Қазақ хандығының құрылу қарсаңындағы әлеуметтік-саяси қатынастарды, этникалық алғышарттарды зерттеу

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 53 бет
Таңдаулыға:

Ф-ОБ-001/033

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

ӘЛЕУМЕТТІК ҒЫЛЫМДАР ФАКУЛЬТЕТІ

«Қорғауға жіберілді»

«Қоғамдық ғылымдар»

кафедрасының

меңгерушісі, ф. ғ. к., доцент

Ө. Малдыбеков

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы:

5В050100 - «Әлеуметтану» мамандығы бойынша

Орындаған: Әбдіуаһит Нұртас

Ғылыми жетекшісі, :

Түркістан 2015

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫ ҚҰРЫЛУЫ ҚАРСАҢЫНДАҒЫ САЯСИ ЖАҒДАЙ

«Көшпелі өзбектер» ұлысы және оның ішкі саясаты . . . 8
Қазақ хандығының әлеуметтік ұйымдасуы және әлеуметтік құрылымы мен стратификациясы . . . 23

2 ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫ ҚҰРЫЛУЫ ҚАРСАҢЫНДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК ЖАҒДАЙ

2. 1 Қазақ хандығы құрылуы қарсаңындағы әлеуметтік-экономикалық жағдайы . . . 35

2. 2 XVII - XVIII ғ. басындағы Қазақ хандығының әлеуметтік-экономикалық және саяси қатынастар . . . 41

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 47

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ

Диплом жұмысының өзектілігі. Біздің қоғамымыздың қоғамдық-саяси өміріндегі жаһандық оқиға еліміздің Президенті Н. Ә. Назарбаевтың «Қазақстан жолы -2050»: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» Жолдауы болды, онда Мемлекет Басшысы біздің еліміздің дамуындағы басым бағыттарды белгіледі, сонымен қатар оны жүзеге асыру бағдарламасын анықтады. [1, 1-2-б. ] .

Кезекті Жолдаудың ерекшелігі, онда Президенттің «Мәңгілік Ел» ұлттық идеясының тұжырымдалғаны мен негізделгені болды, ол Қазақстанның мемлекеттік сәйкестігін және оның халқының бірлігін нығайтуға, сонымен қатар қазақстандықтарды елімізді дамытудың серпімді жобаларын жүзеге асыруға жұмылдыратын факторы болуына арналған. Ел Президетінің осы Жолдауы тұрғысында маңызды мәселе XV ғасырдың жартысында Қазақ мемлекетін құру, барлық қазақ халқын біртұтас мемлекетке біріктіру болып табылады.

Қазақ хандығының құрылуы Қазақстан территориясында XIV- XV ғ. болып өткен әлеуметтік -экономикалық және этникалық - саяси процестердің заңды қорытындысы болды. Қазақ халқының тарихындағы ең өзекті мәселелердің бірі - Қазақ хандығының құрылуы. Қазақ мемлекеттілігі мен «қазақ» атауының түпкілікті қалыптасуында бұл өте маңызды тарихи оқиға болды. Ол ұлан-байтақ өңірді мекендеген қазақ тайпаларының басын қосып шоғырландыруды, қазақтың этникалық территориясын біріктіруде, қазақтың байырғы заманнан басталған өз алдына жеке ел болып қалыптасуын біржолата аяқтатуда аса маңызды және түбегейлі шешуші рөл атқарды. Қазақ хандығының құрылуына ықпал еткен алғышарттардың бірі және маңыздысы - саяси алғышарттар. Қазақ хандығы құрылуының саяси алғышарты мәселесі сол кезеңдегі Қазақстан территориясындағы Әбілқайыр хандығы, Моғолстан және Темір әулеті мемлекетінің ішкі және сыртқы саяси жағдайларымен байланысты. XV ғасырдың ортасында Қазақ хандығының құрылуына Дешті Қыпшақ аумағын мекендеген тайпалардың этникалық, рухани дамуының барысы, осы аумақтағы мемлекеттік құрылымдардың саяси даму үрдістері алып келді. Аталған факторлар хандықтың құрылуына тікелей негіз болып саналса, XV ғасыр ортасындағы Моғолстан, Мәуереннахр және Дешті Қыпшақ аумағындағы саяси құрылымдардың ішкі саяси жағдайлары мен бір-бірлерімен саяси қарым-қатынастары өзінше рөл атқара алды. XV ғасырдың 50-ші жж. аталған территориялардағы мемлекеттердің саяси жағдайының қандай бағытта жүргендігін анықтау, бізге не себепті Қазақ хандығының негізін қалаған сұлтандар - Керей мен Жәнібектің Моғолстанға көшкендігін және не себепті Моғолстан ханы Есенбұға оларға өз елінің батыс жағындағы өңірден иелік бергендігін түсінуге мүмкіндік береді. Сол себепті де Қазақ хандығының құрылу қарсаңындағы аталған аймақтардағы мемлекеттер: Әбілқайыр хандығының, Моғолстанның және Мәуереннахрдағы Ақсақ Темір ұрпақтары мемлекетінің ішкі, сыртқы саяси жағдайларына назар аударып, біз қарастырып отырған мәселеге қаншалықты қатысы бар екенін анықтау өзекті болып табылады.

XV ғасырдың орта тұсында Әбілқайыр хандығының сыртқы саяси жағдайы оның ішкі саяси жағдайымен қатар дамып, бір-бірімен үндесіп жатты. Ішкі саяси өмірдегі көптеген мәселелер сыртқы саясатта да көрініс береді. Сол себепті де Әбілқайыр хандығының XV ғасырдың 40-50-ші жылдарындағы сыртқы саяси жағдайы хандықтың осы кезеңдегі жалпы саяси жағдайын қалыптастырып, оның саяси өмірі мен дамуының құрамдас бөлігі болып есептелетіндіктен, оны талдау да Қазақ хандығының құрылуының саяси алғышарттарын түсінуге, білуге мүмкіндіктер береді. Әбілқайыр хандығының Қазақ хандығы құрылуы қарсаңындағы саяси мәселелеріне қатысты зерттеулердегі көлеңке тұстарын анықтап, тәуелсіз Қазақстан тарихы ғылымы тұрғысынан объективті баға беру, жанжақты талдау қазақ тарихнамасындағы күрделі мәселелердің бірі болып саналады.

Қазақ хандығының құрылуы қарсаңындағы, яғни XV ғасырдың 50-ші жылдарындағы Моғолстанның ішкі-сыртқы жағдайы Керей мен Жәнібек сұлтандарға жаңа мемлекеттің Қазақ хандығының шаңырақ көтеруіне қолайлы жағдайлар жасады дейміз. XV ғасырдың ортасында Әбілқайыр мемлекетіндегі феодалдық алауыздықтардың, феодалдық қанау мен езгінің күшеюіне байланысты, 20 мың қазақтың шығыс дешті қыпшақтан Моғолстандағы Жетісуға қоныс аударуы және батыс Жетісуда қазақ хандығының құрылуы, Моғолстан мемлекеті мен қазақ халқының тарихи тағдырына қатысты аса маңызды оқиға болды. Бұл мезгілдегі Моғолстан қазақ хандығының құрылуына және қазақтың өз алдына жеке халық болып қалыптасу барысын аяқтауына территориялық тірек, саяси-экономикалық негіз болды. Қазақ хандығы құрылуы қарсаңындағы Моғолстанның ішкісыртқы жағдайын зерттеу саяси алғышарттардың барысын айқындауға мүмкіндік береді.

Қазақ хандығының құрылуына саяси жағынан өзіндік әсер еткен мемлекеттердің бірі Мәуереннахрдағы Темір әулетінің мемлекеті болды. Егерде XV ғасырдың ортасында Әбілқайыр хандығындағы этносаяси жағдайлар жаңа мемлекеттің қалыптасуына толық алғышарттар даярласа, оның көршісі Моғолстандағы ішкі этносаяси жағдайлар Қазақ хандығының Моғолстан аумағында ту көтеруіне алып келді. Ал нақты Моғолстанның батысында Қазақ хандығының құрылуы - оның Мәуереннахрдағы Темір әулеті мемлекетімен XV ғасырдың ортасында жүргізілген саяси қарым-қатынастардың нәтижесі болып саналады. Сондықтан да біз үшін XV ғасырдың орта тұсындағы Темір әулеті мемлекетінің ішкі және сыртқы жағдайын білудің маңызы зор.

Диплом жұмысының деректік қоры. Қазақ хандығының тарихын зерттеуде атақты Мұхаммед Хайдар Дулатидың «Тарихи Рашиди» еңбегінің деректік маңызы өте зор. Қазақ хандығының құрылуы мен дамуына байланысты мәселелерде зерттеушілер бүгінгі күнге дейін осы дерекке сүйенеді. Қазақ хандығының құрылуы туралы Мырза Хайдар: « . . . сол заманда Әбілқайыр ханның Дешті Қыпшақ даласына түгелдей билік жүргізіп отырған кезі еді. Жошы ұрпағының сұлтандары жорық жасап, Жәнібек пен Керей хан одан қашып, Жете яғни Моғолстанға кетіп қалған еді. Есенбұға хан оларды құрметтеп қарсы алып, Жетенің батыс жағындағы Шу маңын және Қозыбасыны берді»/1. 110/ деп жазады. М. Х. Дулати XV ғасырдың ортасындағы Моғолстан мен Мәуереннахр қарым-қатынасына байланысты маңызды мәліметтер қалдырады. Атап айтқанда, Моғолстан ханы Есенбұғаның Мәуереннахрдың шығыс аймақтарына жасаған жорықтары, Әбу Сайд мырзаның Есенбұғаға алғаш тойтарыс беруі, Моғолстан ханының Мәуереннахрға үнемі қауіп-қатер төндіріп отырғандығы туралы баяндайды. Ал енді XV ғасырдың 40-50-ші жылдарындағы «көшпелі өзбектер» мен моғол елдері арасында болған нақты қарым-қатынастарға келсек, жазба деректер саяси қарымқатынастардың барысы жөнінде ешқандай мәліметтер бермейді. Мұхаммед Хайдар Дулатидың мәліметтерінен саяси қарым-қатынастардан гөрі, осы кезеңде этникалық байланыстардың жиі жүргенін байқаймыз [2. 120] .

Қазақ хандығы тарихына қатысты деректер XV ғасырдағы Қазақ хандықтарының тарихы бойынша материалдар (МИКХ) жинағында кездеседі [3] . Әбілқайыр хан мен Темір әулеті билеушілерімен қарым-қатынасы «Тарих-и Абулхаирханида» [4] келтірілген. Ал «көшпелі өзбектер» басшысы мен маңғыт ұлысының байланыстары «Таварих-и нузида-йи нусрат наме»[5], «Фатх наме»[6] деректерінде және Қадырғали Жалаиридің «Жылнамалар жинағында»[7] баяндалады. Әбілғазы өзінің «Түрік шежіресінде»[8] Әбілқайыр ханның Мәуереннахрға жорығы мен Мұхаммед Жөкімен байланыстары туралы нақты мәлімет береді. Алтын Орда тарихының материалдар жинағында (СМИЗО) [9] Мәуереннахр билеушілері Әбу Сайд пен Абдолланың күресі, Әбу Сайдтың саясаты жөнінде деректер бар.

Диплом жұмысының зерттелу деңгейі. Қазақ хандығының құрылуының саяси алғышарттары мәселесіне байланысты кеңестік дәуірде бірнеше еңбектер жарық көрді. Зерттеуші Б. А. Ахмедов өзінің «Көшпелі өзбектер мемлекеті» (1965) еңбегінде Әбілқайыр хандығының көршілес мемлекеттермен, Батыс Сібірдегі Шайбан әулетімен, Темір әулеті мемлекетімен қарым-қатынасы, Әбілқайыр ханның ішкі-сыртқы саясаты мәселелерін қарастырады. Б. А. Ахмедов Әбілқайыр хандығының Мәуереннахрдағы темір әулетімен саяси қарым-қатынасын: «Өзбектер Сырдарияны иелену арқылы Темір әулеті мемлекетінің тікелей көршісіне айналды және Темір ұрпақтарының билік үшін өзара күрестеріне белсене араласты, сондай-ақ өздерінің үздіксіз жорықтарымен Мәуереннахрдың отырықшы аудандарындағы тұрғындарды талантараждарға ұшыратып, үнемі оларды мазалап отырды»[10. 59] деп түсіндіреді. Алайда, зерттеушінің бұл пікірі толық емес. Зерттеуші К. А. Пищулина[11. 70] Әбілқайыр хандығы мен Моғолстан мемлекеттерінің қарым-қатынасы әртүрлі дәуірде әртүрлі сипат алып тұрды дейді.

1969 жылы К. Ибрагимов, Н. Н. Мингулов, К. А. Пищулина, В. П. Юдиннің құрастыруымен Қазақ хандығының тарихына байланысты материалдар жинағы[3] жарық көрді. Жинақта Қазақ хандығының құрылу қарсаңындағы саяси жағдай мен Моғолстан, Әбілқайыр және Темір мемлекеттерінің өзара қарым-қатынасы туралы мәліметтер бар. Еңбекте XV ғасырдың бірінші жартысындағы Моғолстандағы саяси бытыраңқылық пен қалмақ шапқыншылығы жайында әңгімеленеді[12. 168-193] . Орта Азиядағы темірлік әулеттің тарихы мәселелері тарих ғылымында жақсы қарастырылған деуге болады. Тіпті, оның XV ғасырдағы жекелеген мәселелерінің өзіне арналған арнайы зерттеулер бар. Атақты зерттеуші В. В. Бартольд шығармаларында мәселеге қатысты саяси оқиғаларға деректер негізінде жанжақты талдау жүргізіледі. Шахрух тұсындағы саяси бытыраңқылықтың басталуы, тақ мұрагерлігі үшін күрес, Ала ад-Даула мен Ұлығбек, Ұлығбек пен Абдаллатиф арасындағы күрестің барысы, себептері мен нәтижесі, Әбу Саид тұсындағы мемлекеттің жағдайы мәселелерін қарастырады. Сол арқылы Қазақ хандығы құрылуы қарсаңындағы Мәуереннахрдың ішкі саяси өмірінің тұрақсыз болғанын дәлелдейді[13. 147-169] . Мәселеге тікелей қатысты мәліметтер автордың «Түркістанның мәдени өмірінің тарихы»[14] еңбегінде де бар. Темір әулеті мемлекетінің саяси жағдайын зерттеуге А. Ю. Якубовский[15], Б. А. Ахмедовтың[16] қосқан үлесі зор.

М. Г. Сафаргалиев[16] өз еңбегінде Әбілқайыр хандығы мен Батыс Сібірдегі Шайбан әулеті байланыстарын қарастырса, ал С. Г. Кляшторный мен Т. И. Сұлтанов[17] Әбілқайыр ханның саяси қызметі, Моғолстан мен Темір мемлекетінің саясаты, Қазақ хандығының құрылу барысы т. б. туралы баяндайды. Тәуелсіздік жылдарында жарық көрген еңбектердің бірінің авторы Н. Мыңжан М. Х. Дулати дерегі негізінде XIV-XV ғасырлардағы Моғолстанның саяси жағдайын қарастыра отырып, Керей мен Жәнібек бастаған қазақ руларының Моғолстан территориясына көшіп келуі алғышарттарын көрсетеді. Қазақ хандығының құрылуы қарсаңындағы жалпы жағдайға сипаттама береді[18. 219-228] . Қ. С. Қаражан басшылығымен шығарылған оқулықта XV ғасырдың ортасындағы саяси жағдайы қысқаша баяндалады[19] .

Мәселеге қатысты негізгі еңбектердің көпшілігін тәуелсіз Қазақстан тарихнамасында Қазақ хандығының тарихымен арнайы түрде айналысып жүрген зерттеуші Б. Б. Кәрібаев еңбектері құрайды. «Түркістан және Қазақ хандығы» (1999) [20] еңбегінде Әбілқайыр хандығы мен Темір әулеті мемелекетінің арақатынасына байланысты Дешті Қыпшақтың оңтүстік өңірлерінің геосаяси ролі туралы талқылайды. Мәселеге тікелей қатысты автордың бірнеше ғылыми мақалалары жарық көрді. Атап айтқанда, Қазақ хандығы құрылуның қарсаңындағы Әбілқайыр мемлекетінің саяси жағдайы «Әбілқайыр хандығының көрші елдермен саяси қарым-қатынастары»[21] атты мақалада жанжақты баяндалады. Мақалада хандықтың шекарасын айқындау, Батыс Сібіірдегі Шайбан әулеті, Моғолстан мемлекетімен байланыстарын көрсету мәселелері қарастырылып, Дешті Қыпшақ пен Мәуереннахр билеушілерінің саяси қарым-қатынастарының сипатын, үздіксіз күрестердің себептерін ашып көрсетеді[22. 97-106] . Осы кезеңдегі Темір әулетінің саяси жағдайы автордың «Темір әулетінің тағдыры»[22], «XV ғасырдың ортасындағы Мәуереннахрдағы Темір әулеті мемлекетінің саяси жағдайы»[23] т. б. мақалаларында баяндалады. «Қазақ хандығының құрылу қарсаңындағы Дешті Қыпшақ, Мәуереннахр және Моғолстанның саяси жағдайы (XV ғ. 50-ші жылдары) »[24], «XV ғасырдың 40-50 жж. Әбілқайыр хандығының Моғолстан және Мәуереннахрмен саяси қарым-қатынастарының мәселелері жөнінде»[2] мақалаларында Қазақ хандығының құрылуына қолайлы жағдай туғызған саяси алғышарттар талданады. Жан-жақты зерттеу нәтижесінде автор төмендегідей ғылыми тұжырымдар жасайды: 1) XV ғасырдың 40-50-ші жылдарындағы Әбілқайыр ханның көрші елдермен жүргізген саяси қарым-қатынастарының достық қатынаста болмауы Қазақ хандығының құрылуы үшін саяси алғышарттар даярлады; 2) ХV ғасырдың ортасындағы Моғолстандағы саяси бытыраңқылық Керей мен Жәнібектің Шу, Қозыбасы өңіріне көшіп келуіне жағдай жасады; 3) Мәуереннахрдағы ішкі саяси жағдай мен Моғолстанмен қарымқатынасы Қазақ хандығының құрылуының маңызды алғашарты болды.

Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері . Диплом жұмысының негізгі мақсаты - Қазақ хандығының құрылу қарсаңындағы әлеуметтік-саяси қатынастарды, этникалық алғышарттарды зерттеу. Осы мақсатқа жету барысында төмендегідей міндеттер қойылды:

Мәселеге қатысты зерттеулер, деректер мен материалдармен танысу;
XV ғасырдың ортасындағы «көшпелі өзбектер» мемлекетінің ішкі әлеуметтік-саяси жағдайын айқындау;
Әбілқайыр хандығының көрші мемлекеттермен өзара байланыстарын талдау;
XV ғасырдағы Темір әулеті мемлекетінің әлеуметтік-саяси жағдайын талдау;
Мәуереннахр мен Моғолстанның саяси байланыстарын көрсету;
Қазақ хандығының құрылуының саяси-әлеуметтік алғышарттарын тұжырымдау.

Диплом жұмысының теориялық-методологиялық негізі. Жұмыстың теориялық негізін тарих ғылымының дамуы барысында қалыптасқан және Қазақстан тарихы мәселелерін зерттеуде жасалынған жаңаша тарихи ойлау тұжырымдарының бірлігі құрайды. Диплом жұмысында міндеттелген мәселелерді зерттеуде сол кезеңнің тарихи жағдайын зерттеуді мақсат ету және тарихи үрдістер мен құбылыстарды нақты жағдайлармен тығыз байланыста қарастыруға бағытталған әлеуметтанудың тарихилық принципі басшылыққа алынады. Қазақстанның тарих ғылымы тұрғысынан, деректерге салыстырмалы талдау жасау арқылы алынған нәтижелерге объективті баға беру міндеттеледі.

Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы мен нәтижелері. Қазақ халқының тарихындағы ең өзекті мәселелердің бірі - Қазақ хандығының құрылуы. Қазақ мемлекеттілігі мен «қазақ» атауының түпкілікті қалыптасуында бұл өте маңызды тарихи оқиға болды. Ол ұлан-байтақ өңірді мекендеген қазақ тайпаларының басын қосып шоғырландыруды, қазақтың этникалық территориясын біріктіруде, қазақтың байырғы заманнан басталған өз алдына жеке ел болып қалыптасуын біржолата аяқтатуда аса маңызды және түбегейлі шешуші рөл атқарды. Қазақ хандығының құрылуына ықпал еткен алғышарттардың бірі және маңыздысы - саяси алғышарттар. Қазақ хандығы құрылуының әлеуметтік-саяси алғышарты мәселесі сол кезеңдегі Қазақстан территориясындағы Әбілқайыр хандығы, Моғолстан және Темір әулеті мемлекетінің ішкі және сыртқы саяси жағдайларымен байланысты. XV ғасырдың ортасында Қазақ хандығының құрылуына Дешті Қыпшақ аумағын мекендеген тайпалардың этникалық, әлеуметтік-рухани дамуының барысы, осы аумақтағы мемлекеттік құрылымдардың саяси даму үрдістері алып келді. Аталған факторлар хандықтың құрылуына тікелей негіз болып саналса, XV ғасыр ортасындағы Моғолстан, Мәуереннахр және Дешті Қыпшақ аумағындағы саяси құрылымдардың ішкі саяси жағдайлары мен бір-бірлерімен саяси қарымқатынастары өзінше рөл атқара алды. Диплом жұмысының негізгі жаңалығы да - Қазақ хандығының құрылу қарсаңындағы аталған аймақтардағы мемлекеттер: Әбілқайыр хандығының, Моғолстанның және Мәуереннахрдағы Ақсақ Темір ұрпақтары мемлекетінің ішкі, сыртқы саяси жағдайларын салыстыра талдау болып табылады. XV ғасырдың 50ші жж. аталған территориялардағы мемлекеттердің саяси жағдайының қандай бағытта жүргендігін анықтау, бізге не себепті Қазақ хандығының негізін қалаған сұлтандарКерей мен Жәнібектің Моғолстанға көшкендігін және не себепті Моғолстан ханы Есенбұға оларға өз елінің батыс жағындағы өңірден иелік бергендігін түсінуге мүмкіндік береді.

Диплом жұмысының негізгі нәтижелері - Қазақ хандығы құрылуының қарсағындағы Әбілқайыр, Моғолстан, Темір әулеті мемлекеттерінің әлеуметтік-саяси жағдайы, әлеуметтік стратификациялық жағдай мен өзара байланыстарын талдай отырып, Қазақ хандығының құрылуына ықпал еткен қолайлы жағдайларда анықтау.

Диплом жұмысының хронологиялық - территориялық шеңбері . Диплом жұмысында XV ғасырдың басынан XV ғасырдың үшінші ширегіне дейінгі саяси оқиғалар қамтылады. Әсіресе, XV ғасырдың 40-50- ші жылдарындағы оқиғалар назарға алынады. Территориялық шеңбері XV ғасырдағы Дешті Қыпшақ, Моғолстан, Мәуереннахр және оларға көршілес аймақтарды қамтиды.

Диплом жұмысының құрылымы кіріспе, екі тарау, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Бітіру жұмысында «көшпелі өзбектер», Моғолстан және Мәуереннахрдағы XV ғасырдың басынан Керей мен Жәнібек Моғолстан әлеуметтік-саяси мәселелер мен алғышарттар қарастырылады.

ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫ ҚҰРЫЛУЫ ҚАРСАҢЫНДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК-САЯСИ ЖАҒДАЙ

1. 1 «Көшпелі өзбектер» ұлысы және оның ішкі саясаты

Қазақ хандығының құрылуына дейінгі ұзақ тарихи кезеңде ұлан-байтақ Орталық Азия өңірін мекендеген түркі тілдес ру-тайпалардың ортақ аумақта өмір сүріп, бірте-бірте бірігуі мен дамуы арқылы өз алдына қазақ халқы болып қалыптасу процесінің алғышарттары қалыптасты. Ежелгі заманның тарихи деректері бүгінгі қазақ ұлтының арғы тегі сақ, үйсін, ғұн және қаңлы тайпалары екенін көрсетеді. Жүргізілген ғылыми зерттеулер Қазақстандағы номадизм тарихы біздің дәуірімізге дейінгі VІІІ ғасырдан бастау алатынын дәлелдейді, осы кезеңде алғашқы этномәдени қауымдастықтар қалыптасып, олардың күн көрісі шаруашылық жүргізудің жаңа тәсілі - көшпелі мал шаруашылығымен байланысты болды[25] .

Осы орайда Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаев: “Қазақ халқының тарихы, кейбіреулер айтып жүргендей, кешегі қазақ хандығы шаңырақ көтерген ХV ғасырдан басталмайды. Хандықтың құрылуы бір басқа, бүгінгі қазақ халқы - сонау есте жоқ ескі замандардан-ақ тұлпарларының тұяғымен дүниені дүр сілкіндірген көне сақтардың, ежелгі ғұндардың, байырғы түріктердің ұрпағы, үлкен үйдің қара шаңырағын ата жұртта сақтаған халық” - деуі орынды[26] .

Бүгінгі археологиялық қазба жұмыстарының жәдігерлері, түрлі зерттеулер мен “Мәдени мұра” мемлекеттік бағдарламасының қол жеткізген жетістіктері қазақ халқының тарихы үш мың жылдық тұңғиықтан бастау алатынын дәлелдеді. Сол сияқты, бізге де мемлекеттілік, заң мен демократия құндылықтары тек батыстық үлгіде ғана болады деген жаңсақ пікірден арылатын кез келді. Оның ішінде мемлекеттілік пен құқықтық жүйенің де ежелгі қазақ даласында өзіндік ерекшеліктері бар формасы болған.

Өткен тарихты таразыласақ, қазақ халқының өз мемлекеттілігін құру жолындағы саяси күресі сан ғасырға созылатын күрделі саяси процесс. Бұл мәселе қазақ халқын құрайтын ежелгі ру-тайпалар кезеңінен бастау алып, Қазақ хандығының құрылуы, оның дамуы, саяси-экономикалық, әлеуметтік және рухани байланыстары, иерархиялық қатынастары, өзінің саяси құндылықтар жүйесінің түзілуі, халықтың саяси мінез-құлқының, ұлттық психологиясының қалыптасу ерекшеліктері уақыттың қатаң сынақтарынан өтті. Бұл орта ғасырларда да солай болған, қазіргі кезеңде де тәуелсіз Қазақстан Республикасы сан алуан қиындықтарды жеңе отырып, тұрақты даму үстінде.

Тарихи әдебиетте В. В. Вельяминов-Зерновтан бастап, Шығыс-Дешті Қыпшақтың көшпелі тайпаларының 1 бөлігін Жошы ұрпағы Керей мен Жәнібектің басшылығымен Шу мен Талас өзендерінің жазығына көшуі Қазақ хандығы құрылуының басталуы болды деген пікір бар.

Қазақ хандығының құрылуы қазақ халқының тарихындағы төтенше маңызды оқиға болды. Ол ұлан - байтақ өңірді мекендеген қазақ тайпаларының басын қосып шоғырландыруда, қазақтың этникалық территориясын біріктуде, қазақтың байырғы заманнан басталған өз алдына жеке ел болып қалыптасуын біржолата аяқтауда аса маңызды және түбегейлі шешуші роль атқарды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.