Қазақстан Республикасы кітапханаларының қорларының зерттеулеріне шолу жасай отырып, оның технологиялық мүмкіндіктері мен зерттеу бағдарламаларын кішігірім кітапханаларда пайдалану жағдайларының қажеттілігі мен пайдалылығы
КІРІСПЕ
І.тарау. Кітапхана қорын зерттелуінің теориялық мәселелері
1.1 Кітап қорын зерттеудің бағыты мен мақсаттары
1.2 Кітап қорын сақтаудың құқықтық зерттелуі
ІІ.тарау. Кітапханалық қорды зерттеудегі қолданылатын әдістер
2.1 Қор құрамын зерттеудің технологиялық бағыттары
2.2 Ауылдық кітапханаларындағы кітап қорын ақпараттық ресурстармен толықтыруды зерттеу.
2.3 Ауыл кітапханаларындағы ақпаратық қордың ресурстары
Қортынды..
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
І.тарау. Кітапхана қорын зерттелуінің теориялық мәселелері
1.1 Кітап қорын зерттеудің бағыты мен мақсаттары
1.2 Кітап қорын сақтаудың құқықтық зерттелуі
ІІ.тарау. Кітапханалық қорды зерттеудегі қолданылатын әдістер
2.1 Қор құрамын зерттеудің технологиялық бағыттары
2.2 Ауылдық кітапханаларындағы кітап қорын ақпараттық ресурстармен толықтыруды зерттеу.
2.3 Ауыл кітапханаларындағы ақпаратық қордың ресурстары
Қортынды..
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Замана ағымының жаңа ғасырлық ғаламдық талаптары Қазақстан Республикасының көптеген кітапханаларының алдына жаңа ауқымды мақсаттар мен талаптар қойып отыр. Бүл өңделіп жатқан стратегия қазіргі қоғамның құрылуы мен дамуындағы гуманитарлық жэне өркениетті бағыттардың өркен жаюына әкеледі.
Кітапханалық қызметтегі ғаламдық ортаны қалыптастыру, дерекқорлар көзін құру, ақпараттың барлық түрін топтастыру мен оларды біртұтас компьютерлік жүйеге топтастыру жаңа заман талабына сәйкес жауап бермек. Ол сондай-ақ ірі және шағын кітапханалардың ақпараттық ортаға ғаламдық жүйе жолымен бірдей араласуына мүмкіндік береді.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Қазақстан Республикасы кітапханаларының қорларының зерттеулеріне шолу жасай отырып, оның технологиялық мүмкіндіктері мен зерттеу бағдарламаларын кішігірім кітапханаларда пайдалану жағдайларының қажеттілігі мен пайдалылығы тақырыбына назар аудару.
Зерттеу жұмысының міндеті. Қазақстан Республикасындағы кітапхана ісінің дамуындағы кітап қорының дұрыс қалыптастырылуы мен оңтайлы пайдаланылуы үшін қандай оң шешімдер қажет, қандай орындармен қарым-қатынастың қажеттілігін көрсетеді.
Зерттеу жұмысының жаңалығы. Қазақстан Республикасы кітапханаларының кітап қорларының бірден-бір пайдалы рухани қазына көзі ретінде дамытудың стратегиялық жоспарын қарастыру және зерттеудің жаңа технологиялық тәсілдерін ұсыну.
Қазіргі таңдағы кітапхана ісіне енді ғана көңіл бөлініп отырған, жаңа көзқарастар айқындалып жатқан тұста пайда болып жатқан жаңа ұлттық бағдарламалардың қорды зерттеу барысына тигізетін әсерлерін анықтай білуіміз керек.
Кітапханалық қызметтегі ғаламдық ортаны қалыптастыру, дерекқорлар көзін құру, ақпараттың барлық түрін топтастыру мен оларды біртұтас компьютерлік жүйеге топтастыру жаңа заман талабына сәйкес жауап бермек. Ол сондай-ақ ірі және шағын кітапханалардың ақпараттық ортаға ғаламдық жүйе жолымен бірдей араласуына мүмкіндік береді.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Қазақстан Республикасы кітапханаларының қорларының зерттеулеріне шолу жасай отырып, оның технологиялық мүмкіндіктері мен зерттеу бағдарламаларын кішігірім кітапханаларда пайдалану жағдайларының қажеттілігі мен пайдалылығы тақырыбына назар аудару.
Зерттеу жұмысының міндеті. Қазақстан Республикасындағы кітапхана ісінің дамуындағы кітап қорының дұрыс қалыптастырылуы мен оңтайлы пайдаланылуы үшін қандай оң шешімдер қажет, қандай орындармен қарым-қатынастың қажеттілігін көрсетеді.
Зерттеу жұмысының жаңалығы. Қазақстан Республикасы кітапханаларының кітап қорларының бірден-бір пайдалы рухани қазына көзі ретінде дамытудың стратегиялық жоспарын қарастыру және зерттеудің жаңа технологиялық тәсілдерін ұсыну.
Қазіргі таңдағы кітапхана ісіне енді ғана көңіл бөлініп отырған, жаңа көзқарастар айқындалып жатқан тұста пайда болып жатқан жаңа ұлттық бағдарламалардың қорды зерттеу барысына тигізетін әсерлерін анықтай білуіміз керек.
1. Абузарова Ж.Ш. Управление фондами библиотек РКхостояние, проблемы, рекомендации /Книголюб.-2002.-1-15 июля.-27 с.
2. Багрова И.Ю Фонды национальных библиотек: проблемы и стратегии 90-х годов //Библиотековедение.-1999-.№2.-с. 136-143.
3. Библиотеки Казахстана в 2005 году: факты и цифры.-Алматы,НБРК,2006.-80 с.
4. Библиотечные фонды /Ред. В.А.Недзвецкий.-М.:Просвещение.-1967.-201 с.
5. В помощь работе библиотек по улучшению использования и сохранности книжных фондов.-М.:ГБЛ.-19836.-25 с.
6. Газетные фонды библиотека. Проблемы учета и обеспечения сохранности.-М.:- ГБЛ.-1984.-123 с.
7.Григорьев Ю.В. Теоретические основы формирования библиотечного фонда: Учебное пособие.-М.:МГИК.-1973.-88 с.
8. Гигиена и реставрация библиотечных фондов. Практическое пособие.-М.:Книга.-1985.-160с.
9. Зерттеу және енгізу. /Ғылыми жұмыстар жинағы.-Алматы.-1992.-63 б. Ю.Кенесары Т.Т. Желілік ақпараттар технологияларының кітапханалардақолданылуы/ Бегалинские чтения:Библиотека, книга и чтение в образовании детей. Сборник.-Алматы.-2004.- 34-44 б. П.Крейденко В.С. Библиотечные исследования.Научные основы/Учебное пособие.-М.: книга, 1983.-144 с. 12.Книжные фонды научных библиотек: Проблемы комплектования, использования, сохранности: Сборникнаучныхтрудов.-М.:-1990.-188 с. ІЗ.Кривонос В.Ф. Уход за книгами.-Алма-Ата,Казахстан.~1988.-64 с.
Н.Қазақстан көпшілік кітапханасына арналған кітап коры
өзегі./Құраст.Б.Шаймерденова;Ред. А.Қ.Маметова.-Алматы,ҚР¥К.-
1993.-65 б.
15.Мазок Н. Книга должна жить долго.-М.:Книга,-223 с. іб.Микрофильмирование как один из способов сохранности газетных
фондов/ГБЛ.-М.: 1983.-31 с. П.Моделирование библиотечных фондов: консультация.- Алматы,2003.-
24 с. 18.Нюкша Ю.П. Современные способы реставрации книг и рукописей.-
Библиотекарь.-1986.-№2.-64-66 с.
19.Организация сохранности книжных фондов.- Л.:БАК.-1989.-125 с. 20.Отчет о научноисследовательской работе по теме: «Формирование
фонда Казахстаника (19„6О-2О00г.)» Заключительный.НБРК.-Алматы.-
2000.-21.Реставраторам и хранителям библиотечных фондов.-М.:ГБЛ.-1981.-99
с.
22.Серафимович А. Любителям чужой книгиУ/Правда.-1986.-3 апреля, 23.Сергазин Ж.Ф. Основы обеспечения сохранности документов.-
М.:Высшая школа.-1986.239 с. 24.Социологические исследования в библиотеках Республики
Казахстан.Сборник научных трудов.-Алматы.-1992.-46 с.
25 .Стандарты по библиотечно -йнформационно -деятельности Т. В Захарчук,О. М Зусьман-СПб , Профессия 2003 276 с.
26 . Столяров Ю.Н. Библиотека. Структорно-функциональный подход.-М,1981-С 14-96,189-218..
27. Столяров Ю.Н. Библиотечный фонд : Учебниқ-М : Книжная палата ,1991.-270с.
28. Столяров Ю.Н. Библиотечный фонд правовой документации:Учебно-практическое пособие.-М.:Либерия.-2003.-256 с.
29 .Столяров Ю.Н. Защита библиотечного фонда :Учеб.Пособие ( .Н.Столяров .-М: Файл -пресс ,2006.-504с.-специальный издательский проект для библиотек ).
30. Ю.Н.Столяров . Как сохранить библиотечный фонд : Секреты старого книгохранителя : Учеьно методическое пособие.-2-е изд., /и доп.-М : Изд-во ИПО Профиздат . Изд-во МГУКИ, 2002.-256С.
31. Стратегия развития казахстанских и немецких библиотек. Материалы международного семинара 25-26 августа 2005 г.,Алматы.-Алматы.-2005.-254 с.
32. Суслова И.М. Менеджер библиотеки: требования к профессии и личности.-М.:-2000.-144 с.
33. Терешин В.И. Библиотечный фонд.- М.:2000.-176 с.
34. Технологическая и организационная документация отдела хранения основных фондов.-М.:-1989.-123 с.
35 Формирование и развитие библиотечных фондов: сборник научных статей /Сост.: Б.Р.Иманбаева, К.А.Кабдолдина, Ж.А.Бейсембаева, А.К.Маметова, Г.А.Тлеубаева; ред:Р.А.Бердигалиева.~Алматы.-1991.-79 с. 36. Шилов В.В. Учет и переоценка библиотечных фондов. Нормирование недостачи: Ответы на письма читателей //Библиотека и Закон.-М.:-2000.-№8(1).-198-215с.
2. Багрова И.Ю Фонды национальных библиотек: проблемы и стратегии 90-х годов //Библиотековедение.-1999-.№2.-с. 136-143.
3. Библиотеки Казахстана в 2005 году: факты и цифры.-Алматы,НБРК,2006.-80 с.
4. Библиотечные фонды /Ред. В.А.Недзвецкий.-М.:Просвещение.-1967.-201 с.
5. В помощь работе библиотек по улучшению использования и сохранности книжных фондов.-М.:ГБЛ.-19836.-25 с.
6. Газетные фонды библиотека. Проблемы учета и обеспечения сохранности.-М.:- ГБЛ.-1984.-123 с.
7.Григорьев Ю.В. Теоретические основы формирования библиотечного фонда: Учебное пособие.-М.:МГИК.-1973.-88 с.
8. Гигиена и реставрация библиотечных фондов. Практическое пособие.-М.:Книга.-1985.-160с.
9. Зерттеу және енгізу. /Ғылыми жұмыстар жинағы.-Алматы.-1992.-63 б. Ю.Кенесары Т.Т. Желілік ақпараттар технологияларының кітапханалардақолданылуы/ Бегалинские чтения:Библиотека, книга и чтение в образовании детей. Сборник.-Алматы.-2004.- 34-44 б. П.Крейденко В.С. Библиотечные исследования.Научные основы/Учебное пособие.-М.: книга, 1983.-144 с. 12.Книжные фонды научных библиотек: Проблемы комплектования, использования, сохранности: Сборникнаучныхтрудов.-М.:-1990.-188 с. ІЗ.Кривонос В.Ф. Уход за книгами.-Алма-Ата,Казахстан.~1988.-64 с.
Н.Қазақстан көпшілік кітапханасына арналған кітап коры
өзегі./Құраст.Б.Шаймерденова;Ред. А.Қ.Маметова.-Алматы,ҚР¥К.-
1993.-65 б.
15.Мазок Н. Книга должна жить долго.-М.:Книга,-223 с. іб.Микрофильмирование как один из способов сохранности газетных
фондов/ГБЛ.-М.: 1983.-31 с. П.Моделирование библиотечных фондов: консультация.- Алматы,2003.-
24 с. 18.Нюкша Ю.П. Современные способы реставрации книг и рукописей.-
Библиотекарь.-1986.-№2.-64-66 с.
19.Организация сохранности книжных фондов.- Л.:БАК.-1989.-125 с. 20.Отчет о научноисследовательской работе по теме: «Формирование
фонда Казахстаника (19„6О-2О00г.)» Заключительный.НБРК.-Алматы.-
2000.-21.Реставраторам и хранителям библиотечных фондов.-М.:ГБЛ.-1981.-99
с.
22.Серафимович А. Любителям чужой книгиУ/Правда.-1986.-3 апреля, 23.Сергазин Ж.Ф. Основы обеспечения сохранности документов.-
М.:Высшая школа.-1986.239 с. 24.Социологические исследования в библиотеках Республики
Казахстан.Сборник научных трудов.-Алматы.-1992.-46 с.
25 .Стандарты по библиотечно -йнформационно -деятельности Т. В Захарчук,О. М Зусьман-СПб , Профессия 2003 276 с.
26 . Столяров Ю.Н. Библиотека. Структорно-функциональный подход.-М,1981-С 14-96,189-218..
27. Столяров Ю.Н. Библиотечный фонд : Учебниқ-М : Книжная палата ,1991.-270с.
28. Столяров Ю.Н. Библиотечный фонд правовой документации:Учебно-практическое пособие.-М.:Либерия.-2003.-256 с.
29 .Столяров Ю.Н. Защита библиотечного фонда :Учеб.Пособие ( .Н.Столяров .-М: Файл -пресс ,2006.-504с.-специальный издательский проект для библиотек ).
30. Ю.Н.Столяров . Как сохранить библиотечный фонд : Секреты старого книгохранителя : Учеьно методическое пособие.-2-е изд., /и доп.-М : Изд-во ИПО Профиздат . Изд-во МГУКИ, 2002.-256С.
31. Стратегия развития казахстанских и немецких библиотек. Материалы международного семинара 25-26 августа 2005 г.,Алматы.-Алматы.-2005.-254 с.
32. Суслова И.М. Менеджер библиотеки: требования к профессии и личности.-М.:-2000.-144 с.
33. Терешин В.И. Библиотечный фонд.- М.:2000.-176 с.
34. Технологическая и организационная документация отдела хранения основных фондов.-М.:-1989.-123 с.
35 Формирование и развитие библиотечных фондов: сборник научных статей /Сост.: Б.Р.Иманбаева, К.А.Кабдолдина, Ж.А.Бейсембаева, А.К.Маметова, Г.А.Тлеубаева; ред:Р.А.Бердигалиева.~Алматы.-1991.-79 с. 36. Шилов В.В. Учет и переоценка библиотечных фондов. Нормирование недостачи: Ответы на письма читателей //Библиотека и Закон.-М.:-2000.-№8(1).-198-215с.
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .
І-тарау. Кітапхана қорын зерттелуінің теориялық мәселелері
1.1 Кітап қорын зерттеудің бағыты мен мақсаттары ... ... ... ... ... ...
1.2 Кітап қорын сақтаудың құқықтық зерттелуі ... ... ... ... ... .
ІІ-тарау. Кітапханалық қорды зерттеудегі қолданылатын әдістер
2.1 Қор құрамын зерттеудің технологиялық бағыттары ... ... ... ..
2.2 Ауылдық кітапханаларындағы кітап қорын ақпараттық ресурстармен
толықтыруды
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...
2.3 Ауыл кітапханаларындағы ақпаратық қордың ресурстары
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Замана ағымының жаңа ғасырлық ғаламдық
талаптары Қазақстан Республикасының көптеген кітапханаларының алдына жаңа
ауқымды мақсаттар мен талаптар қойып отыр. Бүл өңделіп жатқан стратегия
қазіргі қоғамның құрылуы мен дамуындағы гуманитарлық жэне өркениетті
бағыттардың өркен жаюына әкеледі.
Кітапханалық қызметтегі ғаламдық ортаны қалыптастыру, дерекқорлар көзін
құру, ақпараттың барлық түрін топтастыру мен оларды біртұтас компьютерлік
жүйеге топтастыру жаңа заман талабына сәйкес жауап бермек. Ол сондай-ақ ірі
және шағын кітапханалардың ақпараттық ортаға ғаламдық жүйе жолымен бірдей
араласуына мүмкіндік береді.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Қазақстан Республикасы кітапханаларының
қорларының зерттеулеріне шолу жасай отырып, оның технологиялық
мүмкіндіктері мен зерттеу бағдарламаларын кішігірім кітапханаларда
пайдалану жағдайларының қажеттілігі мен пайдалылығы тақырыбына назар
аудару.
Зерттеу жұмысының міндеті. Қазақстан Республикасындағы кітапхана ісінің
дамуындағы кітап қорының дұрыс қалыптастырылуы мен оңтайлы пайдаланылуы
үшін қандай оң шешімдер қажет, қандай орындармен қарым-қатынастың
қажеттілігін көрсетеді.
Зерттеу жұмысының жаңалығы. Қазақстан Республикасы кітапханаларының
кітап қорларының бірден-бір пайдалы рухани қазына көзі ретінде дамытудың
стратегиялық жоспарын қарастыру және зерттеудің жаңа технологиялық
тәсілдерін ұсыну.
Қазіргі таңдағы кітапхана ісіне енді ғана көңіл бөлініп отырған, жаңа
көзқарастар айқындалып жатқан тұста пайда болып жатқан жаңа ұлттық
бағдарламалардың қорды зерттеу барысына тигізетін әсерлерін анықтай
білуіміз керек.
Зерттеудің мәні. Кітапхана қорының міндеттеріне сәйкес келуін
,оқырмандардың талабы мен талғамына сай болуын тиімділігін арттыру
мақсатында қордың құрамына , ондағы өзгерістер мен пайдалану дәрежесіне
талдау жасау .
Зерттеудің негізгі әдістері. Аналитикалық, ,библиографиялық жэне
статистикалық болып келеді . Қорды зерттеудің аналитикалық әдісі бойынша
баспа шығармаларының салалық түр жағынан ,жанрлары жағынан типтік тұрғыдан
тағы басқа жақтары бойынша қорға жинақталу және пайдалану дәрежесі
салыстырылып бағаланады .Қорды зерттеудің әлеуметтік әдісі - қордың
құрамына баға беру үшін оқырмандар мен мамандардың пікірлерін зерттеу
жолымен жүргізеді.
Статистикалық әдіс бойынша қордың құрамы мен айналымы жөніндегі
статистикалық көрсеткіштерге талдау жасалып, ол кітапхана қызметін
сипаттайтын түрлі мәліметтермен салыстырылады.
І-тарау. Кітапхана қорын зерттелуінің теориялық мәселелері
1.1 Кітап қорын зерттеудің бағыты мен мақсаты
Кітап қорының кітапхана міндеттеріне сәйкес келуін, оқырмандардың
талабы мен талғамына сай болуын қаматамсыз ету үшін, және пайдалану
тиімділігін арттыру мақсатында қордың құрамына, ондағы өзгерістермен
дәрежесіне талдау жасау.
Қорды зерттеудің негізгі әдістері: аналитикалық, библиографиялық және
статистикалық болып келеді.
Қазір еліміздегі кітапханалардың жалпы саны 12 мыңға жетіпті. Ал сала
мамандары республика бойынша 8 миллионнан астам оқырманымыз бар деп есеп
жүргізіп отыр. Қоғамның дамуы, адамзаттың өсіп-жетілуі кітаппен тығыз
байланысты. Жақсы кітап-жан азығы деген халық даналығы үлкен үғымға
жетелейді. Жастардың бетін кітапқа бүрьш, ықыласын кітапқа аударатын киелі
орын кітапхана екендігіне соңғы жылдары мойын бүрушылар ісөбеюде. Сондықтан
да кітапхана білім мен мәдениет орны ретінде, ал кітапханашылар осы үғымды
таратушы ретінде күнннен-күнге беделі өсіп, абыройы артуда десек артық
айтпағанымыз болар. Оған куэ жер-жердегі кітапханаға деген назардың артуы,
кітапханаға деген қажетті жабдықтармен қамтамасыз ету мен кітап қорларын,
техникалық жабдықтарын толықтандыру, автоматтандыру сияқты мэселелер
ақырындап болса да шешілуде.
Кітап қорын үнемі зерттеп тану қордың дүрыс бағытта жэне бслсенді
пайдаланылуына жағдай жасайды. Ол зерттеулер кітапханашылардың жалпы
кітапханалық қормен жақын да терең танысуына мүмкіндік береді, яғни кітап
қорының қандай дэрежеде жинақталғанын, оқырмандарға берер пайдасы мен
ықпалын, олардың күнделікті сұранымын қай деңгейде қанағаттандыра платынын
шамалайды. Сонымен қатар, оқырмандардың қорды қалай пайдаланып жүргенін
бақылауға мүмкіндік береді.
Шын мэнінде, іс жүзіндегі кітап қоры терең зерттелген, эрі толықтай
игерілген болуы мумкін. Кітап қорын зерттеу оқуға жетекшілік етудің негізі.
Кітапхана тек оқумен ғана шүғылданатын орын ғана емес, шын мнінде
қазіргі заманға сай толыққанды шексіз ақпаратты орталық ретінде, көп салалы
қоры бар мекеме ретінде дамып келе жатыр. Қорда түрлі саладағы өте қүнды
деп табылатын эдебиеттер жинақталған. Әсіресе, жастардың бос уақытын,
оқудан, жүмыстан тыс мезгілін пайдалы да тиімді өткізу үшін, ой-өрісін
кеңейтетін, жан-дүниесін байытатын, танымын дамытатын, оқу процесіне көмек
беретін эр бағыттағы эдебиеттер кітапхана мүддесін орындауда жетекші орын
алады. Дегенмен, қай кітапхананы алсақ та, қай кезде болмасын ең алдымен
қорды толықтыруда оқырмандар сүранымына сүйенеді. Бір кездері жоғары оқу
орындарының кітапханалары студенттерін оқулықпен қамтамасыз стуге
мүмкіндіктері болмады, сондықтан да көпшілік деп саналатын кітапханалар ең
алдымен аталған оқырмандар контигентін қажетті оқулықтармен қамтамасыз ету
үшін, қорды толықтыру саясатында ең бірінші кезекте оқу процесіне қажетті
лдебиеттерге көп көңіл бөлді. Оқырмандар сүранымы қоғамдағы озгерістерге
орай өзгерістерге үшырап отырады. Сондықтан да оқырмандар сүранымын есепке
ала отырып сүралатын эдебиеттер ауқымына жиі зерттеулер мен талдаулар
жүргізіп отыру заңдылық болып табылады. Қордың сапасы, қүрамы мсн көлемі
кітапхана үшін маңызды жауапкершілік. Қордың көп сұралмайтын, дублетті,
мазмүнын жоғалтқан эдебиеттермен юлықтыру қордың толыққанды қызмет
атқаруына көп кедергі келтіреді. Қазақстан кітапханаларының барлығы дерлік
негізінен кеңестік заманда жасақталғаны белгілі. Ол кезде салалық
әдебиеттер көбіне орыс тілінде, ал қазақ тіліндегі әдебиеттер мүлдем аз
болды. Қазіргі жағдайдың өзінде де жаратылыстану, социология, медицина,
техникалық секілді ғылым салалары бойынша эдебиеттер аз да болса өз
тілімізде қорға түсуде. Қолда бар байлығымызды, ескі жылдар басылымы болса
да сол салалық одебиеттерді асқан ұқыптылықпен оқырман қолына жеткізуге
Парынша эр кітапхана жағдаи жасайды.
Кітапхананың негізгі кітап қоры мен ірілі-ұсақты қосалқы қорларын
оқырмандардың сүранымына сай жан-жақты толықтыру мәселесіне кітапхана
мамандары үлкен жауапкершілікпен қарайтыны сөзсіз. Жастардың білімге ден
қойып, ізденімпаздыққа үмтылуы қоғамның оң бағытқа бет алғанын айғақтайды.
Оқырман Тек оқуына, немесе қазіргі тілмен айтсақ іскер эдебиетті ғана сұрап
қоймай, ақпараттық, анықтамалық, танымдық эдебиеттерге деген сү.раныс-
талаптары да өсті. Өздерін қызықтыратын сұраққа, мэселеге элемдік деңгейде
ақпарат алуға ұмтылыс жасайды.
Кітапхана қорларының пайдаланылуын белсендіру мен жсделдетуіне
кітапханалық жұмыс турлері ықпал етеді, оның інйнде кітапқа оқырмандарды
тартудағы жеке және көпшілік шара түрлері жақсы эсер береді. Қордың барынша
ашылуына, қазіргі уақыттағы мэселелерге оқырмандарды кеңінен тартуда
барынша жақсы жолға қойылған ақпаратты-библиографиялық жүмыс та эсерін
тигізбек. Мүнда орасан қызмет кітапханашыларға жүктеледі. Олардың
оқырмандармен тығыз жүмыс жүргізе білулері, эдебиетті білудегі
танымдылықтары, кітапханада оқырмандардың кітап оқуы мен оны
пайдалануларына бағытталған қолайлы жағдайды тудырудағы білгірліктері, яғни
өз кэсіптеріне деген үлкен сүйіспеншіліктері - осының бәрі оқырмандар
бойында әдебиетке деген құрметтің қалыптасуьша эсерін тигізбей қоймайды.(10
бет, 34-40).
Алайда бүның бэрі тек жақсы қор құрылған түста ғана өз нэтижесін
береді. Кітапханалық қорды қальштастыру - өте күрделі жұмыс процесі, оның
алдына қойған мақсаты кітапхананың міндеттері мен оқырмандар қызығушылығына
сәйкес келгенде ғана жүзеге аспақ. Қорды қалыптастыру жүмысы кітапхана
қызмет жасап отырған барлық уақытта да іске асырылады. Оған қажет
кітаптарды дер кезінде- қорға алу, пайдаланылмайтын әдебиеттерден қорды
мезгілінде босатып отыру, қорды үйымдастыру және оны басқару секілді
міндеттер кіреді.
Осы жұмыстардың барлығының маңызды тұстары болып қорды іерттеп-тану
табылады. Ол қорды толықтыру барысында одебиеттерді іріктеудің жэне
әдебиеттерді қор есебінен шығаруда гылыми негіз болады. Кітапханашы өз
кітап қорын жақсы танып білген түста ғана оны оқырмандар толыққанды
белсенді пайдалануға мүмкіндік алады.
Кітап қорын зерттеу - бүл ең алдымен оның мазмүнымен толықтай таныс
болу. Кітапхананың негізгі кітап қоймасының кейбір бөліктері мен қосалқы
қорларын, оның ішінде мерзімді басылымдардың жоспарлы тексеруі бес жылда
бір мәртеден кем өткізілмеуі тиіс, тексеру Қазақстан Республикасы Мэдениет
министрлігінің жүйесіндегі кітапханалар қорларының сақталуы туралы
нүсқауға (ҚР ММ 12.09.1994 ж. Бекітілген) сэйкес кітаптар мен басқа да
кітап қоры қүрамының толық сақталғандығын анықтайды. Осы нұсқауды
басшылыққа ала отырып кітап қорын сақтау бөлімі немесе кітап қорын
толықтыру бөлімі жоспарлы тексерудің бес жылға арналған кестесін жасайды.
Осындай тексеру шаралары зерттеудің құрамдас бір түрінде қарастырылады.
Міндетті жоспарлы тексеруден кітапхана балансьшда түрған барлық
кітапханалық құжаттар кітаптар, брошюралар, аудиовизуалды материалдар,
электронды жэне басқа да) басылымдар өтеді. Қолда бар мерзімді басылымдарды
іріктеп тексеру (негізінен журналдар) үш жылда бір рет жүргізілуі тиіс,
сондай-ақ бөлімге жауапты қызметкерлер ауысқанда немесе төтенше жағдайлар
(апатты жағдайлар, ірі үрлықтар, өрт және т.б. ксзінде) орын алғанда қорды
(толық немесе іріктеп) тексеру міндетті. Бүл тексеру жоспарлы деп саналады.
Тексерудің нақты мсрзімдері, комиссия құрамы, тэртібі мен оны өткізу әдісі
Полімдердің ұсынысымен кітапхана директорының бүйрығьшен бслгіленеді.
Тексеру аяқталғанда комиссия қор жағдайын, сақталуын толық баяндайтын,
ұсыныс берген жан-жақты анықтама дайыңдайды. Тексеру нэтижесі бойынша
тексерілген бөлім, қормен жұмысты одан эрі тиімді жалғастыру мақсатында
тиісті қорытындылар жасайды. Мүндай тексерулер қордың сақталуы мен оған
жауапты кітапхана қызметкерлерінің жауапкершілік міндеттерін бекіте
түседі.( 1
Кітапхана қорының қызметін нығайту мен тереңдету қажеттігін айта
отырьш, оны пайдалану арқылы қордың технологиялық моделін қүруға тоқталсақ.
Ең бастысы қорды толықтыруға бөлінген мардымсыз қаржыны тиімді де үқыпты
жүмсай білген абзал. Қаржыландырудың жетіспеушілігін ескере отырып
басылымдарды таңдауда барынша қателеспеуді, эдебиеттерді алуда нақты
шешімді ойластыра білген жөн. Ол үшін эрбір кітапхана толықтыру профилін
түзеп, оның өзіндік моделін қүруға тырысқан жөн. Тэжірибеде қолданыла
бермейтін тақырыптық-типологиялық жоспарлардың орнына моделдің, яғни қор
қүрамының даналығын, ақпарат тасушы жэне басылымдардың түріне, типіне,
тіліне, тақырыбына қарай қүрылымын көрсетуі керек. Әрине, мүнда қаржы
мүмкіндігін ескере отыру қажет. Басылымдардың электронды тасушы жэне шетел
тілдерінде, осы заманғы аудиовизуалды материалдар бейнесінде болуын да
көрсеткен жөн. Жасыратыны жоқ көптеген басылымдар атүсті алынады, ал
дүдэмэл, себепсіз алынған дүниелер қор көлемінің есепсіз өсу апатына,
мемлекеттің қаржысының орынсыз жүмсалуына экеп еоғады.
Кітап қорын зерттеу жүмысында маңызды орын кітап қорының моделін
(пішінін) құрастыруға байланысты. Кітап қорының тақырыптық-типологиялық
моделін қүрастыру жолында ең алдымен көптеген бірқатар зерттеулер,
бақылаулар, талдау жүмыстары жэне т.б. шаралар кэсіби мамандардың
жетекшілігімен іске асырылады. Кітапхананың жалпы коры сала-салаға жіктеліп
зерттеледі, сандық көрсеткіші анықталады. Сөйтіп эр саладағы эдебиеттердің
жалпы қорға деген пайыздық қатынасы шығарылады. Бір оқырманның кітап
пайдалануы, мысалыға 11 кітапқа тең болады. Жыл өткен сайын қорды толықтыру
осы пішінге сүйене отырып жақсаруы тиіс. Сондай-ақ жергілікті тұрғындардың
кітап пайдаланудағы тілдік өзгешелігін ескере отырып қорға келіп түсетін
әдебиеттердің қазақ тіліндегі пайыздық осуіне баса назар аударылады. Осы
жағдайда қордың жаңаруы кітапханатану ғылымында белгіленген 2 пайыздан
астамды Күрайды. Модельді қүрастыру кезінде жүргізілген барлық шаралар
қордың жалпы жағдайынан хабар береді, яғни салалық, танымдық, аеіресе жаңа
ілімдер мен тақырыптар бойынша келіп түскен кітаптардың қаншалықты дарыс
болғандығы, оқырмандар Оүранысы мен заман талабына жауап берді ме деген
мэселелерді де Шешуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ қордағы кітаптардың
қажетсіз Копданалығынан да арылуға осындай модель жақсы мүмкіндік ворсді.
Кітап қорының моделі - ол кесте түрінде берілген қордың Ші і ід ық
жэне сапалық өлшемдерін көрсететін үлгісі,
оқырмандардың сүранысын ескере отырып, қорды жүйелі жэне жоспарлы
толықтырудағы бағдары болмақ. Қор моделі оның қандай болу керектігін, жаңа
тақырыптар мен сұраныстардың туындауын, яғни осы мэселедегі бағытта
кітапханада жоқ бірақ алдағы уақытта болатын әдебиеттерді болжауға
мүмкіндік береді.
Дайын моделді қор қүрамы мен пайдаланылуын зерттеу, талдау
жұмыстарында, ондағы олқылықтарды дер кезінде анықтауға, сирек
әдебиеттермен қайта толықтыру (ретро-толықтыру), қайта іріктеуде
пайдалануға болады. Модель картотека түрінде жасалады да, кітапханада қорды
зерттеуге арналған түрлі зерттеу жүмыстары кезінде белсенді пайдаланылады.
Картотекада алынатын басылымдардың типі, түрі,- коды(таңбасы) мен алынатын
дана саны, тілдік және елдік аумағы көрсетіледі. Картотекаға эдебиеттер
тақырыбының рубрикалары кіреді. Моделдің өміршеңдігі 5-10 жыл мерзімге
жетеді. Кесте-1
Ғылым-білімнің сан саласындағы жаңалықтарды оқып-білу, тәлім алу, өз
ізденістеріне пайдалану үшін жаңадан жарық көрген кітаптар, электрондық
басылымдар, журналдар және де басқа басылымдар түрлерін оқырмандар қолына
мезгілінде жеткізіліп отыру кітапханалардың негізгі жэне жауапты міндеті.
Қазіргі уақытта көпшілік оқырмандарымыздың Қазақстан тарихы мен
мәдениетіне, эдебиеті мен өнеріне, саясаты мен экономикасына қатысты жаңа
көзқараста жазылған туындыларға деген сұранысы өте жоғары.
Кітапхана қорын толықтьірудың жолдары сан түрлі жэне сан салалы.
Алғашқы жолы ол мемлекеттік бюджеттен бөлінетін қаржыға алынатын
әдебиеттер. Сондай-ақ, қор толықтырудың жаңа көзінің бірі, қалыптасқан
ерекше жағдайы жобалар арқылы түрлі мэдени мекемелер арқылы сұранысқа сай
толықтырылатын түрлі тақырыптағы басылымдар. Үшінші бір жолы, бұл
республикалық баспалардан шығатын барлық басылымдардың кітапханаға келіп
түсетін міндетті даналары арқылы іске асырылады.
Қоғамның ақпараттануына сэйкес, ақпараттық-білімдік модель қалыптасты.
Кітапхана қызметіне компьютерлік жаңа техника енгізілді, бұл арқылы өте
көптеген мүмкіншіліктер жүзеге асырылуда. Кітапханаларда жаңа жағдайды
ескере отырып, кітапхананы пайдаланушы оқырмандардың ақпаратты тұтыну
ерекшеліктеріне сэйкес жүмыс түрлерін ұйымдастыруда. Бірақта, кітапхананың
ең басты қызметі - ақпаратты бір жерге топтастыру, жинақтау және
насихаттау.
Республикадағы ауылдық жэне мектеп кітапханаларының материалдық
базалары, қалалық кітапханалармен салыстырғанда жалпылама алғанда өте
керемет емес. Бірақта, бүл кітапханалардың алдындағы міндеттер, қалалық
кітапханалардың міндеттерімен бірдей. Бүгінгі күні, балалардың,
жасөспірімдердің өмірлік құндылықтарға - дінге, мэдениетке, білімге, өнерге
деген көзқарастары өзгерді. Жасыратыны жоқ, ауыл оқушыларының білімге
дайындықтарын қалалық қүрдастарымен салыстырғанда, прине соңғыларының
білімдік деңгейлері жоғары болатыны белгілі, себебі олардың компьютерлік
технологияны жэне т.б. ақпараттық технология түрлерін қолдану
мүмкіншіліктері жоғары. Сондай-ақ қалалық оқырмандар игілігіне,
ауылдық кітапханалармен салыстырғанда өте мазмүнды бай кітап қорының
барша мүмкіндіктері де қызмет етеді. Әрине, компьютерлік технологияларды
пайдалану біздің кітапханалар қорын толықтырудағы өрісін жаңа негізде
қүруға мүмкіндік береді. Олардың көмегімен: баспа өнімдерін шығаратын
үйымдардың тармақтық тэртіптегі ақпаратын оның ішінде жазылып алынатын
басылымдар туралы; электронды тапсырыстарды пайдалана отырып қажетті
тапсырыстарды; әдебиеттерді айырбастау үсыныстарының жеке мэліметтер
базасын ұйымдастыру, басылымдарды іздестіру тізімін қүруға болады.
Әдебиеттер алғаш қаншалықты мүқият іріктеліп алғанымен пайдаланылмайтын
басылымдар бөлігі табылады (объективті жэне субъективті себептерге
байланысты). Сондықтан эдебиеттерді қайта іріктеп алуға түрақты көңіл бөліп
отыру қорды басқару ісінің бірі болып табылады. Профилі келмейтін,
ескірген, көп даналы, мүлде пайдаланылмайтын әдебиеттер негізгі кітап қорын
сақтау мен қосалқы қорлардың қүрамын зерттеу мен пайдалану ироцесінде
анықталады. Ондай іріктеу мақсаты: осы жүмысты күшейте отырып қорда қандай
басылымдарды қалдыруды; ескі мэліметті беретін жэне пайдаланылмайтын
кітаптармен не істеу іссрек; қосалқы қорларды қалай жаңарту жэне қүрамы
ашылуы кджеттігін; қор есебінен шығарылған кітаптар мен мерзімді
басылымдарды одан әрі пайдалануға бола ма деген анықтау болып табылады.
Республикамыздың маңдай алды мәдени шаңырағы - Үлттық кітапханасы
ғылыми-зерттеу мекемесі дэрежесінен бір кездері көпшілік кітапхана
дэрежесіне өтеді. Сөйтіп, кітапхана жұмысындағы басты бағыт - кітап санын
өсіруге бағытталады. Қазақстан Республикасынын Үлттық кітапханасы енді сол
кездегі саясаттың ыңғайына қарай қорды толықтыруға кірісті. Бұл көбіне
оқырман сүранысына жауап бермейтін бір жақты басылымдар болатын.
Әдебиеттердің дені - саяси-идеологиялық, үрандатқан басылым көздерінен
құралды. Уақыт өте келе бұндай эдебиеттер мэні мен мазмұнын жоғалтып,
сұраныстан қала бастады. Бүл жағдайда қандай шара қарастыру керек. Әрине,
қордың мазмүны мен құрамын зерттеу арқылы маңызын жоғалтқан эдебиеттерден
арылту шаралары қолға алынды. Кітап қорының өзегі оқырмандар қызығушылығы
мен кітапхана міндетінің үндестігін көрсетуі керек. Қітап қорының өзегі
дегеніміз-адам қүндылықтарының нәтижесін жинақтаған шығармалардьщ негізінен
түратын кітап қорының тұрақты бөлігі, яғни негізгі қордың аз ғана бөлшегі
болып табылады.
Кітапханалар үлкен кітап қорларын игере отырыпэоның қүрамы мен
пайдалануын үздіксіз зерттеп-танып отырады. Соның I нэтижесінде қайсы
басылымды оқырмандардың жиі пайдаланытыны, ал қай басылым ескіріп немесе
назардан неліктен тыс қалатындығын анықтап отырады. Міндетті түрде
оқырмандардың қанағаттандырылмаған сүранымдары талданады. Қажет деп
табылған басылым қайта толықтыру картотекасына қойылады. Сондықтан да
қызметкерлер қордың белгілі бөліктеріне жауапты бола отырып, қорға
эдебиеттерді орналастыру, тапсырыстарды орындау, қордың сақталуын бақылау
секілді жүмыс процестерін орындау барысында міндетті турде күнделікті қорды
зерттеп отыру қызметің атқарады. Бұл кітапханашылардың ағымдағы
эдебиеттердің қозғалысын байқап отыруы үшін өте маңызды. Ал кітап қорына
нақты күрделі зерттеу үшін арнайы эдістер қолданылады: сандық,
библиографиялық жэне әлеуметтік.
Сандық әдіс қордың нақты бет-бейнесін көрсетуге бағытталған - көлемі,
құрамы, оның пайдаланылуы. Сандық әдіске жататын, ең алдымен қордың
статистикалық талдауы. Бүған қор көлемі, кітап берілімі, басылымның сұралуы
мен кітаппен қамтамасыз етілуі секілді көрсеткіштер жатады.
Библиографиялық эдіске қорды библиографиялық көрсеткіштермен
салыстырмалы тексеруі жатады. Ондай эдістің көмегімен қордың нақты
толықтырылуы анықталады, маңызды деген эдебиеттердің орнында болуы
көрінеді, белгілі бір кітапты қорға алу немесе ескірген кітапты есептен
шығару сияқты мәселелер шешімін табады.
Қордың элеуметтік зерттеу эдісіне зор мағына беріледі, ондай тэсіл
арқылы оқырмандардың қорды пайдалану сипатын, олардың кітапханада
жинақталған әдебиеттерге деген көзқарастары туралы, рни кітап қорының
сапасы жайында белгілі бір пікірге келуге мүмкіндік береді. Сондықтан да
осы эдіс қорды қалыптастыруды Сшсқаруға мүмкіндік береді. Қордың
пайдаланылуын зерттеудің негізгі тәсілдері болып статистикалық талдау мен
сөредегі кітаптарды қарау болып табылады. Кітап берілімінің салалық
құрылымы мен қордың салалық құрылымын салыстыру қордағы қолайсыз немесе
қолайлы делінетін эдебиеттерді анықтауға мүмкіндік береді. Мысалға қор
құрылымындағы қоғамдық эдебиеттер 23 пайыз болса, ал кітап берілімінде ол
16 пайызды ғана құрайды. Бұл, яғни қоғамдық эдебиеттердің басым бөлігі
мүлдем пайдаланылмайды дегенді көрсетеді. Бұл жағдайда ең алдымен осы
бөлімнің сөредегі кітаптары сараланып, эдебиеттердің оқырмандармен нашар
пайдаланылуының себептері анықталып оны жоюдың жолдары туралы шешім
қабылданады.
Әрбір кітапхана жалпы қордың жэне жекелеген бөлімдерінің берілуінің
есебін жүргізіп, салалық әдебиеттердің жалпы қорға пайыздық қатынасын
анықтап отырады. Мысалыға ,облыстық кітапханалардың жалпы кітап қоры мен
қоғамдық эдебиеттердің берілуінің жақсы пайыздық қатынасын келесідей
облыстардан көруге болады: Облыстық эмбебап ғылыми кітапханаларының І жалпы
кітап қоры .
Кітап қорын зерттеудің маңызы .Кітаптың ғұмырын жалғастырушы - оқырман.
Жәй оқырман емес, кітапхананың түрақты оқырмандары. Белгілі себептермен
тамаша кітаптар оқырман қолына жетпей, ескерусіз қалып жатады. Ондай
кітаптарға екінші ғұмыр беретін дер кезінде жасалған қор пайдаланылуын
зерттеу жұмыстары. Осындай жұмыстардан соң оқырман қолына түспеген, мазмұны
ашылмаған, оны таныстырудағы көпшілік шараның жетімсіздігінен назардан тыс
қалып қойған кітаптарды насихаттау мақсатында, оқырмандарға арнап Ата-
анамыздың жастық шағына саяхат, Ескерусіз ұмыт қалған әдебиеттер, Асыл
қазына жэне т.б. тақырыптарда бағдарламалар құрастырып, шаралар өткізуге
болады. Аталған жұмыс түрлерінің барлығы да қорды зерттеуден кейінгі
нәтижелерге байланысты ұсынылып отырылады.
Тарихта адамзат өркениетін дамытуда бірнеше ақпараттық ссрпілістер
болғаны мәлім. Олардың алғашқысы - жазу арқылы ақпараттың үрпақтан-
үрпаққа жетуі . Екіншісі- баспалардың пайда болуы. Үшінші серпіліс -
электрдің пайда болуы нэтижесінде қалыптасқан телеграф, телефон, теледидар,
радио секілді т.б. ақпарат тарату құралдарының адамзат өміріне кеңінен орын
алуымен ерекшеленеді. Ақпарат эволюциясындағы бүл серпілістер күллі әлем
халықтары іспетті қазақ халқы үшін өз мемлекетінде жоғары мэдениеті бар
өркениетті қоғам қүруына орасан зор ықпалы болды.
Ал, XX ғасырдың соңғы ширегінен басталатын төртінші серпіліс -
микропроцессорлы компьютерлік технологиялық желілік технологиямен кірігу
нэтижесінде қалыптасып желілік ақпараттар (информационно-коммуникационные)
технологиясы атанған жаңа ақпараттық серпіліс бүгінгі дэуір қоғамын ғажайып
өзгерістерге бастар негізгі күшке айналып келеді. Желілік-ақпараттар
технологиясы қоғам түрмысындағы барша ресурстарды басқаруды үйымдастыру мен
азаматтардың рухани, мәдени қажеттіліктерін қамтамасыз етуде құрлықаралық
жүйе қүраушы құрал ретінде бүкіл элемде ерекше қарқынмен дамып келеді. Әлем
социологтары бүл үрдісті адамзат қоғамы өзінің даму жолында ақпараттық
қоғам деп аталатын жаңа сатыға қадам басуы деп бағалауда.
Халықаралық телекоммуникациялық Одақтың №73 қарарымен Біріккен Үлттар
Үйымыньщ ұйымдастырушы комитетіне Ақпараттық қоғам жөнінде Бүкілэлемдік
Саммит өткізу үсынылған. Саммиттің басты тақырыбы - Әлемнің барлық
елдерінде ақпарат компьютерлік технологияларды пайдалануды барынша кеңейту.
2015 жылға дейін Ақпарат-компьютерлік технологиялармен мына мекемелер
қамтамасыз етіледі деп жоспарлануда:
• ауыл жэне селоларда ұжымдық пайдалану нүктелерін құру;
• университеттре, орта жэне бастауыш мектептер;
• ғылыми-зерттеу орталықтары
• көпшілік кітапханалар ,музейлер,пошта бөлімшелері,архивтер.
• денсаулық сақтау орталықтары, ауруханалар;
• мемлекеттік мекемелер.
Қркаттардың сақталуын қамтамасыз ету, ақпаратты барлығы бірдей тең
дәрежеде жэне ерікті пайдалану үшін ең алдымен көпшілік мекемелерді ныгайту
керек.
Аукымды желілердің көмегімен кітапхананың кітап қорын толықтыруға
болады. Өзінің алғаш кұрылған күнінен бастап кітапхананы өндіруші мен оны
тұтынушы арасын дәнекерлеуші болып есептеледі. Бүл жагдайда кітапхананың
кітап қорын толықтыру бөлімінің қызметкерлері екі жақтың өкілі, эрі
өкілетті елшісі болып саналады. Ол дэстүрлі қағаз түріндегі ақпарат
тасушылармен қатар дәстүрлі емес, яғни теле-бейне, элкетронды түрде ақпарат
тасушылар, ең көп ақпарат қоры жинақталған үлкен кітапханалармен үйлестіру
қызметін атқарды. Кітапхана өз қызметкерлерінің шеберлігі мен дарындылығын
қанша біріктіргеніне қарамастан, кітап қорын толықтыру бөлімінің
қызметкеріне қүжаттарды таңдаудың бастауында түруға тура келеді.
1.2 Кітап қорын сақтаудың құқықтық зерттелуі
Адамзат баласының мыңдаған жылдық рухани сабақтастығының және
саналалығының басты көрсеткіші оның –мәдениеті.
Рухани азық іздеген көзі ашық, көкірегі ояу әрбір адам баласының маңдай
тірер орны - кітапхана. Кітапхана - баспасөз шығармаларын жинау, сақтау,
кітаптарды пайдалану ісін ұйымдастыратын және оқырмандарға насихаттайтын
хабарлама, библиографиялық жүмысымен шұғылданатын ақпараттық арнайы мекеме.
Кітапханалардың басты байлығы - олардың кітап қоры. Кітап - арабтың жазу
деген сөзінен шыққан екен. Кітап рухани қазына, өмір айнасы, замана сыры,
тарих шежіресі, оқу-тэрбие құралы. 1800 жылы кітаптар тұңғыш рет қазақ
тілінде шыға бастаған. Кітап әлемінде бірде білім нәріне кенелсең, бірде
сонау сиқырлар дүниесіне сапар шегесің, бірде бүкіл әлем сырын алдыңа жайып
салып, небір қызыққа кенелтіп, тауды жарып, тасты бұзар талай ғаламатқа куә
боласың. Кітап-адамзаттың ойлап тапқан ең бір керемет те ғажап дүниесі, ол
жасқа да, кәріге де өте кажет. Кітап дүние танымымызды кеңейтіп, рухани жан-
дүниелерімізді оятады. Тұңғиық жүмбағы мол әлемнің сырына үңілдіріп,
адамның рухани дүниесін қанықтыратын, жанына қуат беріп, танымын
тереңдететін құны жетпес қазына - кітап. Дүниедегі ілім мен білімнің, небір
асыл ойлардың кәусар бүлағы осы қазына ішінде. Кітапхана -халықтың жады,
есте сақтау қабілеті. Елдің атын шығарамын десең ел-елдегі, жер-жердегі
кітапханаға көңіл бөлінуі керек, яғни онда тск қана асылдары ғана іріктелуі
қажет. Кітап қоры оқырманға коғамның дамуындағы өзгерістерді байқауға,
өздерін танып-білуге көп мүмкіндік береді.
Қазіргі кезеңде оқырмандарды кітап оқуға тарту - жас ұрпақтың рухын
биіктетіп, мәдениеттілігі мен ой-өрісінің дамуына ықпал жасау
кітапханалардың алдына қойған негізгі бағыты болып отыр. Кітапхана үшін
келешек саналы оқырман - ақпаратты сауатты, білікті маман, өз ойын еркін
жеткізе білетін, зерделі азамат жоне саналы ата-ана. Кітапты талғаммен оқу-
өнер, ол өмірді тануға жетелейді. Кітап - өмірлік ақылшы ұстазың іспетті.
Кітап оқи отырып оқырман өзін-өзі тәрбиелейді, айнала қоршаған дүниемен
танысады. Ойын қалыптастырып, пікірін тұжырымдауға икемделеді. Түйіндеп
айтар болсақ, кітап адамға өмірлік мұра сыйлайды.
Кітапхана қабырғасына келіп, кітап бүлағынан сусындайтын тәуелсіз
мемлекетіміздің оқырмандарына көрсетілер қызметтің пәтижелі болуына кітап
қорының толыққанды жан-жақты мазмұнды болып толықтырылуының үлкен маңызы
бар. Әрбір ірілі-ұсақты кітапхана деп саналатын киелі шаңырақ өз
пайдаланушыларының, олардың жоғары талапқа сүйенген сұраныстарын ақпараттық
тұ а қамтамасыз етуге, олардың жеке тұлға ретінде ыптасуы мен элемдік
ақпарат көзін шексіз иайдалануына барлық мүмкіндікті қарастыруы керек.
Ең алдымен, қорды қажетті басылымдар жэне басқа да керекті
мііісриалдармен толықтыру, оны үнемі жаңартып отыру. эр іаманда
кітапханаларды кітаппен қамтамасыз ету олардың қмшеттерінің өзекті
міндеттері болып табылған. Алайда кейінгі жылдардың тэжірибесі көрсеткендей
егемендік алған ел аяғына тік түрып кете алмай жатқан түста, мэдени
ошақтардың халі мүшкіл болды, ал қорды қүнды да қажетті басылыммен
толықтыру моселесінің барлық жағымсыз қырлары ашылып, күрделі мэселеге
(ійналды. Қазіргі нарықтық заманда белгілі болып отырғандай, ксңес
дэуіріндегі эдетке енген кітаппен түрақты түрде қаржыландыру жэне
жеткілікті мөлшерде бір орталықтан қамтамасыз етіп отыру кепілдігі келмеске
кеткендей. Бүл тек баспа оиімдерінің шүғыл қымбаттауына ғана байланысты
емес, сондай-ак шығарылған кітаптар туралы толық мағлүматтың болмауынан
және дер кезінде сатып алу мүмкіншілігінің болмауынан туындаған мэселелерге
де қатысты.
Кітап қорына әртүрлі саладағы баспа шығармаларының гүрлері жинақталады.
Қай кітапханалық қорды алып қарасақ та, эдебиеттердің қүнды деп саңалатын
үлгілеріне бай болмақ. Бұл олардың кітап толықтыру саясатын дұрыс
жүргізулерінің куэсі. Ал ондай саясат пен біліктілік болмаған жағдайда
қордың толығуы қандай негіздерге сүйенген деуге болады? Сондай қорлардың
берер мүмкіндіктері мен пайдасы туралы оңтайлы шешімдердің қабылдануы,
кітап қорының пайдаланылуы мен қүрамын зеттеу жұмыстарының шешіміне
байланысты болады. Көптеген мтапханалардың кітап қорын сақтау
мүмкіндігі элі де болса Жеткілікті дэрежеде емес. Тіпті кейбіреулері
техникалық талапқа Ойй ғимараттармен қамтылмаған. Ал кітап сақтау
мүмкіндігі туралы іінгі сөз қозғау артық болар. Осының салдарынан талай
қүнды кігаптар бүлініп, жойылудың аз алдында. Сондықтан да нағыз исылдарды
іріктеп алуда зерттеудің жүйеленген тәсілдері күрделі, кі талханалық маңызы
жоғары шара ретінде жүргізілуі қажет.
Кітап байлығын қорғап-сақтау кітапхана мамандарының іүрғылықты
қамқорлықтарының бірі. 90-шы жылдардың басынан бастап кітапхана қорларын
сақтау жағдайы жедел түрде шиеленісе Оастады, сондықтан бүгінгі күні
кітапханаларды қаржыландыру моселесі аз да болса шешімін таба бастаған
кезде ол жағдай күн гортібінен элі толықтай түскен жоқ. Бірыңғай кітап
қорларын оақтауды қалыптастыру жүмысы элі де бірқатар кітапханаларда соңғы
нүктесіне жеткен емес. Қосалқы қорлар шамадан тыс юлыққан, оларды жаңартып
отыру жүйесі мен сақтандыру шаралары көп кітапханаларда ойластырылып, жолға
қойылмаған. Кітапхана қорларын сақтау мен есепке алу мэселелерімен
пнналысатын мамандардың күқықтық мэдениетін көтеруге мүмкіндік беретін
нормативті-қүқықтық кұжаттар, кітап қорын уйымдастыру мен есепке алудың
нүсқау-әдістемелік құжаттары қызмет етуде. Жалпы заңдылық қүжаттарға
сүйенер болсақ, Қазақстандағы кітапхана ісінің қүқықтық базасының негізі
болып Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жылы 30 іамыз
табылады, оның 37 .бабында былай делінген: азаматтар тарихи жэне мәдени
мүралардың сақталуын қамқорлыққа алуға, тарих жэне мэдениет ескерткіштерін
қорғауға міндетті. Мэдени мұралар қатарына кітапханалық қорларды жатқызуға
эбден болады. Одан кейін Қазақстан Республикасының Мэдениет туралы Заңы.
Оның 8, 9, 23 баптары кітапхана ісіндегі мәдени қызметті реттейді, эр
адамның кітапханалар мен олардың қорларымен пайдалану құқын, сондай-ақ
мемлекеттің қорлардың тұтастығына, сақталу, есепке алу жэне дамыту
тэртібіне қатысты міндеттерін белгілейді, одан басқа пайдаланушылардың
мемлекет мүлкіне, яғни кітапхана қорына келтірген зияны мен жоғалтқаны үшін
алатын жауапкершілігі де қарастырылған.
Тағы бір құжат, бұл кітапхана ісіндегі кітапханашылар мен
аайдаланушылардың құқы мен жауапкершілігін анықтайтын Қазақстан
Республикасындағы Кітапхана ісі туралы Ереже 29.03.1996 ж.
Негізгі кітапханалық іс-әрекеттер мен қимылдардың орындауында бірыңғай
көзқарас білдіруде стандарттардың маңызы срекше. ГОСТ 7.20-80 Кітапханалар
мен ғылыми-техникалық иқпараттар органдарының қоры есебінің бірлігі
негізгі стандарт болып табылады. Құжаттарды сақтауды қамтамасыз ететін
стандарттар кешенінде ерекше орынды өзара байланысты 7.48-90 Құжаттарды
консервациялау. Негізгі терминдер мен анықтамалар және 7.50-90 Қркаттарды
консервациялау. Жалпы талаптар екі I ОСТы алынады. Кез-келген кітапхананың
қорларды сақтауды қамтамасыз ету жұмысында суйенетін непзп заңдылық
актілер мен құжаттары міне осылар(29).
Қордың тез тозуы мен жоғалуына басты себеп — оны сақтау, қорғауда
қарапайым шарттарды орындамау. Оған жауапкершілік алдымен басты қорғаушысы-
кітапханашыларға, одан кейін оны пайдаланушы-оқырмандарға жүктеледі.
Сонымен кітапханашыға көрсетілген жоғары сенім оның корға деген жоғары
саналы жауапкершілігін білдіреді. Кітап қорының сақталу мәселелеріне түрлі
дәрежеде кітапхананың барлық қызметкерлері қатысты болады. Сондықтан да
материалдық жауапкершілік әр кітапхананың басты құжаты жарғысында
реттеледі. Ал нақтылай бұл мэселелер Бөлімдер туралы ережелер мен
қызметкерлердің .. қызметтік нұсқауында баяндалған.
Кітапханалық қор өзінің қалыптасуы мен пайдаланылуының барлық кезеңінде
элеуметтік қорғау шараларын қажет етеді. Ең алдымен бұл толықтыру, өңдеу
мен сақтау кезеңдерінде керек. Толықтыру сатысында қорғау міндетін
құжаттарды есепке алу мен тіркеу түрлері мен эдістері орындайды, оны
инвентарлық кітап пен инвентар журналдарына көшіру. Бұл процесте қорғау
штемпель соғу, құжаттарға инвентарлық рет сандарын қоюмен қамтамасыз
етіледі.
Кітапхананың жалпы қорына жауап беретін кітап сақтау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .
І-тарау. Кітапхана қорын зерттелуінің теориялық мәселелері
1.1 Кітап қорын зерттеудің бағыты мен мақсаттары ... ... ... ... ... ...
1.2 Кітап қорын сақтаудың құқықтық зерттелуі ... ... ... ... ... .
ІІ-тарау. Кітапханалық қорды зерттеудегі қолданылатын әдістер
2.1 Қор құрамын зерттеудің технологиялық бағыттары ... ... ... ..
2.2 Ауылдық кітапханаларындағы кітап қорын ақпараттық ресурстармен
толықтыруды
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...
2.3 Ауыл кітапханаларындағы ақпаратық қордың ресурстары
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Замана ағымының жаңа ғасырлық ғаламдық
талаптары Қазақстан Республикасының көптеген кітапханаларының алдына жаңа
ауқымды мақсаттар мен талаптар қойып отыр. Бүл өңделіп жатқан стратегия
қазіргі қоғамның құрылуы мен дамуындағы гуманитарлық жэне өркениетті
бағыттардың өркен жаюына әкеледі.
Кітапханалық қызметтегі ғаламдық ортаны қалыптастыру, дерекқорлар көзін
құру, ақпараттың барлық түрін топтастыру мен оларды біртұтас компьютерлік
жүйеге топтастыру жаңа заман талабына сәйкес жауап бермек. Ол сондай-ақ ірі
және шағын кітапханалардың ақпараттық ортаға ғаламдық жүйе жолымен бірдей
араласуына мүмкіндік береді.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Қазақстан Республикасы кітапханаларының
қорларының зерттеулеріне шолу жасай отырып, оның технологиялық
мүмкіндіктері мен зерттеу бағдарламаларын кішігірім кітапханаларда
пайдалану жағдайларының қажеттілігі мен пайдалылығы тақырыбына назар
аудару.
Зерттеу жұмысының міндеті. Қазақстан Республикасындағы кітапхана ісінің
дамуындағы кітап қорының дұрыс қалыптастырылуы мен оңтайлы пайдаланылуы
үшін қандай оң шешімдер қажет, қандай орындармен қарым-қатынастың
қажеттілігін көрсетеді.
Зерттеу жұмысының жаңалығы. Қазақстан Республикасы кітапханаларының
кітап қорларының бірден-бір пайдалы рухани қазына көзі ретінде дамытудың
стратегиялық жоспарын қарастыру және зерттеудің жаңа технологиялық
тәсілдерін ұсыну.
Қазіргі таңдағы кітапхана ісіне енді ғана көңіл бөлініп отырған, жаңа
көзқарастар айқындалып жатқан тұста пайда болып жатқан жаңа ұлттық
бағдарламалардың қорды зерттеу барысына тигізетін әсерлерін анықтай
білуіміз керек.
Зерттеудің мәні. Кітапхана қорының міндеттеріне сәйкес келуін
,оқырмандардың талабы мен талғамына сай болуын тиімділігін арттыру
мақсатында қордың құрамына , ондағы өзгерістер мен пайдалану дәрежесіне
талдау жасау .
Зерттеудің негізгі әдістері. Аналитикалық, ,библиографиялық жэне
статистикалық болып келеді . Қорды зерттеудің аналитикалық әдісі бойынша
баспа шығармаларының салалық түр жағынан ,жанрлары жағынан типтік тұрғыдан
тағы басқа жақтары бойынша қорға жинақталу және пайдалану дәрежесі
салыстырылып бағаланады .Қорды зерттеудің әлеуметтік әдісі - қордың
құрамына баға беру үшін оқырмандар мен мамандардың пікірлерін зерттеу
жолымен жүргізеді.
Статистикалық әдіс бойынша қордың құрамы мен айналымы жөніндегі
статистикалық көрсеткіштерге талдау жасалып, ол кітапхана қызметін
сипаттайтын түрлі мәліметтермен салыстырылады.
І-тарау. Кітапхана қорын зерттелуінің теориялық мәселелері
1.1 Кітап қорын зерттеудің бағыты мен мақсаты
Кітап қорының кітапхана міндеттеріне сәйкес келуін, оқырмандардың
талабы мен талғамына сай болуын қаматамсыз ету үшін, және пайдалану
тиімділігін арттыру мақсатында қордың құрамына, ондағы өзгерістермен
дәрежесіне талдау жасау.
Қорды зерттеудің негізгі әдістері: аналитикалық, библиографиялық және
статистикалық болып келеді.
Қазір еліміздегі кітапханалардың жалпы саны 12 мыңға жетіпті. Ал сала
мамандары республика бойынша 8 миллионнан астам оқырманымыз бар деп есеп
жүргізіп отыр. Қоғамның дамуы, адамзаттың өсіп-жетілуі кітаппен тығыз
байланысты. Жақсы кітап-жан азығы деген халық даналығы үлкен үғымға
жетелейді. Жастардың бетін кітапқа бүрьш, ықыласын кітапқа аударатын киелі
орын кітапхана екендігіне соңғы жылдары мойын бүрушылар ісөбеюде. Сондықтан
да кітапхана білім мен мәдениет орны ретінде, ал кітапханашылар осы үғымды
таратушы ретінде күнннен-күнге беделі өсіп, абыройы артуда десек артық
айтпағанымыз болар. Оған куэ жер-жердегі кітапханаға деген назардың артуы,
кітапханаға деген қажетті жабдықтармен қамтамасыз ету мен кітап қорларын,
техникалық жабдықтарын толықтандыру, автоматтандыру сияқты мэселелер
ақырындап болса да шешілуде.
Кітап қорын үнемі зерттеп тану қордың дүрыс бағытта жэне бслсенді
пайдаланылуына жағдай жасайды. Ол зерттеулер кітапханашылардың жалпы
кітапханалық қормен жақын да терең танысуына мүмкіндік береді, яғни кітап
қорының қандай дэрежеде жинақталғанын, оқырмандарға берер пайдасы мен
ықпалын, олардың күнделікті сұранымын қай деңгейде қанағаттандыра платынын
шамалайды. Сонымен қатар, оқырмандардың қорды қалай пайдаланып жүргенін
бақылауға мүмкіндік береді.
Шын мэнінде, іс жүзіндегі кітап қоры терең зерттелген, эрі толықтай
игерілген болуы мумкін. Кітап қорын зерттеу оқуға жетекшілік етудің негізі.
Кітапхана тек оқумен ғана шүғылданатын орын ғана емес, шын мнінде
қазіргі заманға сай толыққанды шексіз ақпаратты орталық ретінде, көп салалы
қоры бар мекеме ретінде дамып келе жатыр. Қорда түрлі саладағы өте қүнды
деп табылатын эдебиеттер жинақталған. Әсіресе, жастардың бос уақытын,
оқудан, жүмыстан тыс мезгілін пайдалы да тиімді өткізу үшін, ой-өрісін
кеңейтетін, жан-дүниесін байытатын, танымын дамытатын, оқу процесіне көмек
беретін эр бағыттағы эдебиеттер кітапхана мүддесін орындауда жетекші орын
алады. Дегенмен, қай кітапхананы алсақ та, қай кезде болмасын ең алдымен
қорды толықтыруда оқырмандар сүранымына сүйенеді. Бір кездері жоғары оқу
орындарының кітапханалары студенттерін оқулықпен қамтамасыз стуге
мүмкіндіктері болмады, сондықтан да көпшілік деп саналатын кітапханалар ең
алдымен аталған оқырмандар контигентін қажетті оқулықтармен қамтамасыз ету
үшін, қорды толықтыру саясатында ең бірінші кезекте оқу процесіне қажетті
лдебиеттерге көп көңіл бөлді. Оқырмандар сүранымы қоғамдағы озгерістерге
орай өзгерістерге үшырап отырады. Сондықтан да оқырмандар сүранымын есепке
ала отырып сүралатын эдебиеттер ауқымына жиі зерттеулер мен талдаулар
жүргізіп отыру заңдылық болып табылады. Қордың сапасы, қүрамы мсн көлемі
кітапхана үшін маңызды жауапкершілік. Қордың көп сұралмайтын, дублетті,
мазмүнын жоғалтқан эдебиеттермен юлықтыру қордың толыққанды қызмет
атқаруына көп кедергі келтіреді. Қазақстан кітапханаларының барлығы дерлік
негізінен кеңестік заманда жасақталғаны белгілі. Ол кезде салалық
әдебиеттер көбіне орыс тілінде, ал қазақ тіліндегі әдебиеттер мүлдем аз
болды. Қазіргі жағдайдың өзінде де жаратылыстану, социология, медицина,
техникалық секілді ғылым салалары бойынша эдебиеттер аз да болса өз
тілімізде қорға түсуде. Қолда бар байлығымызды, ескі жылдар басылымы болса
да сол салалық одебиеттерді асқан ұқыптылықпен оқырман қолына жеткізуге
Парынша эр кітапхана жағдаи жасайды.
Кітапхананың негізгі кітап қоры мен ірілі-ұсақты қосалқы қорларын
оқырмандардың сүранымына сай жан-жақты толықтыру мәселесіне кітапхана
мамандары үлкен жауапкершілікпен қарайтыны сөзсіз. Жастардың білімге ден
қойып, ізденімпаздыққа үмтылуы қоғамның оң бағытқа бет алғанын айғақтайды.
Оқырман Тек оқуына, немесе қазіргі тілмен айтсақ іскер эдебиетті ғана сұрап
қоймай, ақпараттық, анықтамалық, танымдық эдебиеттерге деген сү.раныс-
талаптары да өсті. Өздерін қызықтыратын сұраққа, мэселеге элемдік деңгейде
ақпарат алуға ұмтылыс жасайды.
Кітапхана қорларының пайдаланылуын белсендіру мен жсделдетуіне
кітапханалық жұмыс турлері ықпал етеді, оның інйнде кітапқа оқырмандарды
тартудағы жеке және көпшілік шара түрлері жақсы эсер береді. Қордың барынша
ашылуына, қазіргі уақыттағы мэселелерге оқырмандарды кеңінен тартуда
барынша жақсы жолға қойылған ақпаратты-библиографиялық жүмыс та эсерін
тигізбек. Мүнда орасан қызмет кітапханашыларға жүктеледі. Олардың
оқырмандармен тығыз жүмыс жүргізе білулері, эдебиетті білудегі
танымдылықтары, кітапханада оқырмандардың кітап оқуы мен оны
пайдалануларына бағытталған қолайлы жағдайды тудырудағы білгірліктері, яғни
өз кэсіптеріне деген үлкен сүйіспеншіліктері - осының бәрі оқырмандар
бойында әдебиетке деген құрметтің қалыптасуьша эсерін тигізбей қоймайды.(10
бет, 34-40).
Алайда бүның бэрі тек жақсы қор құрылған түста ғана өз нэтижесін
береді. Кітапханалық қорды қальштастыру - өте күрделі жұмыс процесі, оның
алдына қойған мақсаты кітапхананың міндеттері мен оқырмандар қызығушылығына
сәйкес келгенде ғана жүзеге аспақ. Қорды қалыптастыру жүмысы кітапхана
қызмет жасап отырған барлық уақытта да іске асырылады. Оған қажет
кітаптарды дер кезінде- қорға алу, пайдаланылмайтын әдебиеттерден қорды
мезгілінде босатып отыру, қорды үйымдастыру және оны басқару секілді
міндеттер кіреді.
Осы жұмыстардың барлығының маңызды тұстары болып қорды іерттеп-тану
табылады. Ол қорды толықтыру барысында одебиеттерді іріктеудің жэне
әдебиеттерді қор есебінен шығаруда гылыми негіз болады. Кітапханашы өз
кітап қорын жақсы танып білген түста ғана оны оқырмандар толыққанды
белсенді пайдалануға мүмкіндік алады.
Кітап қорын зерттеу - бүл ең алдымен оның мазмүнымен толықтай таныс
болу. Кітапхананың негізгі кітап қоймасының кейбір бөліктері мен қосалқы
қорларын, оның ішінде мерзімді басылымдардың жоспарлы тексеруі бес жылда
бір мәртеден кем өткізілмеуі тиіс, тексеру Қазақстан Республикасы Мэдениет
министрлігінің жүйесіндегі кітапханалар қорларының сақталуы туралы
нүсқауға (ҚР ММ 12.09.1994 ж. Бекітілген) сэйкес кітаптар мен басқа да
кітап қоры қүрамының толық сақталғандығын анықтайды. Осы нұсқауды
басшылыққа ала отырып кітап қорын сақтау бөлімі немесе кітап қорын
толықтыру бөлімі жоспарлы тексерудің бес жылға арналған кестесін жасайды.
Осындай тексеру шаралары зерттеудің құрамдас бір түрінде қарастырылады.
Міндетті жоспарлы тексеруден кітапхана балансьшда түрған барлық
кітапханалық құжаттар кітаптар, брошюралар, аудиовизуалды материалдар,
электронды жэне басқа да) басылымдар өтеді. Қолда бар мерзімді басылымдарды
іріктеп тексеру (негізінен журналдар) үш жылда бір рет жүргізілуі тиіс,
сондай-ақ бөлімге жауапты қызметкерлер ауысқанда немесе төтенше жағдайлар
(апатты жағдайлар, ірі үрлықтар, өрт және т.б. ксзінде) орын алғанда қорды
(толық немесе іріктеп) тексеру міндетті. Бүл тексеру жоспарлы деп саналады.
Тексерудің нақты мсрзімдері, комиссия құрамы, тэртібі мен оны өткізу әдісі
Полімдердің ұсынысымен кітапхана директорының бүйрығьшен бслгіленеді.
Тексеру аяқталғанда комиссия қор жағдайын, сақталуын толық баяндайтын,
ұсыныс берген жан-жақты анықтама дайыңдайды. Тексеру нэтижесі бойынша
тексерілген бөлім, қормен жұмысты одан эрі тиімді жалғастыру мақсатында
тиісті қорытындылар жасайды. Мүндай тексерулер қордың сақталуы мен оған
жауапты кітапхана қызметкерлерінің жауапкершілік міндеттерін бекіте
түседі.( 1
Кітапхана қорының қызметін нығайту мен тереңдету қажеттігін айта
отырьш, оны пайдалану арқылы қордың технологиялық моделін қүруға тоқталсақ.
Ең бастысы қорды толықтыруға бөлінген мардымсыз қаржыны тиімді де үқыпты
жүмсай білген абзал. Қаржыландырудың жетіспеушілігін ескере отырып
басылымдарды таңдауда барынша қателеспеуді, эдебиеттерді алуда нақты
шешімді ойластыра білген жөн. Ол үшін эрбір кітапхана толықтыру профилін
түзеп, оның өзіндік моделін қүруға тырысқан жөн. Тэжірибеде қолданыла
бермейтін тақырыптық-типологиялық жоспарлардың орнына моделдің, яғни қор
қүрамының даналығын, ақпарат тасушы жэне басылымдардың түріне, типіне,
тіліне, тақырыбына қарай қүрылымын көрсетуі керек. Әрине, мүнда қаржы
мүмкіндігін ескере отыру қажет. Басылымдардың электронды тасушы жэне шетел
тілдерінде, осы заманғы аудиовизуалды материалдар бейнесінде болуын да
көрсеткен жөн. Жасыратыны жоқ көптеген басылымдар атүсті алынады, ал
дүдэмэл, себепсіз алынған дүниелер қор көлемінің есепсіз өсу апатына,
мемлекеттің қаржысының орынсыз жүмсалуына экеп еоғады.
Кітап қорын зерттеу жүмысында маңызды орын кітап қорының моделін
(пішінін) құрастыруға байланысты. Кітап қорының тақырыптық-типологиялық
моделін қүрастыру жолында ең алдымен көптеген бірқатар зерттеулер,
бақылаулар, талдау жүмыстары жэне т.б. шаралар кэсіби мамандардың
жетекшілігімен іске асырылады. Кітапхананың жалпы коры сала-салаға жіктеліп
зерттеледі, сандық көрсеткіші анықталады. Сөйтіп эр саладағы эдебиеттердің
жалпы қорға деген пайыздық қатынасы шығарылады. Бір оқырманның кітап
пайдалануы, мысалыға 11 кітапқа тең болады. Жыл өткен сайын қорды толықтыру
осы пішінге сүйене отырып жақсаруы тиіс. Сондай-ақ жергілікті тұрғындардың
кітап пайдаланудағы тілдік өзгешелігін ескере отырып қорға келіп түсетін
әдебиеттердің қазақ тіліндегі пайыздық осуіне баса назар аударылады. Осы
жағдайда қордың жаңаруы кітапханатану ғылымында белгіленген 2 пайыздан
астамды Күрайды. Модельді қүрастыру кезінде жүргізілген барлық шаралар
қордың жалпы жағдайынан хабар береді, яғни салалық, танымдық, аеіресе жаңа
ілімдер мен тақырыптар бойынша келіп түскен кітаптардың қаншалықты дарыс
болғандығы, оқырмандар Оүранысы мен заман талабына жауап берді ме деген
мэселелерді де Шешуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ қордағы кітаптардың
қажетсіз Копданалығынан да арылуға осындай модель жақсы мүмкіндік ворсді.
Кітап қорының моделі - ол кесте түрінде берілген қордың Ші і ід ық
жэне сапалық өлшемдерін көрсететін үлгісі,
оқырмандардың сүранысын ескере отырып, қорды жүйелі жэне жоспарлы
толықтырудағы бағдары болмақ. Қор моделі оның қандай болу керектігін, жаңа
тақырыптар мен сұраныстардың туындауын, яғни осы мэселедегі бағытта
кітапханада жоқ бірақ алдағы уақытта болатын әдебиеттерді болжауға
мүмкіндік береді.
Дайын моделді қор қүрамы мен пайдаланылуын зерттеу, талдау
жұмыстарында, ондағы олқылықтарды дер кезінде анықтауға, сирек
әдебиеттермен қайта толықтыру (ретро-толықтыру), қайта іріктеуде
пайдалануға болады. Модель картотека түрінде жасалады да, кітапханада қорды
зерттеуге арналған түрлі зерттеу жүмыстары кезінде белсенді пайдаланылады.
Картотекада алынатын басылымдардың типі, түрі,- коды(таңбасы) мен алынатын
дана саны, тілдік және елдік аумағы көрсетіледі. Картотекаға эдебиеттер
тақырыбының рубрикалары кіреді. Моделдің өміршеңдігі 5-10 жыл мерзімге
жетеді. Кесте-1
Ғылым-білімнің сан саласындағы жаңалықтарды оқып-білу, тәлім алу, өз
ізденістеріне пайдалану үшін жаңадан жарық көрген кітаптар, электрондық
басылымдар, журналдар және де басқа басылымдар түрлерін оқырмандар қолына
мезгілінде жеткізіліп отыру кітапханалардың негізгі жэне жауапты міндеті.
Қазіргі уақытта көпшілік оқырмандарымыздың Қазақстан тарихы мен
мәдениетіне, эдебиеті мен өнеріне, саясаты мен экономикасына қатысты жаңа
көзқараста жазылған туындыларға деген сұранысы өте жоғары.
Кітапхана қорын толықтьірудың жолдары сан түрлі жэне сан салалы.
Алғашқы жолы ол мемлекеттік бюджеттен бөлінетін қаржыға алынатын
әдебиеттер. Сондай-ақ, қор толықтырудың жаңа көзінің бірі, қалыптасқан
ерекше жағдайы жобалар арқылы түрлі мэдени мекемелер арқылы сұранысқа сай
толықтырылатын түрлі тақырыптағы басылымдар. Үшінші бір жолы, бұл
республикалық баспалардан шығатын барлық басылымдардың кітапханаға келіп
түсетін міндетті даналары арқылы іске асырылады.
Қоғамның ақпараттануына сэйкес, ақпараттық-білімдік модель қалыптасты.
Кітапхана қызметіне компьютерлік жаңа техника енгізілді, бұл арқылы өте
көптеген мүмкіншіліктер жүзеге асырылуда. Кітапханаларда жаңа жағдайды
ескере отырып, кітапхананы пайдаланушы оқырмандардың ақпаратты тұтыну
ерекшеліктеріне сэйкес жүмыс түрлерін ұйымдастыруда. Бірақта, кітапхананың
ең басты қызметі - ақпаратты бір жерге топтастыру, жинақтау және
насихаттау.
Республикадағы ауылдық жэне мектеп кітапханаларының материалдық
базалары, қалалық кітапханалармен салыстырғанда жалпылама алғанда өте
керемет емес. Бірақта, бүл кітапханалардың алдындағы міндеттер, қалалық
кітапханалардың міндеттерімен бірдей. Бүгінгі күні, балалардың,
жасөспірімдердің өмірлік құндылықтарға - дінге, мэдениетке, білімге, өнерге
деген көзқарастары өзгерді. Жасыратыны жоқ, ауыл оқушыларының білімге
дайындықтарын қалалық қүрдастарымен салыстырғанда, прине соңғыларының
білімдік деңгейлері жоғары болатыны белгілі, себебі олардың компьютерлік
технологияны жэне т.б. ақпараттық технология түрлерін қолдану
мүмкіншіліктері жоғары. Сондай-ақ қалалық оқырмандар игілігіне,
ауылдық кітапханалармен салыстырғанда өте мазмүнды бай кітап қорының
барша мүмкіндіктері де қызмет етеді. Әрине, компьютерлік технологияларды
пайдалану біздің кітапханалар қорын толықтырудағы өрісін жаңа негізде
қүруға мүмкіндік береді. Олардың көмегімен: баспа өнімдерін шығаратын
үйымдардың тармақтық тэртіптегі ақпаратын оның ішінде жазылып алынатын
басылымдар туралы; электронды тапсырыстарды пайдалана отырып қажетті
тапсырыстарды; әдебиеттерді айырбастау үсыныстарының жеке мэліметтер
базасын ұйымдастыру, басылымдарды іздестіру тізімін қүруға болады.
Әдебиеттер алғаш қаншалықты мүқият іріктеліп алғанымен пайдаланылмайтын
басылымдар бөлігі табылады (объективті жэне субъективті себептерге
байланысты). Сондықтан эдебиеттерді қайта іріктеп алуға түрақты көңіл бөліп
отыру қорды басқару ісінің бірі болып табылады. Профилі келмейтін,
ескірген, көп даналы, мүлде пайдаланылмайтын әдебиеттер негізгі кітап қорын
сақтау мен қосалқы қорлардың қүрамын зерттеу мен пайдалану ироцесінде
анықталады. Ондай іріктеу мақсаты: осы жүмысты күшейте отырып қорда қандай
басылымдарды қалдыруды; ескі мэліметті беретін жэне пайдаланылмайтын
кітаптармен не істеу іссрек; қосалқы қорларды қалай жаңарту жэне қүрамы
ашылуы кджеттігін; қор есебінен шығарылған кітаптар мен мерзімді
басылымдарды одан әрі пайдалануға бола ма деген анықтау болып табылады.
Республикамыздың маңдай алды мәдени шаңырағы - Үлттық кітапханасы
ғылыми-зерттеу мекемесі дэрежесінен бір кездері көпшілік кітапхана
дэрежесіне өтеді. Сөйтіп, кітапхана жұмысындағы басты бағыт - кітап санын
өсіруге бағытталады. Қазақстан Республикасынын Үлттық кітапханасы енді сол
кездегі саясаттың ыңғайына қарай қорды толықтыруға кірісті. Бұл көбіне
оқырман сүранысына жауап бермейтін бір жақты басылымдар болатын.
Әдебиеттердің дені - саяси-идеологиялық, үрандатқан басылым көздерінен
құралды. Уақыт өте келе бұндай эдебиеттер мэні мен мазмұнын жоғалтып,
сұраныстан қала бастады. Бүл жағдайда қандай шара қарастыру керек. Әрине,
қордың мазмүны мен құрамын зерттеу арқылы маңызын жоғалтқан эдебиеттерден
арылту шаралары қолға алынды. Кітап қорының өзегі оқырмандар қызығушылығы
мен кітапхана міндетінің үндестігін көрсетуі керек. Қітап қорының өзегі
дегеніміз-адам қүндылықтарының нәтижесін жинақтаған шығармалардьщ негізінен
түратын кітап қорының тұрақты бөлігі, яғни негізгі қордың аз ғана бөлшегі
болып табылады.
Кітапханалар үлкен кітап қорларын игере отырыпэоның қүрамы мен
пайдалануын үздіксіз зерттеп-танып отырады. Соның I нэтижесінде қайсы
басылымды оқырмандардың жиі пайдаланытыны, ал қай басылым ескіріп немесе
назардан неліктен тыс қалатындығын анықтап отырады. Міндетті түрде
оқырмандардың қанағаттандырылмаған сүранымдары талданады. Қажет деп
табылған басылым қайта толықтыру картотекасына қойылады. Сондықтан да
қызметкерлер қордың белгілі бөліктеріне жауапты бола отырып, қорға
эдебиеттерді орналастыру, тапсырыстарды орындау, қордың сақталуын бақылау
секілді жүмыс процестерін орындау барысында міндетті турде күнделікті қорды
зерттеп отыру қызметің атқарады. Бұл кітапханашылардың ағымдағы
эдебиеттердің қозғалысын байқап отыруы үшін өте маңызды. Ал кітап қорына
нақты күрделі зерттеу үшін арнайы эдістер қолданылады: сандық,
библиографиялық жэне әлеуметтік.
Сандық әдіс қордың нақты бет-бейнесін көрсетуге бағытталған - көлемі,
құрамы, оның пайдаланылуы. Сандық әдіске жататын, ең алдымен қордың
статистикалық талдауы. Бүған қор көлемі, кітап берілімі, басылымның сұралуы
мен кітаппен қамтамасыз етілуі секілді көрсеткіштер жатады.
Библиографиялық эдіске қорды библиографиялық көрсеткіштермен
салыстырмалы тексеруі жатады. Ондай эдістің көмегімен қордың нақты
толықтырылуы анықталады, маңызды деген эдебиеттердің орнында болуы
көрінеді, белгілі бір кітапты қорға алу немесе ескірген кітапты есептен
шығару сияқты мәселелер шешімін табады.
Қордың элеуметтік зерттеу эдісіне зор мағына беріледі, ондай тэсіл
арқылы оқырмандардың қорды пайдалану сипатын, олардың кітапханада
жинақталған әдебиеттерге деген көзқарастары туралы, рни кітап қорының
сапасы жайында белгілі бір пікірге келуге мүмкіндік береді. Сондықтан да
осы эдіс қорды қалыптастыруды Сшсқаруға мүмкіндік береді. Қордың
пайдаланылуын зерттеудің негізгі тәсілдері болып статистикалық талдау мен
сөредегі кітаптарды қарау болып табылады. Кітап берілімінің салалық
құрылымы мен қордың салалық құрылымын салыстыру қордағы қолайсыз немесе
қолайлы делінетін эдебиеттерді анықтауға мүмкіндік береді. Мысалға қор
құрылымындағы қоғамдық эдебиеттер 23 пайыз болса, ал кітап берілімінде ол
16 пайызды ғана құрайды. Бұл, яғни қоғамдық эдебиеттердің басым бөлігі
мүлдем пайдаланылмайды дегенді көрсетеді. Бұл жағдайда ең алдымен осы
бөлімнің сөредегі кітаптары сараланып, эдебиеттердің оқырмандармен нашар
пайдаланылуының себептері анықталып оны жоюдың жолдары туралы шешім
қабылданады.
Әрбір кітапхана жалпы қордың жэне жекелеген бөлімдерінің берілуінің
есебін жүргізіп, салалық әдебиеттердің жалпы қорға пайыздық қатынасын
анықтап отырады. Мысалыға ,облыстық кітапханалардың жалпы кітап қоры мен
қоғамдық эдебиеттердің берілуінің жақсы пайыздық қатынасын келесідей
облыстардан көруге болады: Облыстық эмбебап ғылыми кітапханаларының І жалпы
кітап қоры .
Кітап қорын зерттеудің маңызы .Кітаптың ғұмырын жалғастырушы - оқырман.
Жәй оқырман емес, кітапхананың түрақты оқырмандары. Белгілі себептермен
тамаша кітаптар оқырман қолына жетпей, ескерусіз қалып жатады. Ондай
кітаптарға екінші ғұмыр беретін дер кезінде жасалған қор пайдаланылуын
зерттеу жұмыстары. Осындай жұмыстардан соң оқырман қолына түспеген, мазмұны
ашылмаған, оны таныстырудағы көпшілік шараның жетімсіздігінен назардан тыс
қалып қойған кітаптарды насихаттау мақсатында, оқырмандарға арнап Ата-
анамыздың жастық шағына саяхат, Ескерусіз ұмыт қалған әдебиеттер, Асыл
қазына жэне т.б. тақырыптарда бағдарламалар құрастырып, шаралар өткізуге
болады. Аталған жұмыс түрлерінің барлығы да қорды зерттеуден кейінгі
нәтижелерге байланысты ұсынылып отырылады.
Тарихта адамзат өркениетін дамытуда бірнеше ақпараттық ссрпілістер
болғаны мәлім. Олардың алғашқысы - жазу арқылы ақпараттың үрпақтан-
үрпаққа жетуі . Екіншісі- баспалардың пайда болуы. Үшінші серпіліс -
электрдің пайда болуы нэтижесінде қалыптасқан телеграф, телефон, теледидар,
радио секілді т.б. ақпарат тарату құралдарының адамзат өміріне кеңінен орын
алуымен ерекшеленеді. Ақпарат эволюциясындағы бүл серпілістер күллі әлем
халықтары іспетті қазақ халқы үшін өз мемлекетінде жоғары мэдениеті бар
өркениетті қоғам қүруына орасан зор ықпалы болды.
Ал, XX ғасырдың соңғы ширегінен басталатын төртінші серпіліс -
микропроцессорлы компьютерлік технологиялық желілік технологиямен кірігу
нэтижесінде қалыптасып желілік ақпараттар (информационно-коммуникационные)
технологиясы атанған жаңа ақпараттық серпіліс бүгінгі дэуір қоғамын ғажайып
өзгерістерге бастар негізгі күшке айналып келеді. Желілік-ақпараттар
технологиясы қоғам түрмысындағы барша ресурстарды басқаруды үйымдастыру мен
азаматтардың рухани, мәдени қажеттіліктерін қамтамасыз етуде құрлықаралық
жүйе қүраушы құрал ретінде бүкіл элемде ерекше қарқынмен дамып келеді. Әлем
социологтары бүл үрдісті адамзат қоғамы өзінің даму жолында ақпараттық
қоғам деп аталатын жаңа сатыға қадам басуы деп бағалауда.
Халықаралық телекоммуникациялық Одақтың №73 қарарымен Біріккен Үлттар
Үйымыньщ ұйымдастырушы комитетіне Ақпараттық қоғам жөнінде Бүкілэлемдік
Саммит өткізу үсынылған. Саммиттің басты тақырыбы - Әлемнің барлық
елдерінде ақпарат компьютерлік технологияларды пайдалануды барынша кеңейту.
2015 жылға дейін Ақпарат-компьютерлік технологиялармен мына мекемелер
қамтамасыз етіледі деп жоспарлануда:
• ауыл жэне селоларда ұжымдық пайдалану нүктелерін құру;
• университеттре, орта жэне бастауыш мектептер;
• ғылыми-зерттеу орталықтары
• көпшілік кітапханалар ,музейлер,пошта бөлімшелері,архивтер.
• денсаулық сақтау орталықтары, ауруханалар;
• мемлекеттік мекемелер.
Қркаттардың сақталуын қамтамасыз ету, ақпаратты барлығы бірдей тең
дәрежеде жэне ерікті пайдалану үшін ең алдымен көпшілік мекемелерді ныгайту
керек.
Аукымды желілердің көмегімен кітапхананың кітап қорын толықтыруға
болады. Өзінің алғаш кұрылған күнінен бастап кітапхананы өндіруші мен оны
тұтынушы арасын дәнекерлеуші болып есептеледі. Бүл жагдайда кітапхананың
кітап қорын толықтыру бөлімінің қызметкерлері екі жақтың өкілі, эрі
өкілетті елшісі болып саналады. Ол дэстүрлі қағаз түріндегі ақпарат
тасушылармен қатар дәстүрлі емес, яғни теле-бейне, элкетронды түрде ақпарат
тасушылар, ең көп ақпарат қоры жинақталған үлкен кітапханалармен үйлестіру
қызметін атқарды. Кітапхана өз қызметкерлерінің шеберлігі мен дарындылығын
қанша біріктіргеніне қарамастан, кітап қорын толықтыру бөлімінің
қызметкеріне қүжаттарды таңдаудың бастауында түруға тура келеді.
1.2 Кітап қорын сақтаудың құқықтық зерттелуі
Адамзат баласының мыңдаған жылдық рухани сабақтастығының және
саналалығының басты көрсеткіші оның –мәдениеті.
Рухани азық іздеген көзі ашық, көкірегі ояу әрбір адам баласының маңдай
тірер орны - кітапхана. Кітапхана - баспасөз шығармаларын жинау, сақтау,
кітаптарды пайдалану ісін ұйымдастыратын және оқырмандарға насихаттайтын
хабарлама, библиографиялық жүмысымен шұғылданатын ақпараттық арнайы мекеме.
Кітапханалардың басты байлығы - олардың кітап қоры. Кітап - арабтың жазу
деген сөзінен шыққан екен. Кітап рухани қазына, өмір айнасы, замана сыры,
тарих шежіресі, оқу-тэрбие құралы. 1800 жылы кітаптар тұңғыш рет қазақ
тілінде шыға бастаған. Кітап әлемінде бірде білім нәріне кенелсең, бірде
сонау сиқырлар дүниесіне сапар шегесің, бірде бүкіл әлем сырын алдыңа жайып
салып, небір қызыққа кенелтіп, тауды жарып, тасты бұзар талай ғаламатқа куә
боласың. Кітап-адамзаттың ойлап тапқан ең бір керемет те ғажап дүниесі, ол
жасқа да, кәріге де өте кажет. Кітап дүние танымымызды кеңейтіп, рухани жан-
дүниелерімізді оятады. Тұңғиық жүмбағы мол әлемнің сырына үңілдіріп,
адамның рухани дүниесін қанықтыратын, жанына қуат беріп, танымын
тереңдететін құны жетпес қазына - кітап. Дүниедегі ілім мен білімнің, небір
асыл ойлардың кәусар бүлағы осы қазына ішінде. Кітапхана -халықтың жады,
есте сақтау қабілеті. Елдің атын шығарамын десең ел-елдегі, жер-жердегі
кітапханаға көңіл бөлінуі керек, яғни онда тск қана асылдары ғана іріктелуі
қажет. Кітап қоры оқырманға коғамның дамуындағы өзгерістерді байқауға,
өздерін танып-білуге көп мүмкіндік береді.
Қазіргі кезеңде оқырмандарды кітап оқуға тарту - жас ұрпақтың рухын
биіктетіп, мәдениеттілігі мен ой-өрісінің дамуына ықпал жасау
кітапханалардың алдына қойған негізгі бағыты болып отыр. Кітапхана үшін
келешек саналы оқырман - ақпаратты сауатты, білікті маман, өз ойын еркін
жеткізе білетін, зерделі азамат жоне саналы ата-ана. Кітапты талғаммен оқу-
өнер, ол өмірді тануға жетелейді. Кітап - өмірлік ақылшы ұстазың іспетті.
Кітап оқи отырып оқырман өзін-өзі тәрбиелейді, айнала қоршаған дүниемен
танысады. Ойын қалыптастырып, пікірін тұжырымдауға икемделеді. Түйіндеп
айтар болсақ, кітап адамға өмірлік мұра сыйлайды.
Кітапхана қабырғасына келіп, кітап бүлағынан сусындайтын тәуелсіз
мемлекетіміздің оқырмандарына көрсетілер қызметтің пәтижелі болуына кітап
қорының толыққанды жан-жақты мазмұнды болып толықтырылуының үлкен маңызы
бар. Әрбір ірілі-ұсақты кітапхана деп саналатын киелі шаңырақ өз
пайдаланушыларының, олардың жоғары талапқа сүйенген сұраныстарын ақпараттық
тұ а қамтамасыз етуге, олардың жеке тұлға ретінде ыптасуы мен элемдік
ақпарат көзін шексіз иайдалануына барлық мүмкіндікті қарастыруы керек.
Ең алдымен, қорды қажетті басылымдар жэне басқа да керекті
мііісриалдармен толықтыру, оны үнемі жаңартып отыру. эр іаманда
кітапханаларды кітаппен қамтамасыз ету олардың қмшеттерінің өзекті
міндеттері болып табылған. Алайда кейінгі жылдардың тэжірибесі көрсеткендей
егемендік алған ел аяғына тік түрып кете алмай жатқан түста, мэдени
ошақтардың халі мүшкіл болды, ал қорды қүнды да қажетті басылыммен
толықтыру моселесінің барлық жағымсыз қырлары ашылып, күрделі мэселеге
(ійналды. Қазіргі нарықтық заманда белгілі болып отырғандай, ксңес
дэуіріндегі эдетке енген кітаппен түрақты түрде қаржыландыру жэне
жеткілікті мөлшерде бір орталықтан қамтамасыз етіп отыру кепілдігі келмеске
кеткендей. Бүл тек баспа оиімдерінің шүғыл қымбаттауына ғана байланысты
емес, сондай-ак шығарылған кітаптар туралы толық мағлүматтың болмауынан
және дер кезінде сатып алу мүмкіншілігінің болмауынан туындаған мэселелерге
де қатысты.
Кітап қорына әртүрлі саладағы баспа шығармаларының гүрлері жинақталады.
Қай кітапханалық қорды алып қарасақ та, эдебиеттердің қүнды деп саңалатын
үлгілеріне бай болмақ. Бұл олардың кітап толықтыру саясатын дұрыс
жүргізулерінің куэсі. Ал ондай саясат пен біліктілік болмаған жағдайда
қордың толығуы қандай негіздерге сүйенген деуге болады? Сондай қорлардың
берер мүмкіндіктері мен пайдасы туралы оңтайлы шешімдердің қабылдануы,
кітап қорының пайдаланылуы мен қүрамын зеттеу жұмыстарының шешіміне
байланысты болады. Көптеген мтапханалардың кітап қорын сақтау
мүмкіндігі элі де болса Жеткілікті дэрежеде емес. Тіпті кейбіреулері
техникалық талапқа Ойй ғимараттармен қамтылмаған. Ал кітап сақтау
мүмкіндігі туралы іінгі сөз қозғау артық болар. Осының салдарынан талай
қүнды кігаптар бүлініп, жойылудың аз алдында. Сондықтан да нағыз исылдарды
іріктеп алуда зерттеудің жүйеленген тәсілдері күрделі, кі талханалық маңызы
жоғары шара ретінде жүргізілуі қажет.
Кітап байлығын қорғап-сақтау кітапхана мамандарының іүрғылықты
қамқорлықтарының бірі. 90-шы жылдардың басынан бастап кітапхана қорларын
сақтау жағдайы жедел түрде шиеленісе Оастады, сондықтан бүгінгі күні
кітапханаларды қаржыландыру моселесі аз да болса шешімін таба бастаған
кезде ол жағдай күн гортібінен элі толықтай түскен жоқ. Бірыңғай кітап
қорларын оақтауды қалыптастыру жүмысы элі де бірқатар кітапханаларда соңғы
нүктесіне жеткен емес. Қосалқы қорлар шамадан тыс юлыққан, оларды жаңартып
отыру жүйесі мен сақтандыру шаралары көп кітапханаларда ойластырылып, жолға
қойылмаған. Кітапхана қорларын сақтау мен есепке алу мэселелерімен
пнналысатын мамандардың күқықтық мэдениетін көтеруге мүмкіндік беретін
нормативті-қүқықтық кұжаттар, кітап қорын уйымдастыру мен есепке алудың
нүсқау-әдістемелік құжаттары қызмет етуде. Жалпы заңдылық қүжаттарға
сүйенер болсақ, Қазақстандағы кітапхана ісінің қүқықтық базасының негізі
болып Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жылы 30 іамыз
табылады, оның 37 .бабында былай делінген: азаматтар тарихи жэне мәдени
мүралардың сақталуын қамқорлыққа алуға, тарих жэне мэдениет ескерткіштерін
қорғауға міндетті. Мэдени мұралар қатарына кітапханалық қорларды жатқызуға
эбден болады. Одан кейін Қазақстан Республикасының Мэдениет туралы Заңы.
Оның 8, 9, 23 баптары кітапхана ісіндегі мәдени қызметті реттейді, эр
адамның кітапханалар мен олардың қорларымен пайдалану құқын, сондай-ақ
мемлекеттің қорлардың тұтастығына, сақталу, есепке алу жэне дамыту
тэртібіне қатысты міндеттерін белгілейді, одан басқа пайдаланушылардың
мемлекет мүлкіне, яғни кітапхана қорына келтірген зияны мен жоғалтқаны үшін
алатын жауапкершілігі де қарастырылған.
Тағы бір құжат, бұл кітапхана ісіндегі кітапханашылар мен
аайдаланушылардың құқы мен жауапкершілігін анықтайтын Қазақстан
Республикасындағы Кітапхана ісі туралы Ереже 29.03.1996 ж.
Негізгі кітапханалық іс-әрекеттер мен қимылдардың орындауында бірыңғай
көзқарас білдіруде стандарттардың маңызы срекше. ГОСТ 7.20-80 Кітапханалар
мен ғылыми-техникалық иқпараттар органдарының қоры есебінің бірлігі
негізгі стандарт болып табылады. Құжаттарды сақтауды қамтамасыз ететін
стандарттар кешенінде ерекше орынды өзара байланысты 7.48-90 Құжаттарды
консервациялау. Негізгі терминдер мен анықтамалар және 7.50-90 Қркаттарды
консервациялау. Жалпы талаптар екі I ОСТы алынады. Кез-келген кітапхананың
қорларды сақтауды қамтамасыз ету жұмысында суйенетін непзп заңдылық
актілер мен құжаттары міне осылар(29).
Қордың тез тозуы мен жоғалуына басты себеп — оны сақтау, қорғауда
қарапайым шарттарды орындамау. Оған жауапкершілік алдымен басты қорғаушысы-
кітапханашыларға, одан кейін оны пайдаланушы-оқырмандарға жүктеледі.
Сонымен кітапханашыға көрсетілген жоғары сенім оның корға деген жоғары
саналы жауапкершілігін білдіреді. Кітап қорының сақталу мәселелеріне түрлі
дәрежеде кітапхананың барлық қызметкерлері қатысты болады. Сондықтан да
материалдық жауапкершілік әр кітапхананың басты құжаты жарғысында
реттеледі. Ал нақтылай бұл мэселелер Бөлімдер туралы ережелер мен
қызметкерлердің .. қызметтік нұсқауында баяндалған.
Кітапханалық қор өзінің қалыптасуы мен пайдаланылуының барлық кезеңінде
элеуметтік қорғау шараларын қажет етеді. Ең алдымен бұл толықтыру, өңдеу
мен сақтау кезеңдерінде керек. Толықтыру сатысында қорғау міндетін
құжаттарды есепке алу мен тіркеу түрлері мен эдістері орындайды, оны
инвентарлық кітап пен инвентар журналдарына көшіру. Бұл процесте қорғау
штемпель соғу, құжаттарға инвентарлық рет сандарын қоюмен қамтамасыз
етіледі.
Кітапхананың жалпы қорына жауап беретін кітап сақтау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz