Кәсіпорынның инвестициялық қаржылары
Кіріспе.
1.бөлім. Салықтардың экономикалық маңызы.
1.1. Салықтардыњ экономикалық мазмұны.
1.2 Салық салу принциптері
1.3. Қазақстан Республикасының салық жүйесі
2.бөлім Кәсіпорын табыстарына салық салуды ұйымдастыру.
2.1 Салық төлешілердің құқықтары мен міндеттері.
2.2 Кәсіпорынның салық төлемдерін талдау
2.3 Салық міндеттемесін орындау, салық кезеңдері
Қорытынды:.
Пайдаланған әдебиеттер
Қосымшалар
1.бөлім. Салықтардың экономикалық маңызы.
1.1. Салықтардыњ экономикалық мазмұны.
1.2 Салық салу принциптері
1.3. Қазақстан Республикасының салық жүйесі
2.бөлім Кәсіпорын табыстарына салық салуды ұйымдастыру.
2.1 Салық төлешілердің құқықтары мен міндеттері.
2.2 Кәсіпорынның салық төлемдерін талдау
2.3 Салық міндеттемесін орындау, салық кезеңдері
Қорытынды:.
Пайдаланған әдебиеттер
Қосымшалар
Нарықтық қатынастар әлемнің көптеген мемлекеттерінің, әсіресе дамушы елдерде экономикасына тән. Олардың нарықтық экономикаға өту жолдары және олардың қалыптасуының негізгі жағдайлары барлық жерде бірдей болған емес. Қазіргі заманғы жағдайда ТМД-ның басқа елдеріндегі сияқты Қазақстанда да мезгілде екі күрделі міндетті экономикалық дағдарысты жеңу және нарықтық қатынастарға өту жөніндегі шараларды жүзеге асыруды шешу ситуациясы қалыптасты.
Қазақстанда экономикалық жағынан күшті және дамыған мемлекет құру және оны жаңғырту үшін іс-жүзінде барлық жағдай бар. Республиканың экономикалық потенциалы төмендегідей: Қазақстан 2 миллион 717,3 мың шаршы километір жер аумағын алып жатыр. Бұл дүние жүзіндегі Англия, Франция,Германия, Италия, Испания, Бельгия, Жапония, Финляндия және Люксембург сияқты ірі мемлекеттердің барлығын қосқандағы көлемінің жиынтығына тең келеді. өзінің жер аумағы жағынан Қазақстан дүние жүзінде тоѓызыншы орын алады. Республика Президенті Н.Ә. Назарбаев жарық көрген “Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы” атты еңбегінде Республиканың материалдық өндірісін жаңғыртудың артықшылығы бар жєне оныњ төмендегідей бағыттары белгіленген:
-рынокты азық түлікпен және халық тұтынатын тауарлармен толтыру;
-құрылыс және құрылыс индустриясының базасын нығайту;
-қара және түсті металлургияның соңғы жетістіктерін құру, экономиканың шикізаттың бағытын өзгерту;
-ғылымға негізделген өндіріс пен машина жасауды дамыту, қорғаныс кәсіпорындарын деверсификациялау және конверсиялары;
-экологиялық таза технологияларды енгізу;
-транспорттың , байланыстың, энергетиканың, туризмнің, мейрамхана жүйелерінің және басқаларының қазіргі заманғы инфрақұрлымдарын қалыптастыру.
Қазақстанда экономикалық жағынан күшті және дамыған мемлекет құру және оны жаңғырту үшін іс-жүзінде барлық жағдай бар. Республиканың экономикалық потенциалы төмендегідей: Қазақстан 2 миллион 717,3 мың шаршы километір жер аумағын алып жатыр. Бұл дүние жүзіндегі Англия, Франция,Германия, Италия, Испания, Бельгия, Жапония, Финляндия және Люксембург сияқты ірі мемлекеттердің барлығын қосқандағы көлемінің жиынтығына тең келеді. өзінің жер аумағы жағынан Қазақстан дүние жүзінде тоѓызыншы орын алады. Республика Президенті Н.Ә. Назарбаев жарық көрген “Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы” атты еңбегінде Республиканың материалдық өндірісін жаңғыртудың артықшылығы бар жєне оныњ төмендегідей бағыттары белгіленген:
-рынокты азық түлікпен және халық тұтынатын тауарлармен толтыру;
-құрылыс және құрылыс индустриясының базасын нығайту;
-қара және түсті металлургияның соңғы жетістіктерін құру, экономиканың шикізаттың бағытын өзгерту;
-ғылымға негізделген өндіріс пен машина жасауды дамыту, қорғаныс кәсіпорындарын деверсификациялау және конверсиялары;
-экологиялық таза технологияларды енгізу;
-транспорттың , байланыстың, энергетиканың, туризмнің, мейрамхана жүйелерінің және басқаларының қазіргі заманғы инфрақұрлымдарын қалыптастыру.
1.Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы , Заң күші бар
“Бухгалтерлік есепке алу” туралы,1995,26.12 №1737
3.”Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы”
Қазақстан Республикасының Салық Кодексі 2001 жыл 12 маусым №209-11
4.Қазақсатн Республиксының Азаматтық Кодексі(Жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы: Юрист , 2001. - 3096
5.Субьектілердің қаржы-шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есеп шоттарының Бас жоспары,1996
6.Бухгалтерлк есеп стандарты . Алматы ,1999
7.Әбдіманапов Ә.Ә Бухгалтерлік есеп теориясы мен принциптері . – Алматы : АЙАН,2001
8.Байдаулетов А.А Аудит . – Алматы,2004
9.Дюсембаев К.Ж.,Егембердиева С.К.,Дюсембаев З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности . Алматы : Қаржы- қаражат , 1998
10.Ержанов М.С.,Ержанова А.М. Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция сцетов . – Алматы: Ержанов и К,2003
11.Кеулімжаев Қ.К.. Корреспонденция счетов . – Алматы: БИКО,2000
12.КеулімжаевҚ.К.,Әжібаева З.Н.,Құдайбергенов Н.А.,Жантаева А.А. Қаржылық есеп – Алматы :Экономика,2001
13.Кеулімжаев Қ.К.,Тулегенов Э.Т.,Байдаулетов М.Б.,Құдайбергенов Н.А. Субьектінің қаржы шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп шоттарының корреспонденциясы.Алматы: - Экономика, 1998
14.Кеулімжаев Қ.К.,Әжібаева З.Н.,Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп принциптері .Алматы: -Экономикс,2003
15.Назарова В.А. Шаруашылық жүргізуші субьектілердегі бухгалтерлік есеп:Алматы,Экономика,2005
16.Радостовец В.К.,Ғабдуллин Т.Ғ.,Радостовец В.В.,Шмидт О.Н. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы,2002
17.Укашев Б.Е.,Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы . Алматы : - Ұлағат,1999
18.Укашев Б.Е.,Сәтмырзаев А.А. Аудит теориясы. Алматы ,2000
19.ТасмағамбетовТ.А.,Омаров А.Ш.,Әлібекова Б.А.,Рабатов А.Қ.,Байболтаева Н.Ә.,Радостовец В.К. Қаржы есебі. Алматы : - Дәуір,1998
20.Тоқсанбай С.Р. Толық экономикалық орысша-қазақша сөздік.Алматы: - Сөздік Словать,1999
“Бухгалтерлік есепке алу” туралы,1995,26.12 №1737
3.”Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы”
Қазақстан Республикасының Салық Кодексі 2001 жыл 12 маусым №209-11
4.Қазақсатн Республиксының Азаматтық Кодексі(Жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы: Юрист , 2001. - 3096
5.Субьектілердің қаржы-шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есеп шоттарының Бас жоспары,1996
6.Бухгалтерлк есеп стандарты . Алматы ,1999
7.Әбдіманапов Ә.Ә Бухгалтерлік есеп теориясы мен принциптері . – Алматы : АЙАН,2001
8.Байдаулетов А.А Аудит . – Алматы,2004
9.Дюсембаев К.Ж.,Егембердиева С.К.,Дюсембаев З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности . Алматы : Қаржы- қаражат , 1998
10.Ержанов М.С.,Ержанова А.М. Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция сцетов . – Алматы: Ержанов и К,2003
11.Кеулімжаев Қ.К.. Корреспонденция счетов . – Алматы: БИКО,2000
12.КеулімжаевҚ.К.,Әжібаева З.Н.,Құдайбергенов Н.А.,Жантаева А.А. Қаржылық есеп – Алматы :Экономика,2001
13.Кеулімжаев Қ.К.,Тулегенов Э.Т.,Байдаулетов М.Б.,Құдайбергенов Н.А. Субьектінің қаржы шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп шоттарының корреспонденциясы.Алматы: - Экономика, 1998
14.Кеулімжаев Қ.К.,Әжібаева З.Н.,Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп принциптері .Алматы: -Экономикс,2003
15.Назарова В.А. Шаруашылық жүргізуші субьектілердегі бухгалтерлік есеп:Алматы,Экономика,2005
16.Радостовец В.К.,Ғабдуллин Т.Ғ.,Радостовец В.В.,Шмидт О.Н. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы,2002
17.Укашев Б.Е.,Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы . Алматы : - Ұлағат,1999
18.Укашев Б.Е.,Сәтмырзаев А.А. Аудит теориясы. Алматы ,2000
19.ТасмағамбетовТ.А.,Омаров А.Ш.,Әлібекова Б.А.,Рабатов А.Қ.,Байболтаева Н.Ә.,Радостовец В.К. Қаржы есебі. Алматы : - Дәуір,1998
20.Тоқсанбай С.Р. Толық экономикалық орысша-қазақша сөздік.Алматы: - Сөздік Словать,1999
ЖОСПАР.
Тақырыбы: Кәсіпорынның инвестициялық қаржылары..
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1-бµлім. Салықтардың экономикалық маңызы.
1.1. Салыќтардыњ экономикалыќ
мазм±ны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Салық салу принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3. Қазақстан Республикасының салық жүйесі .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2-бµлім Кәсіпорын табыстарына салық салуды ұйымдастыру.
2.1 Салық төлешілердің құқықтары мен міндеттері.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Кәсіпорынның салық төлемдерін талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Салық міндеттемесін орындау, салық кезеңдері
... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Ќорытынды: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланѓан
єдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ..
Ќосымшалар
Кіріспе.
Нарықтық қатынастар әлемнің көптеген мемлекеттерінің, әсіресе дамушы
елдерде экономикасына тән. Олардың нарықтық экономикаға өту жолдары және
олардың қалыптасуының негізгі жағдайлары барлық жерде бірдей болған емес.
Қазіргі заманғы жағдайда ТМД-ның басқа елдеріндегі сияқты Қазақстанда да
мезгілде екі күрделі міндетті экономикалық дағдарысты жеңу және нарықтық
қатынастарға өту жөніндегі шараларды жүзеге асыруды шешу ситуациясы
қалыптасты.
Қазақстанда экономикалық жағынан күшті және дамыған мемлекет құру және
оны жаңғырту үшін іс-жүзінде барлық жағдай бар. Республиканың экономикалық
потенциалы төмендегідей: Қазақстан 2 миллион 717,3 мың шаршы километір жер
аумағын алып жатыр. Бұл дүние жүзіндегі Англия, Франция,Германия, Италия,
Испания, Бельгия, Жапония, Финляндия және Люксембург сияқты ірі
мемлекеттердің барлығын қосқандағы көлемінің жиынтығына тең келеді. өзінің
жер аумағы жағынан Қазақстан дүние жүзінде тоѓызыншы орын алады.
Республика Президенті Н.Ә. Назарбаев жарық көрген “Қазақстанның тәуелсіз
мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы” атты еңбегінде
Республиканың материалдық өндірісін жаңғыртудың артықшылығы бар жєне оныњ
төмендегідей бағыттары белгіленген:
-рынокты азық түлікпен және халық тұтынатын тауарлармен толтыру;
-құрылыс және құрылыс индустриясының базасын нығайту;
-қара және түсті металлургияның соңғы жетістіктерін құру, экономиканың
шикізаттың бағытын өзгерту;
-ғылымға негізделген өндіріс пен машина жасауды дамыту, қорғаныс
кәсіпорындарын деверсификациялау және конверсиялары;
-экологиялық таза технологияларды енгізу;
-транспорттың , байланыстың, энергетиканың, туризмнің, мейрамхана
жүйелерінің және басқаларының қазіргі заманғы инфрақұрлымдарын
қалыптастыру.
Н.Ә.Назарбаев – біз тек осындай ғана міндетті алға қойып отырмыз және
оны Қазақстанда шешуге тиіспіз. Міне, осы жерде қоғам алдында көкейтесті
мәселе-іскерлікті дамыту мен бизнесмендерді тәрбиелеу мәселесі тұр. Ол
өзінің ауқымы жағынан болсын, күрделілігі жағынан болсын, өз уақытысында
шешілген ұлттық шығармашылық интелегенцияны қалыптастыру проблемасымен
бірде-бір кем түспейді. Бұл үшін нарықтық экономикасы мен бизнесі дамыған,
оны дамытудың көне дәстүрлерін сақтаған және тұрғындарының көптеген бөлігі
іскер бизнесмен әлеуметтік тобына жататын елдердегі іскерліктің
тәжірибесін, практикасын, теориясы мен әдістемесін оқып үйреніп негізінде
бизнес бойынша теориялық және практикалық білім керек.
1.1. Салыќтардыњ экономикалыќ мазм±ны
Салыќтар - тауарлы µндіріспен бірге ќоѓамынњ топќа бµлінуімен жєнен
мемлекеттіњ пайда болуымен оѓан єскер, сот, ќызметкерлер ±стауѓа
ќаражаттыњ ќажет болуынан пайда болды.
Салыќтыњ экономикалыќ мєні – шаруашылыќ субъектілерінен, азаматтардан
±лттыќ табыстыњ бір бµлігін алу жµніндегі µндірістік ќатынастардыњ бір
бµлігі болып табылатындыѓында.
Салыќтыњ мєні мемлекет µз пайдасына жалпы ішкі µнімніњ (ЖІ¤) белгілі
мµлшерін наќтылы жарна ретінде алып ќалады.
Салыќтар мемлекеттіњ µмір с‰руініњ негізі болып саналады. Мемлекетті
±стау ‰шін халыќтыњ аќшалай немесе натуралдыќ формада т±раќты т‰рде
тµлейтін жарналары ќажет болады. Адамзаттыњ даму тарихында салыќтыњ
нысандары мен єдістері мемлекеттіњ с±ранымдары мен ќажетттеріне ќарай
бейімделіп, µзгерістерге ±шырап отырды. Салыќтар тауар – аќша
ќатынастарынан тыс ќолданылады. Натуралды салыќтардыњ мµлшері мен т‰рі
наќты жергілікті жаѓдайларѓа баѓынѓан. Мысалы, бір адамнан бір ќ±ндыз
терісі немесе он п±т т±з жєне таѓы басќа алынѓан. Тауар аќша ќатынастарыныњ
ныѓаюымен натуралды салыќтыњ ролі айтарлыќтай азайды. Дегенмен олар соњѓы
уаќытќа дейін пайдаланылды (1953 жылѓа дейін ж‰н, ж±мыртќа, с‰т, май
µткізген).
Егер екі мемлекет бір бір імен соѓыс ж‰ргізсе, жењген мемлекет жењілген
мемлекеттіњ барлыќ байлыѓын тонап алады, болмаса белгілі бір мµлшерде салыќ
салып отырѓан.
Салыќтарѓа экономикалыќ єдебиеттерде єрт‰рлі аныќтамамен т‰сініктеме
берілген. Мєселен Салыќ кодексінде “Салыќтар – мемлекет бір жаќты тєртіппен
зањ ж‰зінде белгіленген, белгілі бір мµлшерде ж‰ргізетін, ќайтарымсыз жєне
µтеусіз сипатта болатын бюджетне тµленетін міндетті аќшалай жарналар” деп
атап кµрсеткен.
Салыќ – зањды актілерге сєйкес салыќ тµлеушілермен ж‰зеге асырылатын
бюджетне тµленетін міндетті тµлем.
Салыќ – белгілі бір объектілерден тµленетін тµлем.
Салыќ дегеніміз – белгілі бір мерзімде жєне белгілі бір кµлемде
алынатын, зањ бойынша ќарастырылѓан міндетті тµлемдер.
Ќорыта айтќанда, барлыќ аныќтамалар бір негізде ќ±раушы ж‰йе екендігін
байќауѓа болады.
Салыќты басќа да тµлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі салыќ белгілі
бір объектілерден (табыс, м‰лік, тауар, жер, кµлік, м±ра) тµленеді.
Салыќ элементтері – салыќ зањы регламенттелген салыќтыњ ќолданылу
жаѓдайын аныќтайтын ќ±рамдас бµліктерініњ жиынтыѓы.
Салыќтыњ бірнеше элементтері бар, атап айтќанда:
• Салыќ субъектісі
• Салыќ объектісі
• Салыќ кµзі
• Салыќ мµлшері
• Салыќ жењілдіктері
• Салыќ ставкасы
• Салыќ кезењі
• Салыќты есептеу тєртібі
• Салыќ есептілігі
• Салыќ тµлеу тєртібі.
Салыќ субъектісі – зањды немесе жеке т±лѓаѓа яѓни салыќты тµлеушілерді
айтамыз.
Салыќты тµлеушілер:
• Ќызметткерлер - µз ењбегімен матриалды жєне матриалды емес
игілік жасайтын, сонымен бірге белгілі бір т‰сім алатындар яѓни
жеке т±лѓалар
• Шаруашылыќ субъектілер – капитал иелері, яѓни зањды т±лѓалар
Салыќ тµлеуші – салыќты жєне бюджетке тµленетін басќа да міндетті
тµлемдерді тµлеуші болып табылатын т±лѓа.
Т±лѓа – жеке жєне зањды т±лѓа болып бµлінеді.
Жеке т±лѓа – ЌР –ныњ азаматы, шет мемлекеттіњ азаматы, азаматтыѓы жоќ
адам.
Салыќ тасымалдаушылар – іс ж‰зінде салыќ ауыртпалыѓы т‰сетін жеке
т±лѓалар, соњѓы салыќ тµлеушілер, яѓни мемлекет азаматтары.
Зањды т±лѓа – ЌР – ныњ немесе шет мемлекеттіњ зањдарына сєйкес
азаматтыќ, оныњ ішінде шаруашылыќ ќ±ќыќтары мен міндеттері субъектісі
ретінде єрекет ететін ±йым (шетелдік зањды т±лѓа) немесе кєсіпорын. Шет
мемлекеттіњ зањдарына сєйкес ќ±рылѓан компания, ±йым немесе басќа да
корпорациялыќ ќ±ралым. Зањды т±лѓаныњ µз балансы, елтањбасы, мµрі жєне
банкіде есеп айрысу шот есебі болады.
Салыќ кодексініњ маќсаттары ‰шін олар ќ±рылѓан шет мемлекеттіњ зањды
т±лѓасы мєртебесіне ие ме, жоќ па – оѓан ќарамастан дербес зањды т±лѓалар
ретінде ќарастырылады.
Салыќтар бірнеше белгілер бойынша жіктеледі:
1. µндіріп алу тєсілі немесе салыќ салу объектісі бойынша: тікелей
жєне жанама салыќ;
2. тікелей салыќтар: наќты жєне дербес салыќтар;
3. объектініњ экономикалыќ белгілері бойынша: т±тынуѓа жєне табысќа
салынатын салыќтар:
4. салыќ кµлемін аныќтау тєсілі бойынша: ‰йлесімді, ‰демелі, кемімелі
салыќ;
5. салыќ сомасы т‰сетін бюджет дењгейіне немесе салыќты алатын жєне
оѓан билік жасайтын органѓ,а ќарай: респеубликалыќ жєне жергілікті
салыќ;
6. пайдалну ретіне ќарай: жалпы жєне маќсатты салыќт ар;
7. салыќтарды тµлеуге байланысты затай жєне аќшалай салыќтар;
8. салыќ сбуъектілеріне ќарай: звањды жєне жеке т±лѓалардыњ салыќтары
9. салыќтардыњ ќолданылу ќызметтеріне орай: жай жєне тµтенше салыќтар
10. салыќ есептеуі жєцне тµлеу субеъктісі бойынша: ќызметаќылы жєне
ќызметиаќысыз салыќтар
11. салыќ базасыныњ пайда болуы жєне салыќтарды тµлеу кµзіне ќарай
аќтивті жєіне пассивті салыќтар
12. салыќтарды салыќ тµлеушілердіњ арасында бµлуге байланысты:
‰лестірме жєне, санкциялыќ
13. салыќтардыњ тµленуіне ќарай т±раќты жєне бір жолѓы салыќтар.
¤ндіріп алу тєсілі немесе салыќтарды салу объектісі бойынша:
• тікелей салыќ
• жанама салыќ
Тікелей салыќ – тікелей табыс немес меншік иеленушілерден алынады.
Оѓан жататындар: корпорациялыќ табыс салыѓы, жеке табыс салыѓы, жер
ќойнауын пайдаланушылардыњ салыќтары, єлекуметтік салыќ, жер салыѓы жєне
м‰лік салыѓы.
Жанама салыќ – тауар баѓасына ќосылады жєне тауар сатќанда
т±тынушылардан µнідіріп алынады. Мєселен ќосылѓан ќ±н салыѓы, акциз
салыѓы.
Жаанама салыќтардыњ ауыртпалыѓы тауарларды соњѓы т±тынушы -
азаматтарѓа т‰седі. Жанама салыќтарда тµлеу кµзін мемлекеттердіњ µз тауар
баѓасына дерективті тєртіппен ‰стеме бекіту жолымен ќалыптастырады. Жанама
салыќтар тауарларт мен ќызметтердіњ баѓасы арќылы алынады. Олар тауар
баѓасын арттырады. ¤йткені тауар баѓасына немесе ќызметке, тарифне ‰стеме
т‰рінде ќосылады жєне сатып алушы тµлейді.
Салықтар бірнеше белгілер бойынша жіктеледі:
1. Өндіріп алу тәсілі немесе салық салу обьектісі бойынша: тікелей және
жанама салық;
2. Тікелей салықтар: нақты және дербес салықтар;
3. Обьектінің экономикалық белгілері бойынша: тұтынуға және табысқа
салынатын салықтар;
4. Салық көлемін анықтау тәсілі бойынша: үйлесімді, үдемелі және кемімелі
салық;
5. Салық сомасы түсетін бюджет деңгейіне немесе салықты алатын және оған
билік жасайтын органға қарай: республикалық және жергілікті салық;
6. Пайдалану ретіне қарай: жалпы және мақсатты салықтар;
7. Салықтарды төлеуге байланысты: заттай және ақшалай салықтар;
8. Салық субьектілеріне қарай: заңды және жеке тұлғалардың салықтары;
9. Салықтардың қолданылу қызметтеріне орай: жай және төтенше салықтар;
10. Салықты есептеу және төлеу субьектісі бойынша: қызметақылы және
қызметақысыз салықтар;
Салық базасының пайда болуы және салықты төлеу көзіне қарай:
активті және пассивті салық;
11. Салықтарды салық төлеушілердің арасында бөлуге байланысты: үлестірме
және санды салықтар;
12. Салықтардың төленуіне қарай: тұрақты және біржолғы салықтар.
1. Өндіріп алу тәсілі немесе салықтарды салу обьектісі бойынша:
a. тікелей салық;
b. жанама салық.
Тікелей салық – тікелей табыс немесе меншік иеленушілерден алынады.
Оған жататындар: корпорациялық табыс салығы, жеке табыс салығы, жер
қойнауын пайдаланушылардың салықтары, әлеуметтік салық, жер салығы, мүлік
салығы.
Мәселен, жеке тұлғалар бүгін салық төлеуші болмаса да, ол ертеңгі күні
міндетті түрде салық төлеуші болып табылады. Себебі ол белгілі бір жұмыс
атқарады, табыс табады, мүлік алады.
Жанама салық – тауар бағасына қосылады және тауар сатқанда
тұтынушылардан өндіріп алынады. Мәселен: қосылған құн салығы, акциз салығы.
Жанама салықтардың ауыртпалығы тауарларды соңғы тұтынушы – азаматтарға
түседi. Жанама салықтарда төлеу көзiн мемлекеттiң өзi тауар бағасына
директивтi тәртiппен үстеме бекiту жолымен қалыптастырады. Жанама салықтар
– тауарлар мен қызметтердің бағасы арқылы алынады. Олар тауар бағасын
арттырады, өйткенi тауар бағасына немесе қызметке, тарифке үстеме түрiнде
қосылады және сатып алушы төлейдi.
Жанама салықтар былайша бөлінеді:
• әмбебап жанама салықтар;
• жеке жанама салықтар;
• қазыналық монополия;
• кедендік баж.
1.Әмбебап жанама салықтар
Бұл берілген жеңілдіктерді қоспағанда, барлық тауарлардан (жұмыс,
қызмет) алынады. Мәселен, айналым салығы, сатып алуға салынатын салық,
сатуға салынатын салық және қосылған құнға салынатын салық.
Айналым салығы (әмбебеп акциз деп аталады) тауарларды өткізуді жүзеге
асыратын ұйымдардан, жеке кәсіпкерлерден жалпы айналым құнынан пайыз
түрінде алынады. Бұл бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін Германия және
Франция мемлекеттерінде пайда болды, кейінірек әлемнің көптеген
мемлекеттерінде, соның ішінде КСРО-да қолданылды.
Сатып алуға салынатын салық айналымға салынатын салықтың түрлері болып
табылады. Көтерме сауда орындарына тауарды өткізу кезіндегі айналымға салық
салынады. Бұл салық түрін Ресей, АҚШ-тың көптеген штаттары, Канада
провинцияларының көпшілігі, Жапония елдерінде қолданылып келеді. Салық салу
обьектісі – тауарды соңғы тұтынушыға өткізу бойынша айналым болып саналады.
Сатуға салынатын салық тауар бағасынан белгілі бір пайыз түрінде ставка
бойынша жүзеге асады.
Қазіргі кезде кең көлемде әлемнің көптеген мемлекеттерінде, оның ішінде
Еуропалық Экономикалық Одақтың барлық елдерінде және Тәуелсіз Мемлекеттер
Достастығы республикаларында қосылған құнға салынатын салық қолданылады.
Бұл жөнінде арнайы тоқталамыз.
2. Жеке жанама салықтар
Бұл тауардың белгілі бір түрінен алынады. Бұл салық акциз деп аталады.
ХХ ғасырға дейін күнделікті сұраныс тауарларына акциз салынып келді.
3. Қазыналық монополиялық салықтар
Мұнда тауарлардың басым бөлігін мемлекет өндіреді. Әрине, бұл
тауарлардың бағасын мемлекет бекітеді. Егер мемлекеттің өзі тауарды өндірсе
және өткізсе, онда тауарды өткізуден түскен барлық түсімнен сауда
шығындары шегерілген сомаға салық салынады.
Тікелей және жанама салықтардың бірнеше ерекшеліктері бар:
• біріншіден, тікелей салық төлеушілер сияқты, жанама салықтарда
заңды тұлғалар салық субьектісі ретінде салық төлеуші болып
табылады. Бірақ, бұл жерде салық төлеуші болып тауарды (жұмыс,
қызмет) сатушылар саналады. Тауарды тұтынушы мемлекетпен
салықтық қарым-қатынаста және салық төлеуші ретінде ешқандай
келісімге келмейді. Тауарды тұтынушы тауарды сатушымен
келісімге келеді, бірақ бұл салықтық қатынастар болмаса да,
тауар-ақша қатынастары болып саналады;
• екіншіден, жанама салықтарда төлем көзі ретінде – сатушының
жалпы табысы, яғни өнімді өткізуден түскен түсім қарастырылады.
Салық төлеушілер салықты өзінің меншікті қаражаттарынан (салық
төлеушілердің меншігі ақша қаражаттарынан) төлейді.
Тікелей және жанама салықтардың салық салу обьектілеріне және басқа да
белгілеріне байланысты бірнеше айырмашылықтары бар. Атап айтқанда:
• бірінші, салық обьектісі мен салық бұйымына байланысты. Жанама
салықтар кезінде тауарды өткізумен байланысты болады. Мәселен,
қосылған құн салығында салық обьектісі ретінде нақты өткізілген
тауарлар, ал салық бұйымы - өткізуден түскен түсім немесе
баламалы қосылған құн. Ал акциз салығында салық обьектісі
ретінде – нақты өткізілген акцизделетін тауарлар, ал салық
бұйымы - өткізілген акцизделетін тауарлардың құны немесе саны.
Ал тікелей салықтар кезінде салық обьектісі ретінде – меншік
құқықтары (шаруашылық иеліктері, ал салық бұйымы – ақша
түріндегі мүліктер (жеке табыс салығы, әлеуметтік салық),
болмаса заттар (жер учаскесі, мүліктер, көлік құралдары);
• екінші, салықты төлеу көздерінің қалыптасуына орай. Жанама
салықтар кезінде төлем көзін мемлекет тауар бағаларына үстеме
ретінде бекітеді. Сондықтан салық төлеушілер тауар өткізгені
жөнінде төлемді алған кезде, сонымен қатар түсімнің құрамында
төленуге тиіс салық сомасын да алады.
Ал тікелей салықтарда салықтың төлем көзін салық төлеушінің қатысуымен
жасалады.
4. Кедендік баж
Бұл - мемлекет кеден мекемелерінің желісі арқылы мемлекеттік
шекарадан өткізер кезде тауарлардан, мүліктерден және құнды заттардан
алынатын ақшалай төлемдері.
2. Нақты және дербес салықтар
Тікелей салықтар нақты және дербес салықтар болып бөлінеді.
Нақты салықтар деп (ағылшын сөзі, real - мүлік) – мүлікке салынатын
салықты атаймыз.
Нақты салықтарда мүмкiндiктер сыртқы белгiлерiне қарап алынады, яғни
салық салуда салық объектi назарға алынады.
Нақты салықтарға қатыстылар:
• мүлік салығы;
• көлік құралдары салығы;
• жер салығы.
Дербес салықтар (кейде жеке деп аталады) деп салық төлеушілердің
табыстарына салынатын салықтарды атауға болады.
Дербес салықтарда тек табысы ғана емес, сонымен қатар салық төлеушiнiң
қаржылық жағдайы да ескерiледi.
Қазақстан Республикасында дербес салықтарға жататындар:
• корпорациялық табыс салығы;
• жеке табыс салығы;
• жер қойнауын пайдаланушылардағы үстеме пайда салығы;
• әлеуметтік салық.
Дербес салықтардың нақты салықтардан айырмашылығы салық төлеушілердің
нақты төлем қабілеттігін көрсетеді, яғни салықты төлеудің көзі болып,
олардың алған ақша қаражаттары болып саналады.
Сонымен қатар дербес салықтар салық төлеушілердің табыстылығын
есептеуге де көмектеседі. Бірақ мұнда салық төлеушілердің салық салынатын
обьектілерінен (жер учаскесі, құрылыс, көлік құралдары) алынатын
табыстарының орта есебі есепке алынады.
Нақты салықтар мемлекет үшін тиімді болып саналады, яғни жеке
салықтарға қарағанда төлемді өндіріп алу және бақылау оңайға соғады.
Мәселен, тапқан табыстарды әр түрлі бухгалтерлік жымқырулар арқылы немесе
қолма-қол ақша қаражаттарымен жасалған операцияларды есепке алмау жолымен
(черная нала) жасыруға болады. Ал енді салық салынатын тұрғын үйді еш жерге
жасыра да, тығып қояда алмайсың.
3. Сонымен бірге салықтарды объектiнiң экономикалық белгiлерi бойынша
былайша бөлуге болады:
• тұтынуға салынатын салықтар;
• табысқа салынатын салықтар.
Тұтынуға салынатын салық – мұнда белгілі бір тауарларға (қызмет
көрсету) салық салынады. Көптеген мемлекеттерде тұтыну салығы деп аталады.
Табысқа салынатын салық – салық төлеушілердің әр түрлі табыстарынан
түскен ақша қаражаттарына салық салынады.
4. Салық көлемін анықтау тәсілі бойынша:
а) үйлесімді салық – табыс көлеміне қарамастан салық мөлшері
өзгеріссіз қалады, яғни табыс қаншама өскенімен салық ставкасы сол күйінде
қалады. Мысалы: корпорациялық табыс салығы 30% , қосылған құн салығы
15%.
ә) үдемелі салық – салық мөлшері табыстың өсуіне қарай өсіп отырады,
мәселен жеке табыс салығын алуға болады 5-20%.
б) кемімелі салық – салық мөлшері табыс өскен сайын кеміп отырады.
Мұндай салық түрі біздің елімізде қолданысқа енгізілген жоқ. Кейбір
мемлекеттерде салық төлеуді ынталандыру мақсатында жиі қолданылады.
5. Салық сомасы түсетін бюджет деңгейіне немесе салықты алатын және
оған билік жасайтын органға қарай:
• жалпы мемлекеттік немесе республикалық салықтар;
• жергілікті салықтар болып бөлінеді.
Салықтарды аймақтық деңгейіне қарай және Қазақстан Республикасының
бюджет жүйесіне орай республикалық және жергілікті деп бөлеміз.
Бұл негізінен төрт фактор арқылы анықталады:
• cалықты кім бекітеді (орталық және жергілікті орган);
• аталған салықтар қай органға жатқызылады және салық салудың
шарттарын кім анықтайды;
• cалықтар бюджеттің қай түріне бекітілген (республикалық және
жергілікті), яғни мемлекеттік салықтар республикалық бюджетке,
жергілікті салықтар жергілікті бюджетке түседі;
• қай бюджеттің табысы болып саналады.
Қазақстан Республикасында салықтардың жалпы мемлекеттік және жергілікті
болып бөлінуі 1995 жылы 24 сәуірде Қазақстан Республикасы Президентінің
“Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Жарлығына
сәйкес жүзеге асырылды. Сол кезде 5 мемлекеттік және 6 жергілікті салықтар
болды.
Жалпы мемлекеттік салықтар:
1. Заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы.
2. Қосылған құнға салынатын салық.
3. Акциздер.
4. Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық.
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдері.
Жергілікті салықтар мен алымдар:
1. Жер салығы.
2. Заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық.
3. Көлік құралдарына салынатын салық.
4. Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды
тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым.
5. Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін алынатын алым.
6. Аукциондардан алынатын алым.
Салық базасының пайда болуы және салықты төлеу көзіне қарай салықтарды:
• активті салық;
• пассивті салық болып бөлінеді.
Активті салық салық төлеушінің ағымдағы шаруашылық және өндірістік
қызметтерінің нәтижесінде салық салынатын обьект, салық базасы және төлем
көзі анықталады.
Мысал ретінде корпорациялық табыс салығын алуға болады. Салық
төлеушілер өзінің өндірістік қызметі кезінде, белгілі бір өнім өндіреді,
жұмыс атқарады және қызмет көрсетеді. Өнімді (жұмыс, қызмет) өткізу арқылы
табыс салады. Одан әрі салық салынатын табыс анықталады. Алынған табыс
салық көзі болып саналады.
Активті салықтарға барлық жанама салықтар жатады.
Активті салық деп атауымыздың тағы бір себебі, бұл салық төлеушілердің
белсенді жұмыстарының нәтижесі болып табылады.
Пассивті салық кезінде салық обьектілері және салықтық іс-әрекет салық
төлеушілердің қызметтеріне және тәртібіне сәйкес емес, яғни салық
төлеушілердің белгілі бір қызметтерінің нәтижесінде алынған түсім, табыс,
пайдаға байланысты болмайды. Салықты төлеу көзі салық салудың ешқандай
обьектілеріне немесе салық базасына сәйкес келмейді. Салық төлеуші салықты
төлеу үшін ақшаны қайдан алады және қалай табады – мұнда мемлекеттің еш
жұмысы жоқ және қызықпайды да.
Ең бастысы салықты төлеу - салық төлеушінің негізгі міндеті болып
саналады.
Пассивті салықтардың обьектілеріне мыналарды жатқызуға болады:
• біріншіден, субьектінің кейбір жағдайларына салық салынады:
мәселен некеде болмауы, баладан бас тарту, бойдақ салығы, жеке
басқа немесе аз отбасылы азаматтарға салық салу;
• екіншіден, белгілі бір заттарға салық салу. Мұндай заттарға:
өндірістік ғимарат, үй, саяжай, құрылыс, экипаж, автокөлік,
жануарлар, көлік құралдары, сақал, үй қызметкерлері, құлдар,
жер учаскесі және тағы басқалар жатады.
12. Үлестірме және санды салықтар
Сонымен қатар салықтарды салық төлеушілердің арасында бөлуге байланысты
былайша бөлуге болады:
• үлестірме (репартиционды, контингенттеу);
• сандық (үлесті).
Үлестірме салықтың мөлшері ертедегі салық салудың кезінде кең көлемде
қолданылған. Мемлекет өзінің қажеттілігі үшін нақты шығындарды жүзеге
асырған. Мәселен, тұтқынға түскен патшаны сатып алу, қамалдар салу. Бұл
шығындардың сомасы салық төлеушілердің арасында бөлініп отырған
(таратылған) – адам басына белгілі бір сомадан белгіленген еді.
Ал санды салықтар нақты шығындарды жабудағы қажеттіліктер үшін емес,
керісінше, салық төлеушінің мүмкіндіктеріне қарай салық төлейді. Бұл
салықтар салық төлеушінің мүліктік жағдайын тікелей немесе жанама есепке
алады.
13. Тұрақты және біржолғы салықтар
Салықтар тұрақты (жүйелі, ағымды) және біржолғы болып бөлінеді.
Тұрақты салықтар дегеніміз салық төлеушілердің меншігіндегі мүліктеріне
немесе табыс табудағы қызметтеріне белгілі бір мерзім аралығында тұрақты
түрде салық салынып отырады.
1.2. Салық салу принциптері
Салыќ бюджетне тµленетін міндетті тµлем болып саналатын болса, ал салыќ
салу салыќтыњ т‰рлері бойынша енгізу, бекіту, есептеу жєне тµлеу
тєртібіндегі мемлекеттіњ жалпы ережелерін ќарастырады. Мемлекеттіњ тиімді
салыќ салу процесін ж‰зеге асыру ‰шін бірнеше принциптері бар:
Салыќтардыњ созылымдылыќ принципі – б±л принциптіњ мєні мынады, яѓни
мемлекет µзініњ к‰нделікті с±ранысына байланысты салыќ ставкасын кµтере
немесе тµмендете алады.
Салыќ салудыњ салыќ кодексімен басќару принципі былайша µрнектеледі,
яѓни салыќ тµлеу бойынша міндетті осы салыќтар салыќ кодексімен
ќарастырылѓан жаѓдайда ѓана пайда болады.
Салыќ салудыњ шындыќ принципі болып салыќ салудыњ экономикалыќ
принципі табылады. Салыќ салудыњ шындыќ принципі не сєйкес єрбір адам µз
табысына сай мемлекетті ќолдауѓа ќатысуы ќажет.
Салыќ салудыњ ‰немділік принципі не сєйкес салыќ жинау ењ тµменгі
шыѓындарда ж‰ргізілуі ќажет.
Ќазаќстан Республикасыныњ салыќ зањдарыныњ ережелері салыќ кодексінде
белгіленген салыќ салу принциптеріне ќайшы келмеуі тиіс.
Ќазаќстан Республикасыныњ салыќ зањдары салыќ салудыњ бірнеше
принциптеріне негізеледі, атап айтќанда:
• Бірінші, салыќ жєне бюджетне тµленетін басќа да міндетті
тµлемдерді тµлеудіњ міндеттілігі,
• Екінші, салыќ салудыњ айќындылыѓы
• ‰шінші, салыќ салудыњ єділдігі
• тµртінші, салыќ ж‰йесініњ бірт±тастылыѓы
• бесінші, салыќ зањдарыныњ жариялыѓы принципі
1.Салық салудың міндеттілігі принципі
Салық төлеушілер салық заңдарына сәйкес салық міндеттемелерін
толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті
болуы тиіс. Бұл әрбір Қазақстандық азаматтың негізі борышы, парызы болып
саналады.
2. Салық салудың айқындығы принципі
Қазақстан Республикасының салықтары және бюджетке төленетін
басқада міндетті төлемдері әрбір салық төлеуші үшін айқын болуы тиіс.
Салық салу айқындығы салық төлеушінің салық міндеттемелері
туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен
тәртібі салық заңдарында белгіленген.
3.Салық салудың әділдігі принципі
Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға бірдей және
міндетті болып табылады.
Кез-келген салық төлеуші үшін салық салу жүйесі әділетті түрде шешілуі
қажет.
Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.
4.Салық жүйесінің біртұтастығы принципі
Қазақстан Республикасының салық жүйесі Қазақстан Республикасының
бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты біртұтас болып
табылады.
5.Салық заңдарының жариялылығы принципі
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актілер
ресми басылымдарда міндетті түрде жариялануға тиіс.
Салықтарды ұтымды ұйымдастырудың классикалық принциптерін экономист
Адам Смит ұсынған еді.
Олар мыналар:
• салық әрбір төлеушінін табысына қарай салынуы тиіс;
• салықтың мөлшері мен төленетін мерзімі алдын-ала, әрі нақты
белгіленуі тиіс;
• әрбір салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және тиімді
әдіспен салынуға тиіс;
• өндіріп алынатын салықтың шығындары мейлінше аз болуға тиіс.
Нақтырақ айтатын болсақ:
• әділеттілік;
• анықтылық;
• қолайлылық;
• жалпылық.
Бұл тізім тағыда 3 принциппен толықтырылады:
• жеткілікті және жалпымалықты қамтамасыз етеді (салықтардың
мемлекеттің обьектілік қажетіне және мүмкіндігіне қарай
ұлғайтуға болса, азайтуға да болады);
• керекті көзін және салық салудың обьектілерін таңдау;
• салық салудың бір дүркінділігі.
Бұл принциптердің қолданылуы салық салудағы сорақылықтарды жойып, салық
салу жүйесін ретке келтірді.
Сондықтан Адам Смит: Салық – төлеушілер үшін құлдықтың емес,
бостандықтың белгісі - деп жазды.
Философ Ф.Аквинский философиялық тұрғыдан Ерік берілген тонау формасы
ретінде анықтады.
АҚШ-тың тәуелсіздік декларация авторларының бірі Франклин: Өмірде
салық пен өлімнен қашып құтыла алмайсың деп атап көрсетті.
АҚШ-та екі мейрам бар:
• туылған күні;
• салықты төлеген күні.
Мұндағы мақсат дамыған мемлекеттер үшін салық төлеу белгілі бір дәстүр
ретінде қалыптасқан.
Салықты уақытысында төлеу міндет болып саналады. Себебі уақытысында
төленбеген салықтың айыппұлы мен өсімпұлы өте жоғары болады. Осы дәстүр
біздің қазақ халқында қалыптасса. Біздің еліміздің азаматтары салық
төлеуде ешбір асықпайды-ау шіркін.
1.3.Қазақстан Республикасының салық жүйесі
Қазақстан Республикасы өз алдына егемендік алып, тәуелсіз мемлекет
болғасын, экономиканы дербес түрде басқарды. Мемлекеттік басқару жүйелеріне
көптеген өзгерістер жасалып, бірнеше заң жобалары қабылданды. Оларға
қаншама өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Дамыған мемлекеттер мен
көрші мемлекеттердің жүргізіп отырған саясаттарын сараптай отырып,
өзіміздің ұлттық менталитетке сай, қажетті жақтарын алып отырды.
Нарықты экономика мен мемлекеттiң салық саясатының негiзгi мақсаты -
бюджеттiң кіріс бөлiгiн қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету болып табылады.
Салық саясатының басты мақсаты - салық жүйесiн құру және оның тиiмді
қызмет етуiне мүмкiндiк беретiн салық механизмiн iске асыру.
Мемлекеттiң салық қызметi келесi бағыттардан тұрады:
• мемлекеттiң салық жүйесiнiң қалыптасуы;
• салық салу саласында мемлекет органдарының мiндетiн анықтау;
• арнайы салық органдарының жүйесiн қалыптастыру;
• салық заңын ұйымдастыру және оның сақталуына бақылауды жүзеге
асыру;
Салық жүйесі де өз алдына сала болып қалыптасуы үшін, біршама
қиындықтарды бастан кешіре отырып, көптеген өзгерістер мен толықтырулар
жасалынып, қазіргі кезде тұрақты жүйеге түсті.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі реформалаудың үш кезеңінен өтті.
Бірінші кезең
1991 жылғы 9 шілдедегі Қазақ КСР Президентінің ҚазКСР мемлекеттік
салық қызметін құру туралы Жарлығымен ҚазКСР-нің басты мемлекеттік салық
инспекциясы құрылды. 16 жалпы мемлекеттік және 27 жергілікті салық түрін
қарастыратын салық жөніндегі заң актілері пакеті қабылданды.
1991 жылғы қабылданған Қазақстан Республикасының Қазақстан
Республикасындағы салық жүйесі туралы Заңына сәйкес сол кездегі салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түрлеріне тоқталып өтейік.
І. Жалпы мемлекеттік салықтардың түрлері:
1. Қосылған құнға салынатын салық.
2. Пайдаға салынатын салық.
3. Акциздер.
4. Бағалы қағаздармен жасалатын операциялардан алынатын салық.
5. Экспорт пен импортқа салынатын салық.
6. Кеден тарифі және баж салығы.
7. Пайдалы қазбаларды геологиялық барлау және геологиялық іздестіру
жұмыстарына байланысты шығындарды өтеуге жұмсалатын алым.
8. Тіркелген (ренталық) төлемдер.
9. Транспорт құралдарына салынатын салық.
10. Автотранспорт құралдарын сатып алуға салынатын салық.
11. Автотранспорт құралдарының Қазақстан Республикасына келіп кіргені
үшін төленетін ақы.
12. Заңды ұйымдардың мүлкіне салынатын салық.
13. Қазақстан Республикасы азаматтарынан, шетел азаматтарынан және
азаматтығы жоқ адамдардан алынатын табыс салығы.
14. Мемлекеттік баж салығы.
15. Табиғат ресурстарына салынатын салық.
16. Колхозшылардың еңбегіне ақы төлеу қорына салынатын салық.
ІІ. Жалпыға бірдей міндетті жергілікті салықтар мен алымдар:
1. Жер салығы.
2. Жеке адамдардың мүлкіне салынатын салық.
3. Орман табысы.
4. Су үшін төленетін ақы.
5. Табысқа салынатын салық.
6. Кәсіпкерлік қызметті тіркеу үшін алынатын алым.
7. Кәсіпкерлік қызметтің субьектілері ретінде тіркелмеген
азаматтардан алынатын алым.
8. Заңды ұйымдарды мемлекеттік тіркеуден өткізгені үшін алынатын
алым.
9. Елтаңбалық алым.
10. Мұрагерлік және сыйға тарту тәртібімен ауысқан мүлікке салынатын
салық.
ІІІ. Жергілікті салықтар мен алымдар:
1. Курорттық аймақта өндірістік мақсаттағы обьектілер құрылысына
салынатын салық.
2. Курорттық алым.
3. Азаматтардан алынатын мақсатты алым.
4. Жарнамаға салынатын салық.
5. Автотранспорт құралдарын, есептеу техникасы және жеке
компьютерлерді қайта сатуға салынатын салық.
6. Автотранспортты аялдауға қойғаны үшін алынатын алым.
7. Жергілікті символиканы пайдалану құқығы үшін алым.
8. Ипподромдарда ат жарысына қатысқаны үшін алынатын алым.
9. Ат жарысындағы ұтысы үшін алынатын алым.
10. Ипподромдарда тотализатор ойынына қатысушы адамдардан алынатын
алым.
11. Тауар биржаларында және валютаны сату және сатып алу кезінде
жасалған мәмілелерден алынатын алым.
12. Аукциондық сатудан алынатын алым.
13. Кино-телетүсірімдер өткізу құқығы үшін алынатын алым.
14. Пәтер алуға берілген рұқсат қағаз (ордер) үшін алынатын алым.
15. Ит иелерінен алынатын алым.
16. Спиртті ішімдіктермен сауда-саттық жасау құқығы үшін алынатын
лицензиялық алым.
17. Жергілікті аукциондар өткізу және лотереялар ойнату құқығы үшін
алынатын лицензиялық алым.
Екінші кезең
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық
реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдады, онда еліміздің салық
жүйесі мен салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық стандарт салық салу
принциптеріне сәйкестендіру көзделген еді. Осыған орай 1995 жылы 24 сәуірде
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлығы шықты. Бұл өз қаржы жүйемізді құруға
ықпал етті. Ең бастысы, салық төлеу жүйесі ықшамдалып, салық саны 45-тен 11-
ге дейін қысқартылды. Оның ішінде бесеуі мемлекеттік, алтауы жергілікті
салықтар.
Жалпы мемлекеттік салықтар:
1. Заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы.
2. Қосылған құнға салынатын салық.
3. Акциздер.
4. Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық.
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдері.
Жергілікті салықтар мен алымдар:
1) Жер салығы.
2) Заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық.
3) Көлік құралдарына салынатын салық.
4) Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және
заңды тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым.
5) Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін алынатын
алым.
6) Аукциондардан алынатын алым.
Қазақстан Республикасы Президентінің бұл жарлығы Қазақстан
Республикасының 1999 жылы 16 шілдеде ғ440-1 заңына сәйкес заң мәртебесін
алды.
Осы кезде Қазақстан Республикасында салықтар, алымдар және басқа да
міндетті төлемдердің мынадай түрлері қолданылды:
1) заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
2) қосылған құнға салынатын салық;
3) акциздер;
4) бағалы қағаздар эмиссиясын тіркегені және мемлекеттік тіркеуге
жатпайтын акциялар эмиссиясының ұлттық бірыңғайландыру нөмірін
бергені үшін алынатын алымдар;
5) жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салықтары;
6) әлеуметтік салық;
7) автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы бойынша
жүргені үшін алынатын алымдар;
8) жер салығы;
9) заңды және жеке тұлғалардың мүліктеріне салынатын салық;
10) көлік құралдарына салынатын салық;
10-1) бірыңғай жер салығы;
11) кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды
тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым;
12) қызметтің жекеленген түрлерімен айналысу құқығын бергені үшін
алынатын лицензиялық алым;
13) аукциондық сатудан алынатын алым;
14) Қазақстан Республикасының базарларында тауарларды сату құқығын
бергені үшін алынатын алым;
15) Қазақстан Республикасының радиожиілік ресурстарын пайдаланғаны үшін
төленетін төлем;
16) заңды және жеке тұлғалардың Алматы қаласының рәміздерін өз фирмалық
атауларында, қызмет көрсету таңбаларында, тауар таңбаларында пайдаланғаны
үшін алынатын алым;
16-1) заңды (мемлекеттік кәсіпорындарды, мемлекеттік мекемелер мен
коммерциялық емес ұйымдарды қоспағанда) және жеке тұлғалардың “Қазақстан,”
“Республика”, “Ұлттық” деген сөздерді (түбір сөз, сондай-ақ олардың кез-
келген туынды сөзі түрінде) өздерінің фирмалық атауларында, қызмет көрсету
таңбаларында, тауар таңбаларында пайдаланғаны үшін алым;
17) жеке тұлғалардың ставкасы есептеу базасының 1 пайызынан жоғары
белгіленбейтін қолма-қол шетел валютасын сатып алғаны үшін алынатын алым.
Үшінші кезең
2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының жаңа Салық кодексі
қабылданып, 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа енгізілді.
Салық кодексі салықты және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi
төлемдердi белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртiбi жөніндегі билiк
қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық
міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейдi.
Қазақстан Республикасының салық заңдары Салық кодексінен, сондай-ақ
қабылдануы Салық кодексінде көзделген нормативтiк құқықтық актiлерден
тұрады.
Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес салықтың 9 түрі бар.
2005 жылы акциз салығына қосымша ретінде “экспортталатын шикі мұнайға, газ
конденсатына рента салығы” қосылды.
Салықтың түрлері:
1. Корпорациялық табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құн салығы.
4. Акциздер.
4.1.Экспортталатын шикі мұнайға, газ конденсатына рента салығы.
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнайы төлемдері.
6. Әлеуметтік салық.
7. Жер салығы.
8. Көлік салығы.
9. Мүлік салығы.
Алым дегеніміз белгілі бір қызмет түрін бастар алдында немесе осы
қызмет түріне құқық берер кезде төленетін міндетті төлем.
Алым - анықталған құқықтық мәртебенi бергенi үшiн төлем болып саналады.
Алым - белгiлi бiр қызметтi жүзеге асыру құқығын бергені үшiн алынған
төлем.
2002 жылы алымның 13 түрі болды. 2003 жылдан бастап “елтаңбалық алым
”алынып тасталды. 2005 жылы алымдарға өзгерістер енгізілді, яғни:
“жылжымалы мүлік кепілін мемлекеттік тіркегені үшін алым” және “кеменің
немесе жасалып жатқан кеменің ипотекасын мемлекеттік тіркеу үшін” және
туындылар мен сабақтас құқықтар объектiлерiне құқықтарды, туындылар мен
сабақтас құқықтар объектiлерiн пайдалануға лицензиялық шарттарды
мемлекеттiк тiркеу үшiн алымдары қосылды.
Алымдардың түрлері:
1. Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
2. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
3. Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған
мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жылжымалы мүлік кепілін мемлекеттік тіркегені үшін алым (2005 жылы 1
қаңтардан).
4. Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары
құрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
5. Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым.
6. Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Кеменінің немесе жасалып жатқан кеменің ипотекасын мемлекеттік тіркеу үшін
алым (2005 жылы 1 қаңтардан).
7. Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым.
8. Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым.
8-1. Туындылар мен сабақтас құқықтар объектiлерiне құқықтарды,
туындылар мен сабақтас құқықтар объектiлерiн пайдалануға лицензиялық
шарттарды мемлекеттiк тiркеу үшiн алым (2006 жылы 1 қаңтардан).
9. Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы
арқылы жүру алымы.
10. Аукциондардан алынатын алым.
11. Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін
лицензиялық алым.
12. Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына
радиожиілік спектрін пайдалануға рұқсат бергені үшін алым.
Төлемақы дегеніміз белгілі бір қызмет түрін пайдаланған кезде төленетін
міндетті төлем.
Төлемақы – мемлекет меншiгiндегi объектілердi пайдаланғаны үшiн төлем
болып саналады.
Төлемақының 9 түрі бар. 2005 жылы төлемақыға өзгеріс енгізілді.
Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақыға қосымша ретінде
“қалааралық және халықаралық телефон байланысын бергені үшін төлемақы”
төлейді.
Төлемақының түрлері:
1. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.
2. Жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін
төлемақы.
3. Қоршаған ортаны ластаған үшін төлемақы.
4. Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.
5. Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.
6. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін
төлемақы.
7. Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы.
Қалааралық және халықаралық телефон байланысын бергені үшін төлемақы (2005
жылы 1 қаңтардан).
8. Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
9. Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін төлемақы.
Мемлекеттік баж дегеніміз - уәкiлдiк берiлген мемлекеттiк органдардың
немесе лауазымды адамдардың заңдық мәнi бар iс-қимылдар жасағаны үшiн және
құжаттарды бергенi үшiн алынатын мiндеттi төлем.
Баж салығы - алып келiнген, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Кәсіпорынның инвестициялық қаржылары..
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1-бµлім. Салықтардың экономикалық маңызы.
1.1. Салыќтардыњ экономикалыќ
мазм±ны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Салық салу принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3. Қазақстан Республикасының салық жүйесі .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2-бµлім Кәсіпорын табыстарына салық салуды ұйымдастыру.
2.1 Салық төлешілердің құқықтары мен міндеттері.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Кәсіпорынның салық төлемдерін талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Салық міндеттемесін орындау, салық кезеңдері
... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Ќорытынды: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланѓан
єдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ..
Ќосымшалар
Кіріспе.
Нарықтық қатынастар әлемнің көптеген мемлекеттерінің, әсіресе дамушы
елдерде экономикасына тән. Олардың нарықтық экономикаға өту жолдары және
олардың қалыптасуының негізгі жағдайлары барлық жерде бірдей болған емес.
Қазіргі заманғы жағдайда ТМД-ның басқа елдеріндегі сияқты Қазақстанда да
мезгілде екі күрделі міндетті экономикалық дағдарысты жеңу және нарықтық
қатынастарға өту жөніндегі шараларды жүзеге асыруды шешу ситуациясы
қалыптасты.
Қазақстанда экономикалық жағынан күшті және дамыған мемлекет құру және
оны жаңғырту үшін іс-жүзінде барлық жағдай бар. Республиканың экономикалық
потенциалы төмендегідей: Қазақстан 2 миллион 717,3 мың шаршы километір жер
аумағын алып жатыр. Бұл дүние жүзіндегі Англия, Франция,Германия, Италия,
Испания, Бельгия, Жапония, Финляндия және Люксембург сияқты ірі
мемлекеттердің барлығын қосқандағы көлемінің жиынтығына тең келеді. өзінің
жер аумағы жағынан Қазақстан дүние жүзінде тоѓызыншы орын алады.
Республика Президенті Н.Ә. Назарбаев жарық көрген “Қазақстанның тәуелсіз
мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы” атты еңбегінде
Республиканың материалдық өндірісін жаңғыртудың артықшылығы бар жєне оныњ
төмендегідей бағыттары белгіленген:
-рынокты азық түлікпен және халық тұтынатын тауарлармен толтыру;
-құрылыс және құрылыс индустриясының базасын нығайту;
-қара және түсті металлургияның соңғы жетістіктерін құру, экономиканың
шикізаттың бағытын өзгерту;
-ғылымға негізделген өндіріс пен машина жасауды дамыту, қорғаныс
кәсіпорындарын деверсификациялау және конверсиялары;
-экологиялық таза технологияларды енгізу;
-транспорттың , байланыстың, энергетиканың, туризмнің, мейрамхана
жүйелерінің және басқаларының қазіргі заманғы инфрақұрлымдарын
қалыптастыру.
Н.Ә.Назарбаев – біз тек осындай ғана міндетті алға қойып отырмыз және
оны Қазақстанда шешуге тиіспіз. Міне, осы жерде қоғам алдында көкейтесті
мәселе-іскерлікті дамыту мен бизнесмендерді тәрбиелеу мәселесі тұр. Ол
өзінің ауқымы жағынан болсын, күрделілігі жағынан болсын, өз уақытысында
шешілген ұлттық шығармашылық интелегенцияны қалыптастыру проблемасымен
бірде-бір кем түспейді. Бұл үшін нарықтық экономикасы мен бизнесі дамыған,
оны дамытудың көне дәстүрлерін сақтаған және тұрғындарының көптеген бөлігі
іскер бизнесмен әлеуметтік тобына жататын елдердегі іскерліктің
тәжірибесін, практикасын, теориясы мен әдістемесін оқып үйреніп негізінде
бизнес бойынша теориялық және практикалық білім керек.
1.1. Салыќтардыњ экономикалыќ мазм±ны
Салыќтар - тауарлы µндіріспен бірге ќоѓамынњ топќа бµлінуімен жєнен
мемлекеттіњ пайда болуымен оѓан єскер, сот, ќызметкерлер ±стауѓа
ќаражаттыњ ќажет болуынан пайда болды.
Салыќтыњ экономикалыќ мєні – шаруашылыќ субъектілерінен, азаматтардан
±лттыќ табыстыњ бір бµлігін алу жµніндегі µндірістік ќатынастардыњ бір
бµлігі болып табылатындыѓында.
Салыќтыњ мєні мемлекет µз пайдасына жалпы ішкі µнімніњ (ЖІ¤) белгілі
мµлшерін наќтылы жарна ретінде алып ќалады.
Салыќтар мемлекеттіњ µмір с‰руініњ негізі болып саналады. Мемлекетті
±стау ‰шін халыќтыњ аќшалай немесе натуралдыќ формада т±раќты т‰рде
тµлейтін жарналары ќажет болады. Адамзаттыњ даму тарихында салыќтыњ
нысандары мен єдістері мемлекеттіњ с±ранымдары мен ќажетттеріне ќарай
бейімделіп, µзгерістерге ±шырап отырды. Салыќтар тауар – аќша
ќатынастарынан тыс ќолданылады. Натуралды салыќтардыњ мµлшері мен т‰рі
наќты жергілікті жаѓдайларѓа баѓынѓан. Мысалы, бір адамнан бір ќ±ндыз
терісі немесе он п±т т±з жєне таѓы басќа алынѓан. Тауар аќша ќатынастарыныњ
ныѓаюымен натуралды салыќтыњ ролі айтарлыќтай азайды. Дегенмен олар соњѓы
уаќытќа дейін пайдаланылды (1953 жылѓа дейін ж‰н, ж±мыртќа, с‰т, май
µткізген).
Егер екі мемлекет бір бір імен соѓыс ж‰ргізсе, жењген мемлекет жењілген
мемлекеттіњ барлыќ байлыѓын тонап алады, болмаса белгілі бір мµлшерде салыќ
салып отырѓан.
Салыќтарѓа экономикалыќ єдебиеттерде єрт‰рлі аныќтамамен т‰сініктеме
берілген. Мєселен Салыќ кодексінде “Салыќтар – мемлекет бір жаќты тєртіппен
зањ ж‰зінде белгіленген, белгілі бір мµлшерде ж‰ргізетін, ќайтарымсыз жєне
µтеусіз сипатта болатын бюджетне тµленетін міндетті аќшалай жарналар” деп
атап кµрсеткен.
Салыќ – зањды актілерге сєйкес салыќ тµлеушілермен ж‰зеге асырылатын
бюджетне тµленетін міндетті тµлем.
Салыќ – белгілі бір объектілерден тµленетін тµлем.
Салыќ дегеніміз – белгілі бір мерзімде жєне белгілі бір кµлемде
алынатын, зањ бойынша ќарастырылѓан міндетті тµлемдер.
Ќорыта айтќанда, барлыќ аныќтамалар бір негізде ќ±раушы ж‰йе екендігін
байќауѓа болады.
Салыќты басќа да тµлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі салыќ белгілі
бір объектілерден (табыс, м‰лік, тауар, жер, кµлік, м±ра) тµленеді.
Салыќ элементтері – салыќ зањы регламенттелген салыќтыњ ќолданылу
жаѓдайын аныќтайтын ќ±рамдас бµліктерініњ жиынтыѓы.
Салыќтыњ бірнеше элементтері бар, атап айтќанда:
• Салыќ субъектісі
• Салыќ объектісі
• Салыќ кµзі
• Салыќ мµлшері
• Салыќ жењілдіктері
• Салыќ ставкасы
• Салыќ кезењі
• Салыќты есептеу тєртібі
• Салыќ есептілігі
• Салыќ тµлеу тєртібі.
Салыќ субъектісі – зањды немесе жеке т±лѓаѓа яѓни салыќты тµлеушілерді
айтамыз.
Салыќты тµлеушілер:
• Ќызметткерлер - µз ењбегімен матриалды жєне матриалды емес
игілік жасайтын, сонымен бірге белгілі бір т‰сім алатындар яѓни
жеке т±лѓалар
• Шаруашылыќ субъектілер – капитал иелері, яѓни зањды т±лѓалар
Салыќ тµлеуші – салыќты жєне бюджетке тµленетін басќа да міндетті
тµлемдерді тµлеуші болып табылатын т±лѓа.
Т±лѓа – жеке жєне зањды т±лѓа болып бµлінеді.
Жеке т±лѓа – ЌР –ныњ азаматы, шет мемлекеттіњ азаматы, азаматтыѓы жоќ
адам.
Салыќ тасымалдаушылар – іс ж‰зінде салыќ ауыртпалыѓы т‰сетін жеке
т±лѓалар, соњѓы салыќ тµлеушілер, яѓни мемлекет азаматтары.
Зањды т±лѓа – ЌР – ныњ немесе шет мемлекеттіњ зањдарына сєйкес
азаматтыќ, оныњ ішінде шаруашылыќ ќ±ќыќтары мен міндеттері субъектісі
ретінде єрекет ететін ±йым (шетелдік зањды т±лѓа) немесе кєсіпорын. Шет
мемлекеттіњ зањдарына сєйкес ќ±рылѓан компания, ±йым немесе басќа да
корпорациялыќ ќ±ралым. Зањды т±лѓаныњ µз балансы, елтањбасы, мµрі жєне
банкіде есеп айрысу шот есебі болады.
Салыќ кодексініњ маќсаттары ‰шін олар ќ±рылѓан шет мемлекеттіњ зањды
т±лѓасы мєртебесіне ие ме, жоќ па – оѓан ќарамастан дербес зањды т±лѓалар
ретінде ќарастырылады.
Салыќтар бірнеше белгілер бойынша жіктеледі:
1. µндіріп алу тєсілі немесе салыќ салу объектісі бойынша: тікелей
жєне жанама салыќ;
2. тікелей салыќтар: наќты жєне дербес салыќтар;
3. объектініњ экономикалыќ белгілері бойынша: т±тынуѓа жєне табысќа
салынатын салыќтар:
4. салыќ кµлемін аныќтау тєсілі бойынша: ‰йлесімді, ‰демелі, кемімелі
салыќ;
5. салыќ сомасы т‰сетін бюджет дењгейіне немесе салыќты алатын жєне
оѓан билік жасайтын органѓ,а ќарай: респеубликалыќ жєне жергілікті
салыќ;
6. пайдалну ретіне ќарай: жалпы жєне маќсатты салыќт ар;
7. салыќтарды тµлеуге байланысты затай жєне аќшалай салыќтар;
8. салыќ сбуъектілеріне ќарай: звањды жєне жеке т±лѓалардыњ салыќтары
9. салыќтардыњ ќолданылу ќызметтеріне орай: жай жєне тµтенше салыќтар
10. салыќ есептеуі жєцне тµлеу субеъктісі бойынша: ќызметаќылы жєне
ќызметиаќысыз салыќтар
11. салыќ базасыныњ пайда болуы жєне салыќтарды тµлеу кµзіне ќарай
аќтивті жєіне пассивті салыќтар
12. салыќтарды салыќ тµлеушілердіњ арасында бµлуге байланысты:
‰лестірме жєне, санкциялыќ
13. салыќтардыњ тµленуіне ќарай т±раќты жєне бір жолѓы салыќтар.
¤ндіріп алу тєсілі немесе салыќтарды салу объектісі бойынша:
• тікелей салыќ
• жанама салыќ
Тікелей салыќ – тікелей табыс немес меншік иеленушілерден алынады.
Оѓан жататындар: корпорациялыќ табыс салыѓы, жеке табыс салыѓы, жер
ќойнауын пайдаланушылардыњ салыќтары, єлекуметтік салыќ, жер салыѓы жєне
м‰лік салыѓы.
Жанама салыќ – тауар баѓасына ќосылады жєне тауар сатќанда
т±тынушылардан µнідіріп алынады. Мєселен ќосылѓан ќ±н салыѓы, акциз
салыѓы.
Жаанама салыќтардыњ ауыртпалыѓы тауарларды соњѓы т±тынушы -
азаматтарѓа т‰седі. Жанама салыќтарда тµлеу кµзін мемлекеттердіњ µз тауар
баѓасына дерективті тєртіппен ‰стеме бекіту жолымен ќалыптастырады. Жанама
салыќтар тауарларт мен ќызметтердіњ баѓасы арќылы алынады. Олар тауар
баѓасын арттырады. ¤йткені тауар баѓасына немесе ќызметке, тарифне ‰стеме
т‰рінде ќосылады жєне сатып алушы тµлейді.
Салықтар бірнеше белгілер бойынша жіктеледі:
1. Өндіріп алу тәсілі немесе салық салу обьектісі бойынша: тікелей және
жанама салық;
2. Тікелей салықтар: нақты және дербес салықтар;
3. Обьектінің экономикалық белгілері бойынша: тұтынуға және табысқа
салынатын салықтар;
4. Салық көлемін анықтау тәсілі бойынша: үйлесімді, үдемелі және кемімелі
салық;
5. Салық сомасы түсетін бюджет деңгейіне немесе салықты алатын және оған
билік жасайтын органға қарай: республикалық және жергілікті салық;
6. Пайдалану ретіне қарай: жалпы және мақсатты салықтар;
7. Салықтарды төлеуге байланысты: заттай және ақшалай салықтар;
8. Салық субьектілеріне қарай: заңды және жеке тұлғалардың салықтары;
9. Салықтардың қолданылу қызметтеріне орай: жай және төтенше салықтар;
10. Салықты есептеу және төлеу субьектісі бойынша: қызметақылы және
қызметақысыз салықтар;
Салық базасының пайда болуы және салықты төлеу көзіне қарай:
активті және пассивті салық;
11. Салықтарды салық төлеушілердің арасында бөлуге байланысты: үлестірме
және санды салықтар;
12. Салықтардың төленуіне қарай: тұрақты және біржолғы салықтар.
1. Өндіріп алу тәсілі немесе салықтарды салу обьектісі бойынша:
a. тікелей салық;
b. жанама салық.
Тікелей салық – тікелей табыс немесе меншік иеленушілерден алынады.
Оған жататындар: корпорациялық табыс салығы, жеке табыс салығы, жер
қойнауын пайдаланушылардың салықтары, әлеуметтік салық, жер салығы, мүлік
салығы.
Мәселен, жеке тұлғалар бүгін салық төлеуші болмаса да, ол ертеңгі күні
міндетті түрде салық төлеуші болып табылады. Себебі ол белгілі бір жұмыс
атқарады, табыс табады, мүлік алады.
Жанама салық – тауар бағасына қосылады және тауар сатқанда
тұтынушылардан өндіріп алынады. Мәселен: қосылған құн салығы, акциз салығы.
Жанама салықтардың ауыртпалығы тауарларды соңғы тұтынушы – азаматтарға
түседi. Жанама салықтарда төлеу көзiн мемлекеттiң өзi тауар бағасына
директивтi тәртiппен үстеме бекiту жолымен қалыптастырады. Жанама салықтар
– тауарлар мен қызметтердің бағасы арқылы алынады. Олар тауар бағасын
арттырады, өйткенi тауар бағасына немесе қызметке, тарифке үстеме түрiнде
қосылады және сатып алушы төлейдi.
Жанама салықтар былайша бөлінеді:
• әмбебап жанама салықтар;
• жеке жанама салықтар;
• қазыналық монополия;
• кедендік баж.
1.Әмбебап жанама салықтар
Бұл берілген жеңілдіктерді қоспағанда, барлық тауарлардан (жұмыс,
қызмет) алынады. Мәселен, айналым салығы, сатып алуға салынатын салық,
сатуға салынатын салық және қосылған құнға салынатын салық.
Айналым салығы (әмбебеп акциз деп аталады) тауарларды өткізуді жүзеге
асыратын ұйымдардан, жеке кәсіпкерлерден жалпы айналым құнынан пайыз
түрінде алынады. Бұл бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін Германия және
Франция мемлекеттерінде пайда болды, кейінірек әлемнің көптеген
мемлекеттерінде, соның ішінде КСРО-да қолданылды.
Сатып алуға салынатын салық айналымға салынатын салықтың түрлері болып
табылады. Көтерме сауда орындарына тауарды өткізу кезіндегі айналымға салық
салынады. Бұл салық түрін Ресей, АҚШ-тың көптеген штаттары, Канада
провинцияларының көпшілігі, Жапония елдерінде қолданылып келеді. Салық салу
обьектісі – тауарды соңғы тұтынушыға өткізу бойынша айналым болып саналады.
Сатуға салынатын салық тауар бағасынан белгілі бір пайыз түрінде ставка
бойынша жүзеге асады.
Қазіргі кезде кең көлемде әлемнің көптеген мемлекеттерінде, оның ішінде
Еуропалық Экономикалық Одақтың барлық елдерінде және Тәуелсіз Мемлекеттер
Достастығы республикаларында қосылған құнға салынатын салық қолданылады.
Бұл жөнінде арнайы тоқталамыз.
2. Жеке жанама салықтар
Бұл тауардың белгілі бір түрінен алынады. Бұл салық акциз деп аталады.
ХХ ғасырға дейін күнделікті сұраныс тауарларына акциз салынып келді.
3. Қазыналық монополиялық салықтар
Мұнда тауарлардың басым бөлігін мемлекет өндіреді. Әрине, бұл
тауарлардың бағасын мемлекет бекітеді. Егер мемлекеттің өзі тауарды өндірсе
және өткізсе, онда тауарды өткізуден түскен барлық түсімнен сауда
шығындары шегерілген сомаға салық салынады.
Тікелей және жанама салықтардың бірнеше ерекшеліктері бар:
• біріншіден, тікелей салық төлеушілер сияқты, жанама салықтарда
заңды тұлғалар салық субьектісі ретінде салық төлеуші болып
табылады. Бірақ, бұл жерде салық төлеуші болып тауарды (жұмыс,
қызмет) сатушылар саналады. Тауарды тұтынушы мемлекетпен
салықтық қарым-қатынаста және салық төлеуші ретінде ешқандай
келісімге келмейді. Тауарды тұтынушы тауарды сатушымен
келісімге келеді, бірақ бұл салықтық қатынастар болмаса да,
тауар-ақша қатынастары болып саналады;
• екіншіден, жанама салықтарда төлем көзі ретінде – сатушының
жалпы табысы, яғни өнімді өткізуден түскен түсім қарастырылады.
Салық төлеушілер салықты өзінің меншікті қаражаттарынан (салық
төлеушілердің меншігі ақша қаражаттарынан) төлейді.
Тікелей және жанама салықтардың салық салу обьектілеріне және басқа да
белгілеріне байланысты бірнеше айырмашылықтары бар. Атап айтқанда:
• бірінші, салық обьектісі мен салық бұйымына байланысты. Жанама
салықтар кезінде тауарды өткізумен байланысты болады. Мәселен,
қосылған құн салығында салық обьектісі ретінде нақты өткізілген
тауарлар, ал салық бұйымы - өткізуден түскен түсім немесе
баламалы қосылған құн. Ал акциз салығында салық обьектісі
ретінде – нақты өткізілген акцизделетін тауарлар, ал салық
бұйымы - өткізілген акцизделетін тауарлардың құны немесе саны.
Ал тікелей салықтар кезінде салық обьектісі ретінде – меншік
құқықтары (шаруашылық иеліктері, ал салық бұйымы – ақша
түріндегі мүліктер (жеке табыс салығы, әлеуметтік салық),
болмаса заттар (жер учаскесі, мүліктер, көлік құралдары);
• екінші, салықты төлеу көздерінің қалыптасуына орай. Жанама
салықтар кезінде төлем көзін мемлекет тауар бағаларына үстеме
ретінде бекітеді. Сондықтан салық төлеушілер тауар өткізгені
жөнінде төлемді алған кезде, сонымен қатар түсімнің құрамында
төленуге тиіс салық сомасын да алады.
Ал тікелей салықтарда салықтың төлем көзін салық төлеушінің қатысуымен
жасалады.
4. Кедендік баж
Бұл - мемлекет кеден мекемелерінің желісі арқылы мемлекеттік
шекарадан өткізер кезде тауарлардан, мүліктерден және құнды заттардан
алынатын ақшалай төлемдері.
2. Нақты және дербес салықтар
Тікелей салықтар нақты және дербес салықтар болып бөлінеді.
Нақты салықтар деп (ағылшын сөзі, real - мүлік) – мүлікке салынатын
салықты атаймыз.
Нақты салықтарда мүмкiндiктер сыртқы белгiлерiне қарап алынады, яғни
салық салуда салық объектi назарға алынады.
Нақты салықтарға қатыстылар:
• мүлік салығы;
• көлік құралдары салығы;
• жер салығы.
Дербес салықтар (кейде жеке деп аталады) деп салық төлеушілердің
табыстарына салынатын салықтарды атауға болады.
Дербес салықтарда тек табысы ғана емес, сонымен қатар салық төлеушiнiң
қаржылық жағдайы да ескерiледi.
Қазақстан Республикасында дербес салықтарға жататындар:
• корпорациялық табыс салығы;
• жеке табыс салығы;
• жер қойнауын пайдаланушылардағы үстеме пайда салығы;
• әлеуметтік салық.
Дербес салықтардың нақты салықтардан айырмашылығы салық төлеушілердің
нақты төлем қабілеттігін көрсетеді, яғни салықты төлеудің көзі болып,
олардың алған ақша қаражаттары болып саналады.
Сонымен қатар дербес салықтар салық төлеушілердің табыстылығын
есептеуге де көмектеседі. Бірақ мұнда салық төлеушілердің салық салынатын
обьектілерінен (жер учаскесі, құрылыс, көлік құралдары) алынатын
табыстарының орта есебі есепке алынады.
Нақты салықтар мемлекет үшін тиімді болып саналады, яғни жеке
салықтарға қарағанда төлемді өндіріп алу және бақылау оңайға соғады.
Мәселен, тапқан табыстарды әр түрлі бухгалтерлік жымқырулар арқылы немесе
қолма-қол ақша қаражаттарымен жасалған операцияларды есепке алмау жолымен
(черная нала) жасыруға болады. Ал енді салық салынатын тұрғын үйді еш жерге
жасыра да, тығып қояда алмайсың.
3. Сонымен бірге салықтарды объектiнiң экономикалық белгiлерi бойынша
былайша бөлуге болады:
• тұтынуға салынатын салықтар;
• табысқа салынатын салықтар.
Тұтынуға салынатын салық – мұнда белгілі бір тауарларға (қызмет
көрсету) салық салынады. Көптеген мемлекеттерде тұтыну салығы деп аталады.
Табысқа салынатын салық – салық төлеушілердің әр түрлі табыстарынан
түскен ақша қаражаттарына салық салынады.
4. Салық көлемін анықтау тәсілі бойынша:
а) үйлесімді салық – табыс көлеміне қарамастан салық мөлшері
өзгеріссіз қалады, яғни табыс қаншама өскенімен салық ставкасы сол күйінде
қалады. Мысалы: корпорациялық табыс салығы 30% , қосылған құн салығы
15%.
ә) үдемелі салық – салық мөлшері табыстың өсуіне қарай өсіп отырады,
мәселен жеке табыс салығын алуға болады 5-20%.
б) кемімелі салық – салық мөлшері табыс өскен сайын кеміп отырады.
Мұндай салық түрі біздің елімізде қолданысқа енгізілген жоқ. Кейбір
мемлекеттерде салық төлеуді ынталандыру мақсатында жиі қолданылады.
5. Салық сомасы түсетін бюджет деңгейіне немесе салықты алатын және
оған билік жасайтын органға қарай:
• жалпы мемлекеттік немесе республикалық салықтар;
• жергілікті салықтар болып бөлінеді.
Салықтарды аймақтық деңгейіне қарай және Қазақстан Республикасының
бюджет жүйесіне орай республикалық және жергілікті деп бөлеміз.
Бұл негізінен төрт фактор арқылы анықталады:
• cалықты кім бекітеді (орталық және жергілікті орган);
• аталған салықтар қай органға жатқызылады және салық салудың
шарттарын кім анықтайды;
• cалықтар бюджеттің қай түріне бекітілген (республикалық және
жергілікті), яғни мемлекеттік салықтар республикалық бюджетке,
жергілікті салықтар жергілікті бюджетке түседі;
• қай бюджеттің табысы болып саналады.
Қазақстан Республикасында салықтардың жалпы мемлекеттік және жергілікті
болып бөлінуі 1995 жылы 24 сәуірде Қазақстан Республикасы Президентінің
“Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Жарлығына
сәйкес жүзеге асырылды. Сол кезде 5 мемлекеттік және 6 жергілікті салықтар
болды.
Жалпы мемлекеттік салықтар:
1. Заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы.
2. Қосылған құнға салынатын салық.
3. Акциздер.
4. Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық.
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдері.
Жергілікті салықтар мен алымдар:
1. Жер салығы.
2. Заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық.
3. Көлік құралдарына салынатын салық.
4. Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды
тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым.
5. Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін алынатын алым.
6. Аукциондардан алынатын алым.
Салық базасының пайда болуы және салықты төлеу көзіне қарай салықтарды:
• активті салық;
• пассивті салық болып бөлінеді.
Активті салық салық төлеушінің ағымдағы шаруашылық және өндірістік
қызметтерінің нәтижесінде салық салынатын обьект, салық базасы және төлем
көзі анықталады.
Мысал ретінде корпорациялық табыс салығын алуға болады. Салық
төлеушілер өзінің өндірістік қызметі кезінде, белгілі бір өнім өндіреді,
жұмыс атқарады және қызмет көрсетеді. Өнімді (жұмыс, қызмет) өткізу арқылы
табыс салады. Одан әрі салық салынатын табыс анықталады. Алынған табыс
салық көзі болып саналады.
Активті салықтарға барлық жанама салықтар жатады.
Активті салық деп атауымыздың тағы бір себебі, бұл салық төлеушілердің
белсенді жұмыстарының нәтижесі болып табылады.
Пассивті салық кезінде салық обьектілері және салықтық іс-әрекет салық
төлеушілердің қызметтеріне және тәртібіне сәйкес емес, яғни салық
төлеушілердің белгілі бір қызметтерінің нәтижесінде алынған түсім, табыс,
пайдаға байланысты болмайды. Салықты төлеу көзі салық салудың ешқандай
обьектілеріне немесе салық базасына сәйкес келмейді. Салық төлеуші салықты
төлеу үшін ақшаны қайдан алады және қалай табады – мұнда мемлекеттің еш
жұмысы жоқ және қызықпайды да.
Ең бастысы салықты төлеу - салық төлеушінің негізгі міндеті болып
саналады.
Пассивті салықтардың обьектілеріне мыналарды жатқызуға болады:
• біріншіден, субьектінің кейбір жағдайларына салық салынады:
мәселен некеде болмауы, баладан бас тарту, бойдақ салығы, жеке
басқа немесе аз отбасылы азаматтарға салық салу;
• екіншіден, белгілі бір заттарға салық салу. Мұндай заттарға:
өндірістік ғимарат, үй, саяжай, құрылыс, экипаж, автокөлік,
жануарлар, көлік құралдары, сақал, үй қызметкерлері, құлдар,
жер учаскесі және тағы басқалар жатады.
12. Үлестірме және санды салықтар
Сонымен қатар салықтарды салық төлеушілердің арасында бөлуге байланысты
былайша бөлуге болады:
• үлестірме (репартиционды, контингенттеу);
• сандық (үлесті).
Үлестірме салықтың мөлшері ертедегі салық салудың кезінде кең көлемде
қолданылған. Мемлекет өзінің қажеттілігі үшін нақты шығындарды жүзеге
асырған. Мәселен, тұтқынға түскен патшаны сатып алу, қамалдар салу. Бұл
шығындардың сомасы салық төлеушілердің арасында бөлініп отырған
(таратылған) – адам басына белгілі бір сомадан белгіленген еді.
Ал санды салықтар нақты шығындарды жабудағы қажеттіліктер үшін емес,
керісінше, салық төлеушінің мүмкіндіктеріне қарай салық төлейді. Бұл
салықтар салық төлеушінің мүліктік жағдайын тікелей немесе жанама есепке
алады.
13. Тұрақты және біржолғы салықтар
Салықтар тұрақты (жүйелі, ағымды) және біржолғы болып бөлінеді.
Тұрақты салықтар дегеніміз салық төлеушілердің меншігіндегі мүліктеріне
немесе табыс табудағы қызметтеріне белгілі бір мерзім аралығында тұрақты
түрде салық салынып отырады.
1.2. Салық салу принциптері
Салыќ бюджетне тµленетін міндетті тµлем болып саналатын болса, ал салыќ
салу салыќтыњ т‰рлері бойынша енгізу, бекіту, есептеу жєне тµлеу
тєртібіндегі мемлекеттіњ жалпы ережелерін ќарастырады. Мемлекеттіњ тиімді
салыќ салу процесін ж‰зеге асыру ‰шін бірнеше принциптері бар:
Салыќтардыњ созылымдылыќ принципі – б±л принциптіњ мєні мынады, яѓни
мемлекет µзініњ к‰нделікті с±ранысына байланысты салыќ ставкасын кµтере
немесе тµмендете алады.
Салыќ салудыњ салыќ кодексімен басќару принципі былайша µрнектеледі,
яѓни салыќ тµлеу бойынша міндетті осы салыќтар салыќ кодексімен
ќарастырылѓан жаѓдайда ѓана пайда болады.
Салыќ салудыњ шындыќ принципі болып салыќ салудыњ экономикалыќ
принципі табылады. Салыќ салудыњ шындыќ принципі не сєйкес єрбір адам µз
табысына сай мемлекетті ќолдауѓа ќатысуы ќажет.
Салыќ салудыњ ‰немділік принципі не сєйкес салыќ жинау ењ тµменгі
шыѓындарда ж‰ргізілуі ќажет.
Ќазаќстан Республикасыныњ салыќ зањдарыныњ ережелері салыќ кодексінде
белгіленген салыќ салу принциптеріне ќайшы келмеуі тиіс.
Ќазаќстан Республикасыныњ салыќ зањдары салыќ салудыњ бірнеше
принциптеріне негізеледі, атап айтќанда:
• Бірінші, салыќ жєне бюджетне тµленетін басќа да міндетті
тµлемдерді тµлеудіњ міндеттілігі,
• Екінші, салыќ салудыњ айќындылыѓы
• ‰шінші, салыќ салудыњ єділдігі
• тµртінші, салыќ ж‰йесініњ бірт±тастылыѓы
• бесінші, салыќ зањдарыныњ жариялыѓы принципі
1.Салық салудың міндеттілігі принципі
Салық төлеушілер салық заңдарына сәйкес салық міндеттемелерін
толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті
болуы тиіс. Бұл әрбір Қазақстандық азаматтың негізі борышы, парызы болып
саналады.
2. Салық салудың айқындығы принципі
Қазақстан Республикасының салықтары және бюджетке төленетін
басқада міндетті төлемдері әрбір салық төлеуші үшін айқын болуы тиіс.
Салық салу айқындығы салық төлеушінің салық міндеттемелері
туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен
тәртібі салық заңдарында белгіленген.
3.Салық салудың әділдігі принципі
Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға бірдей және
міндетті болып табылады.
Кез-келген салық төлеуші үшін салық салу жүйесі әділетті түрде шешілуі
қажет.
Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.
4.Салық жүйесінің біртұтастығы принципі
Қазақстан Республикасының салық жүйесі Қазақстан Республикасының
бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты біртұтас болып
табылады.
5.Салық заңдарының жариялылығы принципі
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актілер
ресми басылымдарда міндетті түрде жариялануға тиіс.
Салықтарды ұтымды ұйымдастырудың классикалық принциптерін экономист
Адам Смит ұсынған еді.
Олар мыналар:
• салық әрбір төлеушінін табысына қарай салынуы тиіс;
• салықтың мөлшері мен төленетін мерзімі алдын-ала, әрі нақты
белгіленуі тиіс;
• әрбір салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және тиімді
әдіспен салынуға тиіс;
• өндіріп алынатын салықтың шығындары мейлінше аз болуға тиіс.
Нақтырақ айтатын болсақ:
• әділеттілік;
• анықтылық;
• қолайлылық;
• жалпылық.
Бұл тізім тағыда 3 принциппен толықтырылады:
• жеткілікті және жалпымалықты қамтамасыз етеді (салықтардың
мемлекеттің обьектілік қажетіне және мүмкіндігіне қарай
ұлғайтуға болса, азайтуға да болады);
• керекті көзін және салық салудың обьектілерін таңдау;
• салық салудың бір дүркінділігі.
Бұл принциптердің қолданылуы салық салудағы сорақылықтарды жойып, салық
салу жүйесін ретке келтірді.
Сондықтан Адам Смит: Салық – төлеушілер үшін құлдықтың емес,
бостандықтың белгісі - деп жазды.
Философ Ф.Аквинский философиялық тұрғыдан Ерік берілген тонау формасы
ретінде анықтады.
АҚШ-тың тәуелсіздік декларация авторларының бірі Франклин: Өмірде
салық пен өлімнен қашып құтыла алмайсың деп атап көрсетті.
АҚШ-та екі мейрам бар:
• туылған күні;
• салықты төлеген күні.
Мұндағы мақсат дамыған мемлекеттер үшін салық төлеу белгілі бір дәстүр
ретінде қалыптасқан.
Салықты уақытысында төлеу міндет болып саналады. Себебі уақытысында
төленбеген салықтың айыппұлы мен өсімпұлы өте жоғары болады. Осы дәстүр
біздің қазақ халқында қалыптасса. Біздің еліміздің азаматтары салық
төлеуде ешбір асықпайды-ау шіркін.
1.3.Қазақстан Республикасының салық жүйесі
Қазақстан Республикасы өз алдына егемендік алып, тәуелсіз мемлекет
болғасын, экономиканы дербес түрде басқарды. Мемлекеттік басқару жүйелеріне
көптеген өзгерістер жасалып, бірнеше заң жобалары қабылданды. Оларға
қаншама өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Дамыған мемлекеттер мен
көрші мемлекеттердің жүргізіп отырған саясаттарын сараптай отырып,
өзіміздің ұлттық менталитетке сай, қажетті жақтарын алып отырды.
Нарықты экономика мен мемлекеттiң салық саясатының негiзгi мақсаты -
бюджеттiң кіріс бөлiгiн қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету болып табылады.
Салық саясатының басты мақсаты - салық жүйесiн құру және оның тиiмді
қызмет етуiне мүмкiндiк беретiн салық механизмiн iске асыру.
Мемлекеттiң салық қызметi келесi бағыттардан тұрады:
• мемлекеттiң салық жүйесiнiң қалыптасуы;
• салық салу саласында мемлекет органдарының мiндетiн анықтау;
• арнайы салық органдарының жүйесiн қалыптастыру;
• салық заңын ұйымдастыру және оның сақталуына бақылауды жүзеге
асыру;
Салық жүйесі де өз алдына сала болып қалыптасуы үшін, біршама
қиындықтарды бастан кешіре отырып, көптеген өзгерістер мен толықтырулар
жасалынып, қазіргі кезде тұрақты жүйеге түсті.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі реформалаудың үш кезеңінен өтті.
Бірінші кезең
1991 жылғы 9 шілдедегі Қазақ КСР Президентінің ҚазКСР мемлекеттік
салық қызметін құру туралы Жарлығымен ҚазКСР-нің басты мемлекеттік салық
инспекциясы құрылды. 16 жалпы мемлекеттік және 27 жергілікті салық түрін
қарастыратын салық жөніндегі заң актілері пакеті қабылданды.
1991 жылғы қабылданған Қазақстан Республикасының Қазақстан
Республикасындағы салық жүйесі туралы Заңына сәйкес сол кездегі салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түрлеріне тоқталып өтейік.
І. Жалпы мемлекеттік салықтардың түрлері:
1. Қосылған құнға салынатын салық.
2. Пайдаға салынатын салық.
3. Акциздер.
4. Бағалы қағаздармен жасалатын операциялардан алынатын салық.
5. Экспорт пен импортқа салынатын салық.
6. Кеден тарифі және баж салығы.
7. Пайдалы қазбаларды геологиялық барлау және геологиялық іздестіру
жұмыстарына байланысты шығындарды өтеуге жұмсалатын алым.
8. Тіркелген (ренталық) төлемдер.
9. Транспорт құралдарына салынатын салық.
10. Автотранспорт құралдарын сатып алуға салынатын салық.
11. Автотранспорт құралдарының Қазақстан Республикасына келіп кіргені
үшін төленетін ақы.
12. Заңды ұйымдардың мүлкіне салынатын салық.
13. Қазақстан Республикасы азаматтарынан, шетел азаматтарынан және
азаматтығы жоқ адамдардан алынатын табыс салығы.
14. Мемлекеттік баж салығы.
15. Табиғат ресурстарына салынатын салық.
16. Колхозшылардың еңбегіне ақы төлеу қорына салынатын салық.
ІІ. Жалпыға бірдей міндетті жергілікті салықтар мен алымдар:
1. Жер салығы.
2. Жеке адамдардың мүлкіне салынатын салық.
3. Орман табысы.
4. Су үшін төленетін ақы.
5. Табысқа салынатын салық.
6. Кәсіпкерлік қызметті тіркеу үшін алынатын алым.
7. Кәсіпкерлік қызметтің субьектілері ретінде тіркелмеген
азаматтардан алынатын алым.
8. Заңды ұйымдарды мемлекеттік тіркеуден өткізгені үшін алынатын
алым.
9. Елтаңбалық алым.
10. Мұрагерлік және сыйға тарту тәртібімен ауысқан мүлікке салынатын
салық.
ІІІ. Жергілікті салықтар мен алымдар:
1. Курорттық аймақта өндірістік мақсаттағы обьектілер құрылысына
салынатын салық.
2. Курорттық алым.
3. Азаматтардан алынатын мақсатты алым.
4. Жарнамаға салынатын салық.
5. Автотранспорт құралдарын, есептеу техникасы және жеке
компьютерлерді қайта сатуға салынатын салық.
6. Автотранспортты аялдауға қойғаны үшін алынатын алым.
7. Жергілікті символиканы пайдалану құқығы үшін алым.
8. Ипподромдарда ат жарысына қатысқаны үшін алынатын алым.
9. Ат жарысындағы ұтысы үшін алынатын алым.
10. Ипподромдарда тотализатор ойынына қатысушы адамдардан алынатын
алым.
11. Тауар биржаларында және валютаны сату және сатып алу кезінде
жасалған мәмілелерден алынатын алым.
12. Аукциондық сатудан алынатын алым.
13. Кино-телетүсірімдер өткізу құқығы үшін алынатын алым.
14. Пәтер алуға берілген рұқсат қағаз (ордер) үшін алынатын алым.
15. Ит иелерінен алынатын алым.
16. Спиртті ішімдіктермен сауда-саттық жасау құқығы үшін алынатын
лицензиялық алым.
17. Жергілікті аукциондар өткізу және лотереялар ойнату құқығы үшін
алынатын лицензиялық алым.
Екінші кезең
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық
реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдады, онда еліміздің салық
жүйесі мен салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық стандарт салық салу
принциптеріне сәйкестендіру көзделген еді. Осыған орай 1995 жылы 24 сәуірде
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлығы шықты. Бұл өз қаржы жүйемізді құруға
ықпал етті. Ең бастысы, салық төлеу жүйесі ықшамдалып, салық саны 45-тен 11-
ге дейін қысқартылды. Оның ішінде бесеуі мемлекеттік, алтауы жергілікті
салықтар.
Жалпы мемлекеттік салықтар:
1. Заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы.
2. Қосылған құнға салынатын салық.
3. Акциздер.
4. Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық.
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдері.
Жергілікті салықтар мен алымдар:
1) Жер салығы.
2) Заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық.
3) Көлік құралдарына салынатын салық.
4) Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және
заңды тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым.
5) Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін алынатын
алым.
6) Аукциондардан алынатын алым.
Қазақстан Республикасы Президентінің бұл жарлығы Қазақстан
Республикасының 1999 жылы 16 шілдеде ғ440-1 заңына сәйкес заң мәртебесін
алды.
Осы кезде Қазақстан Республикасында салықтар, алымдар және басқа да
міндетті төлемдердің мынадай түрлері қолданылды:
1) заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
2) қосылған құнға салынатын салық;
3) акциздер;
4) бағалы қағаздар эмиссиясын тіркегені және мемлекеттік тіркеуге
жатпайтын акциялар эмиссиясының ұлттық бірыңғайландыру нөмірін
бергені үшін алынатын алымдар;
5) жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салықтары;
6) әлеуметтік салық;
7) автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы бойынша
жүргені үшін алынатын алымдар;
8) жер салығы;
9) заңды және жеке тұлғалардың мүліктеріне салынатын салық;
10) көлік құралдарына салынатын салық;
10-1) бірыңғай жер салығы;
11) кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды
тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым;
12) қызметтің жекеленген түрлерімен айналысу құқығын бергені үшін
алынатын лицензиялық алым;
13) аукциондық сатудан алынатын алым;
14) Қазақстан Республикасының базарларында тауарларды сату құқығын
бергені үшін алынатын алым;
15) Қазақстан Республикасының радиожиілік ресурстарын пайдаланғаны үшін
төленетін төлем;
16) заңды және жеке тұлғалардың Алматы қаласының рәміздерін өз фирмалық
атауларында, қызмет көрсету таңбаларында, тауар таңбаларында пайдаланғаны
үшін алынатын алым;
16-1) заңды (мемлекеттік кәсіпорындарды, мемлекеттік мекемелер мен
коммерциялық емес ұйымдарды қоспағанда) және жеке тұлғалардың “Қазақстан,”
“Республика”, “Ұлттық” деген сөздерді (түбір сөз, сондай-ақ олардың кез-
келген туынды сөзі түрінде) өздерінің фирмалық атауларында, қызмет көрсету
таңбаларында, тауар таңбаларында пайдаланғаны үшін алым;
17) жеке тұлғалардың ставкасы есептеу базасының 1 пайызынан жоғары
белгіленбейтін қолма-қол шетел валютасын сатып алғаны үшін алынатын алым.
Үшінші кезең
2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының жаңа Салық кодексі
қабылданып, 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа енгізілді.
Салық кодексі салықты және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi
төлемдердi белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртiбi жөніндегі билiк
қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық
міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейдi.
Қазақстан Республикасының салық заңдары Салық кодексінен, сондай-ақ
қабылдануы Салық кодексінде көзделген нормативтiк құқықтық актiлерден
тұрады.
Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес салықтың 9 түрі бар.
2005 жылы акциз салығына қосымша ретінде “экспортталатын шикі мұнайға, газ
конденсатына рента салығы” қосылды.
Салықтың түрлері:
1. Корпорациялық табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құн салығы.
4. Акциздер.
4.1.Экспортталатын шикі мұнайға, газ конденсатына рента салығы.
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнайы төлемдері.
6. Әлеуметтік салық.
7. Жер салығы.
8. Көлік салығы.
9. Мүлік салығы.
Алым дегеніміз белгілі бір қызмет түрін бастар алдында немесе осы
қызмет түріне құқық берер кезде төленетін міндетті төлем.
Алым - анықталған құқықтық мәртебенi бергенi үшiн төлем болып саналады.
Алым - белгiлi бiр қызметтi жүзеге асыру құқығын бергені үшiн алынған
төлем.
2002 жылы алымның 13 түрі болды. 2003 жылдан бастап “елтаңбалық алым
”алынып тасталды. 2005 жылы алымдарға өзгерістер енгізілді, яғни:
“жылжымалы мүлік кепілін мемлекеттік тіркегені үшін алым” және “кеменің
немесе жасалып жатқан кеменің ипотекасын мемлекеттік тіркеу үшін” және
туындылар мен сабақтас құқықтар объектiлерiне құқықтарды, туындылар мен
сабақтас құқықтар объектiлерiн пайдалануға лицензиялық шарттарды
мемлекеттiк тiркеу үшiн алымдары қосылды.
Алымдардың түрлері:
1. Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
2. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
3. Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған
мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жылжымалы мүлік кепілін мемлекеттік тіркегені үшін алым (2005 жылы 1
қаңтардан).
4. Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары
құрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
5. Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым.
6. Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Кеменінің немесе жасалып жатқан кеменің ипотекасын мемлекеттік тіркеу үшін
алым (2005 жылы 1 қаңтардан).
7. Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым.
8. Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым.
8-1. Туындылар мен сабақтас құқықтар объектiлерiне құқықтарды,
туындылар мен сабақтас құқықтар объектiлерiн пайдалануға лицензиялық
шарттарды мемлекеттiк тiркеу үшiн алым (2006 жылы 1 қаңтардан).
9. Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы
арқылы жүру алымы.
10. Аукциондардан алынатын алым.
11. Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін
лицензиялық алым.
12. Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына
радиожиілік спектрін пайдалануға рұқсат бергені үшін алым.
Төлемақы дегеніміз белгілі бір қызмет түрін пайдаланған кезде төленетін
міндетті төлем.
Төлемақы – мемлекет меншiгiндегi объектілердi пайдаланғаны үшiн төлем
болып саналады.
Төлемақының 9 түрі бар. 2005 жылы төлемақыға өзгеріс енгізілді.
Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақыға қосымша ретінде
“қалааралық және халықаралық телефон байланысын бергені үшін төлемақы”
төлейді.
Төлемақының түрлері:
1. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.
2. Жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін
төлемақы.
3. Қоршаған ортаны ластаған үшін төлемақы.
4. Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.
5. Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.
6. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін
төлемақы.
7. Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы.
Қалааралық және халықаралық телефон байланысын бергені үшін төлемақы (2005
жылы 1 қаңтардан).
8. Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
9. Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін төлемақы.
Мемлекеттік баж дегеніміз - уәкiлдiк берiлген мемлекеттiк органдардың
немесе лауазымды адамдардың заңдық мәнi бар iс-қимылдар жасағаны үшiн және
құжаттарды бергенi үшiн алынатын мiндеттi төлем.
Баж салығы - алып келiнген, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz