті , қандай оның саудасы және қалай
ол кеңейді , қандай өнерлер пайда болды самой елге және қандайлар сырттан
онымен кірме болатын және содан соң жетілдірілген қандай шамалау
мемлекеттік кірістерді болды өткенде және қазіргіде қалай теңіз күштерді
пайда болды және дамды ; қандай ақсүйектер аралық сандық арақатынас болды ,
қожа-молдамен және сопылармен және аралық олардын және диқандармен және д т
. .. мынау тарихи ғылыми зерттеулердің бүтін бағдарламасы . Бірінші
жоспарға сайып келгенде ағартушылар техниктерді зерттеуді итеріп шығарды,
экономиканың , мәдениет тарихтарын .
3. Францияда ағартушылық тарихнамасы
Ірі ойшымен білім беру замандары , қайсыда зерделі қойма типтік сызықтары
белгілі және мына дәуір негізгі ойларының , Вольтер болды ( мынау Франсуа
Мари Аруэ баспа бүркеншік аты (1694–1778). ол сот шенеунік ұлымен болды ,
ақын сияқты бастады – сықақшы және өз шығарма артынан Бастилиида болды ,
кейін ненің жөнелтілген болатын францийда . 1726–1729 гг . ол Англияда қан
тамырларының , не көзқарастардың оның дамуда үлкен роль ойнады . Ол саяси
қатар , ағылшын философиясын , Англияда дәл ғылымдар және ағылшын көркем
әдебиетті оқыды . Қайтару бойынша 1734 жылға францийға ол жариялады
философиялық хаттың Англия туралы , бірақ мынау шығару конфискеленген
болатын , ал Вольтеру Голландияда жасырынуға тура келді . Содан соң оның
шығармашылығына назар (1715–1774) ықылас білдірді , және Вольтер жазды
ізетті – монархистік тонда , сарай маңындағы ақын атақ және тарихнамашының
1746 жылға нәтижесінде алып , бірақ тағы да аударып кетті өзінді
молшылықсыз маркиздар сүйікті әйел ауласы жанында деп Помпадур ( Антуанетта
Жанна Пуассон (1721–1764). қан тамырларының Вольтер 1750 жылы жанында
пруссиялықты , Швейцарияда Ферней имениесі содан соң сатып алды . Вольтер
84 жылына өз өлім қарсаңында Парижға қайтыды және 1778 г . академия
директорымен белгіленген болатын.
Вольтера тарихи туындылары – ғасыры , тәжірибе мінездер туралы және
халықтардың рухінде және туралы негізгілерді - ұлы тарих оқиғаларында
дейін . Вольтер есептеді , не білімді абсолютизм саясаты , дара билеушімен
шығарып салынушы , елге мүмкін кез келген пайдалы , және оның ертіп әкелу
табыстарға экономикалық және саяси , дәл осылай көптеген сияқты білімді
басқарушы өгізінде бағыныңқы . Бірақ ғылымдардың гүлдеу дәрежесімен тек
қана адамдарды , замандар және басқарушыларды соттау соңыда Вольтер
өмірлері үлгінің үстінде кекетуге бастады және өнерлердің . Басқару саяси
түріне , ол есептеді , тіпті парықсыз , монархия мынау , республика , тек
күшті орталық өкімет беттететін болатын , және қарайты ол мәнсіз қолдарға
тигізбеді үшін немесе өрескел жауыздардың . Мемлекет мақсатымен тыныштық
қамтамасыз етуі келеді , мира , жақсы қаражаттықтың саясатшылар , әділ
соттың , және , нәтижесінде , ғылымдардың гүлденуінің және өнерлердің .
Қожа-молда және фанатиктік жиынды жүгенде қажетті сонымен қатар ұстау ,
және сондықтан мемлекетте керек веротерпимость дінилерді істерде ,
азаматтық соғыстарды басқаша мүмкін , заттық амандық қиратушылар , бірақ
мына атеистілер мемлекетте тиісті шыдамды болу , дәл осылай қалай сенім
сүйемелдеусіз көпшіліктермен болады – басқару. Тарихи шығармасы
аналитикалық Вольтерада үлгілерді көрінеді , жұмыстан бастай ғасыры ,
қайда ол оның басқаруына францийда тарихті жан-жақты мінездемі береді .
Мынау шығарма шықты екінің редакцияларда (1739 және 1753 жылдар ), және
екінші редакциялар Вольтер жазды , не емес болды білімдімен дара билеушімен
шын мәнінде . Ол адаммен дінге сенгенмен болатын және - және діни тұнжырау
елінде шақырды .
Вольтера ең ірі тарихи туындысында тәжірибе мінездер туралы және
халықтардың рухінде және туралы негізгілерді - ұлы тарих оқиғаларында дейін
Европа тарихі тек қана емес көз алдына келген , сонымен қатар Қытай тарих
, индийда , Персии , арабтардың . Толық емес баяндау қайнарлармен
жеткілікті нығай , көптеген дұрыс мәнде қарапайым құрылады . Вольтер
біреумен ғанамен Европа тарихіне шығыс ықпалын жасауы туралы біріншілердің
жазды , арабтардың үлгісінде әсіресе Тәуелділікте олардың саяси
көзқарастарымен осымен орайлас мына туындыда Вольтер тарихшылардың
құмарлығы туралы сонымен қатар көп жазды ананың , кімдердің назарлар олар
қайтарады , және публицистикамен көне және орта ғасыр тарихшылардың
еңбектері салыстырды .
Алғашқы тарих жарықтандыруында өзі мифтардан толық Вольтер құтылмады және
сынсыз түсінілген мәлімдеулердің және оның бәріне жанында рационализмда
жазады туралы қандай – анау альбиностардың нәсіліне , африкада жасайтынның
, сатиров бар болуы рұқсат етеді – полулюдей – полуживотных , болғандардың
әйелдердің қосылуынан маймылдармен және текелермен .
Адам көріну және қоғамның синхронды құбылыстар сияқты Вольтер анықтап
қарайды . Тіл ол талантты және дарын адамдар ойлап табумен - ең есептейді ,
оқытқандардың оған басқа адамдардың .
Мифтар, діни ұсынулар және ырымдар , оның пікірімен , әр түрлі
халықтарда үйлес себебі білімсіздіктен барлық жерде көрінеді және алдаудың
. Адамдарда Вольтер есептеді , бар болады ырықсыз сезім механиктар
және адамгершілік ырықсыз сезімі , қайсылар құдаймен адамда кепілге
берілген . Тарихте басқару бірінші түрінің Вольтер қоғамдары теократияны
есептеді . Ертедегі қоғамдардан ол ақылды қандай ең Қытайды белгіледі
себебі теократия онда жоқ болды . Вольтер еврей халығы қызмет тарихи
мағынасын сонымен қатар төмендетуге ұмтылды – өз дінге қарсы көзқарастардың
артынан . Вольтер есептеді , не ертедегі Грецияның ғылым дамуы саяси
бостандықпен түсініседі , бірақ мыналар жанында және ертедегі Грецияда ол
ақылға сыймайтын тауып алды , оның пікірімен , оқудың – ақылға қонбайтын ,
қараңғы философияны - Вольтер есептеді және - , не жорамал тереңдікті оған
қосып берді . Вольтер барлық ыңғайлы оқиғалары жанында христиандық сынайды
. Дін тегісі туралы және пайғамбарлықтар туралы сөйлей , ол сұрақпен
сұраулар қояды : кім пайғамбарлықтар ойлап тапты ?, Және жауап береді ,
не оларды ойлап тапты бірінші алаяқ , ақымақты кездесті . Вольтер
римдіктерінің атайды кішкентай қарақшылық халықпен , екі қасиетті айырды
– тонау және Отанға маххабат . басқа адамдарды тонауға білдірді
римдіктерге арналған Отан сүю , не ұрылардың рақымшылымен келеді және
қарақшылардың . Рим дінде адамгершіліктер сияқты Вольтер шыдамдылық және
намыс бостандығын белгілеп қояды . Жабайылар Римды жеңді себебі болды және
империя воинственнеесі анау дәуір , қашан ыдырату оны қамтыды , бөліммен
құрама қайсыны христиандық таратуы сонымен қатар болды , дәл осылай не
болмашылар туралы таластарды басқарылып жатқанда , қалай мынау Европаны
және африканы алып қалды Вольтеру , жабайыларды өзін таныстырды
.Тәуелділікте олардың саяси көзқарастарымен осымен орайлас мына туындыда
Вольтер тарихшылардың құмарлығы туралы сонымен қатар көп жазды ананың ,
кімдердің назарлар олар қайтарады , және публицистикамен көне және орта
ғасыр тарихшылардың еңбектері салыстырды . Алғашқы тарих жарықтандыруында
өзі мифтардан толық Вольтер құтылмады және сынсыз түсінілген мәлімдеулердің
және оның бәріне жанында рационализмда жазады туралы қандай – анау
альбиностардың нәсіліне , африкада жасайтынның , сатиров бар болуы рұқсат
етеді – полулюдей – полуживотных , болғандардың әйелдердің қосылуынан
маймылдармен және текелермен . Адам көріну және қоғамның синхронды
құбылыстар сияқты Вольтер анықтап қарайды . Тіл ол талантты және дарын
адамдар ойлап табумен - ең есептейді , оқытқандардың оған басқа адамдардың
. Мифтар , діни ұсынулар және ырымдар , оның пікірімен , әр түрлі
халықтарда үйлес себебі білімсіздіктен барлық жерде көрінеді және алдаудың
. Адамдарда, Вольтер есептеді , бар болады ырықсыз сезім механиктар
және адамгершілік ырықсыз сезімі , қайсылар құдаймен адамда кепілге
берілген . Тарихте басқару бірінші түрінің Вольтер қоғамдары теократияны
есептеді . Ертедегі қоғамдардан ол ақылды қандай ең Қытайды белгіледі
себебі теократия онда жоқ болды . Вольтер еврей халығы қызмет тарихи
мағынасын сонымен қатар төмендетуге ұмтылды – өз дінге қарсы көзқарастардың
артынан . Вольтер есептеді , не ертедегі Грецияның ғылым дамуы саяси
бостандықпен түсініседі , бірақ мыналар жанында және ертедегі Грецияда ол
ақылға сыймайтын тауып алды , оның пікірімен , оқудың – ақылға қонбайтын ,
қараңғы философияны - Вольтер есептеді және - , не жорамал тереңдікті оған
қосып берді . Вольтер барлық ыңғайлы оқиғалары жанында христиандық сынайды
. Дін тегісі туралы және пайғамбарлықтар туралы сөйлей , ол сұрақпен
сұраулар қояды : кім пайғамбарлықтар ойлап тапты ?, Және жауап береді ,
не оларды ойлап тапты бірінші алаяқ , ақымақты кездесті . Вольтер
римдіктерінің атайды кішкентай қарақшылық халықпен , екі қасиетті айырды
– тонау және Отанға маххабат . басқа адамдарды тонауға білдірді
римдіктерге арналған Отан сүю , не ұрылардың рақымшылымен келеді және
қарақшылардың . Рим дінде адамгершіліктер сияқты Вольтер шыдамдылық және
намыс бостандығын белгілеп қояды . Жабайылар Римды жеңді себебі болды және
империя воинственнеесі анау дәуір , қашан ыдырату оны қамтыды , бөліммен
құрама қайсыны христиандық таратуы сонымен қатар болды , дәл осылай не
болмашылар туралы таластарды басқарылып жатқанда , қалай мынау Европаны
және африканы алып қалды Вольтеру , жабайыларды өзін таныстырды .
Тарих бұтақ сияқты білімнің , тарихке теологиялық көзқарасты , қоғам
тарих очерк құрастырушысы оларға құлатуды есептейді тарихшыны сияқты
Вольтера негізгі зор еңбектерімен , Макиавелли жұмыстарынан және
Гвиччардини . Вольтер бастар есептеді дүние жүзілік – шіркеу және әулет
тарихті тек қана емес көру тарихи нүктелері , ұмтылу оқу , бірақ
экономикалық , саяси және мәдениеттілі тарихті сонымен қатар самом сөз кең
мәнінде . Қандайды – немесе зерттеуге жүйелі методологиялық жақын келудің
Вольтер тарихтері барлық ғой жасамады , сондықтан онда тарихке жақын келуде
сын бас және тарих зерттеуінде конструктивті жоспарлар нобайлардың
деңгейінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz