Магмалық жыныстардың құрылымы мен текстурасы

Жоспар
Кіріспе

1. Магмалық жыныстардың құрылымы мен
2. текстурасы.Уақыттық тау ағындары мен олардың қалдықтары
3. Экзогендік геологиялық үрдістер. Тау жыныстарының үгілісуі
4. Тығыз тау жыныстары
5. Тау жыныстарының құрамын құрайтын минералдармен реакцияға араласады

Магматизм - өте күрделі геологиялық процесс.
Магматизм – жер қыртысының құралуында атқаратын ролі зор, ең маңызды эндогендік геологиялық процестердің бірі болып саналады. Жер қыртысын құрайтын тау жыныстарының 95% магмалық процестердің нәтижесінде пайда болады.
Сонымен магма (грекше магма – қою май, қамыр) дегеніміз еріген газдармен қаныққан негізгі құрамы силикаттық балқыған қою заттар. Иагманың құрамында жер қыртысн құрайтын химиялық элементтердің (оттегі, кремний, алюминий, темір, кальций, магний, калий, натрий) барлығы да кездеседі. әсіресе ұшпалы (жеңіл) компоненттердің (су буы, күкіртті қосындылар, көмірқышқыл газы, хлорлы және фторлы сутегі, хлорлы алюминий, сутегі және т.б.) көптігімен сипатталады. Олардың жердің ішкі терең қойнауында байқалатын өте жоғары қысым күштеріне байланысты еріген күйде кездеседі. Бұл жағдай магманың қоюлығын азайтып, оның қозғалу немесе жылжу жылдамдығының (химиялық активтігі) өсуіне әсерін тигізеді. Эксперименттік зерттеулер бойынша магманың құрамындағы ұшпалы компоненттердің мөлшері 12 % - ке дейін жетеді.
Бұл процесс магманың жер қыртысында (немесе одан терең қабаттарда ) пайда болып, кейінірек жоғарғы қабаттарға немесе жер бетіне көтеріліп (біртіндеп суына келе), кристалдық денелер түрінде магмалық тау жыныстарының түзілуімен аяқталады.
Қазіргі уақытта тау жыныстарының алуан түрлілігі алғашқы магманың дифференциациялық (жіктелу) сонымен қатар ассимиляциялық және гибридизациялық процестерімен тікелей байланысты деп түсіндіріледі.
Магманың дифференциациялық жіктелу деп біртекті алғашқы балқыманың химияялық құрамы әр түрлі фракцияларға бөлініп, соған сәйкес олардан минералдық құрамы өзгеше әр түрлі тау жыныстарының түзілуін айтады.
Магманың жіктелуі алғашқы кристалдардың түзілуіне дейін де (ликвация) және кристалдардың түзілу барысында да (кристаллизациялық жіктелу) жүріп жатады.
Ликвациялық процесс кезінде магма құрамына және меншікті салмағына қарай өзара араласпайтын екі түрлі фракцияға ажырайды: ауыр салмақты темірлі – магнийлі қосындылар төмен қарай ағып ығысады, ал салмағы жеңілірек қышқылды қосындылар жоғарғы қабаттарда жиналады.
Кристаллизацилық дифференциация магманың кристалдарға жіктелуімен аяқталады. Магманың салқындап суыну барысында оның жоғарғы бөліктерінде ең алдымен балқуы қиын, температурасы жоғары және салмағы ауыр силикаттар кристалдар түрінде түзіледі.

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Магмалық жыныстардың құрылымы мен текстурасы.
Магматизм - өте күрделі геологиялық процесс.
Магматизм – жер қыртысының құралуында атқаратын ролі зор, ең маңызды
эндогендік геологиялық процестердің бірі болып саналады. Жер қыртысын
құрайтын тау жыныстарының 95% магмалық процестердің нәтижесінде пайда
болады.
Сонымен магма (грекше магма – қою май, қамыр) дегеніміз еріген
газдармен қаныққан негізгі құрамы силикаттық балқыған қою заттар. Иагманың
құрамында жер қыртысн құрайтын химиялық элементтердің (оттегі, кремний,
алюминий, темір, кальций, магний, калий, натрий) барлығы да кездеседі.
әсіресе ұшпалы (жеңіл) компоненттердің (су буы, күкіртті қосындылар,
көмірқышқыл газы, хлорлы және фторлы сутегі, хлорлы алюминий, сутегі және
т.б.) көптігімен сипатталады. Олардың жердің ішкі терең қойнауында
байқалатын өте жоғары қысым күштеріне байланысты еріген күйде кездеседі.
Бұл жағдай магманың қоюлығын азайтып, оның қозғалу немесе жылжу
жылдамдығының (химиялық активтігі) өсуіне әсерін тигізеді. Эксперименттік
зерттеулер бойынша магманың құрамындағы ұшпалы компоненттердің мөлшері 12 %
- ке дейін жетеді.
Бұл процесс магманың жер қыртысында (немесе одан терең қабаттарда )
пайда болып, кейінірек жоғарғы қабаттарға немесе жер бетіне көтеріліп
(біртіндеп суына келе), кристалдық денелер түрінде магмалық тау
жыныстарының түзілуімен аяқталады.
Қазіргі уақытта тау жыныстарының алуан түрлілігі алғашқы магманың
дифференциациялық (жіктелу) сонымен қатар ассимиляциялық және
гибридизациялық процестерімен тікелей байланысты деп түсіндіріледі.
Магманың дифференциациялық жіктелу деп біртекті алғашқы балқыманың
химияялық құрамы әр түрлі фракцияларға бөлініп, соған сәйкес олардан
минералдық құрамы өзгеше әр түрлі тау жыныстарының түзілуін айтады.
Магманың жіктелуі алғашқы кристалдардың түзілуіне дейін де (ликвация)
және кристалдардың түзілу барысында да (кристаллизациялық жіктелу) жүріп
жатады.
Ликвациялық процесс кезінде магма құрамына және меншікті салмағына
қарай өзара араласпайтын екі түрлі фракцияға ажырайды: ауыр салмақты
темірлі – магнийлі қосындылар төмен қарай ағып ығысады, ал салмағы
жеңілірек қышқылды қосындылар жоғарғы қабаттарда жиналады.
Кристаллизацилық дифференциация магманың кристалдарға жіктелуімен
аяқталады. Магманың салқындап суыну барысында оның жоғарғы бөліктерінде ең
алдымен балқуы қиын, температурасы жоғары және салмағы ауыр силикаттар
кристалдар түрінде түзіледі.
Гибридизация деп магмамен жапсарлас жыныстардың ыстық магма әсеріне
байланысты жартылай балқып әр түрлі өзгерістерге ұшырауын айтады. Бұл
процестердің барыснда будандастырылған жыныстар түзіледі. Олардың құрамы
таза магмалық жыныстармен салыстырғанда өзгеше болып келеді.

Уақыттық тау ағындары мен олардың қалдықтары.
Атмосфералық жауын – шашын, жер бетіндегі ағын сулар жер бедерін
үздіксіз өзгертіп отырады, яғни соның әсеріне жер бетінің бедері үнемі
өзгеріп отырады. Ағын сулар жер бетінің еңістігін қуалай қозғала отырып,
бір – бірімен қосыла келе иірмелерге, олар көбейе келе жіңішке
жылғашаларға, бірнеше жылғашалар бір бірімен қосылып, жылғаларға айналады.
Олар ең соңында өзендер құрайды. Ағын сулар, жолындағы борпылдақ жыныстарды
оп – оңай шайып әкетеді де, өзен арнасы қалыптасады. Судың белгілі бір
жазықтықта байқалатын бұзушылық әрекеті – жазықтық эрозия (шаю) деп
аталады. Ағын сулардың эрозиялық әрекетіне байланысты топырақ қабатының
бұзылуы – топырақ эрозиясы деп аталады. Бұл әрекеттердің ауыл шаруашылығына
тигізетін зияны зор.
Атмосфералық жауын – шашын (жаңбыр мен қар) суларының бұзушылық әрекеті
делювийлік ( латынша делюо – шаю деген мағынаа) процесс деп аталады. Бұл
әрекеттердің нәтижесінде атмосфералық сулар ұсақ түйірлі жыныстардан
құралған үгілу заттарын өзімен ілестіріп әкетеді. Осындай жолмен тау
беткейлерінде шоғырланып жиналған (ірілі – ұсақты) тау жыныстарының кесек
бөлшектері делювий шөгінділері деп аталады. Бұл терминді бірінші болып
академик А. П. Павлов қолданды.
Делювийлік процестердің нәтижесінде таудың биік бөліктері аласарады, ал
ойымдау келген бөліктері делювий шөгінділерімен толып, биіктей түседі.
Сонымен, делювийлік шөгінділер тау беткейін тегістеп отырады. Олардың
негізгі құрамы көбінесе саз балшықтардан тұрады.
Тау беткейлерінде кездесетін әр түрлі ой – шұңқырларға атмосфералық су
қалдықтары жиналады. Олар асып төгіліп төмен қарай сарқылады. Тау беткейін
құрайтын тау жыныстар эрозиялық шайылу әрекеттеріне ұшырайды. Соның
нәтижесінде жыралар пайда болады.
Солифлюкция деп каллоидты ерітінділерімен қаныққан сазбалшықты
жыныстардың салмағы ауырлап, өз салмақ күштері әсерінен тау беткейімен
төмен қарай жылжу әрекеттерін айтады. Бұл процесс (қатаю мен жібу
әрекеттері) ерімей тоң болып қатып жатқан жазықтық беті арқылы кезектесе
жүріп жатады. Жылжу жылдамдығы жылына бірнеше см – ден бірнеше м- ге дейін,
ал кейде (апатты жағдайларда) сағатына жүздеген м – ге жетеді.
Сел дегеніміз зор екпінмен жүйіткіген жойқын күшті балшық пен тас
аралас сұрапыл су тасқыны. Биік таулы аймақтарда қар мен мұз суларының
орасан мол қорлары бар екендігі бәрәмізге де белгілі. Олар өте ыстық жаз
айларында қар мен мұздың тез еруіне байланысты.
Сонымен селдің болуы 3 жағдайға тікелей байланысты: 1) атмосфералық
ылғалдың мол болуы; 2) биік таулық бедердің болуы; 3) үгілу заттарының көп
болуы.
Тау бөктерлерінде жыл маусымдарына байланысты кенеттен болатын тасқын
сулардың әрекетері нәтижесінде тасымалданып ысырынды конус түрінде
жиналатын тау жыныстарының мүжілген кесек бөлшектері мен борпылдақ
жыныстардың жиынтығы пролювий деп аталады.
Экзогендік геологиялық үрдістер. Тау жыныстарының үгілісуі
Экзогендік процестердің негізгі көзі Күннің жылу энергиясы және
гравитациялық күштер болып саналады. Олар 4 топқа бөлінеді: 1) үгілу; 2)
үгілу өнімдерінің жаңа орынға тасымалданып көшуі, яғни орын ауыстыруы; 3)
аккумуляция (шоғырланып жиналуы); 4) диагенез (шөгінділердің тасқа айналуы
) болып ажыратылады.
Үгілу (выветривание – немісше веттер – ауа райы) процесі деп, жер
қыртысын құрайтын алғашқы заттардың (магмалық, метаморфтық, және шөгінді
жыныстардың) жер бетінде табиғи жағдайда үздіксіз жүріп жататын (физикалық,
химиялық, және биологиялық) әр түрлі әрекеттердің нәтижесінде (ыстық ауа
мен салқвн ауаның кезек алмасуы, жауын – шашын, су мен жел, ауадағы оттегі
мен көмірқышқыл газының және әр түрлі қышқылдардың химиялық әсері, күн
радиациясы, тірі организмдер мен өсімдіктердің әрекеттері байқалатын
өзгерістердің жиынтығын айтады.
Денудациялық (латынша денудацио – ашылу) процесс – угілу заттарының
денудациялық агенттердің (гравитациялық күштер, мұхиттар мен теңіз сулары
және атмосфералық сулар мен құрлық сулары, мұздықтар мен соққан жел
әрекеті) күшімен жаңа орынға тасымалданған тау жыныстарының орын ауыстыру
әрекеттерін қамтиды.
Аккумуляциялық (шөгінді қабаттардың жиналуы) процестердің нәтижесінде
алғашқы жыныстардың (магмалық, метаморфтық) үгілу заттары жер бедерінің
ойыс немесе шұңғыл аудандарында (өзен аңғарларында, көлдер мен батпақтарда,
мұхиттар мен теңіздерде) тұнбалар түрінде шөгінді қабаттар түзіледі.
Диагенез – борпылдақ шөгінді қабаттардың цементтеліп, шөгінді тау
жыныстарына айналуына әсерін тигізетін термодинамикалық күрделі процесс.
Мысалы құмнан – құмтас, жұмырланған малта тастан – конгломерат, су
жәндіктерінің қалдықтарынан – қабыршақтас (ракушняк), өсімдіктер
қалдықтарынан – торф, тас көмір қабаттары пайда болады, ал құмға араласқан
ізбесті лайдан ізбестас түзіледі.
Экзогендік геологиялық процестердің барлығы да бір – бірімен өте тығыз
байланысты. Бұл әрекеттердің қарқындылығы әр түрлі геологиялық, физикалық –
географиялық және т.б. көптеген факторларға тәуелді.
Олардың ішінде жер қыртысының тектоникалық қозғалыстары, климаттық
жағдайы мен геологиялық құрылыс ерекшеліктері, бедер пішіндері және уақыт
мерзімдері маңызды роль атқарады.
Сонымен қатар өзен, көл және теңіз жағалауларының бұзылуы, құлама
жарқабақтарының опырылып құлауы немесе сырғып – жылжуы, қар көшкіндері, тау
беткейлерінің бұзылып – шайылуы, терең сайлардың ұлғаюы және кейбір
аудандардың батпаққа айналуы секілді қолайсыз жағдайлар экзогендік
геологиялық процестердің нәтижесі болып саналады. әрине мұндай күтпеген
оқиғалардың халық шаруашылығына тигізетін зияны орасан зор.

Тығыз тау жыныстары
Шөгінді тау жыныстары — құрлықта немесе су бассейндерінде шөгетін
материалдан пайда болатын тау жыныстары. Материалдың бөлшегі, салмағы,
үлкендігі оның сортталу дәрежесімен сипатталады және қабатты болады,
жануарлар мен өсімдіктердің қалдықтары кездеседі. Шығу жағынан химиялық
(гипс, тас тұзы, оолитті ізбестас және басқалары), органогендік (қараңыз),
жануарлар мен өсімдіктердің өмір сүруінің салдарынан пайда болады
(маржандық және қабыршақтық ізбестас, шымтезек, тас көмір) және кесек
шөгінді тау жыныстарына бөлнеді.
Мұнай – майлы қоймалжың, сұйық зат. Ол көбінесе қошқыл қоңыр, қара көк,
кейде қызғылт, сары, тіпті ақ түсті де бола береді. Мұнайдың иісі кәдімгі
өздеріңе таныс жермайдың (керосин) иісіндей болады.
Мұнай жанғанда қызуды көп береді. Ол күл қалдырмай, түгел жанып кетеді.
Көмір сияқты, мұнай да түрлі ағзалардың қалдықтарынан пайда болған. Мұндай
қалдықтар әсіресе теңіздер мен мұхиттарда өмір сүрген жәндіктер мен
өсімдіктер-дің шірінділерінен жиналып түзіледі. Мұнайды арнайы пеште
қыздыру нәтиже-сінде одан бензин, жермай, т.б. бағалы заттар бөлініп
алынады.
Мұнайдан ең алдымен жанатын газ, бензин және жермай бөлінеді. Ең таза
бензин ұшаққа пайдаланады. Жермай реактивтік ұшақтарға, тракторларға, үй
тұрмысы қажетіне жұмсалады.
Газ. Мұнаймен қоса жер астынан жанғыш газ шығады. Мұнайдың ілеспе газы
кейде тіпті өте көп мөлшерде кездеседі. Оны мұнай газ кен орны деп атайды.
Осымен бірге жанғыш газ жер қойнауында өз алдына бөлек топталып, газ кен
орнын түзеді.
Мұнай сияқты табиғи газда отын және химиялық шикізат ретінде пайдала-
нылады. Елімізде мұнай мен газға Каспий маңы ойпаты мен Маңғыстау түбегі
өтебай. Соңғы жылдары Каспий теңізінің солтүстік бөлігінен мұнайдың аса мол
қоры табылады.
Мұнай кен орындары картада мұнара түріндегі шартты белгімен
белгіленеді. Қара түсті мұнара – мұнайды, ақ түсті – газды көрсетеді.
Тығыз тау жыныстары
Тығыз тау жыныстарына гранит, мәрмәр, құмтас, тас көмір, әктас, ас
тұзы, шөгінді жыныс және басқалары жатады. Осылармен шетінен танысайық.

Мағынаны ашу:
1) Гранит – қатты, тығыз тау жынысы. Ол көбінесе жер қыртысының терең
қойнауында орналасады. Таулы аймақтарда жер бетіне шығып, кең көлемде
таралады. Орталық Қазақстандағы Сарыарқаның көптеген таулары түгелдей
граниттен тұрады.
Гранит қазақша түйіршікті деген сөз. Оның бір кесегін алып
қарасаңдар, шынында да көптеген түйіршектерден тұратынын байқайсыңдар.
Гранит күннің, судың, желдің әсеріне өте төзімді. Сондықтан оны үйдің
іргетасын, көпір тірегіш, ескерткіштер жасауға пайдаланады. Әшекейлік
мақсатқа пайдалану үшін гранит-тің бетін әбден тегістеп, жылтыратады.
2) Құмтас. Кәдімгі қайрақты қолыңа алып қара. Егер көп қолданылғаннан
жылтырап кеткен болса, сындырып көр. Оның ұп-ұсақ құм қиыршықтарынан
тұратынын байқау қиынға соқпайды. Оның құмтас деген аты да осыдан шық-
қан.
Бірыңғай құрғақ құм сусып, бір-біріне жұғыспайды. Егер саз, гипс, әктас
ерітіндісі араласса, құм түйіршіктері бірігіп қатады.
Құмтастың түсі әр түрлі: ақ, сары, қоңыр, қызыл болады. Құмтас құрылыс
материалы ретінде пайдаланылады. Сонымен бірге диірмен тасы, қайрақ ретінде
де қолданылады.
Құмтас - өте кең таралған тау жынысы. Ол Қазақстанның барлық таулы
аймақтарында кездеседі.
3) Әктас – біздің күнделікті өмірімізде өте жиі кездеседі. Әктастың үш
түрі бар: бор, кәдімгі әктас және мрамор. Олар бір-бірінен қаттылығына
қарай ажыра-тылады.
Бор - әктастың жеке түрлерінің ішіндегі ең жұмсағы. Оны қолмен оп-оңай
опыра аласыз. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.