Айша бибі кесені

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 2 бет
Таңдаулыға:

Айша бибі кесені.

Айша бибі кесені- 11-12 ғасырларда салынған архит. Ескерткіш Жамбыл қаласынан «Ертедегі Тараз» 18 шақырым жердегі головачевка С. сында. Кесенені салған, салдырған кімдер екені жайлы атадан балаға аңыз болмаса, тарихи нақты дерек жоқ. Кесене бізге жартылай бұзылған қалпында жеткен. Құрылыстың бастапқы жобасы мынадай: жалпы ауданы 7, 23 метр х 7, 23 метр диометрі 86 см калоналары бар. Сыртқы беті тұтас оюланған. Әшекейлі қабырғалардың қалыңдығы 80 см. Бұл ескерткіштен қазақ халқының атадан балаға мұра болып келе жатқан ою-өрнек әшекей түрлерінің бәрін ұмытамыз. Бұдан бұрынғы замандарлда ою-өрнек әшекейлі кірпіштерден өріліп жасалса, Айша кесенесінде ол құйма ою мен алмастырылған. Кесене құрылысынан темір дәуіріндегі архитектурада үлкен орын алған порталпештақ «Кітеберісм қақпа » нұсқысының көмексі жобасын көреміз. Сонымен бірге бұрыштарындағы жұмыр тіректер мен сүйір - оны салушы шеберлердің Иран мәдениетімен, архитектурасы ескерткіштерінің бір ерекшелігі - төрт осы кесене құрылысынан да байқалады. Айша Бибі кесенесінің құрылыс жүйесіндегі бір өзгешелік - қабырғасының ішкі беті кірпіштен, сыртқы беті күйдірілген құйма балшықтан қаланған. Сыртқы беті күйдірілген құйма тастардың арасына әк қосылған балшықтан жымдастырып, алма ағашы ұстатқан. Ағаштар жер сілкінгенде қабырғаларын құлатпай ұстап тұруға арналған. Бұрыштарына қойылған төрт тірек- арқалардың көлденең қысым ұстау үшін қосымша тіреу жар «Контор Форс есебінде қойылған». Мұның барлығы Готика стильнен бұрынғы тәжірибе. Бұл скифтер заманынан бастап -ақ Қазақ халқының қол өнеріне енген, содан бері қолданылып келе жатқан дәстүр. Оюдың ішкі түрлері де Қазақтың ежелгі бай тәжірибелелінен туған. Бізге жеткен қазіргі жұрнағында оюдың 20 түрі ғана сақталған. Қалу мен үңгіп жасалған оюлар ерекше архит сипат өзара байланыс тапқан оюдың байырғы осы түрі-қазақ халқының еншісіне тиген атамұра. Айша бибі ескерткішінен 11-12 ғасырларда халық қол өнерінің өркендеген кезеңін және көне «Антик» дәуіріндегі стильдерді қайта жаңғыртқанын көреміз. Бұл ою-өрнек қазақ халқының бүгінгі өнеріне де әсемдік беріп, оны байыта түсуде. Айша бибі астанасында орналасқан. Кесене құрылысы 1897 жылы В. А. Коллаур 1938 - 1939 жылдары А. Н. Берштанм бастаған КСРО-ға қазақ финалының тарих және материалдық мәдениет экспедициясы 1953 жылы Қазақстан ғалымының экспедициясын зерттеген. Кесенені Қарахан «Әулие ата» салдырған. Бірақ кесенені салған сәулетші туралы, нақты дерек жоқ. Пішіні шаршыланып біткен. Ауданы 7, 6 х7, 6 метр бұрғылар болғаны тіреулер арқылы көтерілген құлыптас «3х1, 4 м» орнатылған. Бастыс жақ қабырға мен мен бағаналар асалы ұзақ плиталар мен қапталған. Қабырғаның ортасында сүйір арқылы текше жасалған. Текше бетттерінің қабырғаға ұласар тұсы шағын бағаналары мен сән деген. Бұл бағаналардың жоғары жағы көгерісі өрнекпен әшекейленген. Мығым блок болып келеді. Бұрыштағы бағаналар көгеріс өрнекті жұқа кірпішпен өрілген белдеу арқылы әсемделген. Айша бибі кесенесінің ірге тасынан бастап есептегенде 3, 4 м биіктікте бағанаға араб әріпінде «Күз бұлттар дөңгелеген дүние» … деген сөздер жазылған. Кесене қабырғаларының қалыңдығы 80 см үш бөлектен күйдірілген кірпішпен қаланған іші жағынан ойым әшекейлі плиталар мен қапталған. Сыртқы жағынан сонымен бірге саз балшықпен жарамсыз плиталардың сынықтары мен толтырылған. Қабырға ортасындағы кеңістіктен тұрады. Қабырғалармен бағаналар беріктінгін арттыру үшін қабырғаның ішкі жағына алма ағашына арқалып қойылңған.

Кесене қабырғаның сыртқы беті артқы жағындағы сыңарлары мен бекітілген. Ойым ұсақ плиталар арқылы безендерілген. Ұсақ плитьалардың шырмауық өрнегіне 60 түрлі әшекей қолданылған. Қашау мен үңгіп жасалынған. Бұл бір-бірімен қиласып кесененің мақсатына лайық сәулеттік сипат, композициялық шешіле тапқан. Кесене құрылысын Әмір-Темір дәуіріндегі сәулет өнерінде үлкен орын алады. Протальді тақталы дәстүр айқын аңғартады. «Қазақ жобалау- қалпына кетіріледі» Айша бибі кесенінің Республикалық маңызы бар. Тарихи эжәне мәдениет ескерткіштерінің тізіміне енгізіліп мемлекет қорғауына алынған. Айша бибі қабірінің үстіне кесене тұрғызды. Халық Айша бибіні әулие санатына қосып, табынады. Айша бибі хикаясын зерттеген қазақстандық журналист Б. Әбілдаев «Айша бибі» деген пиесасын жазды қазақ мелкетінің қыздар пед институтына Айша бибі есімі берілген.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.