Қаржы саясатының мазмұны, міндеттері, мақсаттары және қағидаттары
Жоспары:
1.1. Әлеуметтік . экономикалық процестердегі қаржы саясатының және қаржы механизмінің мәні мен маңызы
1.2. Қоғамдық . экономикалық формацияның базистік және қондырмалық жүйесіндегі қаржы
1.3. Қаржы саясатының мазмұны, міндеттері, мақсаттары және қағидаттары
1.4. Қаржы механизмінің мазмұны мен құрылымы
1.5. Қаржы механизмінің жүйесі
1.1. Әлеуметтік . экономикалық процестердегі қаржы саясатының және қаржы механизмінің мәні мен маңызы
1.2. Қоғамдық . экономикалық формацияның базистік және қондырмалық жүйесіндегі қаржы
1.3. Қаржы саясатының мазмұны, міндеттері, мақсаттары және қағидаттары
1.4. Қаржы механизмінің мазмұны мен құрылымы
1.5. Қаржы механизмінің жүйесі
Қаржылық есеп беру тұжырымдамасы
Қаржылық есеп беруді пайдаланушыларды жіктеу. «Қаржылық есеп беруді дайындау мен ұсынуға арналған тұжырымдамалық негізге» сәйкес қаржылық есеп беруді пайдаланушылар қатарына мыналар қосылады:
- берілген инвестицияларға байланысты тәуекелді көтеруші инвесторлар. Оларға акцияны сату, ұстай тұру немесе сату жайлы шешім қабылдауға және субьектінің дивиденд төлеуге қабілетін бағалауға көмектесетін ақпарат керек болады.
- тиесілі кредиттер мен проценттер бола ма, олар уақытылы төлене ме деп белгісі кеметін қарыз берушілер;
- тиесілі сома бола ма, төлене ме деп анықтауға мүмкіндік беретін ақпаратқа қызығушы жабдықтаушылар және басқа сауда кредиторлары;
- сатып алушылар. Оларға субьектің үздіксіз қызметі туралы, әсіресе, олардың осы субьектіге ұзақ мерзімдік келісімдері туралы ақпарат қажет;
- қызметкерлер. Олар субъект қызметінің тұрақтылығы мен тиімділігі туралы ақпаратқа, сонымен қатар субъектінің еңбек ақымен және басқа жеңілдіктермен, зейнетақымен, жалдау жөніндегі бұдан былайғы жұмыспен қамтамасыз ету қабілетін бағалау мүмкіндігін беретін ақпаратқа мүдделік танытады;
- ресурстарды бөлу жайлы ақпарат алуға мүдделі мемлекеттік органдар. Сонымен қатар оларға субъектінің іс-әрекетін реттеу, салық салу саясатын белгілеу үшін және ұлттық табыс пен басқадай статистикалық мәліметтерді анықтауға негіз есебіндегі ақпарат қажет;
- көпшілік, өйткені субъектілер жергілікті экономикаға көптеген тәсілдермен елеулі үлес қосады, бұған халықтың еңбекпен қамтылуы мен жергілікті жабдықтаушылардың қолдауы да қатысты. Қаржылық есеп беру көпшілікті субъектінің игілігін молайтуда жеткен жетістіктері мен даму бағыттары туралы ақпаратпен қамтамасыз етіп, көмектесе алады.
Қаржылық есеп беруді дайындау мен ұсыну үшін ұйым басшылығы қаржылық жағдай, оның нәтижелері мен қаржылық жағдайдағы өзгерістер жайлы ақпаратқа сүйене отыр
Қаржылық есеп беруді пайдаланушыларды жіктеу. «Қаржылық есеп беруді дайындау мен ұсынуға арналған тұжырымдамалық негізге» сәйкес қаржылық есеп беруді пайдаланушылар қатарына мыналар қосылады:
- берілген инвестицияларға байланысты тәуекелді көтеруші инвесторлар. Оларға акцияны сату, ұстай тұру немесе сату жайлы шешім қабылдауға және субьектінің дивиденд төлеуге қабілетін бағалауға көмектесетін ақпарат керек болады.
- тиесілі кредиттер мен проценттер бола ма, олар уақытылы төлене ме деп белгісі кеметін қарыз берушілер;
- тиесілі сома бола ма, төлене ме деп анықтауға мүмкіндік беретін ақпаратқа қызығушы жабдықтаушылар және басқа сауда кредиторлары;
- сатып алушылар. Оларға субьектің үздіксіз қызметі туралы, әсіресе, олардың осы субьектіге ұзақ мерзімдік келісімдері туралы ақпарат қажет;
- қызметкерлер. Олар субъект қызметінің тұрақтылығы мен тиімділігі туралы ақпаратқа, сонымен қатар субъектінің еңбек ақымен және басқа жеңілдіктермен, зейнетақымен, жалдау жөніндегі бұдан былайғы жұмыспен қамтамасыз ету қабілетін бағалау мүмкіндігін беретін ақпаратқа мүдделік танытады;
- ресурстарды бөлу жайлы ақпарат алуға мүдделі мемлекеттік органдар. Сонымен қатар оларға субъектінің іс-әрекетін реттеу, салық салу саясатын белгілеу үшін және ұлттық табыс пен басқадай статистикалық мәліметтерді анықтауға негіз есебіндегі ақпарат қажет;
- көпшілік, өйткені субъектілер жергілікті экономикаға көптеген тәсілдермен елеулі үлес қосады, бұған халықтың еңбекпен қамтылуы мен жергілікті жабдықтаушылардың қолдауы да қатысты. Қаржылық есеп беру көпшілікті субъектінің игілігін молайтуда жеткен жетістіктері мен даму бағыттары туралы ақпаратпен қамтамасыз етіп, көмектесе алады.
Қаржылық есеп беруді дайындау мен ұсыну үшін ұйым басшылығы қаржылық жағдай, оның нәтижелері мен қаржылық жағдайдағы өзгерістер жайлы ақпаратқа сүйене отыр
Жоспары:
1. Әлеуметтік – экономикалық процестердегі қаржы саясатының
және қаржы механизмінің мәні мен маңызы
2. Қоғамдық - экономикалық формацияның базистік және
қондырмалық жүйесіндегі қаржы
3. Қаржы саясатының мазмұны, міндеттері, мақсаттары және
қағидаттары
4. Қаржы механизмінің мазмұны мен құрылымы
5. Қаржы механизмінің жүйесі
Қаржылық есеп беру тұжырымдамасы
Қаржылық есеп беруді пайдаланушыларды жіктеу. Қаржылық есеп
беруді дайындау мен ұсынуға арналған тұжырымдамалық негізге сәйкес
қаржылық есеп беруді пайдаланушылар қатарына мыналар қосылады:
- берілген инвестицияларға байланысты тәуекелді көтеруші
инвесторлар. Оларға акцияны сату, ұстай тұру немесе сату
жайлы шешім қабылдауға және субьектінің дивиденд төлеуге
қабілетін бағалауға көмектесетін ақпарат керек болады.
- тиесілі кредиттер мен проценттер бола ма, олар уақытылы
төлене ме деп белгісі кеметін қарыз берушілер;
- тиесілі сома бола ма, төлене ме деп анықтауға мүмкіндік
беретін ақпаратқа қызығушы жабдықтаушылар және басқа сауда
кредиторлары;
- сатып алушылар. Оларға субьектің үздіксіз қызметі туралы,
әсіресе, олардың осы субьектіге ұзақ мерзімдік келісімдері
туралы ақпарат қажет;
- қызметкерлер. Олар субъект қызметінің тұрақтылығы мен
тиімділігі туралы ақпаратқа, сонымен қатар субъектінің еңбек
ақымен және басқа жеңілдіктермен, зейнетақымен, жалдау
жөніндегі бұдан былайғы жұмыспен қамтамасыз ету қабілетін
бағалау мүмкіндігін беретін ақпаратқа мүдделік танытады;
- ресурстарды бөлу жайлы ақпарат алуға мүдделі мемлекеттік
органдар. Сонымен қатар оларға субъектінің іс-әрекетін
реттеу, салық салу саясатын белгілеу үшін және ұлттық табыс
пен басқадай статистикалық мәліметтерді анықтауға негіз
есебіндегі ақпарат қажет;
- көпшілік, өйткені субъектілер жергілікті экономикаға көптеген
тәсілдермен елеулі үлес қосады, бұған халықтың еңбекпен
қамтылуы мен жергілікті жабдықтаушылардың қолдауы да қатысты.
Қаржылық есеп беру көпшілікті субъектінің игілігін молайтуда
жеткен жетістіктері мен даму бағыттары туралы ақпаратпен
қамтамасыз етіп, көмектесе алады.
Қаржылық есеп беруді дайындау мен ұсыну үшін ұйым басшылығы
қаржылық жағдай, оның нәтижелері мен қаржылық жағдайдағы өзгерістер
жайлы ақпаратқа сүйене отыр
Қаржы саясаты және қаржы механизмі
Әлеуметтік- экономикалық процестердегі қаржы саясатының және
механизмінің мәні мен маңызы
Саясат мемлекет қызметінің барлық бағыттарын қамтиды. Саяси
ықпал жасаудың элементі болып табылатын қоғамдық қатынастардың
сферасына қарай экономикалық немесе әлеуметтік, мәдени немесе
техникалық, қаржы немесе кредит, ішкі немесе сыртқы саясат туралы
айтады.
Бұдан бұрын айтылғандай, кез келген қоғамда мемлекет қаржыны
өзінің функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін, белгілі бір
мақсаттарға жету үшін пайдаланады. Қойылған мақсаттарды іске асыруда
қаржы саясаты маңызды рөл атқарды. Оны жасап, жүзеге асыру
процесінде қоғам алдында тұрған міндеттерді орындаудың шарттары
қамтамасыз етіледі; ол экономикалық мүдделерге ықпал жасаудың
белгілі құралы болып табылады.
Қаржы саясаты- бұл қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуы
жөніндегі міндеттерді шешу үшін қаржыны пайдалану жөніндегі
мемлекеттің нысаналы қызметі, оның нақтылы нәтижесі. Ол мемлекеттің
экономикалық саясатының құрамды бөлігі болып табылады.
Материалистік диалектика жүйесінде түрлі басқа саясат сияқты
қаржы саясаты қондырмаға жатады, ал қаржы саясатында білінетін және
өндірістік қатынастардың, белгілі бір экономикалық формацияның бір
бөлігі ретінде көрінетін қаржы қатынастары базистік болып табылады.
Қаржы саясатын жасау процесінде елдің алдына қойылған міндеттердің
орындалуы үшін материалдық жағдайлар қамтамасыз етіледі. Сондықтан
тап қаржы саясаты экономиеа мен әлеуметтік сфераға ықпал жасаудың
белсенді тетігі болып табылады.
Демек, қаржы саясаты қаржы ресурстарын іздестіру, шоғырландыру
және жинақтау және экономикалық саясат жасайтын дамудың бағыттары
бойынша оларды бөлудің міндеттерін шешеді.
Қаржы саясаты өзіне бюджет, салық, ақша, кредит, баға және
кеден саясатын қамтиды. Өз кезегінде мемлекеттің қаржы саясаты тек
оның экономикалық және әлеуметтік саясатын жүзеге асырудың құралы
болып келеді, яғни қосалқы рөлді орындайды. Мемлекеттік саясаттың
басқа да бағыттарын- ұлттық, геосаясатты, әскери саясаттарды да
ұмытуға болмайды.
Қоғамдық-экономикалық формацияның базистік және қондырмалық
жүйесіндегі қаржы
Қондырма
Қаржы органдары
Қаржы саясаты
Қаржы механизмі
ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫ
ҰДАЙЫ ӨНДІРІС
Экономикалық категориялар
Экономикалық заңдар
өндірістік қатынастар
өндіргіш күштер
БАЗИС
Осы бес бағыттың жиынтығы мемлекеттік саясатты жүргізудің
негізгі құралы болып табылатын қаржы саясатын анықтайды.
Қаржыны басқарудың бүкіл жүйесі мемлекеттің қаржы саясатына
негізделеді. Қаржы саясатын жасауға биліктің заңнамалық және
атқарушы тармақтары қатысады. Қазақстан Республикасында оның
конституциялық ерекшеліктеріне қарай жалпы экономикалық саясат сияқты
қаржы саясатын жасаудағы басымдық Қазақстан Республикасының
Президентіне жатады, ол жыл сайынғы Жолдауында ағымдағы жылға және
перспективаға арналған қаржы саясатының басты бағыттарын анықтайды.
Үкімет
экономиканы дамытудың басты бағыттарын жүзеге асыру және қоғамдағы
әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету мақсатымен осы Жолдаудың
шеңберінде іс-қимыл жасауы тиіс. Осыған орай биліктің атқарушы
тармағының бір бөлігі ретінде Үкімет қаржы саясатын іске асыруға
қажетті заңдардың жобаларын жасайды және оларды қарап, қабылдау
үшін Президентке тапсырады.
Мезгілінің ұзақтығына және шешілетін мәселелердің сипатына қарай
мемлекеттің қаржы саясаты қаржы стратегиясы мен қаржы тактикасы
болып бөлінеді.
Қаржы стратегиясы экономикалық және әлеуметтік стратегиямен
анықталып, перспективаға есептелген және ірі ауқымды міндеттерді
шешуді қарастыратын қаржы саясатының ұзақ мерзімді курсы. Ол
макроэкономикалық процестер дамуының ұзақ кезеңіне бағытталған, ал
оның шеңберіндегі күнделікті міндеттер басты стратегиялық мақсатқа
жетудің кезеңдері ретінде жүзеге асырылып отырады.
Қаржы стратегиясын мемлекет қоғам дамуының ірі тарихи
кезеңдеріне үйлестіре отырып жасайды. Оны жасау процесінде қаржыны
дамытудың негізгі тенденциялары болжанады, оны пайдаланудың
тұжырымдары қалыптасады, қаржы қатынастарын ұйымдастырудың қағидаттары
белгіленеді. Ұзақ мерзімді мақсаттарды таңдап алу және қаржы
саясатында мақсатты бағдарламаларды жасау қаржы ресурстарын
экономикалық және әлеуметтік дамудың басты бағыттарында
шоғырландыруды қажет етеді.
Қаржы тактикасы қаржы байланыстарын ұйымдастыруды дер кезінде
өзгертіп отыру, қаржы ресурстарын қайта топтсатыру арқылы қоғамды
дамытудың нақтылы кезеңінің мәселелерін шешуге бағытталған. Ол
назарды кезек күттірмейтін міндеттерді шешуге, пайда болған
үйлесімсіздіктерді қаржылардағы және елдің, аумақтың, саланың
экономикасындағы ауытқушылықтарды жоюға шоғырландыра отырып,
стратегиялық нұсқаманы нақтылайды. Қаржы стратегиясының біршама
тұрақтылығы кезінде қаржы тактикасы орамдылығымен ерекшеленуі тиіс,
ол экономикалық жағдайлардың, әлеуметтік факторлардың және
басқалардың ширақтылығымен алдын ала анықталады.
Қаржы саясатының стратегиясы мен тактикасы өзара байланысты.
Стратегия тактикалық есептерді шешу үшін қолайлы
жағдайлар жасайды. Экономика мен әлеуметтік сала дамуының шешуші
учаскелері мен басты проблемаларын анықтай отырып, тактика әдістерді
өзгерту, қаржы байланыстарын ұйымдастырудың нысандары арқылы
неғұрлым қысқа мерзім ішінде ысырап пен шығындардың ең аз жұмсап,
қаржы стратегиясы белгіленген міндеттерді шешуге мүмкіндік береді.
Қаржы саясатын экономикалық қатынастар тудырады, өйткені қоғам
қаржы саясатын жасауда ерікті емес, ол өзінің мүмкіндіктеріне,
объективті шындықтың шарттарына сүйенеді. Қаржы қатынастары дамуының
өзінің айрықшалықты заңдары болады. Қаржының логикасы дамуға өзара
кері ықпал жасай алады: экономиканы тездетеді немесе оған кедергі
жасайды.
Қаржы саясаты қаржы ресурстарын шоғырландыруға және зәру
міндеттерді шешуге бағытталған, тап осы мемлекеттің қоғамдық
өндіріске ықпал етуіне мүмкіндік жасайды. Экономика мен қоғамның
әлеуметтік дамуына қаржы саясатының ықпал жасауы қаржы саясатының
ғылыми негізделген теориясы негізінде жүзеге асуын талап етеді. Тек
ғылыми көзқарас, саясатты анықтайтын барлық факторларды біліп,
зерделеу оның салыстырмалы дербестігінің объективті экономикалық
қатынастар тәуелділігіне ұласпауының кепілі. Экономикалық дамудың
тәжірибесі қаржы саясатының экономикадан қол үзуінің қатаң
экономикалық қиыншылықтарға ұрындыратынын, қоғамдық дамудың
міндеттерін іске асыруды сөзсіз тоқтататынын дәлелдейді.
Қаржы саясаты ғылыми зерттемелерге негізделсе және ғылыми
тәсілдеме қаржы саясатының нақтылы қаржы қатынастарынан
үзілмейтіндігіне қызмет етсе, онда қаржы саясаты прогрессивті болуы
мүмкін.
Қаржы саясаты қазіргі кезеңде қарама-қайшылықты міндеттерді
шешеді, демек, қаржы саясаты баланстандырылған болуы тиіс.
Қазіргі жағдайда қаржы саясатының негізгі бағыттары мыналар
болып табылады:
1) шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының сферасында
нарықтық қатынастарды нығайту жөнінде шаралар жүргізу;
2) дағдарысты жай-күйді жою және қаржы жүйесін сауықтандыру;
3) халықты әлеуметтік қорғау жөнінде шаралар кешенін жүргізу.
Нарықтық экономика жағдайында ұзақ мерзімді ғылыми қаржы
болжамдарына негізделген және қаржы реттеуіштерінің жүйесіне сүйеніп
әрекет ететін тиісті қаржы саясаты материалдық-заттай, ақша
ағындарының күнделікті әрі перспективалық тепе-теңдігіне жетудің,
соның негізінде қоғамның үдемелі экономикалық өсуін қамтамасыз
етудің негізгі өркениетті әдісі болып табылады. Ол бірінші
кезектегі міндеттерді- мемлекеттік бюджеттің тапшылығы мен ішкі және
сыртқы борыштың мөлшерін, қаржы рыногын дамыту, қолданыстағы салық
жүйесін жетілдеру, инфляцияның қарқынын төмендету және т.б. шешу
үшін пайдаланылады. Сонымен бірге қаржы реттеуіштерінің жүйесімен
айла-шарғы жасау арқылы белгілі бір түрде мемлекет пайдаланатын
қаржы айналымында жүрген нақты ресурстар тиісті қаржы саясатына
жетудің негізгі құралдары бола бастайды.
Қаржы саясатын нақты тарихи жағдайларға байланыстыра отырып
жасау қажет. Олар қоғам дамуының әрбір кезеңінің өзгешілігін, ішкі,
сол сияқты халықаралық жағдайдың да ерекшеліктерін, мемлекеттің
нақты экономикалық және қаржылық мүмкіндіктерін ескеруі тиіс. Қаржы
ресурстарының көлеміне белгіленген және жұмсалған шығындардың тікелей
тәуелділігі жай ғана қаржы саналылығының айтағы болып табылады
және шаруашылық жүргізудің барлық деңгейлерінде қолдап отырылуы
тиіс. Бұл маңызды талапты сақтамау бюджет тапшылығының, мемлекеттік
борыштың пайда болып, көбеюіне, инфляциялық процестерге ұрындырады.
Кезең ерекшелігін есепке алу оның алдыңғы шаруашылық және қаржы
құрылысының тәжірибесін, жаңа тенденциялар мен прогрессивті
құбылыстарды, дүниежүзілік тәжірибені мұқият зерделеуді де қажет
етеді. Ағымдағы кезеңнің ерекшеліктерін, экономикалық дамудың толғағы
жеткен қажеттіліктерін есепке алу негізінде қаржы саясатын дер
кезінде өзгертіп отыру алдыда тұрған мәселелерді неғұрлым қысқа
уақытта және ең аз шығындармен шешуге мүмкіндік береді.
Қаржы саясатын жасаған кезде оның бірнеше нұсқалары дайындалады.
Олардың барлығы сараптық бағалаудан өткізіледі, неғұрлым оңтайлы
нұсқасы Үкіметке жіберіледі. Көп нұсқалы жоба математикалық үлгілеу
мен жобалауды пайдалануды талап етеді. Мұнымен бірге үнемі өсіп
отыратын қаржы ресурстарының босалқы қорын жасау қажет, сондай-ақ
мемлекеттің шаруашылық жүргізуші субъектілерінің табыстарын алудың
неғұрлым оңтайлы үлестерін анықтау қажет. Қаржы саясатын жасаған
кезде қаржы ресурстарын бөлуге және оларды негізгі бағыттарға
шоғырландыруға үлкен маңыз беріледі.
Елдің қаржы жағдайы бірқатар көрсеткіштермен сипатталады:
1) жалпы қоғамдық өнім мен ұлттық табыс;
2) инвестициялаудың ауқымы;
3) негізгі қорларды жаңартудың қарқындары;
4) еңбек өнімділігінің өсуі;
5) халықтың тұрмыс деңгейі;
6) мемлекет бюджетінің тапшылығы.
Соңғы жылдардағы Қазақстанның қаржы жүйесі мемлекет бюджетіне
төленбеген төлемдермен сипатталады. Жүйелі төлем қабілетсіздігінің
салдарынан мемлекеттің борышын арттыруға тура келеді.
Тұрақтандырудың қаржы саясаты өзіне мына міндеттерді кіріктіреді:
1) инфляцияны тоқтату;
2) бюджет тапшылығын ЖІӨ-нің 2%дейін төмендету;
3) мемлекет борышын ЖІӨ-нің 48%дейін жеткізу.
Қаржы саясатына ақша-кредит саясаты қосылады. Қаржы саясаты
жетістіктерінің бірі – Ұлттық банк кредиттерін беру (эмиссия) жолымен
мемлекеттік борышты жабудан заңнамалық түрде бас тарту.
Қаржылық тұрақтандырудың міндеттеріне мыналар кіреді:
1) тұрақты бағалар. Алайда инфляция жылына шамамен 1,8% тең
болатын дамыған елдерде де болады;
2) бюджет тапшылығы ЖІӨ-нің 2-3%аспайды;
3) мемлекет борышы аз соманы құрауы тиіс және тек ЖҰӨ-нің
өсуімен өсуі тиіс.
Қаржы саясатына қойылатын маңызды талап қаржы саясатын
жүргізгенде, яғни дамудың белгілі бір кезеңінің негізгі міндеттерін
орындауға шаралар бағыттау жолымен қаржы жүйесінің барлық
буындарында жүргізілетін шараларды келіскенде кешенді көзқарасты
сақтау, сондай-ақ экономикалық саясаттың құрамды бөліктері арасында
қаржы, кредит, баға белгілеу, жалақы салалары саясатында тығыз
өзара байланысты қамтамасыз ету болып табылады.
Қаржы саясатының бағыттары фискалдық және экономикалық саясат
болып табылады. Фискалдық саясат ең маңыздысы мемлекеттік бюджет
ьолып табылатын орталықтандырылған мемлекеттік қорларды толықтырумен,
экономикалық саясат экономикалық процестерді реттеумен байланысты.
Фискалдық саясат салық төлемдерін алу, қоғамдық тауарларды өндіру
кезінде ресурстарды орналастыру, оларды бөлу, ақша қаражаттарының
трансферттік ағындарының қозғалысы жөніндегі бөлу және қайта бөлу
әрекеттерін, үкімет пен жергілікті органдардың экономикалық және
әлеуметтік сфераларда қаржыны пайдалану жөніндегі басқа іс-қимылдарын
қамтиды..
Фискалдық саясат дискредициялық саясат ретінде, яғни ұлттық
өндірістің нақтылы көлемін, жұмыспен қамтылуды өзгерту, инфляцияны
бақылау, экономикалық өсуді тездету мақсатымен мемлекеттің
салықтарымен және шығыстарымен саналы айла-шарғы жасау ретінде
жүргізіледі. Экономикалық циклдің сипатына қарай ынтландырушы немесе
тежеуші фискалдық саясат жүргізілуі мүмкін. Икемсіз фискалдық саясат
экономикалық циклдің түрлі фазаларындағы - өрлеу немесе құлдырау
фазаларындағы ұлттық өнім көлеміне теңбе-тең түрде мемлекет
шығындарының және салық алудың түрленуі ұғынылатын автоматты немесе
кіріктірме тұрақтандырғыштың іс-әрекетін қажет етеді.
Сондай-ақ бюджет тапшылығына қатысты фискалдық саясатты
ажыратады.
Қаржы саясатының мазмұны, міндеттері, мақсаттары және қағидаттары
Экономикалық дағдарыстан шығу және одан әрі серпінді даму
мемлекеттің сындарлы және негізгі саясаты арқылы болуы мүмкін.
Жүргізіліп отырған қаржы саясатының басты субъектісі мемлекет болып
табылады. Ол қоғамның ұзақ перспективаға арналған қаржысын дамытудың
басты бағыттарының стратегиясын жасайды және оған жетудің жолдарын
анықтайды.
Мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны экономикалық заңдардың іс-
әрекетін ескере отырып және қоғамның даму міндеттеріне сәйкес
қаржыны жоспарлы ұйымдастыру болып табылады. Қоғамдық дамудың әрбір
кезеңінде қаржы саясатының өзіне тән белгілері болады, ол
экономиканың жай-күйін, қоғамның материалдық және мәдени өмірінің
толғағы жеткен қажеттіліктерін және басқа факторларды ескере отырып,
түрлі міндеттерді шешеді.
Мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны айтарлықтай күрделі, өйткені
ол шаралардың ауқымды кешенін, оны дәйекті жүзеге асыру стадияларын
қамтиды, олар:
1) экономикалық заңдардың әрекеті, экономиканың жай-күйі, қоғамның
әлеуметтік-экономикалық дамуының перспективалары негізінде елдегі
қаржының ғылыми негізделген тұжырымдамасын әзірлеу;
2) экономикалық саясаттың тиісті мақсаттары мен міндеттерін
негіздей отырып, қаржы саясатының стратегиялық және тактикалық
шараларын тұжырымдау;
3) белгіленген іс-әрекеттерді қаржы механизмі арқылы іс жүзінде
жүзеге асыру.
Осы негізгі үш буынның бірлігі қаржы саясатының мазмұнын
анықтайды. Демек, экономикалық заңдардың іс-әрекетін есепке ала
отырып, қоғамды дамытудың міндеттеріне байланысты қаржыны ұйымдастыру
мен пайдалану мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Әлеуметтік – экономикалық процестердегі қаржы саясатының
және қаржы механизмінің мәні мен маңызы
2. Қоғамдық - экономикалық формацияның базистік және
қондырмалық жүйесіндегі қаржы
3. Қаржы саясатының мазмұны, міндеттері, мақсаттары және
қағидаттары
4. Қаржы механизмінің мазмұны мен құрылымы
5. Қаржы механизмінің жүйесі
Қаржылық есеп беру тұжырымдамасы
Қаржылық есеп беруді пайдаланушыларды жіктеу. Қаржылық есеп
беруді дайындау мен ұсынуға арналған тұжырымдамалық негізге сәйкес
қаржылық есеп беруді пайдаланушылар қатарына мыналар қосылады:
- берілген инвестицияларға байланысты тәуекелді көтеруші
инвесторлар. Оларға акцияны сату, ұстай тұру немесе сату
жайлы шешім қабылдауға және субьектінің дивиденд төлеуге
қабілетін бағалауға көмектесетін ақпарат керек болады.
- тиесілі кредиттер мен проценттер бола ма, олар уақытылы
төлене ме деп белгісі кеметін қарыз берушілер;
- тиесілі сома бола ма, төлене ме деп анықтауға мүмкіндік
беретін ақпаратқа қызығушы жабдықтаушылар және басқа сауда
кредиторлары;
- сатып алушылар. Оларға субьектің үздіксіз қызметі туралы,
әсіресе, олардың осы субьектіге ұзақ мерзімдік келісімдері
туралы ақпарат қажет;
- қызметкерлер. Олар субъект қызметінің тұрақтылығы мен
тиімділігі туралы ақпаратқа, сонымен қатар субъектінің еңбек
ақымен және басқа жеңілдіктермен, зейнетақымен, жалдау
жөніндегі бұдан былайғы жұмыспен қамтамасыз ету қабілетін
бағалау мүмкіндігін беретін ақпаратқа мүдделік танытады;
- ресурстарды бөлу жайлы ақпарат алуға мүдделі мемлекеттік
органдар. Сонымен қатар оларға субъектінің іс-әрекетін
реттеу, салық салу саясатын белгілеу үшін және ұлттық табыс
пен басқадай статистикалық мәліметтерді анықтауға негіз
есебіндегі ақпарат қажет;
- көпшілік, өйткені субъектілер жергілікті экономикаға көптеген
тәсілдермен елеулі үлес қосады, бұған халықтың еңбекпен
қамтылуы мен жергілікті жабдықтаушылардың қолдауы да қатысты.
Қаржылық есеп беру көпшілікті субъектінің игілігін молайтуда
жеткен жетістіктері мен даму бағыттары туралы ақпаратпен
қамтамасыз етіп, көмектесе алады.
Қаржылық есеп беруді дайындау мен ұсыну үшін ұйым басшылығы
қаржылық жағдай, оның нәтижелері мен қаржылық жағдайдағы өзгерістер
жайлы ақпаратқа сүйене отыр
Қаржы саясаты және қаржы механизмі
Әлеуметтік- экономикалық процестердегі қаржы саясатының және
механизмінің мәні мен маңызы
Саясат мемлекет қызметінің барлық бағыттарын қамтиды. Саяси
ықпал жасаудың элементі болып табылатын қоғамдық қатынастардың
сферасына қарай экономикалық немесе әлеуметтік, мәдени немесе
техникалық, қаржы немесе кредит, ішкі немесе сыртқы саясат туралы
айтады.
Бұдан бұрын айтылғандай, кез келген қоғамда мемлекет қаржыны
өзінің функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін, белгілі бір
мақсаттарға жету үшін пайдаланады. Қойылған мақсаттарды іске асыруда
қаржы саясаты маңызды рөл атқарды. Оны жасап, жүзеге асыру
процесінде қоғам алдында тұрған міндеттерді орындаудың шарттары
қамтамасыз етіледі; ол экономикалық мүдделерге ықпал жасаудың
белгілі құралы болып табылады.
Қаржы саясаты- бұл қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуы
жөніндегі міндеттерді шешу үшін қаржыны пайдалану жөніндегі
мемлекеттің нысаналы қызметі, оның нақтылы нәтижесі. Ол мемлекеттің
экономикалық саясатының құрамды бөлігі болып табылады.
Материалистік диалектика жүйесінде түрлі басқа саясат сияқты
қаржы саясаты қондырмаға жатады, ал қаржы саясатында білінетін және
өндірістік қатынастардың, белгілі бір экономикалық формацияның бір
бөлігі ретінде көрінетін қаржы қатынастары базистік болып табылады.
Қаржы саясатын жасау процесінде елдің алдына қойылған міндеттердің
орындалуы үшін материалдық жағдайлар қамтамасыз етіледі. Сондықтан
тап қаржы саясаты экономиеа мен әлеуметтік сфераға ықпал жасаудың
белсенді тетігі болып табылады.
Демек, қаржы саясаты қаржы ресурстарын іздестіру, шоғырландыру
және жинақтау және экономикалық саясат жасайтын дамудың бағыттары
бойынша оларды бөлудің міндеттерін шешеді.
Қаржы саясаты өзіне бюджет, салық, ақша, кредит, баға және
кеден саясатын қамтиды. Өз кезегінде мемлекеттің қаржы саясаты тек
оның экономикалық және әлеуметтік саясатын жүзеге асырудың құралы
болып келеді, яғни қосалқы рөлді орындайды. Мемлекеттік саясаттың
басқа да бағыттарын- ұлттық, геосаясатты, әскери саясаттарды да
ұмытуға болмайды.
Қоғамдық-экономикалық формацияның базистік және қондырмалық
жүйесіндегі қаржы
Қондырма
Қаржы органдары
Қаржы саясаты
Қаржы механизмі
ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫ
ҰДАЙЫ ӨНДІРІС
Экономикалық категориялар
Экономикалық заңдар
өндірістік қатынастар
өндіргіш күштер
БАЗИС
Осы бес бағыттың жиынтығы мемлекеттік саясатты жүргізудің
негізгі құралы болып табылатын қаржы саясатын анықтайды.
Қаржыны басқарудың бүкіл жүйесі мемлекеттің қаржы саясатына
негізделеді. Қаржы саясатын жасауға биліктің заңнамалық және
атқарушы тармақтары қатысады. Қазақстан Республикасында оның
конституциялық ерекшеліктеріне қарай жалпы экономикалық саясат сияқты
қаржы саясатын жасаудағы басымдық Қазақстан Республикасының
Президентіне жатады, ол жыл сайынғы Жолдауында ағымдағы жылға және
перспективаға арналған қаржы саясатының басты бағыттарын анықтайды.
Үкімет
экономиканы дамытудың басты бағыттарын жүзеге асыру және қоғамдағы
әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету мақсатымен осы Жолдаудың
шеңберінде іс-қимыл жасауы тиіс. Осыған орай биліктің атқарушы
тармағының бір бөлігі ретінде Үкімет қаржы саясатын іске асыруға
қажетті заңдардың жобаларын жасайды және оларды қарап, қабылдау
үшін Президентке тапсырады.
Мезгілінің ұзақтығына және шешілетін мәселелердің сипатына қарай
мемлекеттің қаржы саясаты қаржы стратегиясы мен қаржы тактикасы
болып бөлінеді.
Қаржы стратегиясы экономикалық және әлеуметтік стратегиямен
анықталып, перспективаға есептелген және ірі ауқымды міндеттерді
шешуді қарастыратын қаржы саясатының ұзақ мерзімді курсы. Ол
макроэкономикалық процестер дамуының ұзақ кезеңіне бағытталған, ал
оның шеңберіндегі күнделікті міндеттер басты стратегиялық мақсатқа
жетудің кезеңдері ретінде жүзеге асырылып отырады.
Қаржы стратегиясын мемлекет қоғам дамуының ірі тарихи
кезеңдеріне үйлестіре отырып жасайды. Оны жасау процесінде қаржыны
дамытудың негізгі тенденциялары болжанады, оны пайдаланудың
тұжырымдары қалыптасады, қаржы қатынастарын ұйымдастырудың қағидаттары
белгіленеді. Ұзақ мерзімді мақсаттарды таңдап алу және қаржы
саясатында мақсатты бағдарламаларды жасау қаржы ресурстарын
экономикалық және әлеуметтік дамудың басты бағыттарында
шоғырландыруды қажет етеді.
Қаржы тактикасы қаржы байланыстарын ұйымдастыруды дер кезінде
өзгертіп отыру, қаржы ресурстарын қайта топтсатыру арқылы қоғамды
дамытудың нақтылы кезеңінің мәселелерін шешуге бағытталған. Ол
назарды кезек күттірмейтін міндеттерді шешуге, пайда болған
үйлесімсіздіктерді қаржылардағы және елдің, аумақтың, саланың
экономикасындағы ауытқушылықтарды жоюға шоғырландыра отырып,
стратегиялық нұсқаманы нақтылайды. Қаржы стратегиясының біршама
тұрақтылығы кезінде қаржы тактикасы орамдылығымен ерекшеленуі тиіс,
ол экономикалық жағдайлардың, әлеуметтік факторлардың және
басқалардың ширақтылығымен алдын ала анықталады.
Қаржы саясатының стратегиясы мен тактикасы өзара байланысты.
Стратегия тактикалық есептерді шешу үшін қолайлы
жағдайлар жасайды. Экономика мен әлеуметтік сала дамуының шешуші
учаскелері мен басты проблемаларын анықтай отырып, тактика әдістерді
өзгерту, қаржы байланыстарын ұйымдастырудың нысандары арқылы
неғұрлым қысқа мерзім ішінде ысырап пен шығындардың ең аз жұмсап,
қаржы стратегиясы белгіленген міндеттерді шешуге мүмкіндік береді.
Қаржы саясатын экономикалық қатынастар тудырады, өйткені қоғам
қаржы саясатын жасауда ерікті емес, ол өзінің мүмкіндіктеріне,
объективті шындықтың шарттарына сүйенеді. Қаржы қатынастары дамуының
өзінің айрықшалықты заңдары болады. Қаржының логикасы дамуға өзара
кері ықпал жасай алады: экономиканы тездетеді немесе оған кедергі
жасайды.
Қаржы саясаты қаржы ресурстарын шоғырландыруға және зәру
міндеттерді шешуге бағытталған, тап осы мемлекеттің қоғамдық
өндіріске ықпал етуіне мүмкіндік жасайды. Экономика мен қоғамның
әлеуметтік дамуына қаржы саясатының ықпал жасауы қаржы саясатының
ғылыми негізделген теориясы негізінде жүзеге асуын талап етеді. Тек
ғылыми көзқарас, саясатты анықтайтын барлық факторларды біліп,
зерделеу оның салыстырмалы дербестігінің объективті экономикалық
қатынастар тәуелділігіне ұласпауының кепілі. Экономикалық дамудың
тәжірибесі қаржы саясатының экономикадан қол үзуінің қатаң
экономикалық қиыншылықтарға ұрындыратынын, қоғамдық дамудың
міндеттерін іске асыруды сөзсіз тоқтататынын дәлелдейді.
Қаржы саясаты ғылыми зерттемелерге негізделсе және ғылыми
тәсілдеме қаржы саясатының нақтылы қаржы қатынастарынан
үзілмейтіндігіне қызмет етсе, онда қаржы саясаты прогрессивті болуы
мүмкін.
Қаржы саясаты қазіргі кезеңде қарама-қайшылықты міндеттерді
шешеді, демек, қаржы саясаты баланстандырылған болуы тиіс.
Қазіргі жағдайда қаржы саясатының негізгі бағыттары мыналар
болып табылады:
1) шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының сферасында
нарықтық қатынастарды нығайту жөнінде шаралар жүргізу;
2) дағдарысты жай-күйді жою және қаржы жүйесін сауықтандыру;
3) халықты әлеуметтік қорғау жөнінде шаралар кешенін жүргізу.
Нарықтық экономика жағдайында ұзақ мерзімді ғылыми қаржы
болжамдарына негізделген және қаржы реттеуіштерінің жүйесіне сүйеніп
әрекет ететін тиісті қаржы саясаты материалдық-заттай, ақша
ағындарының күнделікті әрі перспективалық тепе-теңдігіне жетудің,
соның негізінде қоғамның үдемелі экономикалық өсуін қамтамасыз
етудің негізгі өркениетті әдісі болып табылады. Ол бірінші
кезектегі міндеттерді- мемлекеттік бюджеттің тапшылығы мен ішкі және
сыртқы борыштың мөлшерін, қаржы рыногын дамыту, қолданыстағы салық
жүйесін жетілдеру, инфляцияның қарқынын төмендету және т.б. шешу
үшін пайдаланылады. Сонымен бірге қаржы реттеуіштерінің жүйесімен
айла-шарғы жасау арқылы белгілі бір түрде мемлекет пайдаланатын
қаржы айналымында жүрген нақты ресурстар тиісті қаржы саясатына
жетудің негізгі құралдары бола бастайды.
Қаржы саясатын нақты тарихи жағдайларға байланыстыра отырып
жасау қажет. Олар қоғам дамуының әрбір кезеңінің өзгешілігін, ішкі,
сол сияқты халықаралық жағдайдың да ерекшеліктерін, мемлекеттің
нақты экономикалық және қаржылық мүмкіндіктерін ескеруі тиіс. Қаржы
ресурстарының көлеміне белгіленген және жұмсалған шығындардың тікелей
тәуелділігі жай ғана қаржы саналылығының айтағы болып табылады
және шаруашылық жүргізудің барлық деңгейлерінде қолдап отырылуы
тиіс. Бұл маңызды талапты сақтамау бюджет тапшылығының, мемлекеттік
борыштың пайда болып, көбеюіне, инфляциялық процестерге ұрындырады.
Кезең ерекшелігін есепке алу оның алдыңғы шаруашылық және қаржы
құрылысының тәжірибесін, жаңа тенденциялар мен прогрессивті
құбылыстарды, дүниежүзілік тәжірибені мұқият зерделеуді де қажет
етеді. Ағымдағы кезеңнің ерекшеліктерін, экономикалық дамудың толғағы
жеткен қажеттіліктерін есепке алу негізінде қаржы саясатын дер
кезінде өзгертіп отыру алдыда тұрған мәселелерді неғұрлым қысқа
уақытта және ең аз шығындармен шешуге мүмкіндік береді.
Қаржы саясатын жасаған кезде оның бірнеше нұсқалары дайындалады.
Олардың барлығы сараптық бағалаудан өткізіледі, неғұрлым оңтайлы
нұсқасы Үкіметке жіберіледі. Көп нұсқалы жоба математикалық үлгілеу
мен жобалауды пайдалануды талап етеді. Мұнымен бірге үнемі өсіп
отыратын қаржы ресурстарының босалқы қорын жасау қажет, сондай-ақ
мемлекеттің шаруашылық жүргізуші субъектілерінің табыстарын алудың
неғұрлым оңтайлы үлестерін анықтау қажет. Қаржы саясатын жасаған
кезде қаржы ресурстарын бөлуге және оларды негізгі бағыттарға
шоғырландыруға үлкен маңыз беріледі.
Елдің қаржы жағдайы бірқатар көрсеткіштермен сипатталады:
1) жалпы қоғамдық өнім мен ұлттық табыс;
2) инвестициялаудың ауқымы;
3) негізгі қорларды жаңартудың қарқындары;
4) еңбек өнімділігінің өсуі;
5) халықтың тұрмыс деңгейі;
6) мемлекет бюджетінің тапшылығы.
Соңғы жылдардағы Қазақстанның қаржы жүйесі мемлекет бюджетіне
төленбеген төлемдермен сипатталады. Жүйелі төлем қабілетсіздігінің
салдарынан мемлекеттің борышын арттыруға тура келеді.
Тұрақтандырудың қаржы саясаты өзіне мына міндеттерді кіріктіреді:
1) инфляцияны тоқтату;
2) бюджет тапшылығын ЖІӨ-нің 2%дейін төмендету;
3) мемлекет борышын ЖІӨ-нің 48%дейін жеткізу.
Қаржы саясатына ақша-кредит саясаты қосылады. Қаржы саясаты
жетістіктерінің бірі – Ұлттық банк кредиттерін беру (эмиссия) жолымен
мемлекеттік борышты жабудан заңнамалық түрде бас тарту.
Қаржылық тұрақтандырудың міндеттеріне мыналар кіреді:
1) тұрақты бағалар. Алайда инфляция жылына шамамен 1,8% тең
болатын дамыған елдерде де болады;
2) бюджет тапшылығы ЖІӨ-нің 2-3%аспайды;
3) мемлекет борышы аз соманы құрауы тиіс және тек ЖҰӨ-нің
өсуімен өсуі тиіс.
Қаржы саясатына қойылатын маңызды талап қаржы саясатын
жүргізгенде, яғни дамудың белгілі бір кезеңінің негізгі міндеттерін
орындауға шаралар бағыттау жолымен қаржы жүйесінің барлық
буындарында жүргізілетін шараларды келіскенде кешенді көзқарасты
сақтау, сондай-ақ экономикалық саясаттың құрамды бөліктері арасында
қаржы, кредит, баға белгілеу, жалақы салалары саясатында тығыз
өзара байланысты қамтамасыз ету болып табылады.
Қаржы саясатының бағыттары фискалдық және экономикалық саясат
болып табылады. Фискалдық саясат ең маңыздысы мемлекеттік бюджет
ьолып табылатын орталықтандырылған мемлекеттік қорларды толықтырумен,
экономикалық саясат экономикалық процестерді реттеумен байланысты.
Фискалдық саясат салық төлемдерін алу, қоғамдық тауарларды өндіру
кезінде ресурстарды орналастыру, оларды бөлу, ақша қаражаттарының
трансферттік ағындарының қозғалысы жөніндегі бөлу және қайта бөлу
әрекеттерін, үкімет пен жергілікті органдардың экономикалық және
әлеуметтік сфераларда қаржыны пайдалану жөніндегі басқа іс-қимылдарын
қамтиды..
Фискалдық саясат дискредициялық саясат ретінде, яғни ұлттық
өндірістің нақтылы көлемін, жұмыспен қамтылуды өзгерту, инфляцияны
бақылау, экономикалық өсуді тездету мақсатымен мемлекеттің
салықтарымен және шығыстарымен саналы айла-шарғы жасау ретінде
жүргізіледі. Экономикалық циклдің сипатына қарай ынтландырушы немесе
тежеуші фискалдық саясат жүргізілуі мүмкін. Икемсіз фискалдық саясат
экономикалық циклдің түрлі фазаларындағы - өрлеу немесе құлдырау
фазаларындағы ұлттық өнім көлеміне теңбе-тең түрде мемлекет
шығындарының және салық алудың түрленуі ұғынылатын автоматты немесе
кіріктірме тұрақтандырғыштың іс-әрекетін қажет етеді.
Сондай-ақ бюджет тапшылығына қатысты фискалдық саясатты
ажыратады.
Қаржы саясатының мазмұны, міндеттері, мақсаттары және қағидаттары
Экономикалық дағдарыстан шығу және одан әрі серпінді даму
мемлекеттің сындарлы және негізгі саясаты арқылы болуы мүмкін.
Жүргізіліп отырған қаржы саясатының басты субъектісі мемлекет болып
табылады. Ол қоғамның ұзақ перспективаға арналған қаржысын дамытудың
басты бағыттарының стратегиясын жасайды және оған жетудің жолдарын
анықтайды.
Мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны экономикалық заңдардың іс-
әрекетін ескере отырып және қоғамның даму міндеттеріне сәйкес
қаржыны жоспарлы ұйымдастыру болып табылады. Қоғамдық дамудың әрбір
кезеңінде қаржы саясатының өзіне тән белгілері болады, ол
экономиканың жай-күйін, қоғамның материалдық және мәдени өмірінің
толғағы жеткен қажеттіліктерін және басқа факторларды ескере отырып,
түрлі міндеттерді шешеді.
Мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны айтарлықтай күрделі, өйткені
ол шаралардың ауқымды кешенін, оны дәйекті жүзеге асыру стадияларын
қамтиды, олар:
1) экономикалық заңдардың әрекеті, экономиканың жай-күйі, қоғамның
әлеуметтік-экономикалық дамуының перспективалары негізінде елдегі
қаржының ғылыми негізделген тұжырымдамасын әзірлеу;
2) экономикалық саясаттың тиісті мақсаттары мен міндеттерін
негіздей отырып, қаржы саясатының стратегиялық және тактикалық
шараларын тұжырымдау;
3) белгіленген іс-әрекеттерді қаржы механизмі арқылы іс жүзінде
жүзеге асыру.
Осы негізгі үш буынның бірлігі қаржы саясатының мазмұнын
анықтайды. Демек, экономикалық заңдардың іс-әрекетін есепке ала
отырып, қоғамды дамытудың міндеттеріне байланысты қаржыны ұйымдастыру
мен пайдалану мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz