Зоогигиена. Мал шаруашылығы
Кіріспе
1 Зогигиена зертханасында студенттердің еңбек қауіпсіздігі техникасы бойынша нұсқаулық
2 Жануарларға арналған қоралардағы микроклиматты бақылау әдістері
2.1 Ауа температурасын анықтау
2.1.2 Мал қораларындағы ауа температурасын анықтауға арналған құралдар
2.2 Ауаның ылғалдылығын анықтау
2.3 Ауаның атмосфералық қысымын анықтау
2.4 Атмосфера мен мал қорасындағы ауа қозғалысының жылдамдығын анықтау
2.6 Қорадағы көмірқышқыл газын анықтау
2.7 Мал қора ауасындағы аммиак мөлшерін анықтау
2.8 Мал қора ауасындағы күкіртсутегі мөлшерін анықтау
2.9 УГ . 2 газ анализаторымен көмірқышқыл газының, аммиак пен күкіртсутегінің мөлшерін анықтау
1 Зогигиена зертханасында студенттердің еңбек қауіпсіздігі техникасы бойынша нұсқаулық
2 Жануарларға арналған қоралардағы микроклиматты бақылау әдістері
2.1 Ауа температурасын анықтау
2.1.2 Мал қораларындағы ауа температурасын анықтауға арналған құралдар
2.2 Ауаның ылғалдылығын анықтау
2.3 Ауаның атмосфералық қысымын анықтау
2.4 Атмосфера мен мал қорасындағы ауа қозғалысының жылдамдығын анықтау
2.6 Қорадағы көмірқышқыл газын анықтау
2.7 Мал қора ауасындағы аммиак мөлшерін анықтау
2.8 Мал қора ауасындағы күкіртсутегі мөлшерін анықтау
2.9 УГ . 2 газ анализаторымен көмірқышқыл газының, аммиак пен күкіртсутегінің мөлшерін анықтау
Зоогигиена — мал денсаулығын сақтауға бағытталған ғылым. Себебі оның атауы грек сөздерінен алынған: zoon — жануар және hygieinos — сау деген мағынаны білдіреді. Зоогигиена малдарға қоршаған орта жағдайы және тіршілік шарттарының әсерін зерттеп, оларды дұрыс күтіп бағу, азықтандыру, ұстау және пайдалану (эксплуатация) әдістерін жасап шығарады, жағымсыз факторларды жоюға және жағымды факторларды барынша қолдануға ұсыныс жасайды.
Ауыл шаруашылығы жануарларының денсаулығы — бұл ағзаның қоршаған ортамен тепе -теңдіктегі және қандай да болмасын патологиялық өзгеріссіз, яғни ағзаның құрылымы және қызметі бір біріне сай, реттеуші жүйелері ішкі ортаның тұрақтылығын (гомеостаз) сақтау қабілетіне ие болуымен сипатталатын ағзаның табиғи физиологиялық күй-жағдайы деп білеміз, міне сондықтан зоогигиенаны көбінесе практикалық физиология деп атайды.
Сыртқы немесе қоршаған орта — бұл жануарды қоршаған ауа, су, топырақ, азықтар мен ғимараттар. Қоршаған орта ағза үшін пластикалық (құрылыс), энергетикалық және ақпараттық материалын алу көзі болып табылады. Қоршаған орта мен ағзаның бірлігі олардың арасында үздіксіз өтетін зат және энергия алмасу үрдісімен нақтыланады.
Сыртқы орта факторлары ағзаға тікелей және жанама: тыныс алуға, қоректенуге, жылу реттелуіне әсерін тигізеді. Сондықтан сыртқы орта факторлары тірі ағза үшін патогенді болып табылуы мүмкін. Мысалға, ауаның төменгі температурасында және суық су ішкенде суық тиюі мүмкін; ауру туғызатын ағзалармен зарараланған ауа, су және азық жануарларда жұқпалы және инвазиялық ауруларды туғызуға жағдай жасайды; ауа, су және азықтың химиялық құрамының сәйкессіздігі зат алмасу бұзылуына, улануға душар етуі мүмкін.
Ауыл шаруашылығы жануарларының денсаулығы — бұл ағзаның қоршаған ортамен тепе -теңдіктегі және қандай да болмасын патологиялық өзгеріссіз, яғни ағзаның құрылымы және қызметі бір біріне сай, реттеуші жүйелері ішкі ортаның тұрақтылығын (гомеостаз) сақтау қабілетіне ие болуымен сипатталатын ағзаның табиғи физиологиялық күй-жағдайы деп білеміз, міне сондықтан зоогигиенаны көбінесе практикалық физиология деп атайды.
Сыртқы немесе қоршаған орта — бұл жануарды қоршаған ауа, су, топырақ, азықтар мен ғимараттар. Қоршаған орта ағза үшін пластикалық (құрылыс), энергетикалық және ақпараттық материалын алу көзі болып табылады. Қоршаған орта мен ағзаның бірлігі олардың арасында үздіксіз өтетін зат және энергия алмасу үрдісімен нақтыланады.
Сыртқы орта факторлары ағзаға тікелей және жанама: тыныс алуға, қоректенуге, жылу реттелуіне әсерін тигізеді. Сондықтан сыртқы орта факторлары тірі ағза үшін патогенді болып табылуы мүмкін. Мысалға, ауаның төменгі температурасында және суық су ішкенде суық тиюі мүмкін; ауру туғызатын ағзалармен зарараланған ауа, су және азық жануарларда жұқпалы және инвазиялық ауруларды туғызуға жағдай жасайды; ауа, су және азықтың химиялық құрамының сәйкессіздігі зат алмасу бұзылуына, улануға душар етуі мүмкін.
1 Аликаев В. А., Онегов А. П., Старов Т. К. Практикум по гигиене сельскохозяйственных животных. – М. : Госсельхозиздат, 1960. – 245 с.
2 Ануш З. Гигиена воды в животноводстве. – М. : Колос, 1979. – 187 с.
3 Бабов Д. М., Надворный Н. Н. Руководство к практическим занятиям по гигиене. – М. : Медицина, 1976. – 278 с.
4 Бессарабов Б. Ф. Ветеринарно-санитарные мероприятия по профилактике болезней птиц. – М. : Россельхозиздат, 1983. – 147 с.
7 Брандт Г. Проектирование животноводческих комплексов. – М. : Стройиздат, 1985. – 386 с.
8 Вагин Б. И., Прокофьев Г. И., Барсов Н. А. Технологическое оборудование звероводческих и кролиководческих ферм. – М. : Россельхозиздат, 1984. – 210 с.
9 Ветеринарно-санитарные и зоогигиенические проблемы промышленного животноводства / под ред. Г. К. Волкова и
В. С. Ярных. – М. : Колос, 1979. – 145 с.
10 Ветеринарно-санитарные правила для птицеводческих хозяйств и требования при их проектировании. – Л. : ВНИВИП, 1981.
11 Ветеринарное обслуживание животноводческих комплексов / под ред. Н. Ф.Хорошилова. – М. : Колос, 1976. – 320 с.
13 Волков Г. К., Гущин В. Н. Гигиена в промышленном овцеводстве. – М. : Россельхозиздат, 1980. – 180 с.
14 Волков Г. К. Гигиена крупного рогатого скота. – М. : Россельхозиздат, 1987. – 423 с.
15 Волотко И. И. Кормовой травматизм крупного рогатого скота. – М. : Агропромиздат, 1987. – 284 с.
16 Всяких А. С. Производство молока на промышленной основе. – М. : Колос, 1984. – 214 с.
18 Голосов И. М. Применение лучистой энергии в животноводстве и ветеринарии. – Л. : Лениздат, 1971. – 356 с.
19 Голиков А. Н. Адаптация сельскохозяйственных животных. – М. : Агропромиздат, 1985. – 142 с.
20 Данилова А. К., Найденский М. С., Шпиц И. С. и др. Гигиена промышленного производства яиц. – М. : Россельхозиздат, 1987.
– 236 с.
21 Докторова И. Н., Карпенко Н. М., Бабужина Р. И. Лабораторный практикум с методическими указаниями по зоогигиене с основами проектирования и строительства животноводческих объектов. – Ульяновск: Изд. СХИ, 1995. – 182 с.
23 Зайцев Ю. В., Промыслов В. Ф. Строительные конструкции. – М. : Стройиздат, 1985. – 402 с.
24 Закомырдин А. А. Ветеринарно-санитарные мероприятия в промышленном птицеводстве. – М. : Колос, 1981. – 358 с.
25 Зоогигиена и ветеринарная санитария в промышленном животноводстве / под ред. Г. К.Волкова. – М. : Колос, 1982. – 425 с.
26 Зоогигиенические нормативы для животноводческих объектов / под ред. Г. К.Волкова. – М. : Агропромиздат, 1986. – 166 с.
27 Испенков А. Е., Сапего И. П. Зоогигиенический и санитарный режим на фермах и комплексах. – Минск : Уроджай, 1984. – 318 с.
28 Карелин А. И. Гигиена промышленного свиноводства. – М. : Россельхозиздат, 1979. – 354 с.
29 Карелин А. И., Маравин Б. Л. Зоогигиенические основы проектирования, строительства и эксплуатации животноводческих объектов. – М. : Россельхозиздат, 1987. – 425 с.
30 Карташева В. М. Гигиена получения молока. – М. : Колос, 1980. – 305 с.
31 Кобозев В. И. Зоогигиена с основами ветеринарии: Учебн. Пособие. – Минск : Ураджай, 2001. – 360 с.
33 Ковалев Ю. Н. Основы технологического проектирования животноводческих ферм и комплексов. – М. : Россельхозиздат, 1980. – 340 с.
35 Комар А. Г. Строительные материалы. – М. : Высшая школа, 1983. – 284 с.
36 Красота В. Ф., Потокин В. П., Лебедев Ю. В. И др. Животноводство / 4-е изд., перераб. И доп. – М. : Агропромиздат, 1991. – 312 с.
37 Канаев А. И. Ветеринарная санитария в рыбоводстве. – М. : Агропромиздат, 1985. – 145 с.
38 Кузнецов А. Ф., Баланин В. И. Справочник по ветеринарной гигиене. – М. : Колос, 1982. – 411 с.
39 Кузнецов А. Ф. Гигиена кормления сельскохозяйственных животных. – Л. : Агропромиздат, 1989. – 222 с.
40 Кузнецов А. Ф., Демчук М. В., Карелин А. И. и др. Гигиена сельскохозяйственных животных : В 2 кн. – М. : Агропромиздат, 1992. – 280 с.
41 Кузнецов А. Ф., Найденский М. С. Шуканов А. А. и др. Гигиена животных. – М. : Колос, 2001. – 352 с.
42 Лебедев П. Т. Гигиена выращивания молодняка.– М. : Колос, 1965. – 174 с.
43 Мотесс Э. Э. Микроклимат животноводческих помещений. – М. : Колос, 1981. – 316 с.
44 Онегов А. П., Дударев Ю. И., Хабибулов М. А. Справочник по гигиене сельскохозяйственных животных. – М. : Россельхозиздат, 1984. – 418 с.
45 Онегов А. П., Храбустовский И. Ф., Черных В. И. Гигиена сельскохозяйственных животных. – М. : Колос, 1984. – 345 с.
46 Осмоловский М. С., Старков А. А., Шеруденко Ю. С. Животноводческие комплексы на промышленной основе. – М. : Стройиздат, 1984. – 368 с.
47 Плющенко С. И., Трофимов А. Ф. Содержание коров на фермах. – Минск, Ураджай, 1985. – 202 с.
48 Плященко С. И., Хохлова И. И. Микроклимат и продуктивность животных. – Л. : Колос, 1976.
49 Поляков А. А. Ветеринарная санитария. М. : Колос, 1979. – 355 с.
50 Помытко В. Н. Зоотехнические основы промышленного кролиководства. – М. : Россельхозиздат, 1984. – 356 с.
52 Руководство по ветеринарной санитарии / под ред. А. А.Полякова. – М. : Агропромиздат , 1986. – 176 с.
53 Сельскохозяйственные здания и сооружения / Д. Т.Топчий, В. А.Бондарь, О. Б.Кошлатый и др. – М. : Агропромиздат, 1985.
– 436 с.
54 Семенюта А. Т. Гигиена содержания крупного рогатого скота. – М. : Колос, 1972. – 386 с.
55 Соловьев Ф. А. Гигиена сельскохозяйственных животных. – Л. : Лениздат, 1969. – 264 с.
57 Справочник по ветеринарной санитарии / под ред.
В. Я.Шаблия. – Киев : Урожай, 1987. – 408 с.
58 Торпаков Ф. Г. Гигиена содержания свиней. – М. : Колос, 1969. – 188 с.
59 Ходанович Б. В. Строительное дело – М. :Агропромиздат, 1985. – 384 с.
60 Храбустовский И. Ф., Демчук М. В., Онегов А. П. Практикум по зоогигиене. – М. : Колос, 1984. – 162 с.
61 Юрков В. М. Микроклимат животноводческих ферм и комплексов. – М. : Россельхозиздат, 1985. – 242 с.
62 Юрков В. М. Влияние света на резистентность и продуктивность животных. – М. : Росагропромиздат, 1991. – 126 с.
2 Ануш З. Гигиена воды в животноводстве. – М. : Колос, 1979. – 187 с.
3 Бабов Д. М., Надворный Н. Н. Руководство к практическим занятиям по гигиене. – М. : Медицина, 1976. – 278 с.
4 Бессарабов Б. Ф. Ветеринарно-санитарные мероприятия по профилактике болезней птиц. – М. : Россельхозиздат, 1983. – 147 с.
7 Брандт Г. Проектирование животноводческих комплексов. – М. : Стройиздат, 1985. – 386 с.
8 Вагин Б. И., Прокофьев Г. И., Барсов Н. А. Технологическое оборудование звероводческих и кролиководческих ферм. – М. : Россельхозиздат, 1984. – 210 с.
9 Ветеринарно-санитарные и зоогигиенические проблемы промышленного животноводства / под ред. Г. К. Волкова и
В. С. Ярных. – М. : Колос, 1979. – 145 с.
10 Ветеринарно-санитарные правила для птицеводческих хозяйств и требования при их проектировании. – Л. : ВНИВИП, 1981.
11 Ветеринарное обслуживание животноводческих комплексов / под ред. Н. Ф.Хорошилова. – М. : Колос, 1976. – 320 с.
13 Волков Г. К., Гущин В. Н. Гигиена в промышленном овцеводстве. – М. : Россельхозиздат, 1980. – 180 с.
14 Волков Г. К. Гигиена крупного рогатого скота. – М. : Россельхозиздат, 1987. – 423 с.
15 Волотко И. И. Кормовой травматизм крупного рогатого скота. – М. : Агропромиздат, 1987. – 284 с.
16 Всяких А. С. Производство молока на промышленной основе. – М. : Колос, 1984. – 214 с.
18 Голосов И. М. Применение лучистой энергии в животноводстве и ветеринарии. – Л. : Лениздат, 1971. – 356 с.
19 Голиков А. Н. Адаптация сельскохозяйственных животных. – М. : Агропромиздат, 1985. – 142 с.
20 Данилова А. К., Найденский М. С., Шпиц И. С. и др. Гигиена промышленного производства яиц. – М. : Россельхозиздат, 1987.
– 236 с.
21 Докторова И. Н., Карпенко Н. М., Бабужина Р. И. Лабораторный практикум с методическими указаниями по зоогигиене с основами проектирования и строительства животноводческих объектов. – Ульяновск: Изд. СХИ, 1995. – 182 с.
23 Зайцев Ю. В., Промыслов В. Ф. Строительные конструкции. – М. : Стройиздат, 1985. – 402 с.
24 Закомырдин А. А. Ветеринарно-санитарные мероприятия в промышленном птицеводстве. – М. : Колос, 1981. – 358 с.
25 Зоогигиена и ветеринарная санитария в промышленном животноводстве / под ред. Г. К.Волкова. – М. : Колос, 1982. – 425 с.
26 Зоогигиенические нормативы для животноводческих объектов / под ред. Г. К.Волкова. – М. : Агропромиздат, 1986. – 166 с.
27 Испенков А. Е., Сапего И. П. Зоогигиенический и санитарный режим на фермах и комплексах. – Минск : Уроджай, 1984. – 318 с.
28 Карелин А. И. Гигиена промышленного свиноводства. – М. : Россельхозиздат, 1979. – 354 с.
29 Карелин А. И., Маравин Б. Л. Зоогигиенические основы проектирования, строительства и эксплуатации животноводческих объектов. – М. : Россельхозиздат, 1987. – 425 с.
30 Карташева В. М. Гигиена получения молока. – М. : Колос, 1980. – 305 с.
31 Кобозев В. И. Зоогигиена с основами ветеринарии: Учебн. Пособие. – Минск : Ураджай, 2001. – 360 с.
33 Ковалев Ю. Н. Основы технологического проектирования животноводческих ферм и комплексов. – М. : Россельхозиздат, 1980. – 340 с.
35 Комар А. Г. Строительные материалы. – М. : Высшая школа, 1983. – 284 с.
36 Красота В. Ф., Потокин В. П., Лебедев Ю. В. И др. Животноводство / 4-е изд., перераб. И доп. – М. : Агропромиздат, 1991. – 312 с.
37 Канаев А. И. Ветеринарная санитария в рыбоводстве. – М. : Агропромиздат, 1985. – 145 с.
38 Кузнецов А. Ф., Баланин В. И. Справочник по ветеринарной гигиене. – М. : Колос, 1982. – 411 с.
39 Кузнецов А. Ф. Гигиена кормления сельскохозяйственных животных. – Л. : Агропромиздат, 1989. – 222 с.
40 Кузнецов А. Ф., Демчук М. В., Карелин А. И. и др. Гигиена сельскохозяйственных животных : В 2 кн. – М. : Агропромиздат, 1992. – 280 с.
41 Кузнецов А. Ф., Найденский М. С. Шуканов А. А. и др. Гигиена животных. – М. : Колос, 2001. – 352 с.
42 Лебедев П. Т. Гигиена выращивания молодняка.– М. : Колос, 1965. – 174 с.
43 Мотесс Э. Э. Микроклимат животноводческих помещений. – М. : Колос, 1981. – 316 с.
44 Онегов А. П., Дударев Ю. И., Хабибулов М. А. Справочник по гигиене сельскохозяйственных животных. – М. : Россельхозиздат, 1984. – 418 с.
45 Онегов А. П., Храбустовский И. Ф., Черных В. И. Гигиена сельскохозяйственных животных. – М. : Колос, 1984. – 345 с.
46 Осмоловский М. С., Старков А. А., Шеруденко Ю. С. Животноводческие комплексы на промышленной основе. – М. : Стройиздат, 1984. – 368 с.
47 Плющенко С. И., Трофимов А. Ф. Содержание коров на фермах. – Минск, Ураджай, 1985. – 202 с.
48 Плященко С. И., Хохлова И. И. Микроклимат и продуктивность животных. – Л. : Колос, 1976.
49 Поляков А. А. Ветеринарная санитария. М. : Колос, 1979. – 355 с.
50 Помытко В. Н. Зоотехнические основы промышленного кролиководства. – М. : Россельхозиздат, 1984. – 356 с.
52 Руководство по ветеринарной санитарии / под ред. А. А.Полякова. – М. : Агропромиздат , 1986. – 176 с.
53 Сельскохозяйственные здания и сооружения / Д. Т.Топчий, В. А.Бондарь, О. Б.Кошлатый и др. – М. : Агропромиздат, 1985.
– 436 с.
54 Семенюта А. Т. Гигиена содержания крупного рогатого скота. – М. : Колос, 1972. – 386 с.
55 Соловьев Ф. А. Гигиена сельскохозяйственных животных. – Л. : Лениздат, 1969. – 264 с.
57 Справочник по ветеринарной санитарии / под ред.
В. Я.Шаблия. – Киев : Урожай, 1987. – 408 с.
58 Торпаков Ф. Г. Гигиена содержания свиней. – М. : Колос, 1969. – 188 с.
59 Ходанович Б. В. Строительное дело – М. :Агропромиздат, 1985. – 384 с.
60 Храбустовский И. Ф., Демчук М. В., Онегов А. П. Практикум по зоогигиене. – М. : Колос, 1984. – 162 с.
61 Юрков В. М. Микроклимат животноводческих ферм и комплексов. – М. : Россельхозиздат, 1985. – 242 с.
62 Юрков В. М. Влияние света на резистентность и продуктивность животных. – М. : Росагропромиздат, 1991. – 126 с.
Кіріспе
Зоогигиена — мал денсаулығын сақтауға бағытталған ғылым. Себебі оның
атауы грек сөздерінен алынған: zoon — жануар және hygieinos — сау деген
мағынаны білдіреді. Зоогигиена малдарға қоршаған орта жағдайы және
тіршілік шарттарының әсерін зерттеп, оларды дұрыс күтіп бағу, азықтандыру,
ұстау және пайдалану (эксплуатация) әдістерін жасап шығарады, жағымсыз
факторларды жоюға және жағымды факторларды барынша қолдануға ұсыныс
жасайды.
Ауыл шаруашылығы жануарларының денсаулығы — бұл ағзаның қоршаған
ортамен тепе -теңдіктегі және қандай да болмасын патологиялық өзгеріссіз,
яғни ағзаның құрылымы және қызметі бір біріне сай, реттеуші жүйелері ішкі
ортаның тұрақтылығын (гомеостаз) сақтау қабілетіне ие болуымен
сипатталатын ағзаның табиғи физиологиялық күй-жағдайы деп білеміз, міне
сондықтан зоогигиенаны көбінесе практикалық физиология деп атайды.
Сыртқы немесе қоршаған орта — бұл жануарды қоршаған ауа, су, топырақ,
азықтар мен ғимараттар. Қоршаған орта ағза үшін пластикалық (құрылыс),
энергетикалық және ақпараттық материалын алу көзі болып табылады. Қоршаған
орта мен ағзаның бірлігі олардың арасында үздіксіз өтетін зат және энергия
алмасу үрдісімен нақтыланады.
Сыртқы орта факторлары ағзаға тікелей және жанама: тыныс алуға,
қоректенуге, жылу реттелуіне әсерін тигізеді. Сондықтан сыртқы орта
факторлары тірі ағза үшін патогенді болып табылуы мүмкін. Мысалға, ауаның
төменгі температурасында және суық су ішкенде суық тиюі мүмкін; ауру
туғызатын ағзалармен зарараланған ауа, су және азық жануарларда жұқпалы
және инвазиялық ауруларды туғызуға жағдай жасайды; ауа, су және азықтың
химиялық құрамының сәйкессіздігі зат алмасу бұзылуына, улануға душар етуі
мүмкін.
Зоогигиенаны мал ағзасы мен қоршаған ортаның өзара байланыс
заңдылықтарын зерттейтін ғылым ретінде профилактикалық ветеринария деп те
санауға болады. Себебі гигиеналық мәліметтердің негізінде жұқпалы,
паразитарлық және жұқпайтын аурулардан жалпы сауықтыру профилактикалық және
көптеген ветеринариялық күрес шараларын жасап шығарады. Зоогигиенаның
талаптарын сақтау адам мен жануарларға ортақ жұқпалы аурулардың алдын алуға
мүмкіндік береді.
Зоогигиена биология, физиология, микробиология, зоотехния,
ветеринария, механизация, ауыл шаруашылығы өндірісінің экономикасы сияқты
негізгі және қолданбалы ғылымдармен тығыз байланысты.
Қазіргі кезде ірі өндірістік кешен, ұсақ фермалар, жеке шаруа
қожалықтары жағдайларында зоогигиеналық, ветеринариялық -санитариялық
ережелер мен малдарды азықтандыруға, ұстауға және аурулардың алдын алуға
көп көңіл бөлінуде. Бұл малдардың денсаулығын сақтап қана қоймай, олардың
өнімділігі мен өсімталдығын арттырады.
Назарларыңызға ұсынылып отырған практикумда ауаға, суға, топыраққа,
азыққа қойылатын ветеринариялық-санитариялық талаптар туралы мәліметтер мен
олардың құрамындағы өзгерістерді анықтау әдістері келтірілген. Оқу
құралында 12 сурет, 48 кесте бар. 050208 — Зоотехния мамандығында оқитын
студенттерге арналған. Бұл оқу құралын сонымен қатар, практикалық
зоотехниктер, малдәрігерлері, жеке шаруа қожалары, жеке мал ұстаушылар,
фермерлер де қолдана алады.
1 Зогигиена зертханасында студенттердің еңбек қауіпсіздігі техникасы
бойынша нұсқаулық
1.1 Студент зертхана қондырғысына ұқыпты қарауға міндетті.
1.2 Зертханада әрбір студентке тұрақты жұмыс орыны бекітіледі.
Оқытушының рұқсатынсыз бір орыннан екінші жұмыс орынына ауысуға, сондай ақ
зертхана қондырғысын жылжытуға болмайды.
1.3 Зертханада студенттер халат киюі қажет.
1.4 Студенттерге үстел мен аралықтарды жеке заттарымен үйіп тастауға
тиым салынады, жұмыс орынындағы реттілікті сақтау қажет.
1.5 Жұмыс істеп тұрған электр құралдарын, қайнап жатқан сұйықтықтарды,
реактив құйылған ашық ыдысты қараусыз қалдырмау қажет, реактив қосылған
сұйықтарды канализацияға құюға тиым салынады, күкірт қышқылы ертіндісін
даярлағанда күкірті қышқылын суға құю керек, керісінше жасауға болмайды.
1.6 Реактивтерді аудиториядан шығаруға, оқытушының рұқсатынсыз оларды
араластырып, тәжірибе жасауға болмайды.
1.7 Өткір иісті реактивтермен жұмысты тек сорғыш шкафта, күйдіргіш
реактивтермен жұмысты ыдысқа еңкеймей, қыздырылатын материалмен жұмысты
қызуға төзімді заттарды қолданып, қызған сұйық төгіліп қалмау үшін олардың
саңылауын өзінен және қатар жұмыс атқарып жатқан басқа студенттерден аулақ
ұстап жүргізу қажет.
1.8 Шыны ыдысты, кескіш құралдарды, электр қондырғыларын қолданғанда
жарақаттануды болдырмау үшін сақтану қажет.
1.9 Берілген тақырыпқа қатысты емес заттарды алмау, жұмыс істегеннен
кейін қолды жуу сияқты жеке бас гигиенасы мен жалпы мәдениет ережелерін
сақтау керек.
1.10 Жарақат алынса; күйік шалса; теріге, көзге, ауызға реактивтер
тиген жағдайда пайда болған қауіп түріне байланысты алғашқы медициналық
көмек беру және басқа да әрекеттер жасау үшін бірден оқытушыға хабарлау
қажет.
1.11 Сабақ аяқталғанда жұмыс орынын бастапқы ретке келтіру керек.
2 Жануарларға арналған қоралардағы микроклиматты бақылау әдістері
Мал қораларының микроклиматы деп жануарларға арналған белгілі бір жеке
орынның климатын айтады.
Микроклиматтың аса маңызды көрсеткіштері – температура, ылғалдылық,
ауа қозғалысы жылдамдығы, атмосфералық қысым, жарық, шу, көмірқышқыл
газының, аммиак пен күкіртсутегінің концентрациясы, ауадағы шаң мен
микроағзалар мөлшері болып табылады.
Микроклимат жағдайын көзбен және құралдар арқылы жүргізу қажет. Құрал
қолданып жүргізілетін әдіс микроклиматты жүйелі зерттеуді үлкен дәлдікпен
жүргізуге мүмкіндік береді. Микроклиматтың кейбір көрсеткіштерінің жағдайын
бақылауды үнемі және қажетті талаптарды қатаң сақтап жүргізу керек.
2.1 Ауа температурасын анықтау
Жұмыстың мақсаты:
1) жануарлар ағзасына температураның әсерін зерттеу;
2) мал қораларында ауа температурасын өлшеу құралдарының құрылысымен
және жұмыс істеу ретімен танысу;
3) мал қораларындағы ауа температурасын бақылау әдістерін меңгеру.
2.1.1 Ауа температурасын анықтау
Ауа температурасы Цельсий градусымен өлшенеді. 1 Цельсий градусы (оС)
судың қайнау (100 оС) және қату (0 оС) нүктелері арасындағы температуралық
шкаланың жүзден бір бөлігіне тең. Мәні бойынша Цельсий градусы Кельвин (К)
градусына – температураны өлшеудің қазіргі бірлігіне тең. СИ жүйесі бойынша
0 оС – 273,15 К, ал 100 оС – 373,15 К тең.
Фаренгейт бойынша шкала градусын Цельсий градусына айналдыру үшін
келесі формулаларды қолданады:
F = 95 · C + 32
С = 59 · (F - 32)
2.1.2 Мал қораларындағы ауа температурасын анықтауға арналған құралдар
Қоралар мен сырттағы ауа температурасын анықтау үшін сынапты, спирттік
және электрлі термометрлерді қолданады.
Сынапты термометрлер кең тараған, олардың дәлдігі өте жоғары және –35
тен 375оС аралығындағы температураны өлшеуге болады. Спирттік
термометрлердің дәлдігі төменірек, бірақ сынапты термометрлермен анықтауға
мүмкін болмайтын (сынап –37,4оС температурада қатып қалады) –70оС дейінгі
төменгі температураларды өлшеуге мүмкіндік береді.
Кез-келген уақыт аралығында барынша жоғары және ең төмен температураны
тіркеу үшін арнайы минимальды, максимальды және аралас максимальды-
минимальды термометрлер болады.
Максимальды термометрлер (сынапты) бақылау кезеңінде ауаның
максимальды температурасын көрсетеді.
Сынапты максимальды термометрлер резервуардың капиллярға өтетін
жерінде тарылады. Температура жоғарылауы кезінде сынап кеңейе отырып
капиллярмен жылжиды. Ал егер температура төмендесе сынап бағанасы
капиллярда қалады, өйткені тарылған жердегі кедергіні жеңе алмайды.
Сынапты резервуарға қайтару үшін термометрді қолданар алдында қатты
сілкиді.
Минимальды термометр (спиртті) бақылау кезеңіндегі минимальды
температураны көрсетеді. Бұл термометрдің резервуарын ауамен шектесу
ауданын үлкейту үшін шаңышқы түрінде істейді. Термометр капилляры
саңылауында шыны штифтик – көрсеткіш болады, оны температура өлшеуді бастар
алдында спирттің жоғарғы деңгейіне апарып қояды. Спирт, температура
жоғарылауы кезінде кеңейіп, орнында қалатын көрсеткіш жанынан еркін өтеді.
Температура төмендегенде спирт сығылады да, үстіңгі тартылысқа байланысты,
көрсеткішті өзімен ілестіріп әкетеді. Сондықтан көрсеткіштің жоғарғы ұшы
әрқашан минимальды температураны бекітеді.
Аралас максимальды минимальды термометр мал қораларындағы температура
ауытқуларын өлшеу үшін қолданылады. Термометр екі жағы иілген түтік түрінде
болады, оның оң жақ ұшы шар тәрізді кеңейген, ал сол жағы цилиндр тәрізді
болады.
Түтіктің ортаңғы (төменгі) бөлігі сынаппен, сол жақ тізесі – спиртпен,
ал оң жақ тізесі спиртпен шар тәрізді кеңейген жерінің ортасына дейін ғана
толтырылған. Бұл кеңейген жерінің екінші жартысында спирт буы болады. Екі
тізесінде де сынапты менискілерінің үстінде болаттан жасалған қылшықты
көрсеткіштері болады. Температураны өлшер алдында екі көрсеткішті де
магниттің көмегімен сынап бағанасының менискілеріне олардың төменгі ұштары
сынапқа тиіп тұратындай етіп жақындатады.
Температура төмендегенде сол жақ тізедегі спирт кеңейеді, сынап
бағанасына күш түсіре отырып, оны түтіктің оң жақ тізесінде жылжытады.
Бірмезгілде температура көрсеткіші де жоғары жылжиды. Температура
төмендегенде және спирт пен сынаптың теріс жылжуы барысында көрсеткіш
қылшықтары үйкелуі нәтижесінде орынында қалады да максимальды температураны
көрсетеді. Мұнда сол жақ тізедегі сынап бағанасы көтеріліп, көрсеткішті
итереді, сонда ол бақылау кезеңіне минимальды температураны көрсетеді.
Тегіс беттердегі (қабырға, еден және т.б.) температураны өлшеу үшін
бетпен жанасу ауданын ұлғайтатын резервуарлары тегіс, спираль тәрізді
иірілген термометрлерді қолданады. Ыңғайлы болу үшін термометр шкаласы
спираль жазығына 90о бұрышта орналасқан. Термометр көрсеткішіне қораның ауа
температурасының әсерін болдырмау үшін оның спиралін мауыт немесе тығыннан
жасалған дөңгелекпен қорғайды. Бұл термометрді қабырғадағы немесе едендегі
өлшеу нүктесіне канифольді балауыздан жасалған жапсырмамен бекітеді.
Электротермометрлер қорадағы ауаның, қоршау конструкцияларының
(қабырға, төбе, еден), төсеніш, т.с.с температурасын өлшеу үшін
қолданылады. Құралдардың жұмыс істеу принципі микротермисторлардың ауаның
аздаған ауытқуларында кедергіні өзгертуіне негізделген. Олар әртүрлі типті
болады: 1) ЭТП-М, ТЭМП-60, АМ-2М, ЭВМ-2 электротермометрлері қорадағы ауа
температурасын, беттер мен қоршаулар, т.б. температурасын өлшеуге
арналған.; 2) ЭА-2М электротермоанемометрі температураны, ауа қозғалысы
жылдамдығы мен ауа ағындарының бағытын өлшейді.
Кез-келген уақыт аралығында (тәулік, апта) ауа температурасын тіркеу
үшін термографтарды қолданады.
Термограф температуралық көрсеткіштен, биметаллды тақтадан, берілу
механизмінен, қауырсынды тілден, сағаттық механизмді барабан мен корпустан
тұрады.
Термографтың жұмыс істеу принципі биметалл тақтаның ауа
температурасына байланысты қисығын өзгерту қасиетіне негізделген. Биметалл
тақтаның бүгілуінің өзгеруі берілу механизмі арқылы арнайы сиямен қайықша
тәрізді толтырылған қауырсынды тілшеге беріледі, ол өз кезегінде көтеріліп-
түсіп, барабанның айналмалы таспасына температуралық қисықты
(термограмманы) сызады. Термограф таспасы көлденеңінен апталарға, күндер
мен сағаттарға, ал тігінен - 30о до +40оС аралығындағы температура
көрсеткіштеріне бөлінген.
Сурет 1 – М-16А типті термограф.
1 – корпусы; 2 – корреляциялық бұранда; 3 – биметалл тақта
(температура көрсеткіші); 4 – қауырсынды тілше; 5 – сағаттық механизмді
және диаграммалық таспалы барабан.
2.1.3 Температураны өлшеу ережелері:
1) қорадағы ауа температурасын тәулігіне үш рет (таңертең, кешке және
түсте) дәл бір уақытта үш нүктеде (қораның ортасы мен диагональ бойынша
екі бұрышында) ұзынша қабырғалардан 3м және шеттерден 0,8-1,0 м қашықтықта
өлшейді. Тігінен жануарлардың жату, тұру және малшылардың бойының
деңгейінде:
а) сиыр қораларында – еденнен 0,5 - 1,2м және төбеден 0,6м;
б) шошқа және сиыр қораларында – еденнен 0,3 - 0,7м және төбеден 0,6м;
в) құс қораларында: еденде ұстағанда – еденнен 0,2 – 1,5 м және
төбеден 0,6; торда ұстағанда – өлшеу нүктелерін батарея арасындағы жолда
төменгі, ортаңғы және жоғарғы қабат клеткалары аймағында таңдайды.
2) термометр немесе термографты тікелей күн сәулесі түспейтіндей,
жылыту қондырғылары мен құралдарынан жылу, терезе мен желдету каналдарынан
суық келмейтіндей етіп орналастыру қажет, термографты жануарлардан оқшау
ұстайды.
3) әрбір нүктеде температураны өлшеу ұзақтығы термометрді орнатқаннан
бастап, 10-15 мин кем болмауы керек.
1-кесте – Зерттеу нәтижелерін жазу
Қора______________________________ __
Зерттеу аймақтары Температура, оС
еденнен 0,5 м биіктікте
еденнен 1,2 м биіктікте
төбеден 0,6 м арақашықтықта
Орташа температура
2.2 Ауаның ылғалдылығын анықтау
Жұмыстың мақсаты:
1) ауа ылғалдылығының жануар ағзасына әсерін зерттеу және негізгі
гигрометриялық өлшемдерді анықтау.
2) мал қорасы ауасының ылғалдылығын анықтауға арналған құралдардың
жұмыс істеу принциптерімен және құрылысымен танысу.
3) ауа ылғалдылығын өлшеу әдістемесін меңгеру.
2.2.1 Ауа ылғалдылығын өлшеуге арналған құралдар
Ауа ылғалдылығын анықтау үшін: гигрометрлер, психрометрлер және
гигрографтарды қолданады. Қылды және металл гигрометрлер; психрометрлері
Август (статикалық) және Ассман (аспирациялық); гигрографтар тәуліктік және
апталық болады.
Ауаның ылғалдылығы оның температурасы сияқты, қораның дәл сондай
нүктелерінде тәулігіне үш рет анықталады.
Ауаның ылғалдылығы үнемі өзгереді және әртүрлі өлшемдер немесе
гигрометриялық көрсеткіштермен сипатталады.
Абсолюттік ылғалдылық (е) – берілген температурада бір м3ауадағы су
буының мөлшері (г) немесе серпімділігі.
Максимальды ылғалдылық (Е) - берілген температурада бір м3 ауадағы су
буының шекті серпімділігі немесе максимальды мөлшері (г).
Салыстырмалы ылғалдылық (R) – пайызбен берілген абсолюттік
ылғалдылықтың максимальды ылғалдылыққа қатынасы:
R = e E · 100
Қанығу тапшылығы (Д) - берілген температурадағы максимальды және
абсолютты ылғалдылықтың арасындағы айырмашылық:
Д = Е – е
Шық нүктесі (Т) - ауадағы су булары қанығып, сұйық күйге ауысатын
температура (суық беттерде ылғалдың шық түрінде шоғырлануы).
Құралдар: Ауаның салыстырмалы ылғалдылығын анықтау үшін гигрометрді –
жұмысы эфирде майсыздандырылған адам шашының салыстырмалы ылғалдылық
артқанда ұзарып, төмендегенде қысқару қабілетіне негізделген құралдар.
Салыстырмалы ылғалдылықты өлшегенде гигрометрді тігінен орналастырып,
есепті тілшенің көрсеткіштері бойынша (%) орнатқаннан 3-4 сағат кейін
немесе үнемі қолданғанда 20-30 минуттан кейін жүргізеді.
Ауаның абсолюттік ылғалдылығын психрометрлермен анықтайды. Әртүрлі
температураларда ауаны қанықтыратын су буының серпімділік кестесінің
көмегімен, арнайы формула бойынша салыстырмалы ылғалдылықты, қанығу
тапшылығын және шық нүктесін анықтайды.
Августтың статикалық психрометрі бір штативке бекітілген бір-бірінен 4-
5 см қашықтықта орналасқан бірдей екі термометрден тұрады.
Термометрлердің бірінің резервуары (ылғалды) кішкентай матаның
кесегімен оралған, орауыш соңы ширақ жіппен байланып, иілген шыны түтік -
пробирканың кеңейген ұшына салынған. Түтікті тазартылған (дистильденген)
сумен толтырады. Капиллярлылығына байланысты, материал үнемі суланады да,
термометр түйіршігінен су тұрақты буланып отырады. Бұл булану жылдамдығына
пропорционалды жылу жоғалтуды туғызады. Ауа неғұрылым құрғақ болса, булану
соғұрылым қарқынды жүреді. Осыған орай, дымқыл термометрде құрғақ
термометрмен салыстырғанда температура көрсеткіші төмен болады. Екі
термометрдің көрсеткіштерінің айырымашылығы есептеу негізіне алынады.
Өндірістік жағдайда ауаның салыстырмалы ылғалдылығын арнайы
психрометрлік кестелер бойынша бағдарлап анықтауға болады.
Ауаның абсолютті ылғалдылығын Август психрометрінің (статикалық)
құрғақ және дымқыл термометрлерінің көрсеткіштері бойынша келесі формуламен
есептейді:
А = Е – α · ( Т1 – Т2 ) · В
мұнда А – ауаның абсолютті ылғалдылығы, г м 3 ; Е – дымқыл
термометрдің көрсеткіші бойынша ауаның максимальды ылғалдылығы; α – ауа
қозғалысы жылдамдығына тәуелді психрометрлік коэффициент; Т1 – құрғақ
термометр бойынша температура, оС; Т2 – дымқыл термометр бойынша
температура, оС; В – анықтау кезіндегі барометрлік қысым, мм. сын. бағ.
2-кесте – Психрометрлік коэффициенттер
Ауа
қозғалысының Коэффициент Ескерту
жылдамдығы,
мс
Егер, ылғалдылықты анықтау қораның
0,13 0,0013 қозғалыссыз ауасында жүргізілсе
(жабық желдету жүйесінде, сырттан
күшті жел тұрмаса).
Егер анықтау кәдімгі шарттарда ауаның
0,2 0,0011 әлсіз қозғалысында жүрсе (желдету
жүйесі ашық).
Ылғалдылық егер қорада ауаның
0,4-0,5 0,0009 қозғалысы аса байқаламаса (әлсіз
желдің өті) немесе сыртқы ауада жел
болмаған жағдайда анықталады.
Егер қорада құрал маңында ауаның
0,8 0,0008 жасанды қозғалысы пайда болса. Сыртқы
ауаның ылғалдылығын анықтауда – әзер
байқалатын жел тұрса.
Егер ылғалдылықты анықтау сыртқы
2,0 0,00074 ауада ауаның қоңыржай қозғалысында
(әлсіз жел).
Ассманның аспирациялық психрометрі резервуарлары жылу радиациясынан
қорғау үшін екі металл гильзамен, сондай ақ жақтауларының жылу
өткізгіштіктен сақтау үшін талшықты қабаттамамен қапталған бірдей екі
термометрден тұрады. Гильзалар жоғарғы ұшында шағын аспирациялық желдеткіші
бар ортақ түтікке өтеді. Желдеткіш кілтпен оталатын серіппе арқылы
қозғалысқа келтіріледі және қалпақшамен жабылады. Желдеткіш жұмыс істегенде
ауа гильза арқылы төменнен ортақ ауа өткізгішке тұрақты 4 мс жылдамдықпен
сорылады.
Дәлдігі 0,10 С болатын құрғақ және дымқыл термометрлердің көрсеткішін
10-15 минуттан кейін есепке алады. Психрометр термометрлерінің көрсеткішін
жазда өлшеу басталысымен 4-5 минуттан, ал қыста 15 минуттан кейін жазады.
Ассман психрометрі анықтаған абсолютті ылғалдылық келесі формула
бойынша есептейді:
А = Е – 0,5 · ( Т1 – Т2 ) · В755
мұнда 0,5 – тұрақты психрометрлік коэффициент; 755 – орташа
барометрлік қысым (мм. сынап бағанасы).
Абсолютті ылғалдылықты анықтағаннан кейін салыстырмалы ылғалдылықты
анықтауды (R) ертеректе келтірілген формула бойынша жүргізіледі. Қосымша
есептеулерсіз ауаның салыстырмалы ылғалдылығы туралы тәуліктік және апталық
деректерді тікелей гигрографтар көмегімен арнайы диаграммалық таспада алуға
болады. Гигрографтың жұмыс істеу принципі арфалық жүйеде майсыздандырылған
шаш шоғының ауа ылғалдылығының артуы немесе төмендеуіне байланысты
ұзындығын өзгерту қасиетіне негізделген.
Шаш шоғы ұзындығының өзгеруі берілуі механизмі арқылы арнайы сиямен
қайықша тәрізді толтырылған қауырсынды тілшеге беріледі, ол өз кезегінде
көтеріліп-түсіп, барабанның айналмалы таспасына гигрограмманы сызады.
Гигрограф таспасы көлденеңінен апталарға, күндер мен сағаттарға, ал тігінен
0 %- дан 100 % аралығындағы салыстырмалы ылғалдылық көрсеткіштеріне
бөлінген.
Сурет 2 – Психрометрлер.
А – Август (статикалық); б – Ассман (динамикалық)
3-кесте – Ылғалдылықты зерттеу нәтижелерін жазу
Қора______________________________
Зерттеу аймақтары Термометр Ылғалдылық Шық
көрсеткіштері нүктес
і
0С
абсолюмаксимсалықанығ
тті альді,стыру
гм3 гм3 малытапшы
, лығы,
% гм3
құрғақдымқыл
еденнен 0,5 м
биіктікте
еденнен 1,2 м
биіктікте
төбеден 0,6 м
арақашықтықта
Орташа ылғалдылық
Сурет 3 – МВ-18 гигрометрі
1 – жүру бұрандасын ауыстыруға арналған гайка; 2 – жүру бұрандасы; 3 –
майсыздандырылған шаш; 4 – жиек; 5 – шкала; 6 – тілі
Сурет 4 – М-21А типті гигрограф
1 – корпус; 2 – майсыздандырылған шаш шоғы (ылғалдылық көрсеткіші); 3
– түзету бұрандасы; 4 – қауырсыны бар тіл;
5 – сағаттық механизмді және диаграммалы таспалы барабан.
2.3 Ауаның атмосфералық қысымын анықтау
Жұмыстың мақсаты:
1) атмосфералық қысымның жануар ағзасына әсерін зерттеу.
2) мал қорасы ауасының атмосфералық қысымын өлшеуге арналған
құралдардың жұмыс істеу принциптерімен және құрылысымен танысу.
3) мал қорасы ауасының атмосфералық қысымын бақылау әдістемесін
меңгеру.
Жер шарын қоршап тұрған ауаның белгілі бір салмағы бар: теңіз
деңгейіндегі 1л ауа 1,294 г болады. Ауаға берілетін қысым атмосфералық
қысым деп аталады. Жер үстіндегі ауа теңіз деңгейіндегі оның бетінің әрбір
сантиметріне салмағы 1 кг (1029,8 г) асатын жүк түсіретін шамада қысым
түсіреді.
Атмосфералық қысым бұл қысымды теңгеретін сынап бағанасы биіктігімен
өлшенеді. Қалыпты қысым деп 760 мм сынап бағанасы немесе бар бірлігі
есептеу қабылданған. Бір бар 750,06 мм сынап бағанасы қысымға сай болады.
Бар 1000 миммбарға бөлінеді (мбар). Осыдан 1 мбар 0,75 мм сынап бағанасына,
1 мм сынап бағанасы қысым 1,33 мбарға тең. Соңғы кезде қысым паскаль
бірлігімен (Па) өлшенеді. Паскаль – бір ньютон (бір ньютон – бұл, 1 кг
салмақты денеге 1мс2 жылдамдық беруші күш), күшпен туғызылатын және 1 м2
аудан бетіне біркелкі таралған қысым. Бір гектопаскаль 100 паскальға немесе
133,322 мм сынап бағанасына тең, ал қалыпты қысым 760 мм сынап бағанасы
1013 гектопаскальға сәйкес.
Құралдар: Атмосфералық қысымды сынапты сифонды барометрлермен және
металл барометрлер-анероидтармен өлшейді.
Сынапты сифонды барометр – өте дәл құрал, бірақ абайлап ұстауды және
орын ауыстыруды қажет етеді. Сондықтан оны зертханалық зерттеулерде және
анероид барометрлерді тексеру барысында қолданады.
Барометр-анероид (БАММ) портативті құрал болып табылады және
гигиеналық зерттеу кеңінен қолданылады. Бұл құралдың маңызды бөлігі іші
қуыс жұқа қабырғалы гофралы түпті және қақпақты металл қорап немесе таға
тәрізді иілген жұқа қабырғалы тегіс түтік болып табылады.
Қорап немесе түтіктің ішінде сиретілген ауа (50-60 мм сынап бағанасы)
болады. Атмсофералық қысымның ауытқуы нәтижесінде қорап қабырғалары қысылып
немесе томпаяды, ал түтік ұштары бүгіліп, жазылады. Бұл өзгерістер тетіктер
жүйесі арқылы миллиметрлік немесе жарты-миллиметрлік бөліктерге бөлінген
циферблат бойынша жылжып тұрған тілшеге беріледі. Барометр-анероидтың
көрсеткіштері берілу тетіктеріндегі үйкелуді болдырмау үшін сәл ғана
саусақпен шынысынан ұрғаннан кейін жазады.
Барометр-анероидты жабық қапта көлденеңінен сақтайды.
Сурет 5 – Барометр-анероид
Барографты атмосфералық қысым өзгерістерін ұзақ бақылау және жазып алу
үшін қолданады. Барографтың негізгі бөлігі сиретілген ауа толған ауа
қысымының өзгеруін қабылдайтын жұқа қабырғалы металл қорапша болып
табылады. Қорап көлемінің өзгеруі тетіктер жүйесі арқылы термографтағы
сияқты барабанның бөліктенген таспасына тәулік немесе аптаға атмосфералық
қысымның ауытқуы қисығын сызатын жазғыш тілшеге беріледі.
Сурет 6 – Барограф
Бірмезгілде температураны, салыстырмалы ылғалдылық пен атмосфералық
қысымды өлшеу үшін әмбебеп баротермогигрометрді қолданады.
Құралдармен жұмыс істеу ережесі. Атмосфералық қысымды анықтағанда
сифонды барометрді тек қана метеостанцияларда басқа барометрлердің жұмыс
істеу дәлдігін тексеру үшін қолданады.
Барометор-анероид қорада белгілі бір орынға орнатылады. Жұмыс істеу
бөлігі ауытқулары құрал тілшесіне берілетін ауасыз металл қорап болып
табылады. Атмосфералық қысым тәулік бойына өзгеріп отырады, сондықтан құрал
көрсеткішін жазып алуды бірнеше рет жүргізеді.
Барограф барометр-анероид принципімен жұмыс істейді, бірақ
атмосфералық қысымның өзгерістерінің көрсеткіштері барабан таспасына
жазылады. Құралды жұмыс күйіне орнатар алдында, барографты бұранда арқылы
оталдырады, барабанға таспаны бекітеді, тілшені атмосфералық қысым
деңгейіне апарады (барометр-анероид көрсеткіші бойынша). Құралды орнатар
кезінде тілшені құрғамайтын глицерин сиямен толтырады. Апта немесе тәулік
өткенде құрал таспасының көрсеткішін жазып алады.
2.4 Атмосфера мен мал қорасындағы ауа қозғалысының жылдамдығын
анықтау
Жұмыстың мақсаты:
1) ауаның қозғалыс жылдамдығының жануар ағзасына әсерін зерттеу
2) ауаның қозғалыс жылдамдығын өлшеуге арналған құралдардың жұмыс
істеу принциптерімен және құрылысымен танысу.
3) мал қораларындағы ауаның қозғалыс жылдамдығын бақылау әдістемесін
меңгеру.
Мал қораларындағы ауаның қозғалыс жылдамдығын тігінен температура мен
ауа ылғалдылығын өлшеу аймақтарында анықтайды. Ауаның қозғалыс жылдамдығы
секундтағы метрмен (мс) белгіленеді және АСО-3 типті табақшалы және
қанатты динамикалық және статикалық анемометрлермен, сондай ақ цилиндрлі
және шартәрізді резервуарлы кататермометрлермен өлшенеді.
Анемометрлер динамикалық және статикалық болады. Бірінші ауаның
қозғалыс жылдамдығын айналым саны бойынша, ал екінші –тақта немесе шардың
ауытқуы бойынша анықтайды.
Ауаның қозғалыс жылдамдығын өлшер алдында құрал тілінің көрсеткішін
жазып алады да, тілшесі тежелген құралды зерттеу орынына орналастырып,
анемометрді 1-2 минут құрғақ жүріске салады, содан кейін есептеуішті
қосып, уақытты белгілейді. 100 секунд өте салысымен есептегішті өшіріп,
тілше көрсеткішін жазып алады. Айырманы 100 ге бөледі де ауа қозғалысы
жылдамдығын табады (мс).
Анемометрлермен ауаның үлкен қозғалыс жылдамдығын өлшейді, ал 0,5 мс
төмен жылдамдықтарды кататермометрмен өлшейді. Кататермометрмен сондай ақ
1см2. милликалориямен белгіленетін ауаның салқындатқыш күшін анықтайды.
Кататермометр – градуировкасы 35 тен 380 болатын ерекше құрылысты
спирттік термометрден тұратын құрал. Әрбір кататермометрдің 38 ден 350
салқындағанда құрал резервуарының 1см2 бетінен жоғалатын жылу мөлшерін
(милликалорияда) көрсететін жеке факторы (F) болады.
2.4.1 Қорадағы ауа қозғалысы жылдамдығын зерттеу реті:
1) кататермометр резервуарын 65 – 670 қыздырылған суға салады да,
кеңейген спирт жоғарғы цилиндрлік кеңейген жерінің үштен бірін немесе
жартысын толтырғанша тосады. Осыдан кейін құралды судан алып, резервуарды
орамалмен құрғақтап сүртіп, зерттеу нүктесіне қозғалмайтындай етіп
орналастырады.
2) құралдың 38 ден 350 салқындау уақытын секундпен анықтайды.
3) бақыланатын нүктедегі ауа температурасын тіркейді.
4) зерттеу нүктесінің 1 см2 -де секундына құралдың жылу жоғалтуын
көрсететін “Н” катаиндексін:
H = F сек (а)
және “Q” - кататермометрдің орташа температурасы мен зерттеу
нүктесіндегі ауа температурасы арасындағы айырмашылықты анықтайды:
Q = (( 38 + 35) 2 ) – T = 36,5 – T
Сурет 7 – Анемометрлер:
А – МС-13 типті табақшалы; Б – қанатты қол анемометрі.
Сурет 8 – Кататермометрлер:
А – цилиндрлі; Б – шартәрізді
5) кататермометр көрсеткіштері бойынша ауаның қозғалыс жылдамдығын
формула бойынша:
V = ((HQ – 0,20) 0,40)2
1 мс төмен ауаның қозғалыс жылдамдығында;
V = ((HQ – 0,20) 0,47)2
1 мс көп ауаның қозғалыс жылдамдығында есептейді.
мұнда: V - ауаның қозғалыс жылдамдығы, мс; H - катаиндекс; Q -
кататермометрдің орташа температурасы (36,5о) мен зерттеу нүктесіндегі ауа
температурасы (То) арасындағы айырмашылық; 0,20; 0,40; 0,47 – эмпирикалық
коэффициенттер.
4-кесте – Шар тәрізді кататермометр бойынша ауаның қозғалыс
жылдамдығын есептеу
HQ Жылдамдық, мс HQ
То а F H Q
0,5 м биіктікте
1,2 м биіктікте
Төбеден 0,6 м
Орташа
2.5 Мал қораларындағы табиғи және жасанды жарықтандыруды анықтау.
Инфрақызыл және ультракүлгін сәулелендірудің жасанды көздері
Жұмыстың мақсаты:
1) жануарлар ағзасына жарықтың әсерін зерттеу.
2) жарықты анықтау және есептеудің қолда бар әдістерімен танысу.
3) осы мақсатқа қолданылатын құралдардың жұмыс істеу принципін және
құрылысын меңгеру.
Күн радиациясының барлық сәулелерінің (көзге көрінетін, инфрақызыл
және ультракүлгін) биологиялық әсері бар және белгілі бір шекте жануар
ағзасының физиологиялық функцияларына біршама жағымды әсер етеді.
Сондықтан, мал және құс қораларының нормаланған жарықтануы жануарлардың
денсаулығын, жоғары өнімділігін және көбеюге қабілеттілігін сақтаудағы
маңызды фактор болып табылады.
Күн радиациясы – климаттың маңызды факторы және ауа – райы өзгеруінің
негізгі себебі, өйткені атмосферада жүретін әртүрлі құбылыстар күннен
алынатын жылу энергиясымен байланысты болады. Сәулелі энергия квант немесе
фотон деп аталатын жеке бөлшектер түрінде шығарылады. Жарық толқындарының
ұзындығын микрометр (мкм), нанометр (нм) және ангстреммен (Ао) өлшейді.
Мал қораларындағы табиғи және жасанды жарықтандыруды екі: геометриялық
және жарықтық – техникалық әдіспен анықталады.
Табиғи жарықтандыруды анықтаудың геометриялық әдісі (жарық
коэффициенті - СК) терезелердің шыныланған бетінің қора еденінің ауданына
қатынасымен табылады.
Жарықтандыруды нормалау және бақылаудың бұл әдісі қарапайым, бірақ дәл
емес, себебі бірдей жарық коэфициентінің өзінде де қораның әртүрлі
бөліктерінде жарықтандырудың бірдей дәрежесі қамтамасыз етілмейді, сондай
ақ көптеген маңызды сәттер есепке алынбайды: жергілікті жердің жарықтық
климаты, төбеден шағылысқан жарық, терезелердің жарық түсетін жаққа
бағдарлануы, қарама қарсы қоралар мен жарықтың көлеңкелейтін әсері,
ғимараттың конструктивтік ерекшеліктері.
Табиғи жарықтандырудың сапасының қосымша көрсеткіші жарық ағынының
түсу бұрышы мен саңылау бұрышы болып табылады.
Түсу бұрышы (α) өлшеу нүктесінен шығатын екі сызықпен түзіледі. Бір
сызық терезе жақтауының шыныланған бөлігінің жоғарғы шетіне барады,
екіншісі көлденең сызық. Түсу бұрышының ең аз рұқсат етілетін өлшемі 27о.
Түсу бұрышын анықтау үшін бақылау нүктесінен терезеге дейінгі аралық
пен осы сызықтың қиылысу нүктесінен терезе жақтауының шыныланған бөлігінің
жоғарғы шетіне дейінгі аралығын өлшейді (яғни екі катет). Түсу бұрышын
катеттері белгілі тікбұрышты үшбұрыштың құрылым транспортирімен және табиғи
тригонометриялық көлемдер кестесімен есептеуге болады (кесте 6).
Қарама қарсы орналасқан катеттің жанама катетке қатынасы бойынша түсу
бұрышы тангенсін табады. Содан кейін кесте бойынша бұрыштың мәнін табады.
6-кесте – Табиғи тригонометриялық көлемдер
tg α α tg α α tg α α
0 0 0,30 17 1,00 45
0,01 1 0,36 20 1,15 49
0,03 2 0,44 24 1,39 53
0,05 3 0,50 27 1,60 58
0,08 5 0,58 30 2,05 64
0,12 7 0,65 33 2,47 68
0,18 10 0,70 35 3,07 72
0,25 14 0,80 39 4,01 76
5,67 80
Мысалы: Жұмыс орынынан терезеге дейінгі қашықтық 3,2 м. Бұл сызықтың
тереземен қиылысу нүктесінен шыныланған бөлігінің жоғарғы шетіне дейінгі
аралық – 1,6 м. Бұрыш тангенсы 1,6 3,2 = 0,5, бұл 27о түсу бұрышы мәніне
сәйкес.
Саңылау бұрышы (β) өлшеу нүктесінен терезенің шыныланған бөлімінің
жоғарғы жағына шығатын сызықпен және ғимарат сыртында орналасқан
көлеңкелейтін заттың жоғарғы нүктесіне баратын сызықпен түзіледі. Саңылау
бұрышы мөлшері 5о кем емес болуы тиісті.
Саңылау бұрышын анықтау үшін өлшеу нүктесінен көлденеңі бойынша
терезеге дейін және көлеңкелейтін заттың (cd) жоғарғы нүктесіне бағытталған
жоғарғы сызықпен қиылысу нүктесіне дейінгі терезе биіктігін табады. Содан
соң dac бұрышы мөлшерін анықтайды. Саңылау бұрышы bac және dac бұрыштарының
айырымдарына тең.
Мысалы: Жұмыс орынынан терезеге дейін аралық 2 м, көлеңкелейтін заттың
жоғарғы нүктесіне бағытталған жоғарғы сызықпен қиылысу нүктесіне дейінгі
терезе биіктігі, 1,4 м. Түсу бұрышы 39о тең. dac бұрышының тангенсі 1,42,0
= 0,7 болады, ол 35обұрышты құрайды. Саңылау бұрышының мәні (bad) 39о – 35о
= 4о болады.
Жарықтық–техникалық әдіс – жарық күшін, қораның жарықтануы мен сыртқы
жарықтың қарқындылығын фотометр немесе люксметр құралдарының көмегімен
өлшеуге қажет.
Табиғи жарықтану коэффициенті деп қора ішіндегі көлденең жарықтанудың
(Ев), бірмезгілдегі ашық аспан астындағы жарықтануға (Ен) көлденең
аудандағы қатынасын айтады.
КЕО = ЕвЕн · 100%
мұнда: Ев – қора ішіндегі жарықтану, лк; Ен – қора сыртындағы
жарықтану, лк.
Жарық күші 1 люмен жарық ағынымен 1 м2 беттің жарықтануын
сипаттайтын люкспен (лк) анықтайды. Люмен жарық ағыны 5305 ондаған миллиард
шаршы метр ауданды платинаның қату температурасындағы қара дене шығаратын
абсолютті толық сәулеленумен сипатталады.
Объективті люксметр Ю-117 өзара иілгіш сыммен байланысқан, люкспен
градуирленген шкаласы әртүрлі тығыздықтағы жарық сүзгілері немесе кедергі
шунттарынан, жарыққа сезімтал селен фотоэлементінен, тілшелі
гальванометрден тұрады. Гальванометрдің 50 бөлікке бөлінген жарықты
өлшеудің үш диапазонымен берілген айналы шкаласы бар (лк): 0-25, 0-100,0-
500. Жарықтанудың күшті қарқындылығында (500 лк жоғары) фотоэлемент
корпусына күңгірт жарықжұтқыштарды кигізеді, олар шектерді 100 есеге, яғни
50000 лк дейін арттырады. Жарықжұтқышты қолданғанда сандық көлемді 100–ге
көбейтеді.
ЛД люминесцентті шамды қорадағы жасанды жарықты өлшегенде люксметрдің
көрсеткішін 0,9 түзету коэффициентіне, ал ЛБ шамды қорада –1,15
коэффициентіне, ал кәдімгі қыздыру шамдарында–0,8 коэффициентіне көбейту
қажет.
Сурет 9 – Люксметр
Жарықтануды өлшеу ережесі: Құралды зерттелетін бетке көлденең
орналастырады. Фотоэлементті гальванометрмен қосып, жарық сәулелерінің
артық әсерінен бұзылуын болдырмау үшін қысқа мерзімге ашады. Гальванометр
тілінің шкаладан асып кетуі жағдайында жарық сүзгілерін қолданады немесе
өлшеу шегін ауыстырғыштың қалпын өзгертеді. Тілдің ауытқу бұрышы және шкала
бөлінуілері бойынша жарықтану қарқынын люкспен анықтайды. Өлшеуді
аяқтағаннан кейін, фотоэлементті гальванометрден ажыратып, жарық
өткізбейтін тақташамен қалқалайды.
Жарықтануды өлшеуді тәулігіне үш рет (10, 13 және 16 сағатта) далада
және қорада жануарлар орналасқан жерде (мал тұратын орынның немесе
станоктардың әрбір қатарында және қора ортасында), еденде және еденнен 0,5-
1,6 м биіктікте жүргізеді. Құсты торда ұстағанда – азық астауларында
батареялардың сыртқы, ортаңғы және жоғарғы қабаттары деңгейінде өлшейді.
2.5.1 Жасанды жарықты өлшеу
Жасанды жарықты анықтау үшін қорадағы шамдар санын есептеп, олардың
ваттпен берілген жалпы қуатын анықтайды. Бұл көлемді қора ауданына (м2)
бөледі де, 1 м2 –қа ватт бойынша үлес қуатын табады (Втм2). Содан кейін
шамдардың үлес қуатын люкстер санын көрсететін, 1 Втм2 үлес қуаты сәйкес
келетін коэффициентке (е) көбейтеді де, нәтижесінде люкспен берілген
жарықтануды алады.
7-кесте – Втм2 люкске айналдыруға арналған коэффициент мәні
Шамдар қуаты, Желідегі 220 вольт кернеудегі коэффициент мәні
ватт
қыздыру шамдары люминесцентті шамдар
100 дейін 2,0 6,5
100–ден жоғары 2,5 8,0
8-кесте – Жарықтануды зерттеу нәтижелерін жазу
Көрсеткіштер Зерттеу аймағы
Жарық коэффициенті, СК, 1Х
Түсу бұрышы
Саңылау бұрышы
Табиғи жарықтану коэффициенті, КЕО, %
Жасанды жарықтану коэффициенті, Втм2
2.5.2 ИҚ және УК сәулелердің жасанды көздері
Жаңа туған төлдерді өсіргенде, әсіресе өндірістік мал шаруашылығы
жағдайында қысқы байлап ұстау кезеңінде, оларды ұстау орынында локальды
температуралық тәртіпті сақтап тұрудың маңызы зор. Бұл мақсат үшін
инфрақызыл сәулелердің жасанды көздерін қолданады (кесте 9). Жаңа туған
төлдердің бейімделу–қорғаныс реактивтілігін белсендіру және стимулдеуші
әсерді қамтамасыз ету үшін, ИҚ–сәулелермен қыздыру тәртібі үзілісті болуы
керек.
Бұзауларды сәулелендіргенде алғашқы бес күнде шамдарды еденнен 135-145
см, содан кейін 150-170 см биіктікке іледі. Екі жеке көршілес торға бір шам
қою ұсынылады, ал бұзауларды топтап өсіргенде– 4 м2 еден ауданында бір шам
қойылады. Бұзауларды тәулік бойы 10-15 күндік жасқа жеткенше келесі
тәртіппен: 1 сағат қыздыру және 0,5 сағат үзіліспен қыздырады.
Аналық шошқалар ұсталынатын қорада торайларды демалу бокстарында– екі
көршілес боксқа бір инфрақызыл шам қойып қыздырады. Сәулелендіргішті
еденнен 50-70 см биіктікте іледі де, торайлар өскен сайын 100 см
биіктетеді. Торайларды тәулік бойы 1,5 сағат қыздыру және 0,5 сағат үзіліс
тәртібімен 26-45 тәулік бойы қыздырады.
Қозыларды туғаннан кейінгі алғашқы үш күнде тәулігіне 20 сағатқа
дейін, ал кейінгі күндері 10 сағатқа дейін қыздырады, мұнда шамдарды әрбір
3 сағат сайын бір сағат ұзақтықта өшіріп отырады.
Инфрақызыл сәулелендірудің қарқындылығы минутына 0,3-0,5 калсм2
аспауы қажет. Шамдарды ілу биіктігін малдың жасына және қораның ауа
температурасына қарай өзгертіп отыру қажет. Әдетте қуаты 250 Вт болатын
шамдарды жануар арқасынан 70 см , ал 500 Вт – 100-120 см биіктікте іледі.
9-кесте – Инфрақызыл шамдар мен сәулелегіштер
ИҚ –сәуле көздері Инфрақызыл сәулелендіргіштер
ИКЗ – 220 - 500 ОРИ – 1
ИКЗК – 220 - 250 ОЭИ, ИКУФ – 1
ТЭН - 700 и 1200 ОКБ – 1376А
КГ – 220 - 1000 Латв. ИКО
ИКЗ – 220 - 375 ОРИ – 2
Газ жанғышы ГИИВ – 1, ГИИ – 19А, ГК – 1-38,
“Звездочка”
Малды ұстаудың өнеркәсіптік технологияларында жабық қораларда мал
тұратын орында қысқы кезеңде ұстауда табиғи ультракүлгін сәулелердің өткір
жетіспеушілігі байқалады. Осы мақсатпен, малдан және құстан алынатын
өнімділікті жоғарылату және көбеюге қабілеттіліктерін арттыру үшін, зат
алмасуды, азықтардың сіңуін және қорытылуын жақсарту үшін, солайша азық
шығынын және мал өнімінің өзіндік құнын төмендетуге қол жеткізу үшін
ультракүлгін сәулелермен жасанды сәулелендіру қолданылады.
УК - сәулелендіруді жүргізу ұсынылады:
А) құстардың инкубациялық жұмыртқаларына– қысқы және ерте көктем
айларында (қарашадан сәуірдге дейін), сонымен қатар құстардың балапанын
шыққаннан кейін алғашқы екі күнде;
Б ) жұмыртқалайтын тауықтарды, ірі мүйізді малды, шошқалар мен
қойларды – қарашадан сәуірге дейін; бұзаулар мен торайларды – қазаннан
мамырға дейін; құстардың торда немесе серуендетпей ұстауда – жыл бойы.
УК-сәулелендірудің қажетті шарты– оның мөлшерлемесін
УК-сәулелендірудің ұсыныстарына негізделген экспозициясының ұзақтығын қатаң
сақтау (кесте 11).
Бұзауларды, сиырларды және өндіруші-бұқаларды, шошқаларды және
қойларды сәулелендіру үшін жанғышы бар эритемді сәулелендіргішті немесе
механикаландырылған қондырғыны, сонымен қатар тасымалды
сәулелендіргіштерді қолданады немесе оларды тұрған малдың арқасынан 1,2-
1,8 м биікке іліп қояды: екі сиырға бір сәулелендіргіш немесе екі бұқа
немесе екі мегежін төлімен мал тұратын орындарда немесе жеке станоктарда
ұстағанда, ал топтап ұстау кезінде бір сәулелендіргішті 15-20 м2 аудан үшін
бұзауларға және 10-12 м2 ауданға сиырлар мен шошқаларға қойылады.
Балапандар мен жұмыртқалайтын тауықтарды еденде ұстағанда
сәулелендіру үшін еденнен 2 м биіктікте біркелкі етіп есептеп: бір
сәулелендіргішті балапан қорасының 20-25 м2 ауданына және бір
сәулелендіргішті 15-20 м2 ауданға жұмыртқалайтын тауықтардың сәулелендіру
үшін орналастырады.
Малды және құсты 2-3 күнде бір мәрте сәулелендіреді.
УК - сәулеленуді анықтау кезінде өлшеудің – сәулелі, эритемді және
бактерицидті үш мәнін пайдаланады.
10-кесте – УК- сәулелендіргіштер мен қондырғылар типтері
УК- сәулелендіргіштер мен Қолданылатын Тұтынылатын
қондырғылар типтері шамдар типтері қуат, Вт
ЭО1 – 3ОМ ЛЭ – 30 – 1 40
ОЭ – 1 и ОЭ – 2 ЛЭ – 30 – 1 40
ОЭСПО2 – 2 х 40 (аралас УК және ЛЭР – 40
жарық) және ЛБР - 40 100
ОРК ДРТ - 400 500
ОРКШ ДРТ - 400 500
УО – 4 ДРТ - 400 2000
УОК – 1 ДРТ - 400 1500
ИКУФ – 1 ЛЭ – 15 (1 шам) 520
(аралас ИҚ және УК сәулелендіру) және ИКЗК-220-250
(2 шам)
Малдарды УК- сәулелендіруде эритемді мәнді қолданады. УК- сәуленің
энергиясын УК-ағын деп аталады, ол ваттпен өлшенеді. Эритемді ағын бірлігі
эр болып табылады, ол толқын ұзындығы 297 нм және қуаты 1 Вт болатын УК-
сәулелендіру ағынына тең. Жануарға сәулелендіруде түсетін эритемді ағын
тығыздығын эритемді сәулелендірілу (Fэ) деп атайды. Ол түсетін эритемді
ағынның мәндерінің сәулелендіретін бет көлеміне қатынасына тең.
11-кесте – УК сәулеленудің ауылшаруашлығы малдары мен құстарына
ұсынылатын мөлшерлері
Жануар түрі ДРТ-400 ЛЭ (15-30) типті шам
(ПРК-2) типті шам
мөлшер, сәулелену мөлшер сәулелену
мэр·сағатм2уақыты, мэр·сағатм2уақыты,
мин сағат
Сиырлар мен бұқалар270-290 25-30 270-290 5-6
Тайыншалар мен 180-210 20-25 180-210 4-5
құнажындар
6 айдан үлкен 160-180 15-20 160-180 4
бұзаулар
6 айға дейінгі 120-140 15-20 120-140 3-3,5
бұзаулар
Емшектегі торайлар 20-25 5-10 20-25 1-1,5
Енесінен айырған 60-80 10-15 60-80 2-2,5
торайлар
Бордақыдағы 80-90 15-20 80-90 3-4
мегежіндер мен
шошқалар
Саулықтар 240-260 30-35 240-260 5-6
Енесінен айырмаған 220-240 25-30 220-240 4-5
қозылар
Жұмыртқалайтын
тауықтар: еденде 20-25 10-15 20-25 2,5-3
торда 40-50 5-10 - -
Балапандар: 15-20 3-5 15-20 1-2
еденде 20-25 5-7 - -
торда
Эритемді сәулелендіруді 1 м2 тағы эрмен немесе 1 м2 тағы мэрмен (1 эр
1000 мэрге тең) өлшейді. Сәулелену уақытына эритемді сәулеленудің туғызылуы
эритемді сәулелену мөлшері (Нэ) деп аталады. Егер сәулелену мөлшері, мысалы
шошқаларда 60 мэр·сағат м2тең болса, эритемді сәулелену 30 мэр м2
болады. Онда сәулелендіру ұзақтығы 2 сағатты құрады.
Эритемді сәулелену мен эритемді сәулелену мөлшерін уфиметр және
уфидозиметрмен өлшейді.
2.6 Қорадағы көмірқышқыл газын анықтау
Жұмыстың мақсаты:
Қора ауасындағы көмірқышқыл газын анықтауға арналған қондырғылармен
немесе құралдармен, қолда бар әдістермен танысу.
Қора ауасындағы көмірқышқыл газының мөлшері – ауа тазалығы
көрсеткіштерінің бірі. Көмірқышқыл газы (СО2) – иісі мен түсі жоқ улылығы
аздаған газ. Бір литр газ 0оС температура мен 760 мм сынап бағанасы қысымда
1,9769 мг салмақта болады, ал 1 мг газ 0,509 мл көлемді алып жатады. Оның
ауадағы рұқсат етілетін концентрациясы 0,25% көп емес.
Ауадағы көмірқышқыл газын анықтау үшін бірнеше әдістерді қолданады.
Газоанализаторлар көмегімен жүргізілетін көлемдік әдістер (Холден,
Кудрявцев, Калмыков және басқалары) арқылы зерттелетін ауа сынамасын сілті
ертінділерінен өткізгенде көмірқышқыл газын сіңіріп, көлемінің азаюы
бойынша ауадағы көмірқышқыл газы мөлшерін анықтайды. Д.В. Прохоров әдісі
ауадағы көмірқышқыл газын бағдарлап анықтау үшін қолданылуы мүмкін. Бұл
әдістің принципі – қора ауасы мен сыртқы атмосфера ауасының құрамын
салыстырмалы тексеру, мұнда СО2 мөлшері қала ауасында 0,04% деңгейінде,
ауылды жерде 0,03% шамасында сақталады.
Қора ауасындағы көмірқышқыл газын анықтау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Зоогигиена — мал денсаулығын сақтауға бағытталған ғылым. Себебі оның
атауы грек сөздерінен алынған: zoon — жануар және hygieinos — сау деген
мағынаны білдіреді. Зоогигиена малдарға қоршаған орта жағдайы және
тіршілік шарттарының әсерін зерттеп, оларды дұрыс күтіп бағу, азықтандыру,
ұстау және пайдалану (эксплуатация) әдістерін жасап шығарады, жағымсыз
факторларды жоюға және жағымды факторларды барынша қолдануға ұсыныс
жасайды.
Ауыл шаруашылығы жануарларының денсаулығы — бұл ағзаның қоршаған
ортамен тепе -теңдіктегі және қандай да болмасын патологиялық өзгеріссіз,
яғни ағзаның құрылымы және қызметі бір біріне сай, реттеуші жүйелері ішкі
ортаның тұрақтылығын (гомеостаз) сақтау қабілетіне ие болуымен
сипатталатын ағзаның табиғи физиологиялық күй-жағдайы деп білеміз, міне
сондықтан зоогигиенаны көбінесе практикалық физиология деп атайды.
Сыртқы немесе қоршаған орта — бұл жануарды қоршаған ауа, су, топырақ,
азықтар мен ғимараттар. Қоршаған орта ағза үшін пластикалық (құрылыс),
энергетикалық және ақпараттық материалын алу көзі болып табылады. Қоршаған
орта мен ағзаның бірлігі олардың арасында үздіксіз өтетін зат және энергия
алмасу үрдісімен нақтыланады.
Сыртқы орта факторлары ағзаға тікелей және жанама: тыныс алуға,
қоректенуге, жылу реттелуіне әсерін тигізеді. Сондықтан сыртқы орта
факторлары тірі ағза үшін патогенді болып табылуы мүмкін. Мысалға, ауаның
төменгі температурасында және суық су ішкенде суық тиюі мүмкін; ауру
туғызатын ағзалармен зарараланған ауа, су және азық жануарларда жұқпалы
және инвазиялық ауруларды туғызуға жағдай жасайды; ауа, су және азықтың
химиялық құрамының сәйкессіздігі зат алмасу бұзылуына, улануға душар етуі
мүмкін.
Зоогигиенаны мал ағзасы мен қоршаған ортаның өзара байланыс
заңдылықтарын зерттейтін ғылым ретінде профилактикалық ветеринария деп те
санауға болады. Себебі гигиеналық мәліметтердің негізінде жұқпалы,
паразитарлық және жұқпайтын аурулардан жалпы сауықтыру профилактикалық және
көптеген ветеринариялық күрес шараларын жасап шығарады. Зоогигиенаның
талаптарын сақтау адам мен жануарларға ортақ жұқпалы аурулардың алдын алуға
мүмкіндік береді.
Зоогигиена биология, физиология, микробиология, зоотехния,
ветеринария, механизация, ауыл шаруашылығы өндірісінің экономикасы сияқты
негізгі және қолданбалы ғылымдармен тығыз байланысты.
Қазіргі кезде ірі өндірістік кешен, ұсақ фермалар, жеке шаруа
қожалықтары жағдайларында зоогигиеналық, ветеринариялық -санитариялық
ережелер мен малдарды азықтандыруға, ұстауға және аурулардың алдын алуға
көп көңіл бөлінуде. Бұл малдардың денсаулығын сақтап қана қоймай, олардың
өнімділігі мен өсімталдығын арттырады.
Назарларыңызға ұсынылып отырған практикумда ауаға, суға, топыраққа,
азыққа қойылатын ветеринариялық-санитариялық талаптар туралы мәліметтер мен
олардың құрамындағы өзгерістерді анықтау әдістері келтірілген. Оқу
құралында 12 сурет, 48 кесте бар. 050208 — Зоотехния мамандығында оқитын
студенттерге арналған. Бұл оқу құралын сонымен қатар, практикалық
зоотехниктер, малдәрігерлері, жеке шаруа қожалары, жеке мал ұстаушылар,
фермерлер де қолдана алады.
1 Зогигиена зертханасында студенттердің еңбек қауіпсіздігі техникасы
бойынша нұсқаулық
1.1 Студент зертхана қондырғысына ұқыпты қарауға міндетті.
1.2 Зертханада әрбір студентке тұрақты жұмыс орыны бекітіледі.
Оқытушының рұқсатынсыз бір орыннан екінші жұмыс орынына ауысуға, сондай ақ
зертхана қондырғысын жылжытуға болмайды.
1.3 Зертханада студенттер халат киюі қажет.
1.4 Студенттерге үстел мен аралықтарды жеке заттарымен үйіп тастауға
тиым салынады, жұмыс орынындағы реттілікті сақтау қажет.
1.5 Жұмыс істеп тұрған электр құралдарын, қайнап жатқан сұйықтықтарды,
реактив құйылған ашық ыдысты қараусыз қалдырмау қажет, реактив қосылған
сұйықтарды канализацияға құюға тиым салынады, күкірт қышқылы ертіндісін
даярлағанда күкірті қышқылын суға құю керек, керісінше жасауға болмайды.
1.6 Реактивтерді аудиториядан шығаруға, оқытушының рұқсатынсыз оларды
араластырып, тәжірибе жасауға болмайды.
1.7 Өткір иісті реактивтермен жұмысты тек сорғыш шкафта, күйдіргіш
реактивтермен жұмысты ыдысқа еңкеймей, қыздырылатын материалмен жұмысты
қызуға төзімді заттарды қолданып, қызған сұйық төгіліп қалмау үшін олардың
саңылауын өзінен және қатар жұмыс атқарып жатқан басқа студенттерден аулақ
ұстап жүргізу қажет.
1.8 Шыны ыдысты, кескіш құралдарды, электр қондырғыларын қолданғанда
жарақаттануды болдырмау үшін сақтану қажет.
1.9 Берілген тақырыпқа қатысты емес заттарды алмау, жұмыс істегеннен
кейін қолды жуу сияқты жеке бас гигиенасы мен жалпы мәдениет ережелерін
сақтау керек.
1.10 Жарақат алынса; күйік шалса; теріге, көзге, ауызға реактивтер
тиген жағдайда пайда болған қауіп түріне байланысты алғашқы медициналық
көмек беру және басқа да әрекеттер жасау үшін бірден оқытушыға хабарлау
қажет.
1.11 Сабақ аяқталғанда жұмыс орынын бастапқы ретке келтіру керек.
2 Жануарларға арналған қоралардағы микроклиматты бақылау әдістері
Мал қораларының микроклиматы деп жануарларға арналған белгілі бір жеке
орынның климатын айтады.
Микроклиматтың аса маңызды көрсеткіштері – температура, ылғалдылық,
ауа қозғалысы жылдамдығы, атмосфералық қысым, жарық, шу, көмірқышқыл
газының, аммиак пен күкіртсутегінің концентрациясы, ауадағы шаң мен
микроағзалар мөлшері болып табылады.
Микроклимат жағдайын көзбен және құралдар арқылы жүргізу қажет. Құрал
қолданып жүргізілетін әдіс микроклиматты жүйелі зерттеуді үлкен дәлдікпен
жүргізуге мүмкіндік береді. Микроклиматтың кейбір көрсеткіштерінің жағдайын
бақылауды үнемі және қажетті талаптарды қатаң сақтап жүргізу керек.
2.1 Ауа температурасын анықтау
Жұмыстың мақсаты:
1) жануарлар ағзасына температураның әсерін зерттеу;
2) мал қораларында ауа температурасын өлшеу құралдарының құрылысымен
және жұмыс істеу ретімен танысу;
3) мал қораларындағы ауа температурасын бақылау әдістерін меңгеру.
2.1.1 Ауа температурасын анықтау
Ауа температурасы Цельсий градусымен өлшенеді. 1 Цельсий градусы (оС)
судың қайнау (100 оС) және қату (0 оС) нүктелері арасындағы температуралық
шкаланың жүзден бір бөлігіне тең. Мәні бойынша Цельсий градусы Кельвин (К)
градусына – температураны өлшеудің қазіргі бірлігіне тең. СИ жүйесі бойынша
0 оС – 273,15 К, ал 100 оС – 373,15 К тең.
Фаренгейт бойынша шкала градусын Цельсий градусына айналдыру үшін
келесі формулаларды қолданады:
F = 95 · C + 32
С = 59 · (F - 32)
2.1.2 Мал қораларындағы ауа температурасын анықтауға арналған құралдар
Қоралар мен сырттағы ауа температурасын анықтау үшін сынапты, спирттік
және электрлі термометрлерді қолданады.
Сынапты термометрлер кең тараған, олардың дәлдігі өте жоғары және –35
тен 375оС аралығындағы температураны өлшеуге болады. Спирттік
термометрлердің дәлдігі төменірек, бірақ сынапты термометрлермен анықтауға
мүмкін болмайтын (сынап –37,4оС температурада қатып қалады) –70оС дейінгі
төменгі температураларды өлшеуге мүмкіндік береді.
Кез-келген уақыт аралығында барынша жоғары және ең төмен температураны
тіркеу үшін арнайы минимальды, максимальды және аралас максимальды-
минимальды термометрлер болады.
Максимальды термометрлер (сынапты) бақылау кезеңінде ауаның
максимальды температурасын көрсетеді.
Сынапты максимальды термометрлер резервуардың капиллярға өтетін
жерінде тарылады. Температура жоғарылауы кезінде сынап кеңейе отырып
капиллярмен жылжиды. Ал егер температура төмендесе сынап бағанасы
капиллярда қалады, өйткені тарылған жердегі кедергіні жеңе алмайды.
Сынапты резервуарға қайтару үшін термометрді қолданар алдында қатты
сілкиді.
Минимальды термометр (спиртті) бақылау кезеңіндегі минимальды
температураны көрсетеді. Бұл термометрдің резервуарын ауамен шектесу
ауданын үлкейту үшін шаңышқы түрінде істейді. Термометр капилляры
саңылауында шыны штифтик – көрсеткіш болады, оны температура өлшеуді бастар
алдында спирттің жоғарғы деңгейіне апарып қояды. Спирт, температура
жоғарылауы кезінде кеңейіп, орнында қалатын көрсеткіш жанынан еркін өтеді.
Температура төмендегенде спирт сығылады да, үстіңгі тартылысқа байланысты,
көрсеткішті өзімен ілестіріп әкетеді. Сондықтан көрсеткіштің жоғарғы ұшы
әрқашан минимальды температураны бекітеді.
Аралас максимальды минимальды термометр мал қораларындағы температура
ауытқуларын өлшеу үшін қолданылады. Термометр екі жағы иілген түтік түрінде
болады, оның оң жақ ұшы шар тәрізді кеңейген, ал сол жағы цилиндр тәрізді
болады.
Түтіктің ортаңғы (төменгі) бөлігі сынаппен, сол жақ тізесі – спиртпен,
ал оң жақ тізесі спиртпен шар тәрізді кеңейген жерінің ортасына дейін ғана
толтырылған. Бұл кеңейген жерінің екінші жартысында спирт буы болады. Екі
тізесінде де сынапты менискілерінің үстінде болаттан жасалған қылшықты
көрсеткіштері болады. Температураны өлшер алдында екі көрсеткішті де
магниттің көмегімен сынап бағанасының менискілеріне олардың төменгі ұштары
сынапқа тиіп тұратындай етіп жақындатады.
Температура төмендегенде сол жақ тізедегі спирт кеңейеді, сынап
бағанасына күш түсіре отырып, оны түтіктің оң жақ тізесінде жылжытады.
Бірмезгілде температура көрсеткіші де жоғары жылжиды. Температура
төмендегенде және спирт пен сынаптың теріс жылжуы барысында көрсеткіш
қылшықтары үйкелуі нәтижесінде орынында қалады да максимальды температураны
көрсетеді. Мұнда сол жақ тізедегі сынап бағанасы көтеріліп, көрсеткішті
итереді, сонда ол бақылау кезеңіне минимальды температураны көрсетеді.
Тегіс беттердегі (қабырға, еден және т.б.) температураны өлшеу үшін
бетпен жанасу ауданын ұлғайтатын резервуарлары тегіс, спираль тәрізді
иірілген термометрлерді қолданады. Ыңғайлы болу үшін термометр шкаласы
спираль жазығына 90о бұрышта орналасқан. Термометр көрсеткішіне қораның ауа
температурасының әсерін болдырмау үшін оның спиралін мауыт немесе тығыннан
жасалған дөңгелекпен қорғайды. Бұл термометрді қабырғадағы немесе едендегі
өлшеу нүктесіне канифольді балауыздан жасалған жапсырмамен бекітеді.
Электротермометрлер қорадағы ауаның, қоршау конструкцияларының
(қабырға, төбе, еден), төсеніш, т.с.с температурасын өлшеу үшін
қолданылады. Құралдардың жұмыс істеу принципі микротермисторлардың ауаның
аздаған ауытқуларында кедергіні өзгертуіне негізделген. Олар әртүрлі типті
болады: 1) ЭТП-М, ТЭМП-60, АМ-2М, ЭВМ-2 электротермометрлері қорадағы ауа
температурасын, беттер мен қоршаулар, т.б. температурасын өлшеуге
арналған.; 2) ЭА-2М электротермоанемометрі температураны, ауа қозғалысы
жылдамдығы мен ауа ағындарының бағытын өлшейді.
Кез-келген уақыт аралығында (тәулік, апта) ауа температурасын тіркеу
үшін термографтарды қолданады.
Термограф температуралық көрсеткіштен, биметаллды тақтадан, берілу
механизмінен, қауырсынды тілден, сағаттық механизмді барабан мен корпустан
тұрады.
Термографтың жұмыс істеу принципі биметалл тақтаның ауа
температурасына байланысты қисығын өзгерту қасиетіне негізделген. Биметалл
тақтаның бүгілуінің өзгеруі берілу механизмі арқылы арнайы сиямен қайықша
тәрізді толтырылған қауырсынды тілшеге беріледі, ол өз кезегінде көтеріліп-
түсіп, барабанның айналмалы таспасына температуралық қисықты
(термограмманы) сызады. Термограф таспасы көлденеңінен апталарға, күндер
мен сағаттарға, ал тігінен - 30о до +40оС аралығындағы температура
көрсеткіштеріне бөлінген.
Сурет 1 – М-16А типті термограф.
1 – корпусы; 2 – корреляциялық бұранда; 3 – биметалл тақта
(температура көрсеткіші); 4 – қауырсынды тілше; 5 – сағаттық механизмді
және диаграммалық таспалы барабан.
2.1.3 Температураны өлшеу ережелері:
1) қорадағы ауа температурасын тәулігіне үш рет (таңертең, кешке және
түсте) дәл бір уақытта үш нүктеде (қораның ортасы мен диагональ бойынша
екі бұрышында) ұзынша қабырғалардан 3м және шеттерден 0,8-1,0 м қашықтықта
өлшейді. Тігінен жануарлардың жату, тұру және малшылардың бойының
деңгейінде:
а) сиыр қораларында – еденнен 0,5 - 1,2м және төбеден 0,6м;
б) шошқа және сиыр қораларында – еденнен 0,3 - 0,7м және төбеден 0,6м;
в) құс қораларында: еденде ұстағанда – еденнен 0,2 – 1,5 м және
төбеден 0,6; торда ұстағанда – өлшеу нүктелерін батарея арасындағы жолда
төменгі, ортаңғы және жоғарғы қабат клеткалары аймағында таңдайды.
2) термометр немесе термографты тікелей күн сәулесі түспейтіндей,
жылыту қондырғылары мен құралдарынан жылу, терезе мен желдету каналдарынан
суық келмейтіндей етіп орналастыру қажет, термографты жануарлардан оқшау
ұстайды.
3) әрбір нүктеде температураны өлшеу ұзақтығы термометрді орнатқаннан
бастап, 10-15 мин кем болмауы керек.
1-кесте – Зерттеу нәтижелерін жазу
Қора______________________________ __
Зерттеу аймақтары Температура, оС
еденнен 0,5 м биіктікте
еденнен 1,2 м биіктікте
төбеден 0,6 м арақашықтықта
Орташа температура
2.2 Ауаның ылғалдылығын анықтау
Жұмыстың мақсаты:
1) ауа ылғалдылығының жануар ағзасына әсерін зерттеу және негізгі
гигрометриялық өлшемдерді анықтау.
2) мал қорасы ауасының ылғалдылығын анықтауға арналған құралдардың
жұмыс істеу принциптерімен және құрылысымен танысу.
3) ауа ылғалдылығын өлшеу әдістемесін меңгеру.
2.2.1 Ауа ылғалдылығын өлшеуге арналған құралдар
Ауа ылғалдылығын анықтау үшін: гигрометрлер, психрометрлер және
гигрографтарды қолданады. Қылды және металл гигрометрлер; психрометрлері
Август (статикалық) және Ассман (аспирациялық); гигрографтар тәуліктік және
апталық болады.
Ауаның ылғалдылығы оның температурасы сияқты, қораның дәл сондай
нүктелерінде тәулігіне үш рет анықталады.
Ауаның ылғалдылығы үнемі өзгереді және әртүрлі өлшемдер немесе
гигрометриялық көрсеткіштермен сипатталады.
Абсолюттік ылғалдылық (е) – берілген температурада бір м3ауадағы су
буының мөлшері (г) немесе серпімділігі.
Максимальды ылғалдылық (Е) - берілген температурада бір м3 ауадағы су
буының шекті серпімділігі немесе максимальды мөлшері (г).
Салыстырмалы ылғалдылық (R) – пайызбен берілген абсолюттік
ылғалдылықтың максимальды ылғалдылыққа қатынасы:
R = e E · 100
Қанығу тапшылығы (Д) - берілген температурадағы максимальды және
абсолютты ылғалдылықтың арасындағы айырмашылық:
Д = Е – е
Шық нүктесі (Т) - ауадағы су булары қанығып, сұйық күйге ауысатын
температура (суық беттерде ылғалдың шық түрінде шоғырлануы).
Құралдар: Ауаның салыстырмалы ылғалдылығын анықтау үшін гигрометрді –
жұмысы эфирде майсыздандырылған адам шашының салыстырмалы ылғалдылық
артқанда ұзарып, төмендегенде қысқару қабілетіне негізделген құралдар.
Салыстырмалы ылғалдылықты өлшегенде гигрометрді тігінен орналастырып,
есепті тілшенің көрсеткіштері бойынша (%) орнатқаннан 3-4 сағат кейін
немесе үнемі қолданғанда 20-30 минуттан кейін жүргізеді.
Ауаның абсолюттік ылғалдылығын психрометрлермен анықтайды. Әртүрлі
температураларда ауаны қанықтыратын су буының серпімділік кестесінің
көмегімен, арнайы формула бойынша салыстырмалы ылғалдылықты, қанығу
тапшылығын және шық нүктесін анықтайды.
Августтың статикалық психрометрі бір штативке бекітілген бір-бірінен 4-
5 см қашықтықта орналасқан бірдей екі термометрден тұрады.
Термометрлердің бірінің резервуары (ылғалды) кішкентай матаның
кесегімен оралған, орауыш соңы ширақ жіппен байланып, иілген шыны түтік -
пробирканың кеңейген ұшына салынған. Түтікті тазартылған (дистильденген)
сумен толтырады. Капиллярлылығына байланысты, материал үнемі суланады да,
термометр түйіршігінен су тұрақты буланып отырады. Бұл булану жылдамдығына
пропорционалды жылу жоғалтуды туғызады. Ауа неғұрылым құрғақ болса, булану
соғұрылым қарқынды жүреді. Осыған орай, дымқыл термометрде құрғақ
термометрмен салыстырғанда температура көрсеткіші төмен болады. Екі
термометрдің көрсеткіштерінің айырымашылығы есептеу негізіне алынады.
Өндірістік жағдайда ауаның салыстырмалы ылғалдылығын арнайы
психрометрлік кестелер бойынша бағдарлап анықтауға болады.
Ауаның абсолютті ылғалдылығын Август психрометрінің (статикалық)
құрғақ және дымқыл термометрлерінің көрсеткіштері бойынша келесі формуламен
есептейді:
А = Е – α · ( Т1 – Т2 ) · В
мұнда А – ауаның абсолютті ылғалдылығы, г м 3 ; Е – дымқыл
термометрдің көрсеткіші бойынша ауаның максимальды ылғалдылығы; α – ауа
қозғалысы жылдамдығына тәуелді психрометрлік коэффициент; Т1 – құрғақ
термометр бойынша температура, оС; Т2 – дымқыл термометр бойынша
температура, оС; В – анықтау кезіндегі барометрлік қысым, мм. сын. бағ.
2-кесте – Психрометрлік коэффициенттер
Ауа
қозғалысының Коэффициент Ескерту
жылдамдығы,
мс
Егер, ылғалдылықты анықтау қораның
0,13 0,0013 қозғалыссыз ауасында жүргізілсе
(жабық желдету жүйесінде, сырттан
күшті жел тұрмаса).
Егер анықтау кәдімгі шарттарда ауаның
0,2 0,0011 әлсіз қозғалысында жүрсе (желдету
жүйесі ашық).
Ылғалдылық егер қорада ауаның
0,4-0,5 0,0009 қозғалысы аса байқаламаса (әлсіз
желдің өті) немесе сыртқы ауада жел
болмаған жағдайда анықталады.
Егер қорада құрал маңында ауаның
0,8 0,0008 жасанды қозғалысы пайда болса. Сыртқы
ауаның ылғалдылығын анықтауда – әзер
байқалатын жел тұрса.
Егер ылғалдылықты анықтау сыртқы
2,0 0,00074 ауада ауаның қоңыржай қозғалысында
(әлсіз жел).
Ассманның аспирациялық психрометрі резервуарлары жылу радиациясынан
қорғау үшін екі металл гильзамен, сондай ақ жақтауларының жылу
өткізгіштіктен сақтау үшін талшықты қабаттамамен қапталған бірдей екі
термометрден тұрады. Гильзалар жоғарғы ұшында шағын аспирациялық желдеткіші
бар ортақ түтікке өтеді. Желдеткіш кілтпен оталатын серіппе арқылы
қозғалысқа келтіріледі және қалпақшамен жабылады. Желдеткіш жұмыс істегенде
ауа гильза арқылы төменнен ортақ ауа өткізгішке тұрақты 4 мс жылдамдықпен
сорылады.
Дәлдігі 0,10 С болатын құрғақ және дымқыл термометрлердің көрсеткішін
10-15 минуттан кейін есепке алады. Психрометр термометрлерінің көрсеткішін
жазда өлшеу басталысымен 4-5 минуттан, ал қыста 15 минуттан кейін жазады.
Ассман психрометрі анықтаған абсолютті ылғалдылық келесі формула
бойынша есептейді:
А = Е – 0,5 · ( Т1 – Т2 ) · В755
мұнда 0,5 – тұрақты психрометрлік коэффициент; 755 – орташа
барометрлік қысым (мм. сынап бағанасы).
Абсолютті ылғалдылықты анықтағаннан кейін салыстырмалы ылғалдылықты
анықтауды (R) ертеректе келтірілген формула бойынша жүргізіледі. Қосымша
есептеулерсіз ауаның салыстырмалы ылғалдылығы туралы тәуліктік және апталық
деректерді тікелей гигрографтар көмегімен арнайы диаграммалық таспада алуға
болады. Гигрографтың жұмыс істеу принципі арфалық жүйеде майсыздандырылған
шаш шоғының ауа ылғалдылығының артуы немесе төмендеуіне байланысты
ұзындығын өзгерту қасиетіне негізделген.
Шаш шоғы ұзындығының өзгеруі берілуі механизмі арқылы арнайы сиямен
қайықша тәрізді толтырылған қауырсынды тілшеге беріледі, ол өз кезегінде
көтеріліп-түсіп, барабанның айналмалы таспасына гигрограмманы сызады.
Гигрограф таспасы көлденеңінен апталарға, күндер мен сағаттарға, ал тігінен
0 %- дан 100 % аралығындағы салыстырмалы ылғалдылық көрсеткіштеріне
бөлінген.
Сурет 2 – Психрометрлер.
А – Август (статикалық); б – Ассман (динамикалық)
3-кесте – Ылғалдылықты зерттеу нәтижелерін жазу
Қора______________________________
Зерттеу аймақтары Термометр Ылғалдылық Шық
көрсеткіштері нүктес
і
0С
абсолюмаксимсалықанығ
тті альді,стыру
гм3 гм3 малытапшы
, лығы,
% гм3
құрғақдымқыл
еденнен 0,5 м
биіктікте
еденнен 1,2 м
биіктікте
төбеден 0,6 м
арақашықтықта
Орташа ылғалдылық
Сурет 3 – МВ-18 гигрометрі
1 – жүру бұрандасын ауыстыруға арналған гайка; 2 – жүру бұрандасы; 3 –
майсыздандырылған шаш; 4 – жиек; 5 – шкала; 6 – тілі
Сурет 4 – М-21А типті гигрограф
1 – корпус; 2 – майсыздандырылған шаш шоғы (ылғалдылық көрсеткіші); 3
– түзету бұрандасы; 4 – қауырсыны бар тіл;
5 – сағаттық механизмді және диаграммалы таспалы барабан.
2.3 Ауаның атмосфералық қысымын анықтау
Жұмыстың мақсаты:
1) атмосфералық қысымның жануар ағзасына әсерін зерттеу.
2) мал қорасы ауасының атмосфералық қысымын өлшеуге арналған
құралдардың жұмыс істеу принциптерімен және құрылысымен танысу.
3) мал қорасы ауасының атмосфералық қысымын бақылау әдістемесін
меңгеру.
Жер шарын қоршап тұрған ауаның белгілі бір салмағы бар: теңіз
деңгейіндегі 1л ауа 1,294 г болады. Ауаға берілетін қысым атмосфералық
қысым деп аталады. Жер үстіндегі ауа теңіз деңгейіндегі оның бетінің әрбір
сантиметріне салмағы 1 кг (1029,8 г) асатын жүк түсіретін шамада қысым
түсіреді.
Атмосфералық қысым бұл қысымды теңгеретін сынап бағанасы биіктігімен
өлшенеді. Қалыпты қысым деп 760 мм сынап бағанасы немесе бар бірлігі
есептеу қабылданған. Бір бар 750,06 мм сынап бағанасы қысымға сай болады.
Бар 1000 миммбарға бөлінеді (мбар). Осыдан 1 мбар 0,75 мм сынап бағанасына,
1 мм сынап бағанасы қысым 1,33 мбарға тең. Соңғы кезде қысым паскаль
бірлігімен (Па) өлшенеді. Паскаль – бір ньютон (бір ньютон – бұл, 1 кг
салмақты денеге 1мс2 жылдамдық беруші күш), күшпен туғызылатын және 1 м2
аудан бетіне біркелкі таралған қысым. Бір гектопаскаль 100 паскальға немесе
133,322 мм сынап бағанасына тең, ал қалыпты қысым 760 мм сынап бағанасы
1013 гектопаскальға сәйкес.
Құралдар: Атмосфералық қысымды сынапты сифонды барометрлермен және
металл барометрлер-анероидтармен өлшейді.
Сынапты сифонды барометр – өте дәл құрал, бірақ абайлап ұстауды және
орын ауыстыруды қажет етеді. Сондықтан оны зертханалық зерттеулерде және
анероид барометрлерді тексеру барысында қолданады.
Барометр-анероид (БАММ) портативті құрал болып табылады және
гигиеналық зерттеу кеңінен қолданылады. Бұл құралдың маңызды бөлігі іші
қуыс жұқа қабырғалы гофралы түпті және қақпақты металл қорап немесе таға
тәрізді иілген жұқа қабырғалы тегіс түтік болып табылады.
Қорап немесе түтіктің ішінде сиретілген ауа (50-60 мм сынап бағанасы)
болады. Атмсофералық қысымның ауытқуы нәтижесінде қорап қабырғалары қысылып
немесе томпаяды, ал түтік ұштары бүгіліп, жазылады. Бұл өзгерістер тетіктер
жүйесі арқылы миллиметрлік немесе жарты-миллиметрлік бөліктерге бөлінген
циферблат бойынша жылжып тұрған тілшеге беріледі. Барометр-анероидтың
көрсеткіштері берілу тетіктеріндегі үйкелуді болдырмау үшін сәл ғана
саусақпен шынысынан ұрғаннан кейін жазады.
Барометр-анероидты жабық қапта көлденеңінен сақтайды.
Сурет 5 – Барометр-анероид
Барографты атмосфералық қысым өзгерістерін ұзақ бақылау және жазып алу
үшін қолданады. Барографтың негізгі бөлігі сиретілген ауа толған ауа
қысымының өзгеруін қабылдайтын жұқа қабырғалы металл қорапша болып
табылады. Қорап көлемінің өзгеруі тетіктер жүйесі арқылы термографтағы
сияқты барабанның бөліктенген таспасына тәулік немесе аптаға атмосфералық
қысымның ауытқуы қисығын сызатын жазғыш тілшеге беріледі.
Сурет 6 – Барограф
Бірмезгілде температураны, салыстырмалы ылғалдылық пен атмосфералық
қысымды өлшеу үшін әмбебеп баротермогигрометрді қолданады.
Құралдармен жұмыс істеу ережесі. Атмосфералық қысымды анықтағанда
сифонды барометрді тек қана метеостанцияларда басқа барометрлердің жұмыс
істеу дәлдігін тексеру үшін қолданады.
Барометор-анероид қорада белгілі бір орынға орнатылады. Жұмыс істеу
бөлігі ауытқулары құрал тілшесіне берілетін ауасыз металл қорап болып
табылады. Атмосфералық қысым тәулік бойына өзгеріп отырады, сондықтан құрал
көрсеткішін жазып алуды бірнеше рет жүргізеді.
Барограф барометр-анероид принципімен жұмыс істейді, бірақ
атмосфералық қысымның өзгерістерінің көрсеткіштері барабан таспасына
жазылады. Құралды жұмыс күйіне орнатар алдында, барографты бұранда арқылы
оталдырады, барабанға таспаны бекітеді, тілшені атмосфералық қысым
деңгейіне апарады (барометр-анероид көрсеткіші бойынша). Құралды орнатар
кезінде тілшені құрғамайтын глицерин сиямен толтырады. Апта немесе тәулік
өткенде құрал таспасының көрсеткішін жазып алады.
2.4 Атмосфера мен мал қорасындағы ауа қозғалысының жылдамдығын
анықтау
Жұмыстың мақсаты:
1) ауаның қозғалыс жылдамдығының жануар ағзасына әсерін зерттеу
2) ауаның қозғалыс жылдамдығын өлшеуге арналған құралдардың жұмыс
істеу принциптерімен және құрылысымен танысу.
3) мал қораларындағы ауаның қозғалыс жылдамдығын бақылау әдістемесін
меңгеру.
Мал қораларындағы ауаның қозғалыс жылдамдығын тігінен температура мен
ауа ылғалдылығын өлшеу аймақтарында анықтайды. Ауаның қозғалыс жылдамдығы
секундтағы метрмен (мс) белгіленеді және АСО-3 типті табақшалы және
қанатты динамикалық және статикалық анемометрлермен, сондай ақ цилиндрлі
және шартәрізді резервуарлы кататермометрлермен өлшенеді.
Анемометрлер динамикалық және статикалық болады. Бірінші ауаның
қозғалыс жылдамдығын айналым саны бойынша, ал екінші –тақта немесе шардың
ауытқуы бойынша анықтайды.
Ауаның қозғалыс жылдамдығын өлшер алдында құрал тілінің көрсеткішін
жазып алады да, тілшесі тежелген құралды зерттеу орынына орналастырып,
анемометрді 1-2 минут құрғақ жүріске салады, содан кейін есептеуішті
қосып, уақытты белгілейді. 100 секунд өте салысымен есептегішті өшіріп,
тілше көрсеткішін жазып алады. Айырманы 100 ге бөледі де ауа қозғалысы
жылдамдығын табады (мс).
Анемометрлермен ауаның үлкен қозғалыс жылдамдығын өлшейді, ал 0,5 мс
төмен жылдамдықтарды кататермометрмен өлшейді. Кататермометрмен сондай ақ
1см2. милликалориямен белгіленетін ауаның салқындатқыш күшін анықтайды.
Кататермометр – градуировкасы 35 тен 380 болатын ерекше құрылысты
спирттік термометрден тұратын құрал. Әрбір кататермометрдің 38 ден 350
салқындағанда құрал резервуарының 1см2 бетінен жоғалатын жылу мөлшерін
(милликалорияда) көрсететін жеке факторы (F) болады.
2.4.1 Қорадағы ауа қозғалысы жылдамдығын зерттеу реті:
1) кататермометр резервуарын 65 – 670 қыздырылған суға салады да,
кеңейген спирт жоғарғы цилиндрлік кеңейген жерінің үштен бірін немесе
жартысын толтырғанша тосады. Осыдан кейін құралды судан алып, резервуарды
орамалмен құрғақтап сүртіп, зерттеу нүктесіне қозғалмайтындай етіп
орналастырады.
2) құралдың 38 ден 350 салқындау уақытын секундпен анықтайды.
3) бақыланатын нүктедегі ауа температурасын тіркейді.
4) зерттеу нүктесінің 1 см2 -де секундына құралдың жылу жоғалтуын
көрсететін “Н” катаиндексін:
H = F сек (а)
және “Q” - кататермометрдің орташа температурасы мен зерттеу
нүктесіндегі ауа температурасы арасындағы айырмашылықты анықтайды:
Q = (( 38 + 35) 2 ) – T = 36,5 – T
Сурет 7 – Анемометрлер:
А – МС-13 типті табақшалы; Б – қанатты қол анемометрі.
Сурет 8 – Кататермометрлер:
А – цилиндрлі; Б – шартәрізді
5) кататермометр көрсеткіштері бойынша ауаның қозғалыс жылдамдығын
формула бойынша:
V = ((HQ – 0,20) 0,40)2
1 мс төмен ауаның қозғалыс жылдамдығында;
V = ((HQ – 0,20) 0,47)2
1 мс көп ауаның қозғалыс жылдамдығында есептейді.
мұнда: V - ауаның қозғалыс жылдамдығы, мс; H - катаиндекс; Q -
кататермометрдің орташа температурасы (36,5о) мен зерттеу нүктесіндегі ауа
температурасы (То) арасындағы айырмашылық; 0,20; 0,40; 0,47 – эмпирикалық
коэффициенттер.
4-кесте – Шар тәрізді кататермометр бойынша ауаның қозғалыс
жылдамдығын есептеу
HQ Жылдамдық, мс HQ
То а F H Q
0,5 м биіктікте
1,2 м биіктікте
Төбеден 0,6 м
Орташа
2.5 Мал қораларындағы табиғи және жасанды жарықтандыруды анықтау.
Инфрақызыл және ультракүлгін сәулелендірудің жасанды көздері
Жұмыстың мақсаты:
1) жануарлар ағзасына жарықтың әсерін зерттеу.
2) жарықты анықтау және есептеудің қолда бар әдістерімен танысу.
3) осы мақсатқа қолданылатын құралдардың жұмыс істеу принципін және
құрылысын меңгеру.
Күн радиациясының барлық сәулелерінің (көзге көрінетін, инфрақызыл
және ультракүлгін) биологиялық әсері бар және белгілі бір шекте жануар
ағзасының физиологиялық функцияларына біршама жағымды әсер етеді.
Сондықтан, мал және құс қораларының нормаланған жарықтануы жануарлардың
денсаулығын, жоғары өнімділігін және көбеюге қабілеттілігін сақтаудағы
маңызды фактор болып табылады.
Күн радиациясы – климаттың маңызды факторы және ауа – райы өзгеруінің
негізгі себебі, өйткені атмосферада жүретін әртүрлі құбылыстар күннен
алынатын жылу энергиясымен байланысты болады. Сәулелі энергия квант немесе
фотон деп аталатын жеке бөлшектер түрінде шығарылады. Жарық толқындарының
ұзындығын микрометр (мкм), нанометр (нм) және ангстреммен (Ао) өлшейді.
Мал қораларындағы табиғи және жасанды жарықтандыруды екі: геометриялық
және жарықтық – техникалық әдіспен анықталады.
Табиғи жарықтандыруды анықтаудың геометриялық әдісі (жарық
коэффициенті - СК) терезелердің шыныланған бетінің қора еденінің ауданына
қатынасымен табылады.
Жарықтандыруды нормалау және бақылаудың бұл әдісі қарапайым, бірақ дәл
емес, себебі бірдей жарық коэфициентінің өзінде де қораның әртүрлі
бөліктерінде жарықтандырудың бірдей дәрежесі қамтамасыз етілмейді, сондай
ақ көптеген маңызды сәттер есепке алынбайды: жергілікті жердің жарықтық
климаты, төбеден шағылысқан жарық, терезелердің жарық түсетін жаққа
бағдарлануы, қарама қарсы қоралар мен жарықтың көлеңкелейтін әсері,
ғимараттың конструктивтік ерекшеліктері.
Табиғи жарықтандырудың сапасының қосымша көрсеткіші жарық ағынының
түсу бұрышы мен саңылау бұрышы болып табылады.
Түсу бұрышы (α) өлшеу нүктесінен шығатын екі сызықпен түзіледі. Бір
сызық терезе жақтауының шыныланған бөлігінің жоғарғы шетіне барады,
екіншісі көлденең сызық. Түсу бұрышының ең аз рұқсат етілетін өлшемі 27о.
Түсу бұрышын анықтау үшін бақылау нүктесінен терезеге дейінгі аралық
пен осы сызықтың қиылысу нүктесінен терезе жақтауының шыныланған бөлігінің
жоғарғы шетіне дейінгі аралығын өлшейді (яғни екі катет). Түсу бұрышын
катеттері белгілі тікбұрышты үшбұрыштың құрылым транспортирімен және табиғи
тригонометриялық көлемдер кестесімен есептеуге болады (кесте 6).
Қарама қарсы орналасқан катеттің жанама катетке қатынасы бойынша түсу
бұрышы тангенсін табады. Содан кейін кесте бойынша бұрыштың мәнін табады.
6-кесте – Табиғи тригонометриялық көлемдер
tg α α tg α α tg α α
0 0 0,30 17 1,00 45
0,01 1 0,36 20 1,15 49
0,03 2 0,44 24 1,39 53
0,05 3 0,50 27 1,60 58
0,08 5 0,58 30 2,05 64
0,12 7 0,65 33 2,47 68
0,18 10 0,70 35 3,07 72
0,25 14 0,80 39 4,01 76
5,67 80
Мысалы: Жұмыс орынынан терезеге дейінгі қашықтық 3,2 м. Бұл сызықтың
тереземен қиылысу нүктесінен шыныланған бөлігінің жоғарғы шетіне дейінгі
аралық – 1,6 м. Бұрыш тангенсы 1,6 3,2 = 0,5, бұл 27о түсу бұрышы мәніне
сәйкес.
Саңылау бұрышы (β) өлшеу нүктесінен терезенің шыныланған бөлімінің
жоғарғы жағына шығатын сызықпен және ғимарат сыртында орналасқан
көлеңкелейтін заттың жоғарғы нүктесіне баратын сызықпен түзіледі. Саңылау
бұрышы мөлшері 5о кем емес болуы тиісті.
Саңылау бұрышын анықтау үшін өлшеу нүктесінен көлденеңі бойынша
терезеге дейін және көлеңкелейтін заттың (cd) жоғарғы нүктесіне бағытталған
жоғарғы сызықпен қиылысу нүктесіне дейінгі терезе биіктігін табады. Содан
соң dac бұрышы мөлшерін анықтайды. Саңылау бұрышы bac және dac бұрыштарының
айырымдарына тең.
Мысалы: Жұмыс орынынан терезеге дейін аралық 2 м, көлеңкелейтін заттың
жоғарғы нүктесіне бағытталған жоғарғы сызықпен қиылысу нүктесіне дейінгі
терезе биіктігі, 1,4 м. Түсу бұрышы 39о тең. dac бұрышының тангенсі 1,42,0
= 0,7 болады, ол 35обұрышты құрайды. Саңылау бұрышының мәні (bad) 39о – 35о
= 4о болады.
Жарықтық–техникалық әдіс – жарық күшін, қораның жарықтануы мен сыртқы
жарықтың қарқындылығын фотометр немесе люксметр құралдарының көмегімен
өлшеуге қажет.
Табиғи жарықтану коэффициенті деп қора ішіндегі көлденең жарықтанудың
(Ев), бірмезгілдегі ашық аспан астындағы жарықтануға (Ен) көлденең
аудандағы қатынасын айтады.
КЕО = ЕвЕн · 100%
мұнда: Ев – қора ішіндегі жарықтану, лк; Ен – қора сыртындағы
жарықтану, лк.
Жарық күші 1 люмен жарық ағынымен 1 м2 беттің жарықтануын
сипаттайтын люкспен (лк) анықтайды. Люмен жарық ағыны 5305 ондаған миллиард
шаршы метр ауданды платинаның қату температурасындағы қара дене шығаратын
абсолютті толық сәулеленумен сипатталады.
Объективті люксметр Ю-117 өзара иілгіш сыммен байланысқан, люкспен
градуирленген шкаласы әртүрлі тығыздықтағы жарық сүзгілері немесе кедергі
шунттарынан, жарыққа сезімтал селен фотоэлементінен, тілшелі
гальванометрден тұрады. Гальванометрдің 50 бөлікке бөлінген жарықты
өлшеудің үш диапазонымен берілген айналы шкаласы бар (лк): 0-25, 0-100,0-
500. Жарықтанудың күшті қарқындылығында (500 лк жоғары) фотоэлемент
корпусына күңгірт жарықжұтқыштарды кигізеді, олар шектерді 100 есеге, яғни
50000 лк дейін арттырады. Жарықжұтқышты қолданғанда сандық көлемді 100–ге
көбейтеді.
ЛД люминесцентті шамды қорадағы жасанды жарықты өлшегенде люксметрдің
көрсеткішін 0,9 түзету коэффициентіне, ал ЛБ шамды қорада –1,15
коэффициентіне, ал кәдімгі қыздыру шамдарында–0,8 коэффициентіне көбейту
қажет.
Сурет 9 – Люксметр
Жарықтануды өлшеу ережесі: Құралды зерттелетін бетке көлденең
орналастырады. Фотоэлементті гальванометрмен қосып, жарық сәулелерінің
артық әсерінен бұзылуын болдырмау үшін қысқа мерзімге ашады. Гальванометр
тілінің шкаладан асып кетуі жағдайында жарық сүзгілерін қолданады немесе
өлшеу шегін ауыстырғыштың қалпын өзгертеді. Тілдің ауытқу бұрышы және шкала
бөлінуілері бойынша жарықтану қарқынын люкспен анықтайды. Өлшеуді
аяқтағаннан кейін, фотоэлементті гальванометрден ажыратып, жарық
өткізбейтін тақташамен қалқалайды.
Жарықтануды өлшеуді тәулігіне үш рет (10, 13 және 16 сағатта) далада
және қорада жануарлар орналасқан жерде (мал тұратын орынның немесе
станоктардың әрбір қатарында және қора ортасында), еденде және еденнен 0,5-
1,6 м биіктікте жүргізеді. Құсты торда ұстағанда – азық астауларында
батареялардың сыртқы, ортаңғы және жоғарғы қабаттары деңгейінде өлшейді.
2.5.1 Жасанды жарықты өлшеу
Жасанды жарықты анықтау үшін қорадағы шамдар санын есептеп, олардың
ваттпен берілген жалпы қуатын анықтайды. Бұл көлемді қора ауданына (м2)
бөледі де, 1 м2 –қа ватт бойынша үлес қуатын табады (Втм2). Содан кейін
шамдардың үлес қуатын люкстер санын көрсететін, 1 Втм2 үлес қуаты сәйкес
келетін коэффициентке (е) көбейтеді де, нәтижесінде люкспен берілген
жарықтануды алады.
7-кесте – Втм2 люкске айналдыруға арналған коэффициент мәні
Шамдар қуаты, Желідегі 220 вольт кернеудегі коэффициент мәні
ватт
қыздыру шамдары люминесцентті шамдар
100 дейін 2,0 6,5
100–ден жоғары 2,5 8,0
8-кесте – Жарықтануды зерттеу нәтижелерін жазу
Көрсеткіштер Зерттеу аймағы
Жарық коэффициенті, СК, 1Х
Түсу бұрышы
Саңылау бұрышы
Табиғи жарықтану коэффициенті, КЕО, %
Жасанды жарықтану коэффициенті, Втм2
2.5.2 ИҚ және УК сәулелердің жасанды көздері
Жаңа туған төлдерді өсіргенде, әсіресе өндірістік мал шаруашылығы
жағдайында қысқы байлап ұстау кезеңінде, оларды ұстау орынында локальды
температуралық тәртіпті сақтап тұрудың маңызы зор. Бұл мақсат үшін
инфрақызыл сәулелердің жасанды көздерін қолданады (кесте 9). Жаңа туған
төлдердің бейімделу–қорғаныс реактивтілігін белсендіру және стимулдеуші
әсерді қамтамасыз ету үшін, ИҚ–сәулелермен қыздыру тәртібі үзілісті болуы
керек.
Бұзауларды сәулелендіргенде алғашқы бес күнде шамдарды еденнен 135-145
см, содан кейін 150-170 см биіктікке іледі. Екі жеке көршілес торға бір шам
қою ұсынылады, ал бұзауларды топтап өсіргенде– 4 м2 еден ауданында бір шам
қойылады. Бұзауларды тәулік бойы 10-15 күндік жасқа жеткенше келесі
тәртіппен: 1 сағат қыздыру және 0,5 сағат үзіліспен қыздырады.
Аналық шошқалар ұсталынатын қорада торайларды демалу бокстарында– екі
көршілес боксқа бір инфрақызыл шам қойып қыздырады. Сәулелендіргішті
еденнен 50-70 см биіктікте іледі де, торайлар өскен сайын 100 см
биіктетеді. Торайларды тәулік бойы 1,5 сағат қыздыру және 0,5 сағат үзіліс
тәртібімен 26-45 тәулік бойы қыздырады.
Қозыларды туғаннан кейінгі алғашқы үш күнде тәулігіне 20 сағатқа
дейін, ал кейінгі күндері 10 сағатқа дейін қыздырады, мұнда шамдарды әрбір
3 сағат сайын бір сағат ұзақтықта өшіріп отырады.
Инфрақызыл сәулелендірудің қарқындылығы минутына 0,3-0,5 калсм2
аспауы қажет. Шамдарды ілу биіктігін малдың жасына және қораның ауа
температурасына қарай өзгертіп отыру қажет. Әдетте қуаты 250 Вт болатын
шамдарды жануар арқасынан 70 см , ал 500 Вт – 100-120 см биіктікте іледі.
9-кесте – Инфрақызыл шамдар мен сәулелегіштер
ИҚ –сәуле көздері Инфрақызыл сәулелендіргіштер
ИКЗ – 220 - 500 ОРИ – 1
ИКЗК – 220 - 250 ОЭИ, ИКУФ – 1
ТЭН - 700 и 1200 ОКБ – 1376А
КГ – 220 - 1000 Латв. ИКО
ИКЗ – 220 - 375 ОРИ – 2
Газ жанғышы ГИИВ – 1, ГИИ – 19А, ГК – 1-38,
“Звездочка”
Малды ұстаудың өнеркәсіптік технологияларында жабық қораларда мал
тұратын орында қысқы кезеңде ұстауда табиғи ультракүлгін сәулелердің өткір
жетіспеушілігі байқалады. Осы мақсатпен, малдан және құстан алынатын
өнімділікті жоғарылату және көбеюге қабілеттіліктерін арттыру үшін, зат
алмасуды, азықтардың сіңуін және қорытылуын жақсарту үшін, солайша азық
шығынын және мал өнімінің өзіндік құнын төмендетуге қол жеткізу үшін
ультракүлгін сәулелермен жасанды сәулелендіру қолданылады.
УК - сәулелендіруді жүргізу ұсынылады:
А) құстардың инкубациялық жұмыртқаларына– қысқы және ерте көктем
айларында (қарашадан сәуірдге дейін), сонымен қатар құстардың балапанын
шыққаннан кейін алғашқы екі күнде;
Б ) жұмыртқалайтын тауықтарды, ірі мүйізді малды, шошқалар мен
қойларды – қарашадан сәуірге дейін; бұзаулар мен торайларды – қазаннан
мамырға дейін; құстардың торда немесе серуендетпей ұстауда – жыл бойы.
УК-сәулелендірудің қажетті шарты– оның мөлшерлемесін
УК-сәулелендірудің ұсыныстарына негізделген экспозициясының ұзақтығын қатаң
сақтау (кесте 11).
Бұзауларды, сиырларды және өндіруші-бұқаларды, шошқаларды және
қойларды сәулелендіру үшін жанғышы бар эритемді сәулелендіргішті немесе
механикаландырылған қондырғыны, сонымен қатар тасымалды
сәулелендіргіштерді қолданады немесе оларды тұрған малдың арқасынан 1,2-
1,8 м биікке іліп қояды: екі сиырға бір сәулелендіргіш немесе екі бұқа
немесе екі мегежін төлімен мал тұратын орындарда немесе жеке станоктарда
ұстағанда, ал топтап ұстау кезінде бір сәулелендіргішті 15-20 м2 аудан үшін
бұзауларға және 10-12 м2 ауданға сиырлар мен шошқаларға қойылады.
Балапандар мен жұмыртқалайтын тауықтарды еденде ұстағанда
сәулелендіру үшін еденнен 2 м биіктікте біркелкі етіп есептеп: бір
сәулелендіргішті балапан қорасының 20-25 м2 ауданына және бір
сәулелендіргішті 15-20 м2 ауданға жұмыртқалайтын тауықтардың сәулелендіру
үшін орналастырады.
Малды және құсты 2-3 күнде бір мәрте сәулелендіреді.
УК - сәулеленуді анықтау кезінде өлшеудің – сәулелі, эритемді және
бактерицидті үш мәнін пайдаланады.
10-кесте – УК- сәулелендіргіштер мен қондырғылар типтері
УК- сәулелендіргіштер мен Қолданылатын Тұтынылатын
қондырғылар типтері шамдар типтері қуат, Вт
ЭО1 – 3ОМ ЛЭ – 30 – 1 40
ОЭ – 1 и ОЭ – 2 ЛЭ – 30 – 1 40
ОЭСПО2 – 2 х 40 (аралас УК және ЛЭР – 40
жарық) және ЛБР - 40 100
ОРК ДРТ - 400 500
ОРКШ ДРТ - 400 500
УО – 4 ДРТ - 400 2000
УОК – 1 ДРТ - 400 1500
ИКУФ – 1 ЛЭ – 15 (1 шам) 520
(аралас ИҚ және УК сәулелендіру) және ИКЗК-220-250
(2 шам)
Малдарды УК- сәулелендіруде эритемді мәнді қолданады. УК- сәуленің
энергиясын УК-ағын деп аталады, ол ваттпен өлшенеді. Эритемді ағын бірлігі
эр болып табылады, ол толқын ұзындығы 297 нм және қуаты 1 Вт болатын УК-
сәулелендіру ағынына тең. Жануарға сәулелендіруде түсетін эритемді ағын
тығыздығын эритемді сәулелендірілу (Fэ) деп атайды. Ол түсетін эритемді
ағынның мәндерінің сәулелендіретін бет көлеміне қатынасына тең.
11-кесте – УК сәулеленудің ауылшаруашлығы малдары мен құстарына
ұсынылатын мөлшерлері
Жануар түрі ДРТ-400 ЛЭ (15-30) типті шам
(ПРК-2) типті шам
мөлшер, сәулелену мөлшер сәулелену
мэр·сағатм2уақыты, мэр·сағатм2уақыты,
мин сағат
Сиырлар мен бұқалар270-290 25-30 270-290 5-6
Тайыншалар мен 180-210 20-25 180-210 4-5
құнажындар
6 айдан үлкен 160-180 15-20 160-180 4
бұзаулар
6 айға дейінгі 120-140 15-20 120-140 3-3,5
бұзаулар
Емшектегі торайлар 20-25 5-10 20-25 1-1,5
Енесінен айырған 60-80 10-15 60-80 2-2,5
торайлар
Бордақыдағы 80-90 15-20 80-90 3-4
мегежіндер мен
шошқалар
Саулықтар 240-260 30-35 240-260 5-6
Енесінен айырмаған 220-240 25-30 220-240 4-5
қозылар
Жұмыртқалайтын
тауықтар: еденде 20-25 10-15 20-25 2,5-3
торда 40-50 5-10 - -
Балапандар: 15-20 3-5 15-20 1-2
еденде 20-25 5-7 - -
торда
Эритемді сәулелендіруді 1 м2 тағы эрмен немесе 1 м2 тағы мэрмен (1 эр
1000 мэрге тең) өлшейді. Сәулелену уақытына эритемді сәулеленудің туғызылуы
эритемді сәулелену мөлшері (Нэ) деп аталады. Егер сәулелену мөлшері, мысалы
шошқаларда 60 мэр·сағат м2тең болса, эритемді сәулелену 30 мэр м2
болады. Онда сәулелендіру ұзақтығы 2 сағатты құрады.
Эритемді сәулелену мен эритемді сәулелену мөлшерін уфиметр және
уфидозиметрмен өлшейді.
2.6 Қорадағы көмірқышқыл газын анықтау
Жұмыстың мақсаты:
Қора ауасындағы көмірқышқыл газын анықтауға арналған қондырғылармен
немесе құралдармен, қолда бар әдістермен танысу.
Қора ауасындағы көмірқышқыл газының мөлшері – ауа тазалығы
көрсеткіштерінің бірі. Көмірқышқыл газы (СО2) – иісі мен түсі жоқ улылығы
аздаған газ. Бір литр газ 0оС температура мен 760 мм сынап бағанасы қысымда
1,9769 мг салмақта болады, ал 1 мг газ 0,509 мл көлемді алып жатады. Оның
ауадағы рұқсат етілетін концентрациясы 0,25% көп емес.
Ауадағы көмірқышқыл газын анықтау үшін бірнеше әдістерді қолданады.
Газоанализаторлар көмегімен жүргізілетін көлемдік әдістер (Холден,
Кудрявцев, Калмыков және басқалары) арқылы зерттелетін ауа сынамасын сілті
ертінділерінен өткізгенде көмірқышқыл газын сіңіріп, көлемінің азаюы
бойынша ауадағы көмірқышқыл газы мөлшерін анықтайды. Д.В. Прохоров әдісі
ауадағы көмірқышқыл газын бағдарлап анықтау үшін қолданылуы мүмкін. Бұл
әдістің принципі – қора ауасы мен сыртқы атмосфера ауасының құрамын
салыстырмалы тексеру, мұнда СО2 мөлшері қала ауасында 0,04% деңгейінде,
ауылды жерде 0,03% шамасында сақталады.
Қора ауасындағы көмірқышқыл газын анықтау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz