Шежіре

Мазмұны:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

1 .тарау Қадырғали Қосымұлы шежіресінің зерттелуі ... ... ... ... ... ... ..
1.1. Қосымұлы Қадырғалидің "Жами ат . Тауарих" еңбегінің алғаш зерттелуі ... ...
1.2. Қадырғали би Қосымұлы және ол өмір сүрген заман ... ... ... ... ... ... ..
1.3. "Жами ат .тауарих" еңбегінің жазылу дәстүрі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

2 .тарау "Жами ат . тауарих" шежіресінің тілі ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
2.1. Шежіре тілінің зерттелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2. Шежіре тілінің лексикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
а) Шежіре тілі лексикасындағы әлеуметтік саяси терминология ... ... ...
э) Әлеуметтік ұғымды туыстық атаулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
б) ПІежіре тілі лексиканың өзге тілдік қабаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3.Шежіре тіліндегі фразеологизмдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Кіріспе
Жұмыстың жалпы сипаттамасы.

Жалпы түркологияда, оның ішінде қазақ тіл білімінде әдеби тіл тарихының арнайы зерттеу обьектісі болғанына онша көп уақыт өте қойған жоқ.
Осы кезең ішінде бұл салада ғылыми негізде жазылып, жүйелі түрде баяндалған курстардан бастап қазақ тілі тарихының жеке проблемалары, белгілі бір кезеңдегі күй - қалпы туралы Н.Сауранбаев, І.Кеңесбаев, С.Аманжолов, М.Балақаевтардан бастап Т.Қордабаев, Ә.Құрымжанов, Р.Сыздық, С. Исаев, Ш.Сарыбаев, Қ.Өмірәлиев, Ғ.Қалиев, Б.Әбілқасымов т.б. ғалымдар өздерінің жүйелі зерттеу еңбектерімен елеулі үлес қосып отыр.
Орта ғасырлардағы түркі әдеби тілдерінің қазақ халқын құраған ру - тайпаларға да қатысты екендігін, кейінгі ғасырларда "шағатай тілі" деп аталған ортаазиялық түркіні қазақ қауымы да өз қажетіне жұмсай білгенін тіл мамандарының көпшілігі жалпы түрде айтқан болатын. Бұл жазба тіл іс - қағаздары мен эпистолярлық жанрға, тарихи шығармалардың бір үлгілері болып табылатын шежірелер жазуға, мұсылманша діни әдебиетке қызмет етті.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Соңғы жылдарда XVI-XVII ғасырлардан бастап XX ғасырдың алғашқы онжылдықтарына дейін қазақ халқының әлеуметтік-мәдени дүниесінде қолданылып келген жазба тіл дәстүрін "ескі жазба әдеби тіл" деп тануға болады деген де пікірлер айтыла бастады. Ескі өзбек (староузбексеий) ескі татар (старотатарский) жазба әдеби тіліне де арқау болған шағатай(ортаазиялық түркі) тілі ескі қазақ жазба әдеби тіліне де арқау болды. Бұл құбылыстың тарихи, әлеуметтік, мәдени негіздері де жоқ емес. Ең алдымен, қазақ қоғамында, әсіресе XVI ғасырлардан бастап жазба дүниелерді қажет ету фактісі болғандығы даусыз. Кейінгі ұрпақтарға өсиет ретінде ата бабалардың шежіресін тарату дәстүрі болған. Әсіресе, ру басы болып танылған "текті аталар" мен ел билеуші хан сұлтандардың арғы бергі ата - тегі туралы шежіре жазып қалдыру фактісін XVI ғасырда өмір сүрген жалайыр Қадырғали бидің "Жами ат - тауарих" атты шежіресі дәлелдейді. Сондықтан бұл шежіренің тарихы мен тілін зерттеу, оның әдеби тілімізді дамытудағы ролін айқындау, халық игілігіне айналдыру таңдаған тақырыбымыздың өзектілігін көрсетеді.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Орта ғасырлық түркі жазба мәдениеті үлгілерінің ерекше маңыздысы болып саналатын Қадырғали би Қосымұлының "Жами ат - тауарих" ("жылнамалар жинағы") атты шежіресінің тілін зерттеп, оның лексикалық және фразеологиялық ерекшеліктерін танытуда диплом жұмысымыздың негізгі мақсаты етіп ала отырып, сол мақсатқа жету барысында төмендегідей міндеттерді шешуді алға қойдық: Шежіренің деректік мәнін ашу мақсатында Қадырғали би еңбегінің зерттелуі туралы деректерге назар аудару;
- Қадырғали би және ол өмір сүрген кезеңнің шежіре жазылуына арқау болу негіздерін анықтау;
- Жинақтың жазылу дәстүрінің ерекшеліктеріне тоқталу;
- Жинақ тілін зерттеу барысында шежіре тілінің лексикалық ерекшеліктерін ашу мақсатында архайстік, көнетүркілік элементтерді анықтау;
- Жинақ лексикасының өзге тілдік қабаттарын анықтау;
- Жинақ тіліндегі фразеологизмдер ерекшеліктерін айқындау арқылы шежіресінің өзіндік тілдік шеберлігін анықтау.
Зерттеу әдісі. Тақырып ерекшелігіне қарай тіл тарихын танып білудің ең бір басты құрамы болып табылатын салыстырмалы тарих әдіспен қатар сипаттама әдісі қолданылды.
Зерттеудің дерек көздері. Негізгі теориялық, ғылыми еңбектерімен қатар Қадырғали Жалайридің " Жами ат-тауарихының " қазіргі графикаға көшірілген 1975 жылы Т. Қордабаев 1991 жылы Р. Сыздықова даярлаған нұсқалары пайдаланылды.

Пайдаланылған әдебиеттер.

1. Мусабаев Г. Современный казахский язык. А., 1959
2.Сүлейменов Б, Өсеров Н. Шежіре - халық мұрасы - "қазақ
әдебиеті", 1974, 15 февраль.
З.Марғұлан Ә. Күміс сандық құтысы - "қазақ әдебиеті" 1981, қаңтар
4.Вельяминов. Зернов В.В. Исследование о касимовских царях и
царевичах. 2. СПТ, 1864.
5.Хисматуллин X. Татар теле һэм әдебиеты. Қазан, 1959
б.Валиханов Ч.Ч. Собрание сочинении. Т. I. А., 1961.
Т.Дела Тайного приказа т22, кн.2, СПБ, 1908
8.Жунисбаев К. Қадырғали Джалайри // великие ученые средней
Азии и Казахстана. А., 1965.
9.Хисалиева З.А. Язык дастанов Кадыр - Ғали - бека. Авторем. Конд.
Диссерт. Уфа, 1980.
10.Бартальд В.В. Сочинении. М., 1963 т.5.
11.Материалы по истории казахских ханств в в XV-XVIII в.в. А.,
1969.
12.Сыздықова Р., М. Қойгеледиев. Қ. Қасымұлы және оның
жылнамалар жинағы. А., 1991.
13. Тоқтағұл Б.С. Түркі тілдеріндегі төрт түліктің жасына қатысты атаулардың этнашытвистикалық сипаты. Диссертация, 2005.
14. Владимирцов Б.Я. Обшественның строй монголов. А., 1934.
15. Қазақ совет энциклопедиясы. Т /. А., 1972
16. Усманов М.А. Татарские исторические истогники XVIIXVIII. В.в Казань. 1972
17. Масанов А. Очерк истории этнографического изучение казахского народа СССР А., 1966.
18. Ертедегі әдебиет нұсқалары А. 1967
19. Боровков А.К. Лексика среднеазиатское тефсира. М. 1963.
20. Залеман К.Г. Легенда про Хаким - Ата. Известия Иомп. А.Н. 1898
Т.Іхғ
21. Исаев С Қазақ әдеби тілінің тарихы. А. 1993.
22. Сыздықова P. Қазақ әдеби тілінің тарихы. А. 1996-2000.
23. Қордабаев Т. Томанов М. Тарихи громматика мәселелері А. 1975. 24.1. Кеңесбаев Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі. А. 1986.