Тәуекел деңгейін төмендету әдістері
Жоспар.
Кіріспе
I.бөлім. Тәуекел мазмұны және түрлері
1.1.Тәуекел түсінігі, мәні.
1.2.Тәуекелдің түрлері.
1.3.Тәуекелді талдаудың блок . схемасы және тәуекелден келетін зияндар.
II.бөлім. Тәуекел деңгейін төмендету әдістері.
2.1. Тәуекелдікті бейтараптандыру тетігі.
2.2.Тәуекел деңгейін бағалау әдісі.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе
I.бөлім. Тәуекел мазмұны және түрлері
1.1.Тәуекел түсінігі, мәні.
1.2.Тәуекелдің түрлері.
1.3.Тәуекелді талдаудың блок . схемасы және тәуекелден келетін зияндар.
II.бөлім. Тәуекел деңгейін төмендету әдістері.
2.1. Тәуекелдікті бейтараптандыру тетігі.
2.2.Тәуекел деңгейін бағалау әдісі.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер.
Кiрiспе
Кәсiпорынның қаржылық жағдайы көптүрлi тәуекелдермен байланысты, оның әсер ету деңгейi нарықтық экономикаға өтуiмен күшейдi. Бұл iс-әрекетпен бiрге жүретiн тәукелдердi жеке арнайы қаржылық тәуекел тобына бөледi, олар кәсiпорынның жалпы “тәуекел портфелiнде” үлкен роль ойнайды. Кәсiпорынның қаржылық қорытындыларына қаржылық тәуекелдер әсерiнiң өсуi - мемлекеттегi қаржылық жағдай мен нарық конъюнктурасының тез өзгеруiмен, қаржылық қатынастардың кеңеюiмен, жаңа қаржылық технология мен құралдардың пайда болуымен және басқа да көптеген факторлармен байланысты.
Кәсiпорынның қаржылық тәуекелi деп, белгiсiздiк жағдайда өз қаржылық iс-әрекетiн жүзеге асырғандағы керi қаржылық салдардың, табыс пен капиталды жоғалту формасында көрiнетiн, пайда болу ықтималдығы айтылады.
Бұл тақырыптың өзектiлiгi экономикада жүрiп жатқан процестермен анықталады. Қазiргi кездегi экономикалық субъектiнiң тұрақты және табысты даму талпынысы, тәуекелдi басқару жүйесi әлi тек қалыптасу кезеңiнде болып жатқандықтан толық қолдау таба алмай жүр.
Тәуекел - бұл қаржылық категория. Сондықтан оның деңгейi мен көлемiне қаржылық механизм арқылы әсер етуге болады. Ол әсер қаржы менеджментi тәсiлдерi мен арнайы стратегия арқылы iске асырылады. Стратегия мен арнайы тәсiлдер жиынтығы тәуекелдi басқаратын арнайы механизмдi, яғни тәуекел менеджментiн құрады.
Қаржылық тәуекелдi басқару керi қаржылық салдарды болжау мен бейтараптандыру процесiн бiлдiрiп, оларды ұқсастыру, бағалау, алдын алу мен сақтандыруға байланысты.
Кәсiпорынның қаржылық жағдайы көптүрлi тәуекелдермен байланысты, оның әсер ету деңгейi нарықтық экономикаға өтуiмен күшейдi. Бұл iс-әрекетпен бiрге жүретiн тәукелдердi жеке арнайы қаржылық тәуекел тобына бөледi, олар кәсiпорынның жалпы “тәуекел портфелiнде” үлкен роль ойнайды. Кәсiпорынның қаржылық қорытындыларына қаржылық тәуекелдер әсерiнiң өсуi - мемлекеттегi қаржылық жағдай мен нарық конъюнктурасының тез өзгеруiмен, қаржылық қатынастардың кеңеюiмен, жаңа қаржылық технология мен құралдардың пайда болуымен және басқа да көптеген факторлармен байланысты.
Кәсiпорынның қаржылық тәуекелi деп, белгiсiздiк жағдайда өз қаржылық iс-әрекетiн жүзеге асырғандағы керi қаржылық салдардың, табыс пен капиталды жоғалту формасында көрiнетiн, пайда болу ықтималдығы айтылады.
Бұл тақырыптың өзектiлiгi экономикада жүрiп жатқан процестермен анықталады. Қазiргi кездегi экономикалық субъектiнiң тұрақты және табысты даму талпынысы, тәуекелдi басқару жүйесi әлi тек қалыптасу кезеңiнде болып жатқандықтан толық қолдау таба алмай жүр.
Тәуекел - бұл қаржылық категория. Сондықтан оның деңгейi мен көлемiне қаржылық механизм арқылы әсер етуге болады. Ол әсер қаржы менеджментi тәсiлдерi мен арнайы стратегия арқылы iске асырылады. Стратегия мен арнайы тәсiлдер жиынтығы тәуекелдi басқаратын арнайы механизмдi, яғни тәуекел менеджментiн құрады.
Қаржылық тәуекелдi басқару керi қаржылық салдарды болжау мен бейтараптандыру процесiн бiлдiрiп, оларды ұқсастыру, бағалау, алдын алу мен сақтандыруға байланысты.
1. Әмiрқанов Р.Ә., Тұрғұлова А.К. “Қаржы менеджментi”, Алматы:2002ж.
2. Балабанов И.Т. Риск-менеджмент – М: 1996ж.
3. Бланк И.А. “Стратегия и тактика управления финансами”,Киев: 1996ж.
4. Дүйсенбаев К.Ш. “Кәсiпорынның қаржылық жағдайы” , Алматы –2001ж.
5. Шеремет А.Д. , Сайфулин Р.С. “Финансы предприятия”, М: 1999ж.
2. Балабанов И.Т. Риск-менеджмент – М: 1996ж.
3. Бланк И.А. “Стратегия и тактика управления финансами”,Киев: 1996ж.
4. Дүйсенбаев К.Ш. “Кәсiпорынның қаржылық жағдайы” , Алматы –2001ж.
5. Шеремет А.Д. , Сайфулин Р.С. “Финансы предприятия”, М: 1999ж.
Жоспар.
Кіріспе
I-бөлім. Тәуекел мазмұны және түрлері
1.1.Тәуекел түсінігі, мәні.
1.2.Тәуекелдің түрлері.
1.3.Тәуекелді талдаудың блок – схемасы және тәуекелден келетін зияндар.
II-бөлім. Тәуекел деңгейін төмендету әдістері.
2.1. Тәуекелдікті бейтараптандыру тетігі.
2.2.Тәуекел деңгейін бағалау әдісі.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер.
Кiрiспе
Кәсiпорынның қаржылық жағдайы көптүрлi тәуекелдермен байланысты,
оның әсер ету деңгейi нарықтық экономикаға өтуiмен күшейдi. Бұл iс-
әрекетпен бiрге жүретiн тәукелдердi жеке арнайы қаржылық тәуекел
тобына бөледi, олар кәсiпорынның жалпы “тәуекел портфелiнде” үлкен
роль ойнайды. Кәсiпорынның қаржылық қорытындыларына қаржылық
тәуекелдер әсерiнiң өсуi - мемлекеттегi қаржылық жағдай мен нарық
конъюнктурасының тез өзгеруiмен, қаржылық қатынастардың кеңеюiмен,
жаңа қаржылық технология мен құралдардың пайда болуымен және
басқа да көптеген факторлармен байланысты.
Кәсiпорынның қаржылық тәуекелi деп, белгiсiздiк жағдайда өз
қаржылық iс-әрекетiн жүзеге асырғандағы керi қаржылық салдардың,
табыс пен капиталды жоғалту формасында көрiнетiн, пайда болу
ықтималдығы айтылады.
Бұл тақырыптың өзектiлiгi экономикада жүрiп жатқан процестермен
анықталады. Қазiргi кездегi экономикалық субъектiнiң тұрақты және
табысты даму талпынысы, тәуекелдi басқару жүйесi әлi тек қалыптасу
кезеңiнде болып жатқандықтан толық қолдау таба алмай жүр.
Тәуекел - бұл қаржылық категория. Сондықтан оның деңгейi мен
көлемiне қаржылық механизм арқылы әсер етуге болады. Ол әсер қаржы
менеджментi тәсiлдерi мен арнайы стратегия арқылы iске асырылады.
Стратегия мен арнайы тәсiлдер жиынтығы тәуекелдi басқаратын арнайы
механизмдi, яғни тәуекел менеджментiн құрады.
Қаржылық тәуекелдi басқару керi қаржылық салдарды болжау мен
бейтараптандыру процесiн бiлдiрiп, оларды ұқсастыру, бағалау, алдын
алу мен сақтандыруға байланысты.
I.Тәуекел мазмұны және түрлері.
1.1.Тәуекел түсінігі, мәні.
Тәуекелді табиғат пен қоғамның кейбір әрекетінен пайда болатын қауіп
ретінде түсінуге болады. Тәуекел- бұл тарихи және экономикалық категория.
Тәуекел тарихи категория ретінде, адамның болуы мүмкін қауіпті түсіну
деп көрінеді.. Ол тәуекел қоғамның бүкіл даму жолымен тарихи байланысты
екендігін куәлайды. Қоғамның дамуы, Л.Морган мен Ф.Энгельс шығарған, тарихи-
мәдениеттік периодизацияға байланысты, үш кезеңнен өтті: жабайлық,
варварлық, өркениет, әрбіреуі өз кезегінде үш табалдырықтан тұрады:
төменгі, ортаңғы мен жоғарғы. Тарихи категория ретінде тәуекел өркениеттің
төмеңгі табалдырығында өлім алдында қорқыныш пайда болғаннан кейін шықты.
Өркениет дами бастауымен тауарлы-ақша қатынастар пайда болып, тәуекел
экономикалық категорияға айналды. Тәуекел экономикалық категория ретінде,
болуға мүмкін немесе болуға мүмкін емес оқиға ретінде көрінеді. Ондай
оқиғаның нәтижесінде үш экономикалық қорытынды болуы мүмкін: жағымсыз,
нолдік, жағымды.
Тәуекел адам іс-әрекетінің әрбір формасына тән, ол көптеген факторлар
мен шарттармен байланысты болып, адамдар қабылдап жатқан шешімдердің оң
қорытындысына әсер етеді. Тарихи тәжірибе көрсеткендей, ойлаған қорытындыны
ала- алмау тауарлы-ақша қатынастарының жаппайлығы мен шаруашылық айналым
қатысушыларының бәсекелестілігінде көрінеді.
Тұрақты экономикалық жағдайдағы батыстың өзінде, шаруашылық
субъектілері тәуекелді басқару сұрақтарына үлкен көңіл бөледі. Ал біздің
қазақстандық экономикамызда, кәсіпорын басқару тиімділігін төмендететін
тұрақсыз экономикалық факторлар жағдайында, тәуекел кешенің басқаруға және
талдауға көп көңіл бөлінбей жатыр.
Тәуекел түсінігі баяғыдан белгілі. Отандық экономикада тәуекел
теориясын зертеу қажеттілігі XX ғасырдың 20 жж. дейін ғана болды. Кейін
әкімшіл-әміршіл басқару әдісі орын алып, бұл нарықтық экономиканы
қабылдамаумен, шаруашылық және әлеуметтік тәуекел проблемасын жоққа
шығарды.
Тәуекел түсінігі, мәні мен табиғаты туралы көптүрлі ойлар бар. Ол
тәуекел құбылысының көпаспектілігімен, нақты жұмыста аз қолдануымен, заңдық
базада көрсетпеумен байланысты. Бір-бірін толықтыратын, тәуекел түсінігінің
екі анықтамасын қарастырайық.
Біріншісі тәуекелді, өндірістік пен қаржылық іс-әрекет кезінде
кәсіпорынның өз ресурстарының жартысын жоғалту, табысты ала-алмауы немесе
қосымша шығыстардың пайда болу қаупімен түсіндіреді. Яғни тәуекел белгілі
бір қолайсыз жағдайдың, сәтсіздіктің, қауіптің болуымен байланысты.
Тәуекелдің екінші анықтамасы тәуекел жағдайы түсінігімен байланысты.
Тәуекел жағдай кезінде белгілі ықтималдықтың болу мүмкіндігін анықтауға
болады, оған үш шарт сәйкес келеді:
- белгісіздіктің болуы;
- альтернативаны таңдау қажеттілігі;
- таңдалатын альтернативалардың болу ықтималдығын бағалау.
Тәуекел жағдайы белгісіздік жағдайынан сапалы түрде айырмашылығы бар.
Белгісіздік жағдайы кезінде қорытындының қандай болуын санап, анықтай
алмаймыз. Яғни, тәуекел жағдайы белгісіздіктің белгілі бір түрі, өйткені
құбылыстардың болуы ықтималды және анықталады. Жаратылысында тәуекел
негізінде үш түрге бөлінеді:
1. Бірнеше альтернативасы, бар талғау жасайтын субъектіде, нәтижеге
әсер ететін ықтималдықтар бар кезде. Ол ықтималдықтар, фирмаға
байланысты емес: инфляция деңгейі, бәсекелестік, статистикалық
зерттеулер т.б.
2. Күтілетін нәтиженің ықтималдығын тек субъективті бағалау арқылы
ала алатын кезде, яғни субъект субъективті ықтималдықтармен
айналысады.ол ықтималдықтар фирманы сипаттайды: өндірістік
потенциал, техникалық мамандырылуы, еңбектің ұйымдастырылуы т.б.
3. Альтернативаны таңдап, ұйымдастырғанда субъект объективті
ықтималдықпен қатар, субъективті ықтималдықтарға да ие болған
кезде.
Тәуекелдің осы түр өзгертулеріне байланысты субъект таңдау жасап, оны
іске асыруға тырысады. Көрсетілген шарттарға байланысты тәуекелдің екінші
анықтамасы келесі болып келеді. Тәуекел – ол таңдау жағдайындағы (таңдау
жағдайындағы істің сәтті аяқталатына сену) жасалатын іс-әрекет (қылық),
яғни сәтсіздік кезде таңдау жасанға дейінгі жағдайдан жамаңырақ жәйтта қалу
ықтималдығы.
Қаржылық тәуекел шаруашылық іс-әрекетті асырғандағы ең қиын категория
болып табылады, оған келесі сипаттамалар тән:
1. Экономикалық табиғаты. Қаржылық тәуекел кәсіпорынның экономикалық
іс-әрекетінде көрінеді, ол қаржылық іс-әрекетті асырғандағы
табыс пен шығындармен тікелей байланысты. Экономикалық формаларды
есептегенде қаржылық тәуекел шаруашылық процесті асырғандағы,
экономикалық категория жүйесіндегі орын алатын экономикалық
категория ретінде сипатталады.
2. Болудың объективлігі. Қаржылық тәуекел әрбір кәсіпорынның
жұмысындағы объективті құбылыс, ол қаржылық операциялардың барлық
түрімен бірге жүреді.
3. Нәтиженің ықтималдығы. Тәуекел категориясының ықтималдығы,
кәсіпорын өз қаржылық іс-әрекетін асырғандағы, тәуекел
жағадайының болу немесе болмауында көрінеді. Ықтималдықтың
деңгейі субъективті және объективті факторлар арқылы анықталады,
бірақ қаржылық тәуекелдің ықтималдық табиғаты оның тұрақты
сипаттамасы болып табылады.
4. Салдардың белгісіздігі. Қаржылық тәуекелдің бұл сипаттамасы
оның қаржылық қорытындылардың детерминантты еместігінде көрінеді,
біріншіден, жүргізілетін қаржылық операциялардың табыс
деңгейінде. Қаржылық операциялардың күтілетін қорытынды деңгейі,
тәуекел деңгейі түріне байланысты үлкен диапазонда тербеліп
отырады. Басқа сөзбен айтқанда, қаржылық тәуекел кәсіпорын үшін
үлкен шығындар ретінде де, қосымша табыс ретінде де жүре алады.
5. Салдардың сәтсіз болуының күтілуі. Жоғарыда, қаржылық тәуекелдің
салдары оң және кері көрсеткіштер ретінде көрінетіні туралы
айтылса да, бұл тәуекел шаруашылық тәжірибеде мүмкін болатын кері
көрсеткіштер деңгейімен сипатталып, есептеледі. Ол қаржылық
тәуекелдің кері салдары тек табысты ғана жоғалтпай қоймай,
кәсіпорынның капиталын жойып, банкроттыққа әкеп соғатынына
байланысты.
6. Деңгейдің көптүрлілігі. Белгілі бір қаржылық операцияға, не
кәсіпорынынң қаржылық іс-әрекетіне тән қаржылық тәуекелдің
деңгейі тұрақты болып табылмайды. Ең алдымен, ол уақыт көлемінде
өзгеріп отырады, яғни қаржылық операциялардың іске асу ұзақтығына
байланысты, себебі уақыт факторы қаржылық тәуекел деңгейіне
дербес әсер етеді (каржылық құралдардың өтімділігі, ссудалық
пайыз қозғалысының белгісіздігінде көрінеді).
7. Бағалаудың субъективтілігі. Экономикалық құбылыс сияқты қаржылық
тәуекелдің объективті табиғатына қарамастан, оның негізгі бағалау
көрсеткіші – тәуекел деңгейі – субъективті. Бұл субъективтілік,
яғни бұл объективті құбылысты біркелкі бағаламау, ақпараттық
базаның толықтылығы мен сенімділігі, қаржылылық менеджерлердің
маман деңгейі, тәукел-менеджмент сферасындағы тәжірибенің әртүрлі
деңгейде болуында түсіндіріледі.
Қаржылық тәуекелдің қарастырылған категориялары оның түсінігін былай
қыйсындауға мүмкіндік береді. Кәсіпорының қаржылық тәуекелі деп,
белгісіздік жағадайда өз қаржылық іс-әрекетін асырғандағы кері қаржылық
салдардың, табыс пен капиталды жоғалту формасында көрінетін, пайда болу
ықтималдығы айтылады.
1.2.Тәуекелдің түрлері.
Кәсіпорынның қаржылық тәуекелдері көп түрлілігімен сипатталып, оны
тиімді басқару үшін келісі сипатамалар бойынша сыныпталады:
1.Түрі бойынша. Қаржылық тәуекелдің бұл сыныптық белгісі басқару процесінде
оны анықтайтын негізгі параметр. Нақты тәуекелдің сипаттамасы оның басты
факторын белгілеп береді, ол бұл тәуекелге байланысты шығын деңгейі
мүмкіндігін бағалауға рұқсат береді. Жаңа қаржылық құралдар мен басқа
инновациялық факторлардың пайда болуы, қаржылық тәуекелдің жаңа түрін
тудырады.
Қазіргі этапта қаржылық тәуекелдің негізгі түрлеріне келесі жатады:
Қаржылық тұрақтылықтың төмендеуі тәуекелі. Бұл тәуекел капитал құрылымының
жетілгенсіздігінен пайда болып, кәсіпорынның кері және оң ақша ағымы
көлемінің тұрақсыздығын тудырады. Қаржылық тәуекел құрылымындағы қауіптілік
деңгейі бойынша негізгі орын алады.
Кәсіпорынның төлемқабілетсіздік тәуекелі. Бұл тәуекел айналым активтерінің
өтімділік деңгейінің төмендеуінен пайда болып, кәсіпорынның кері және оң
ақша ағымы уақытынның тұрақсыздығын тудырады. Өзінің қаржылық салдары
бойынша бұл тәуекел де қауіпті түрге жатады.
Инвестициялық тәуекел. Кәсіпорын өз инвестициялық іс-әрекетін асырғандағы
мүмкін болатын қаржылық шығындарды сипаттайды. Бұл іс-әрекеттің түріне
байланысты, қаржылық тәуекелдің түрлері де бөлінеді - нақты инвестициялық
тәуекел мен қаржылық инвестиция тәуекелі. Қарастырылған инвестициялық іс-
әрекетпен байланысты қаржылық тәуекел түрлері, күрделі тәуекел түрлеріне
жатқызылып, жеке түр тармағына бөлінеді. Мысалы, нақты инвестициялық
тәуекел құрылымында жобалық-конструкторлық жұмыстарды уақытында аяқтамау
тәуекелін, құрылыс монтаждық жұмыстарды уақытында аяқтаму тәуекелі,
инвестициялық жоба бойынша қаржыландыруды уақытында бастамау тәуекелдерін
т.б. көрсетуге болады. Инвестициялық тәуекел түрлері капиталды жоғалтумен
байланысты болғандықтан, олар қаржылық тәуекелдің ең қауіпті тобына жатады.
Инфляциялық тәуекел. Нарықтық экономикада ол дербес қаржылық тәуекел түр
ретінде шығады. Бұл тәуекел капиталдың нақты құнының және қаржылық
операциялардан күтілетін табыстың төмендеу мүмкіндігімен байланысты.
Қазіргі жағдайда осы тәуекел түрі тұрақты жәйтболғандықтан, қаржы
менеджментінде оған күнделікті көңіл бөлінеді.
Пайыздық тәуекел. Ол қаржылық нарықта пайыздық ставканың болжамсыз
өзгеруінде көрінеді. Бұл тәуекелдің пайда болу себебіне мемлекеттік
реттеу, ақша ресурстардын төмендеуі, не өсуі және басқа фактор әсерлерінен
қаржылық нарық конъюктурасының өзгеруі. Пайыздық тәуекелдің кері қаржылық
салдары кәсіпорынның эмиссиялық іс-әрекетінде (акция эмиссиясымен қоса,
облигация эмиссиясы), дивидендтік саясатында, қысқа мерзімді қаржылық
салымдар мен кейбір қаржылық операцияларда көрінеді.
Валюталық тәуекел. Бұл тәуекел сыртқыэкономикалық іс-әрекетті асыратын
(шикізатты импорттайтын, дайын өнімді, жартылай фабрикаттарды,
материалдарды экспорттайтын) кәсіпорындарға тән. Ол кәсіпорының сыртқы
экономикалық операцияларда қолданатын шетел валюта бағамының өзгеруі,
күтілетін табыстың көлемін төмендетеді. Шетел валютасының ұлттық валютаға
қатысты өсуінен, кәсіпорын шикізат пен материалдарды импорттағанда шығынға
ұшырайды. Ал бұл бағамның төмендеуі дайын өнімді экспорттағанда шығынға
әкеледі.
Депозиттік тәуекел. Ол депозиттік салымдарды қайтармауында көрінеді.
Депозиттік тәуекел сирек кездесіп, коммерциялық банкті дұрыс таңдамауыннан
болады.
Несиелік тәуекел. Ол кәсіпорын өз қаржылық іс-әрекетін асырғанда, сатып
алушыларға тауарлық және тұтынушылық несие бергенде пайда болады. Көріну
формасы болып, шығарған дайын өнімге берілген несие үшін уақытында төлемеу
табылады.
Салықтық тәуекел. Қаржылық тәуекелдің бұл түрінде бірнеше көрінісі бар:
жаңа салық түрінің енгізілу мүмкіндігі; бар салық ставкасын көтеру
ықтималдығы; салық төлемдері бойынша уақыт мерзімінің өзгеру ықтималдығы;
салық жеңілдіктерінің алынып тасталынуы. Кәсіпорын үшін болжамсыз
болғандықтан (оған қазіргі фискалдық саясат куә), қаржылық іс-әрекетке
үлкен әсер етеді.
Құрылымдық тәуекел. Бұл тәуекел кәсіпорынның ағымдағы шығындарды тиімсіз
қаржыландыруымен түсіндіріледі.
Криминогендік тәуекел. Қаржылық іс-әрекетте партнерлардың өзін жалған
банкрот болып көрсетуі, ақша мен басқа активтерді заңсыз өзіне алу үшін
документерді жалған қою, персоналдың кейбір активтерді ұрлау т.б. формада
көрінеді. Криминогендік тәуекелден болатын бірталай шығындар, оны дербес
қаржылық тәуекелге шығарды.
2.Сипатталатын объект бойынша қаржылық тәуекелдің келесі түрлері
шығарылады:
• Жеке қаржылық операцияның тәуекелі. Ол белгілі бір қаржылық
операцияға тән, қаржылық тәуекел түрлерінің бүкіл кешенің
сипаттайды(мысалы, белгілі бір акцияны сатып алуға тән
тәуекел);
• Әртүрлі қаржылық іс-әрекеттің түрлеріне тән тәуекел (мысалы,
кәсіпорынның инвестициялық және несиелік іс-әрекетінің
тәуекелі);
• Кәсіпорынының бүкіл қаржылық іс-әрекетінің тәуекелі.
Кәсіпорынның қаржылық іс-әрекетіне тән әртүрлі тәуекелдер
3.Зерттелетін құралдардың жиынтығы:
• Дербес қаржылық тәуекел. Жеке қаржылық құралдарға тән жиынтық
тәуекелді сипаттайды.
• Портфелдік қаржылық тәуекел. Портфельге жинақталған кешенді,
біртекті қаржылық инструменттерге тән (несиелік портфель,
инвестициялық портфель) жиынтық тәуекелді сипаттайды.
4.Зерттелу кешені бойынша:
• Жай қаржылық тәуекел. Жеке топшаларға бөлінбейтін қаржылық
тәуекелдің түрін сипаттайды. Мысалға, инфляциялық тәуекелді
алуға болады.
• Күрделі қаржылық тәуекел. Қарастырылатын топшалар кешенінен
тұратын қаржылық тәуекел. Мысалы болып, инвестициялық тәуекел
табылады.
5.Пайда болу көзіне байланысты қаржылық тәуекелдің келесі түрлері бар:
• Сыртқы, жүйелік немесе нарықтық тәуекел (барлық терминдер оны
кәсіпорынның іс-әрекетіне байланыссыз тәуекел ретінде
көрсетеді). Бұл тәуекел түрі қаржылық іс-әрекеттің барлық
қатысушыларына және барлық қаржылық операция түрлеріне тән. Ол
кәсіпорын өз іс-әрекеті арқылы әсер ете алмайтын, жеке
экономикалық цикл сатылары, қаржылық нарықтың конюктурасы
өзгерген кездегі жағдайларға тән. Тәуекелдің бұл группасына
инфляциялық тәуекел, пайыздық тәуекел, валюталық тәуекел,
салықтық тәуекел және жартылай инвестициялық тәуекелді
жатқызуға болады.
• Ішкі, жүйессіз немесе арнайы тәуекел (барлық терминдер оны
жеке кәсіпорын іс-әрекетіне байланысты екендігін көрсетіп тұр).
Ол сапасыз қаржылық менеджментпен, капиталдың актив пен
пассивінің тиімсіз құрылымымен, тәуекелдік қаржылық
операциялармен аса көп айналысуымен байланысты, бұл
факторлардың салдарын қаржылық тәуекелді тиімді басқарумен
болдырмауға болады.
Қаржылық тәуекелдерді жүйелік және жүйесіз деп бөлу тәуекелді басқару
теориясының алдын- ала жағдайы.
6.Қаржылық салдар бойынша тәуекелдер мынандай топтарға бөлінеді:
• Тек экономикалық шығындар әкелетін, тәуекел. Бұл тәуекел
түрінде қаржылық салдар тек кері ғана болуы мүмкін;
• Пайдадан айырылып қалу қаупін тудыратын, тәуекел. Ол кәсіпорын
белгілі бір қалыптасқан субъективті және объективті
жағадайлардан, жоспарлаған қаржылық операцияны іске асыра алмау
жағдайы;
• Экономикалық шығындармен қоса, қосымша табыс әкелетін тәуекел.
Әдебиетте оны жиі спекулятивті тәуекел деп атайды, себебі ол
агрессивті, спекулятивті операцияларды жасаумен байланысты.
Бірақ бұл термин онша дұрыс емес, бұл тәуекел инвестициялық
жобаны іске асырғанда есептелген табысы төмен, не жоғары болуы
мүмкін.
7.Мерзім бойынша көріну сипатына қарай қаржылық тәуекелдің екі тобы бар:
• Тұрақты қаржылық тәуекел. Ол қаржылық операцияларды асырғандағы
бүкіл мерзімге тән болып, тұрақты факторлар қозғалысымен
байланысты. Мысалы болып, пайыздық тәуекел, валюталық тәуекет
табылады;
• Уақытша қаржылық тәуекел. Ол уақытша, қаржылық операцияларды
іске асырғандағы жеке этаптарында пайда тәуекел. Мысалы болып,
тиімді жұмыс жасап жатқан кәсіпорынның төлемқабілетсіздік
тәуекелін алуға болады.
8.Қаржылық шығындар деңгейі бойынша тәуекелдер келесі топтарға бөлінеді:
• Рұқсат етілетін қаржылық тәуекел. Ол қаржылық шығындар,
қаржылық операция бойынша есептелген шығындар бойынша аспайтын
тәуекелді сипаттайды;
• Өте қиын жағдайдағы тәуекел. Ол қаржылық шығындар, асырылатын
қаржылық операция бойынша шығындар, есептелген жиынтық табыстан
аспайтын тәуекелді сипаттайды;
• Апатты жағдайдағы қаржылық тәуекел. Ол қаржылық шығындар
өзіндік капиталды толық, не жартылай жоғалту қаупімен
сипатталады (бұл тәуекел тартылған капиталды жоғалтумен де
бірге жүреді).
9.Болжау деңгейі бойынша қаржылық тәуекелдер екі топқа бөлінеді:
• Болжанатын қаржылық тәуекел. Ол экономиканың циклды дамуымен
байланысты тәуекелдерді сипаттайды, қаржылық нарық коньюктура
деңгейлерінің ауысуы, бәсекелестіктің болжамды дамуы т.б.
Қаржылық тәуекелдердің болжамдылығы салыстырмалы сипатқа ие,
себебі 100%-қ болжам қарастырылатын жағдайды тәуекел
категориясынан алып тастайды. Болжанатын қаржылық тәуекелге
инфляциялық тәуекелді, пайыздық т.б. қысқамерзімді тәуекелдерді
жатқызуға болады;
• Болжанбайтын қаржылық тәуекел. Ол көріну бойынша
түсіндірілмейтін тәукелдерді сипаттайды. Мысалы болып, форс-
мажорлық топтың тәуекелдері, салықтық тәуекел және т.б.
табылады;
Осыған сәйкес қаржылық тәуекелдер реттелетін және реттелмейтін тәуекелдер
деп бөлінеді.
10.Сақтандыру мүмкіндігі бойынша қаржылық тәуекелдер де екі топқа бөлінеді:
• Сақтандырылатын қаржылық тәуекел. Оларға сыртқы сақтандыру
тәртібі бойынша сақтандыру ұйымдарына берілетін тәуекелдер
жатқызылады.
• Сақтандырылмайтын қаржылық тәуекелдер. Оларға сақтандыру
нарығында ұсыныс жоқ тәуекелдер жатқызылады.
1.3.Тәуекелді талдаудың блок – схемасы және тәуекелден келетін зияндар.
Тәуекелді талдаудың блок – схемасы.
1.Нақты тәуекел түрлерінің ішкі және сыртқы факторларының ықпалдарын
айқындау.
2.Айқындалған факторларды талдау.
3.Нақты тәуекел түрін финанс жағынан екі тәсілмен бағалау
а.финанстық тұрақтылығын, дәулетін анықтау;
б.жұмсалатын қаражаттың экономикалық тиімділігін анықтау.
4.Тәуекелдің жорамал деңгейін анықтау.
5.Бөлек операциялардың тәуекелдерінің жорамал деңгейін талдау.
6.Тәуекелді бәсеңдету үшін шаралар жасақтау.
Екінші басты мәселе тәуекелден келетін зияндар түрлерін анықтау.
1.Материалдық зиян – бұл жобада қаралмаған өндірістік шығындар немесе
тікелей материалдық объектілерді, өнімдерді, материалдарды, шикізаттарды
жоғалту;
2.Еңбек зияны – жұмыс уақытын жою, кездейсоқ немесе болжамсыз себептермен
болған жағдайда;
3.Финанстық зиян – бұл тікелей ақшалай зиянмен байланысты: төлемдер,
айыптар, уақыты озған несиелерді төлеу, қосымша салықтар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
I-бөлім. Тәуекел мазмұны және түрлері
1.1.Тәуекел түсінігі, мәні.
1.2.Тәуекелдің түрлері.
1.3.Тәуекелді талдаудың блок – схемасы және тәуекелден келетін зияндар.
II-бөлім. Тәуекел деңгейін төмендету әдістері.
2.1. Тәуекелдікті бейтараптандыру тетігі.
2.2.Тәуекел деңгейін бағалау әдісі.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер.
Кiрiспе
Кәсiпорынның қаржылық жағдайы көптүрлi тәуекелдермен байланысты,
оның әсер ету деңгейi нарықтық экономикаға өтуiмен күшейдi. Бұл iс-
әрекетпен бiрге жүретiн тәукелдердi жеке арнайы қаржылық тәуекел
тобына бөледi, олар кәсiпорынның жалпы “тәуекел портфелiнде” үлкен
роль ойнайды. Кәсiпорынның қаржылық қорытындыларына қаржылық
тәуекелдер әсерiнiң өсуi - мемлекеттегi қаржылық жағдай мен нарық
конъюнктурасының тез өзгеруiмен, қаржылық қатынастардың кеңеюiмен,
жаңа қаржылық технология мен құралдардың пайда болуымен және
басқа да көптеген факторлармен байланысты.
Кәсiпорынның қаржылық тәуекелi деп, белгiсiздiк жағдайда өз
қаржылық iс-әрекетiн жүзеге асырғандағы керi қаржылық салдардың,
табыс пен капиталды жоғалту формасында көрiнетiн, пайда болу
ықтималдығы айтылады.
Бұл тақырыптың өзектiлiгi экономикада жүрiп жатқан процестермен
анықталады. Қазiргi кездегi экономикалық субъектiнiң тұрақты және
табысты даму талпынысы, тәуекелдi басқару жүйесi әлi тек қалыптасу
кезеңiнде болып жатқандықтан толық қолдау таба алмай жүр.
Тәуекел - бұл қаржылық категория. Сондықтан оның деңгейi мен
көлемiне қаржылық механизм арқылы әсер етуге болады. Ол әсер қаржы
менеджментi тәсiлдерi мен арнайы стратегия арқылы iске асырылады.
Стратегия мен арнайы тәсiлдер жиынтығы тәуекелдi басқаратын арнайы
механизмдi, яғни тәуекел менеджментiн құрады.
Қаржылық тәуекелдi басқару керi қаржылық салдарды болжау мен
бейтараптандыру процесiн бiлдiрiп, оларды ұқсастыру, бағалау, алдын
алу мен сақтандыруға байланысты.
I.Тәуекел мазмұны және түрлері.
1.1.Тәуекел түсінігі, мәні.
Тәуекелді табиғат пен қоғамның кейбір әрекетінен пайда болатын қауіп
ретінде түсінуге болады. Тәуекел- бұл тарихи және экономикалық категория.
Тәуекел тарихи категория ретінде, адамның болуы мүмкін қауіпті түсіну
деп көрінеді.. Ол тәуекел қоғамның бүкіл даму жолымен тарихи байланысты
екендігін куәлайды. Қоғамның дамуы, Л.Морган мен Ф.Энгельс шығарған, тарихи-
мәдениеттік периодизацияға байланысты, үш кезеңнен өтті: жабайлық,
варварлық, өркениет, әрбіреуі өз кезегінде үш табалдырықтан тұрады:
төменгі, ортаңғы мен жоғарғы. Тарихи категория ретінде тәуекел өркениеттің
төмеңгі табалдырығында өлім алдында қорқыныш пайда болғаннан кейін шықты.
Өркениет дами бастауымен тауарлы-ақша қатынастар пайда болып, тәуекел
экономикалық категорияға айналды. Тәуекел экономикалық категория ретінде,
болуға мүмкін немесе болуға мүмкін емес оқиға ретінде көрінеді. Ондай
оқиғаның нәтижесінде үш экономикалық қорытынды болуы мүмкін: жағымсыз,
нолдік, жағымды.
Тәуекел адам іс-әрекетінің әрбір формасына тән, ол көптеген факторлар
мен шарттармен байланысты болып, адамдар қабылдап жатқан шешімдердің оң
қорытындысына әсер етеді. Тарихи тәжірибе көрсеткендей, ойлаған қорытындыны
ала- алмау тауарлы-ақша қатынастарының жаппайлығы мен шаруашылық айналым
қатысушыларының бәсекелестілігінде көрінеді.
Тұрақты экономикалық жағдайдағы батыстың өзінде, шаруашылық
субъектілері тәуекелді басқару сұрақтарына үлкен көңіл бөледі. Ал біздің
қазақстандық экономикамызда, кәсіпорын басқару тиімділігін төмендететін
тұрақсыз экономикалық факторлар жағдайында, тәуекел кешенің басқаруға және
талдауға көп көңіл бөлінбей жатыр.
Тәуекел түсінігі баяғыдан белгілі. Отандық экономикада тәуекел
теориясын зертеу қажеттілігі XX ғасырдың 20 жж. дейін ғана болды. Кейін
әкімшіл-әміршіл басқару әдісі орын алып, бұл нарықтық экономиканы
қабылдамаумен, шаруашылық және әлеуметтік тәуекел проблемасын жоққа
шығарды.
Тәуекел түсінігі, мәні мен табиғаты туралы көптүрлі ойлар бар. Ол
тәуекел құбылысының көпаспектілігімен, нақты жұмыста аз қолдануымен, заңдық
базада көрсетпеумен байланысты. Бір-бірін толықтыратын, тәуекел түсінігінің
екі анықтамасын қарастырайық.
Біріншісі тәуекелді, өндірістік пен қаржылық іс-әрекет кезінде
кәсіпорынның өз ресурстарының жартысын жоғалту, табысты ала-алмауы немесе
қосымша шығыстардың пайда болу қаупімен түсіндіреді. Яғни тәуекел белгілі
бір қолайсыз жағдайдың, сәтсіздіктің, қауіптің болуымен байланысты.
Тәуекелдің екінші анықтамасы тәуекел жағдайы түсінігімен байланысты.
Тәуекел жағдай кезінде белгілі ықтималдықтың болу мүмкіндігін анықтауға
болады, оған үш шарт сәйкес келеді:
- белгісіздіктің болуы;
- альтернативаны таңдау қажеттілігі;
- таңдалатын альтернативалардың болу ықтималдығын бағалау.
Тәуекел жағдайы белгісіздік жағдайынан сапалы түрде айырмашылығы бар.
Белгісіздік жағдайы кезінде қорытындының қандай болуын санап, анықтай
алмаймыз. Яғни, тәуекел жағдайы белгісіздіктің белгілі бір түрі, өйткені
құбылыстардың болуы ықтималды және анықталады. Жаратылысында тәуекел
негізінде үш түрге бөлінеді:
1. Бірнеше альтернативасы, бар талғау жасайтын субъектіде, нәтижеге
әсер ететін ықтималдықтар бар кезде. Ол ықтималдықтар, фирмаға
байланысты емес: инфляция деңгейі, бәсекелестік, статистикалық
зерттеулер т.б.
2. Күтілетін нәтиженің ықтималдығын тек субъективті бағалау арқылы
ала алатын кезде, яғни субъект субъективті ықтималдықтармен
айналысады.ол ықтималдықтар фирманы сипаттайды: өндірістік
потенциал, техникалық мамандырылуы, еңбектің ұйымдастырылуы т.б.
3. Альтернативаны таңдап, ұйымдастырғанда субъект объективті
ықтималдықпен қатар, субъективті ықтималдықтарға да ие болған
кезде.
Тәуекелдің осы түр өзгертулеріне байланысты субъект таңдау жасап, оны
іске асыруға тырысады. Көрсетілген шарттарға байланысты тәуекелдің екінші
анықтамасы келесі болып келеді. Тәуекел – ол таңдау жағдайындағы (таңдау
жағдайындағы істің сәтті аяқталатына сену) жасалатын іс-әрекет (қылық),
яғни сәтсіздік кезде таңдау жасанға дейінгі жағдайдан жамаңырақ жәйтта қалу
ықтималдығы.
Қаржылық тәуекел шаруашылық іс-әрекетті асырғандағы ең қиын категория
болып табылады, оған келесі сипаттамалар тән:
1. Экономикалық табиғаты. Қаржылық тәуекел кәсіпорынның экономикалық
іс-әрекетінде көрінеді, ол қаржылық іс-әрекетті асырғандағы
табыс пен шығындармен тікелей байланысты. Экономикалық формаларды
есептегенде қаржылық тәуекел шаруашылық процесті асырғандағы,
экономикалық категория жүйесіндегі орын алатын экономикалық
категория ретінде сипатталады.
2. Болудың объективлігі. Қаржылық тәуекел әрбір кәсіпорынның
жұмысындағы объективті құбылыс, ол қаржылық операциялардың барлық
түрімен бірге жүреді.
3. Нәтиженің ықтималдығы. Тәуекел категориясының ықтималдығы,
кәсіпорын өз қаржылық іс-әрекетін асырғандағы, тәуекел
жағадайының болу немесе болмауында көрінеді. Ықтималдықтың
деңгейі субъективті және объективті факторлар арқылы анықталады,
бірақ қаржылық тәуекелдің ықтималдық табиғаты оның тұрақты
сипаттамасы болып табылады.
4. Салдардың белгісіздігі. Қаржылық тәуекелдің бұл сипаттамасы
оның қаржылық қорытындылардың детерминантты еместігінде көрінеді,
біріншіден, жүргізілетін қаржылық операциялардың табыс
деңгейінде. Қаржылық операциялардың күтілетін қорытынды деңгейі,
тәуекел деңгейі түріне байланысты үлкен диапазонда тербеліп
отырады. Басқа сөзбен айтқанда, қаржылық тәуекел кәсіпорын үшін
үлкен шығындар ретінде де, қосымша табыс ретінде де жүре алады.
5. Салдардың сәтсіз болуының күтілуі. Жоғарыда, қаржылық тәуекелдің
салдары оң және кері көрсеткіштер ретінде көрінетіні туралы
айтылса да, бұл тәуекел шаруашылық тәжірибеде мүмкін болатын кері
көрсеткіштер деңгейімен сипатталып, есептеледі. Ол қаржылық
тәуекелдің кері салдары тек табысты ғана жоғалтпай қоймай,
кәсіпорынның капиталын жойып, банкроттыққа әкеп соғатынына
байланысты.
6. Деңгейдің көптүрлілігі. Белгілі бір қаржылық операцияға, не
кәсіпорынынң қаржылық іс-әрекетіне тән қаржылық тәуекелдің
деңгейі тұрақты болып табылмайды. Ең алдымен, ол уақыт көлемінде
өзгеріп отырады, яғни қаржылық операциялардың іске асу ұзақтығына
байланысты, себебі уақыт факторы қаржылық тәуекел деңгейіне
дербес әсер етеді (каржылық құралдардың өтімділігі, ссудалық
пайыз қозғалысының белгісіздігінде көрінеді).
7. Бағалаудың субъективтілігі. Экономикалық құбылыс сияқты қаржылық
тәуекелдің объективті табиғатына қарамастан, оның негізгі бағалау
көрсеткіші – тәуекел деңгейі – субъективті. Бұл субъективтілік,
яғни бұл объективті құбылысты біркелкі бағаламау, ақпараттық
базаның толықтылығы мен сенімділігі, қаржылылық менеджерлердің
маман деңгейі, тәукел-менеджмент сферасындағы тәжірибенің әртүрлі
деңгейде болуында түсіндіріледі.
Қаржылық тәуекелдің қарастырылған категориялары оның түсінігін былай
қыйсындауға мүмкіндік береді. Кәсіпорының қаржылық тәуекелі деп,
белгісіздік жағадайда өз қаржылық іс-әрекетін асырғандағы кері қаржылық
салдардың, табыс пен капиталды жоғалту формасында көрінетін, пайда болу
ықтималдығы айтылады.
1.2.Тәуекелдің түрлері.
Кәсіпорынның қаржылық тәуекелдері көп түрлілігімен сипатталып, оны
тиімді басқару үшін келісі сипатамалар бойынша сыныпталады:
1.Түрі бойынша. Қаржылық тәуекелдің бұл сыныптық белгісі басқару процесінде
оны анықтайтын негізгі параметр. Нақты тәуекелдің сипаттамасы оның басты
факторын белгілеп береді, ол бұл тәуекелге байланысты шығын деңгейі
мүмкіндігін бағалауға рұқсат береді. Жаңа қаржылық құралдар мен басқа
инновациялық факторлардың пайда болуы, қаржылық тәуекелдің жаңа түрін
тудырады.
Қазіргі этапта қаржылық тәуекелдің негізгі түрлеріне келесі жатады:
Қаржылық тұрақтылықтың төмендеуі тәуекелі. Бұл тәуекел капитал құрылымының
жетілгенсіздігінен пайда болып, кәсіпорынның кері және оң ақша ағымы
көлемінің тұрақсыздығын тудырады. Қаржылық тәуекел құрылымындағы қауіптілік
деңгейі бойынша негізгі орын алады.
Кәсіпорынның төлемқабілетсіздік тәуекелі. Бұл тәуекел айналым активтерінің
өтімділік деңгейінің төмендеуінен пайда болып, кәсіпорынның кері және оң
ақша ағымы уақытынның тұрақсыздығын тудырады. Өзінің қаржылық салдары
бойынша бұл тәуекел де қауіпті түрге жатады.
Инвестициялық тәуекел. Кәсіпорын өз инвестициялық іс-әрекетін асырғандағы
мүмкін болатын қаржылық шығындарды сипаттайды. Бұл іс-әрекеттің түріне
байланысты, қаржылық тәуекелдің түрлері де бөлінеді - нақты инвестициялық
тәуекел мен қаржылық инвестиция тәуекелі. Қарастырылған инвестициялық іс-
әрекетпен байланысты қаржылық тәуекел түрлері, күрделі тәуекел түрлеріне
жатқызылып, жеке түр тармағына бөлінеді. Мысалы, нақты инвестициялық
тәуекел құрылымында жобалық-конструкторлық жұмыстарды уақытында аяқтамау
тәуекелін, құрылыс монтаждық жұмыстарды уақытында аяқтаму тәуекелі,
инвестициялық жоба бойынша қаржыландыруды уақытында бастамау тәуекелдерін
т.б. көрсетуге болады. Инвестициялық тәуекел түрлері капиталды жоғалтумен
байланысты болғандықтан, олар қаржылық тәуекелдің ең қауіпті тобына жатады.
Инфляциялық тәуекел. Нарықтық экономикада ол дербес қаржылық тәуекел түр
ретінде шығады. Бұл тәуекел капиталдың нақты құнының және қаржылық
операциялардан күтілетін табыстың төмендеу мүмкіндігімен байланысты.
Қазіргі жағдайда осы тәуекел түрі тұрақты жәйтболғандықтан, қаржы
менеджментінде оған күнделікті көңіл бөлінеді.
Пайыздық тәуекел. Ол қаржылық нарықта пайыздық ставканың болжамсыз
өзгеруінде көрінеді. Бұл тәуекелдің пайда болу себебіне мемлекеттік
реттеу, ақша ресурстардын төмендеуі, не өсуі және басқа фактор әсерлерінен
қаржылық нарық конъюктурасының өзгеруі. Пайыздық тәуекелдің кері қаржылық
салдары кәсіпорынның эмиссиялық іс-әрекетінде (акция эмиссиясымен қоса,
облигация эмиссиясы), дивидендтік саясатында, қысқа мерзімді қаржылық
салымдар мен кейбір қаржылық операцияларда көрінеді.
Валюталық тәуекел. Бұл тәуекел сыртқыэкономикалық іс-әрекетті асыратын
(шикізатты импорттайтын, дайын өнімді, жартылай фабрикаттарды,
материалдарды экспорттайтын) кәсіпорындарға тән. Ол кәсіпорының сыртқы
экономикалық операцияларда қолданатын шетел валюта бағамының өзгеруі,
күтілетін табыстың көлемін төмендетеді. Шетел валютасының ұлттық валютаға
қатысты өсуінен, кәсіпорын шикізат пен материалдарды импорттағанда шығынға
ұшырайды. Ал бұл бағамның төмендеуі дайын өнімді экспорттағанда шығынға
әкеледі.
Депозиттік тәуекел. Ол депозиттік салымдарды қайтармауында көрінеді.
Депозиттік тәуекел сирек кездесіп, коммерциялық банкті дұрыс таңдамауыннан
болады.
Несиелік тәуекел. Ол кәсіпорын өз қаржылық іс-әрекетін асырғанда, сатып
алушыларға тауарлық және тұтынушылық несие бергенде пайда болады. Көріну
формасы болып, шығарған дайын өнімге берілген несие үшін уақытында төлемеу
табылады.
Салықтық тәуекел. Қаржылық тәуекелдің бұл түрінде бірнеше көрінісі бар:
жаңа салық түрінің енгізілу мүмкіндігі; бар салық ставкасын көтеру
ықтималдығы; салық төлемдері бойынша уақыт мерзімінің өзгеру ықтималдығы;
салық жеңілдіктерінің алынып тасталынуы. Кәсіпорын үшін болжамсыз
болғандықтан (оған қазіргі фискалдық саясат куә), қаржылық іс-әрекетке
үлкен әсер етеді.
Құрылымдық тәуекел. Бұл тәуекел кәсіпорынның ағымдағы шығындарды тиімсіз
қаржыландыруымен түсіндіріледі.
Криминогендік тәуекел. Қаржылық іс-әрекетте партнерлардың өзін жалған
банкрот болып көрсетуі, ақша мен басқа активтерді заңсыз өзіне алу үшін
документерді жалған қою, персоналдың кейбір активтерді ұрлау т.б. формада
көрінеді. Криминогендік тәуекелден болатын бірталай шығындар, оны дербес
қаржылық тәуекелге шығарды.
2.Сипатталатын объект бойынша қаржылық тәуекелдің келесі түрлері
шығарылады:
• Жеке қаржылық операцияның тәуекелі. Ол белгілі бір қаржылық
операцияға тән, қаржылық тәуекел түрлерінің бүкіл кешенің
сипаттайды(мысалы, белгілі бір акцияны сатып алуға тән
тәуекел);
• Әртүрлі қаржылық іс-әрекеттің түрлеріне тән тәуекел (мысалы,
кәсіпорынның инвестициялық және несиелік іс-әрекетінің
тәуекелі);
• Кәсіпорынының бүкіл қаржылық іс-әрекетінің тәуекелі.
Кәсіпорынның қаржылық іс-әрекетіне тән әртүрлі тәуекелдер
3.Зерттелетін құралдардың жиынтығы:
• Дербес қаржылық тәуекел. Жеке қаржылық құралдарға тән жиынтық
тәуекелді сипаттайды.
• Портфелдік қаржылық тәуекел. Портфельге жинақталған кешенді,
біртекті қаржылық инструменттерге тән (несиелік портфель,
инвестициялық портфель) жиынтық тәуекелді сипаттайды.
4.Зерттелу кешені бойынша:
• Жай қаржылық тәуекел. Жеке топшаларға бөлінбейтін қаржылық
тәуекелдің түрін сипаттайды. Мысалға, инфляциялық тәуекелді
алуға болады.
• Күрделі қаржылық тәуекел. Қарастырылатын топшалар кешенінен
тұратын қаржылық тәуекел. Мысалы болып, инвестициялық тәуекел
табылады.
5.Пайда болу көзіне байланысты қаржылық тәуекелдің келесі түрлері бар:
• Сыртқы, жүйелік немесе нарықтық тәуекел (барлық терминдер оны
кәсіпорынның іс-әрекетіне байланыссыз тәуекел ретінде
көрсетеді). Бұл тәуекел түрі қаржылық іс-әрекеттің барлық
қатысушыларына және барлық қаржылық операция түрлеріне тән. Ол
кәсіпорын өз іс-әрекеті арқылы әсер ете алмайтын, жеке
экономикалық цикл сатылары, қаржылық нарықтың конюктурасы
өзгерген кездегі жағдайларға тән. Тәуекелдің бұл группасына
инфляциялық тәуекел, пайыздық тәуекел, валюталық тәуекел,
салықтық тәуекел және жартылай инвестициялық тәуекелді
жатқызуға болады.
• Ішкі, жүйессіз немесе арнайы тәуекел (барлық терминдер оны
жеке кәсіпорын іс-әрекетіне байланысты екендігін көрсетіп тұр).
Ол сапасыз қаржылық менеджментпен, капиталдың актив пен
пассивінің тиімсіз құрылымымен, тәуекелдік қаржылық
операциялармен аса көп айналысуымен байланысты, бұл
факторлардың салдарын қаржылық тәуекелді тиімді басқарумен
болдырмауға болады.
Қаржылық тәуекелдерді жүйелік және жүйесіз деп бөлу тәуекелді басқару
теориясының алдын- ала жағдайы.
6.Қаржылық салдар бойынша тәуекелдер мынандай топтарға бөлінеді:
• Тек экономикалық шығындар әкелетін, тәуекел. Бұл тәуекел
түрінде қаржылық салдар тек кері ғана болуы мүмкін;
• Пайдадан айырылып қалу қаупін тудыратын, тәуекел. Ол кәсіпорын
белгілі бір қалыптасқан субъективті және объективті
жағадайлардан, жоспарлаған қаржылық операцияны іске асыра алмау
жағдайы;
• Экономикалық шығындармен қоса, қосымша табыс әкелетін тәуекел.
Әдебиетте оны жиі спекулятивті тәуекел деп атайды, себебі ол
агрессивті, спекулятивті операцияларды жасаумен байланысты.
Бірақ бұл термин онша дұрыс емес, бұл тәуекел инвестициялық
жобаны іске асырғанда есептелген табысы төмен, не жоғары болуы
мүмкін.
7.Мерзім бойынша көріну сипатына қарай қаржылық тәуекелдің екі тобы бар:
• Тұрақты қаржылық тәуекел. Ол қаржылық операцияларды асырғандағы
бүкіл мерзімге тән болып, тұрақты факторлар қозғалысымен
байланысты. Мысалы болып, пайыздық тәуекел, валюталық тәуекет
табылады;
• Уақытша қаржылық тәуекел. Ол уақытша, қаржылық операцияларды
іске асырғандағы жеке этаптарында пайда тәуекел. Мысалы болып,
тиімді жұмыс жасап жатқан кәсіпорынның төлемқабілетсіздік
тәуекелін алуға болады.
8.Қаржылық шығындар деңгейі бойынша тәуекелдер келесі топтарға бөлінеді:
• Рұқсат етілетін қаржылық тәуекел. Ол қаржылық шығындар,
қаржылық операция бойынша есептелген шығындар бойынша аспайтын
тәуекелді сипаттайды;
• Өте қиын жағдайдағы тәуекел. Ол қаржылық шығындар, асырылатын
қаржылық операция бойынша шығындар, есептелген жиынтық табыстан
аспайтын тәуекелді сипаттайды;
• Апатты жағдайдағы қаржылық тәуекел. Ол қаржылық шығындар
өзіндік капиталды толық, не жартылай жоғалту қаупімен
сипатталады (бұл тәуекел тартылған капиталды жоғалтумен де
бірге жүреді).
9.Болжау деңгейі бойынша қаржылық тәуекелдер екі топқа бөлінеді:
• Болжанатын қаржылық тәуекел. Ол экономиканың циклды дамуымен
байланысты тәуекелдерді сипаттайды, қаржылық нарық коньюктура
деңгейлерінің ауысуы, бәсекелестіктің болжамды дамуы т.б.
Қаржылық тәуекелдердің болжамдылығы салыстырмалы сипатқа ие,
себебі 100%-қ болжам қарастырылатын жағдайды тәуекел
категориясынан алып тастайды. Болжанатын қаржылық тәуекелге
инфляциялық тәуекелді, пайыздық т.б. қысқамерзімді тәуекелдерді
жатқызуға болады;
• Болжанбайтын қаржылық тәуекел. Ол көріну бойынша
түсіндірілмейтін тәукелдерді сипаттайды. Мысалы болып, форс-
мажорлық топтың тәуекелдері, салықтық тәуекел және т.б.
табылады;
Осыған сәйкес қаржылық тәуекелдер реттелетін және реттелмейтін тәуекелдер
деп бөлінеді.
10.Сақтандыру мүмкіндігі бойынша қаржылық тәуекелдер де екі топқа бөлінеді:
• Сақтандырылатын қаржылық тәуекел. Оларға сыртқы сақтандыру
тәртібі бойынша сақтандыру ұйымдарына берілетін тәуекелдер
жатқызылады.
• Сақтандырылмайтын қаржылық тәуекелдер. Оларға сақтандыру
нарығында ұсыныс жоқ тәуекелдер жатқызылады.
1.3.Тәуекелді талдаудың блок – схемасы және тәуекелден келетін зияндар.
Тәуекелді талдаудың блок – схемасы.
1.Нақты тәуекел түрлерінің ішкі және сыртқы факторларының ықпалдарын
айқындау.
2.Айқындалған факторларды талдау.
3.Нақты тәуекел түрін финанс жағынан екі тәсілмен бағалау
а.финанстық тұрақтылығын, дәулетін анықтау;
б.жұмсалатын қаражаттың экономикалық тиімділігін анықтау.
4.Тәуекелдің жорамал деңгейін анықтау.
5.Бөлек операциялардың тәуекелдерінің жорамал деңгейін талдау.
6.Тәуекелді бәсеңдету үшін шаралар жасақтау.
Екінші басты мәселе тәуекелден келетін зияндар түрлерін анықтау.
1.Материалдық зиян – бұл жобада қаралмаған өндірістік шығындар немесе
тікелей материалдық объектілерді, өнімдерді, материалдарды, шикізаттарды
жоғалту;
2.Еңбек зияны – жұмыс уақытын жою, кездейсоқ немесе болжамсыз себептермен
болған жағдайда;
3.Финанстық зиян – бұл тікелей ақшалай зиянмен байланысты: төлемдер,
айыптар, уақыты озған несиелерді төлеу, қосымша салықтар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz