Шылау

Кіріспе.
Шылау.
І Негізгі бөлім.
1. Шылау сөздер туралы түсінік.
2. Септеулік шылау.
3. Жалғаулық шылау.
4. Демеулік шылаулар.
5.Шылаулардың емілесі.
Қортынды.

Тілімізде толык лексикалық мағынасы жоқ, бірак сөз бен сөзді, сөйлем мен сөйлемді байланыстырып немесе сөзге косымша мән үстеп тұратын кемекші сөздер бар. Ондай көмекші сөздер шылаулар деп аталады. Мысалы: Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін, Жоқ-барды, ертегіні термек ушін. (А.) Жомарт қазіргісі мен келешегін салыстырып туір. (Г. Мүст.) Абай қажымай, жалықпай, ылги ғана ынтыгып тыңдайтын. (М. Ә.) Бүл мысалдардағы цшіп, мен, ғана деген сездердің толық мағынасы жоқ, бірақ сөйлемде олар өзі қатысты сөздерге қосымша мән үстеп, белгілі бір қызмет атқа-рып тұр. Бірінші сейлемде ушін шылауы ермек және (ертегіні) термек сездеріне мақсат мөнін үстеп, ол сөздерді жазбаймын сөзіне бағындыра (сабақтастыра) байланыстырып тұрса, екінші сөйлемде мен шылауы қазіргісі деген сөз бен келешегі деген создерді ыңғай-ластық мәнде бір-бірімен салыстыра байланыстырып, олар сейлемнің бірыңғай мүшесі екенін керсетіп тұр. Үшінші сөйлемде ғана шылауы ылғи деген мезгілдік мағынадағы сөзге шектілік, күшейткіш мән үстеп тұр.
Сөйтіп, шылаудың басқа сөз таптарынан мынадай айырмашылықтары бар.
1. Шылаудың толық лексикалық мағынасы болмайды.
2. Сәйлем ішінде шылау сөйлем мүшесі бола алмайды.
3. Шылаулар сөз бен сәзді не сөйлем мен сөйлемді байланыстырады және толық мағыналы сөздің жетегінде оған қосымша мән үстей қолданылады.
4. Шылаулар тұрленбейді.
Шылаулар - лексикалық мағынасынан айырылу нәтижесінде пайда болған сөздер.
Шылау сөздер білдіретін мәні мен сөйлемде атқаратын қызметіне карай септеулік шылау, жалғаулық шылау және демеулік шылау болып үшке бөлінеді.
Септеулік шылаулар белгілі бір септік тұлғадагы толык мағыналы сөздермен тіркесіп келіп, оған косымша (мезгілдік, мекендік, амалдық, себептік, мақсаттық, т. б. мән үстеп тұрады да, оны екінші сөзбен байланыстырады. Бүл тұргыдан келгенде септеулік шылаулар септік жалғауларының білдіретін мағынасы мен атқаратын кызметіне үқсайды. Септеулік шылаулар мыналар: үшін, сайын, туралы, арқылы, жайлы, сияқты, тәрізді, дейін, шейін, қарай, таман, бері, бурын, бірге, соң, кейін, т. б. Олар септеуліктер деп те аталады.
Септеулік шылаулар сөйлемде екі тұрлі кызмет атқарады.
Біріншісі - түбір белгілі бір септік (барыс, шығыс, көмектес) тұлғадағы зат есім, есімдік, заттанған сәздермен (сын есім, есімше, түйык етістік, т. б.) тіркесіп келіп, оларды екінші сөзге сабактастыра байланыстырады. Сөйтіп барып, мезгілдік, мекендік, амалдық, себептік, мақсаттык катынастағы сез тіркесін тудыруға дәнекер болады. М ы с а л ы : Мейрам әлдекімге телефон арқылы әмір етті. Ескі ақынша мал ушін тцрман зарлап. Басқалар бізден үлгі алсын деп жиналыс сайын қанша қақсадым. Жұмыстан кейін жалғыз ғана жан тыныс - осы. Мысалдағы арқылы септеулік шылауы телефон сөзін өмір етті дегенмен амалдық қатынаста, үшін септеулігі мал сөзін турман зарлап дегенмен мақсаттық қатынаста, сайын септеулігі жиналыс сөзін қақсадым етістігімен мезгілдік қатынаста, кейін шылауы жұмыстан сезін жан тыныс дегенмен мезгілдік қатынаста байланыстырып, сөз тіркестерін құрап тұр.