КӘСІПКЕРЛІКТІ ДАМЫТУДА ФРАНЧАЙЗИНГТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
1 . ТАРАУ КӘСІПКЕРЛІКТІ ДАМЫТУДА ФРАНЧАЙЗИНГТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
1.1 Кешенді кәсіпкерлік лицензия шартының даму тарихы...
1.2 Франчайзингтің түрлері және ұқсас институттардан айырмашылығы
1.3 Франчайзингтің қалыптасқан модельдерін салыстыру
1.4 Франчайзингтің артықшылықтары мен жетіспеушіліктері.
2 . ТАРАУ КЕШЕНДІ КӘСІПКЕРЛІК ЛИЦЕНЗИЯ ШАРТЫНЫҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ
2.1 Франчайзинг шартының құқықтық табиғаты
2.2 Франшиза.шарттың негізгі элементі ретінде.
2.3 Кешенді кәсіпкерлік лицензия шартының мазмұны ... .
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1.1 Кешенді кәсіпкерлік лицензия шартының даму тарихы...
1.2 Франчайзингтің түрлері және ұқсас институттардан айырмашылығы
1.3 Франчайзингтің қалыптасқан модельдерін салыстыру
1.4 Франчайзингтің артықшылықтары мен жетіспеушіліктері.
2 . ТАРАУ КЕШЕНДІ КӘСІПКЕРЛІК ЛИЦЕНЗИЯ ШАРТЫНЫҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ
2.1 Франчайзинг шартының құқықтық табиғаты
2.2 Франшиза.шарттың негізгі элементі ретінде.
2.3 Кешенді кәсіпкерлік лицензия шартының мазмұны ... .
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Қазақстан экономикасының қалыптасуы мен тұрақгануы шағын бизнесті дамытумен байланысты. Соңғы он жыддықта экономиканың бұл секторы қайта жандандырылды. Қазіргі уақытта ол барлық экономикалық жүйенің дамыуының және тұрақгылығының қажетті шарты ретінде қарастыралады. АҚШ-та 20 милион ұсақ фирма жүмыс істейді, ал Жапонияда -6,5миллион. Өнеркәсіптік дамыған мемлекеттердің қазіргі тәжірибесі шағын бизнесті тиімді дамытуды қалыптастырудың негізгі бағыты барлық мүмкін болатын байланыстарды құру. Оның ішінде шағын кәсіпорындар өзара қызмет ете отырып,өзара қолдау үшін қолайлы жағдайлар қалыптастырады.
Экономика министірлігінің бағалауы бойынша өзіміздің экономикамыздың өзін-өзі реттеу механизмінің қосылуы үшін шамамен 500-800 мың жеке фирма ,ал түрақгы прогресс үшін олардың саны Імлн-ға жетуі керек.
Қазақстақстанда кәсіпкерліктің кең ауқымды дамуы нарықгық қатынастарды тиімді қалыптастыруға, жаңа экономиканың әлеуметтік базасын кеңейту процесіне халықты белсенді тартуға мүмкіндік береді.
Бүгінгі таңда шағын бизнес капитал жинаудың маңызды функциясын атқарады, келешекте жаңа кәсіпорын пайда болуына жағдай жасайды. Шағын фирмалармен тұрақгы байланыс, түрақты нарықгық қатынас инфрақұрылымның қалыптасу процессі жүргізілуде. Шағын бизнестің ерекшелігі оның үнемі алға жылжуында; үнемі өсіп отыратын басқалармен қосылатын неғұрлым ірілерімен біріктірілетін, сатып алынатын және сатылатын жаңа фирмалар үздіксіз пайда болады.
Экономика министірлігінің бағалауы бойынша өзіміздің экономикамыздың өзін-өзі реттеу механизмінің қосылуы үшін шамамен 500-800 мың жеке фирма ,ал түрақгы прогресс үшін олардың саны Імлн-ға жетуі керек.
Қазақстақстанда кәсіпкерліктің кең ауқымды дамуы нарықгық қатынастарды тиімді қалыптастыруға, жаңа экономиканың әлеуметтік базасын кеңейту процесіне халықты белсенді тартуға мүмкіндік береді.
Бүгінгі таңда шағын бизнес капитал жинаудың маңызды функциясын атқарады, келешекте жаңа кәсіпорын пайда болуына жағдай жасайды. Шағын фирмалармен тұрақгы байланыс, түрақты нарықгық қатынас инфрақұрылымның қалыптасу процессі жүргізілуде. Шағын бизнестің ерекшелігі оның үнемі алға жылжуында; үнемі өсіп отыратын басқалармен қосылатын неғұрлым ірілерімен біріктірілетін, сатып алынатын және сатылатын жаңа фирмалар үздіксіз пайда болады.
1. Қ.Р. Конституциясы 1995.Алматы:Жеті-Жарғы, 1995.
2. К.РАзаматтық Кодексі.Алматы: Жеті-Жарғы,2000.
3." Авторлық құқық жіне сабақгас құқықгар туралы ҚР заңы".//Парламент жаршысы.Алматы, 1996.- 8-9.
4."Патент туралы заң"1992ж.24 маусым N11-12.
5."Тауар таңбалары, қызмет таңбалары және тауар шығарылған жердің атаулары туралы Қ.Р. Заңы"1993 ж.18 Қаңтар N1888.// ҚР Жоғарғы Кеңесінің Жаршысы.Алматы, 1993.-Ш.
Негізгі әдебиеттер:
3 Берл Г.Преимущества и недостатки франчайзинга.//Деловая жизнь.-1998.-16 декабря .-N51.
4 Бондаренко Ю.А.Франчайзинг и перспективы его развития.//Финансы .- 1994.-N12.
5 Гражданский Кодекс Ресублики Казахстан. Особенная часть:Комментарий.отв.ред.СулейменовМ.К.,Басин.Ю.Алматы:Жеті -Жарғы, 2000.
6 Довгань В Франчайзинг: путь к расширению бизнеса.-Тольятти.-199
7 Евдокимова В. Франшиза и договор . коммерческой концессии.//Хозяйство и право.-1997.-Ш2.
8 3ыкова,.Т. Русское бистро.Франчайзер диктует правило игры но не цены.//Лизинг ревю. N1-2.
9 Комментарий части второй Гражданского кодекса Р.Ф. М, 1996.
10 Кочетков .Г.Б. Франчайзинг: организация малого бизнеса .//США, Канада: экономика, политика и культура.-2000.- N 4.
11 Кочетков Г.Б. Социальная функция франчайзинга.//Человек и труд.-2000.- N2 Каралюнец Ф. Франчайзинг на каждом столе.//Бизнес: организация, стратегия, системы.-1998 N3-4.
12 Каримов А. Работа по лицензии -это франчайзинг //Малый Казахстана.- 1998.- 7 .
13 Комлев Ю.В., Ордабаева С.К. Франчайзинг большой шанс для малых предприятий .//Деловой мир Казахстана.- N 3.
14 Комментарии гражданскому кодексу РФ Москва, 1996. 2.15Лапицкая Л.,Чемоданова Е. Франчайзинговая модель организации бизнеса /Маркетинг.-2000.3.с.10.
15 Маркова В.Д. Франчайзинг.//ЭКО 1993.-К2.
16 Назханов Т.К. Франчайзинг //Юридическая газета .-2000.-23.
17 Новосельцев Оценка коммерческой концессии//Хозяйство и право.-2000.- N3.
18 Практикум по франчайзингу ддя предпринимателей. Под.ред.Силинга С.А.Москва ,1998.
19 Привлечение капитала .-Учебное пособие .-Гарнер Д.,Оуэн.Р.-М: Джон Уаилли енд Сандз,1995.
20 Рахимбекова Ж.Франчайзинг в Казахстане.//Малый бизнес Казахстана. -N16.
21 РыковаИ.В.Франчайзинг в деятельности отечественных производителей. //Маркетинг в России и за рубежом .-2001.-Ш.-с81-88
22 Рыбина М.Н.Организационно-экономические условия формирования конкурентоспособного малого
23 предпринимательства.//Менеджмент .-1999.-^4.-с 45-61.
24 Сергеев А.П.Толстой Ю.К.Гражданское право, Учебник часть вторая. МІПроспект, 1999. -с784.
25 Силинг С.А. Введение во франчайзинг.-Санкт-Петербург,1992.-с!34.
26 Сирополис М.К. Управление малым бизнесом.- М:1997
27 Сихимбаева Е.Инвестиционные возможности франчайзинга как формы организации бизнеса //Предпринимательство и право .-2000 .-N10.- с.8-9.
28 Современный бизнес. Дэвид Дж.Ричмэн.Малый бизнес,новые фирмы Франшизы. Учебник в 2 т.томІ.-Москва: Республика ,1998 с!28.
29 Ташенова С.Нематериальные активы во внешнеэкономической деятельности//Внешнеэкономическая деятельность в Казахстане.-2000 N22.-
30 Ташенова С.Торговля услугами и посредничество во
31 внешнеэкономической деятельности//Внешнеэкономическая
32 деятельность.-1999.-№-6.-с.ЗО-31
33 Тихомиров М.Ю. Бизнес в России.Универсальный юридический справочник предпринимателя Москва,І996.
34 Умбетов А.Кредитование малого бизнеса и банки //Аль-Пари .-1999 Ш.-С.27-33
35 Шаикова С.Франчайзинг: преимущества и недостатки //Юридическая газета.-1998 21 октября.
36 ШаиковаС. Становление отношение сторон по франчайзинговому договору в малом и среднем бизнесе в Казахстане .-//Фемида.-1998 Ш1.-с80-81.
37 Шаикова С. Возможность возникновения кллизии по договору франчайзинга // Внешнеэкономическая деятельность в Казахстане 1999.-№10.
38 Шастико А. Е. Коммерческая концессия: теория и практика рыночных отношений //США, Канада: экономика, политика, идеология.-1998.-№12.-с 60-70
39 Шулус А. Быченко Е. Франчайзинговые формы предпринимательства.//Российский экономический журнал . -1998.-№1
40 Экономика предприятия. Учебник.под.ред.Горфинкеля В.Я., Швандера В.А. Москва: Юнити,1998.
41 Шаикова. Франчайзинг -расширение горизонтов ведения бизнеса в Казахстане.//ВЭД в Казахстане.-1997.-№1.-с.28//
42 С. Рыбак. Добрая неволя. Итоги. -1998.-ғ1.-с.52
43 Привлечение капитала.-Учебное пособие. ГарнерД., Оуэн. Р.-М:Джон Уали энд Сандз, 1995., - Экономика предприятля.Учебник под ред Горфинкеля В.Л.6 Швандера В.А.-М:Юнити.-1998 г.
44 Ташенова С.Торговля услугами и торговля во внешне экономической деятельности.//ВЭД в Казахстане.-1999.-ғ5-6.с.30-31.
ҚР Азаматтық кодексінің 339-347 бабтары
ҚР азаматтық кодексінің 540-564 баптары
ҚР Азаматтық кодексі 673-680 баптар
ҚР Заңы "Авторлық және сабақтас құқықтар туралы"
Галперин Л.В. Полежаева С.П. Основное о лицензионном договоре. ЭКО.-1998.-ғ9.-с117-122.
Қ.Р. Азаматтық Кодексі .Алматы: Баспа
Лапицкая Л. Чемоданова Е. Франчайзинговая модель организац. бизнеса.//Маркетинг.-2000.-ҒЗСЮ5-П4.
Шахова М.С. как финансировать малый бизнес.//Финансы .-1994.-ғ8.-с.25-27.
Ричмэн Д.Д.Современый бизнес.-Москва,1995.-с25.
Силинг С.А. Практикум по франчайзингу для предпринимателей .Москва.- 1998
2"Патент туралы заң " 1992 24 маусым //ҚР Жоғары Кеңес Жаршысы Алматы, 1992.N 11-12
Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердің атаулары туралы ҚР заңы.1998 18 қаңтарК 1888.//ҚР Жоғарғы Кеңесінің Жаршысы'Алматы,1993 N 7.
Татьяна Зыкова : "Русское бистро франчазер диктует правило игры но не цены" //Лизинг ревю.-1998.- N 1-2.-С.8
2. К.РАзаматтық Кодексі.Алматы: Жеті-Жарғы,2000.
3." Авторлық құқық жіне сабақгас құқықгар туралы ҚР заңы".//Парламент жаршысы.Алматы, 1996.- 8-9.
4."Патент туралы заң"1992ж.24 маусым N11-12.
5."Тауар таңбалары, қызмет таңбалары және тауар шығарылған жердің атаулары туралы Қ.Р. Заңы"1993 ж.18 Қаңтар N1888.// ҚР Жоғарғы Кеңесінің Жаршысы.Алматы, 1993.-Ш.
Негізгі әдебиеттер:
3 Берл Г.Преимущества и недостатки франчайзинга.//Деловая жизнь.-1998.-16 декабря .-N51.
4 Бондаренко Ю.А.Франчайзинг и перспективы его развития.//Финансы .- 1994.-N12.
5 Гражданский Кодекс Ресублики Казахстан. Особенная часть:Комментарий.отв.ред.СулейменовМ.К.,Басин.Ю.Алматы:Жеті -Жарғы, 2000.
6 Довгань В Франчайзинг: путь к расширению бизнеса.-Тольятти.-199
7 Евдокимова В. Франшиза и договор . коммерческой концессии.//Хозяйство и право.-1997.-Ш2.
8 3ыкова,.Т. Русское бистро.Франчайзер диктует правило игры но не цены.//Лизинг ревю. N1-2.
9 Комментарий части второй Гражданского кодекса Р.Ф. М, 1996.
10 Кочетков .Г.Б. Франчайзинг: организация малого бизнеса .//США, Канада: экономика, политика и культура.-2000.- N 4.
11 Кочетков Г.Б. Социальная функция франчайзинга.//Человек и труд.-2000.- N2 Каралюнец Ф. Франчайзинг на каждом столе.//Бизнес: организация, стратегия, системы.-1998 N3-4.
12 Каримов А. Работа по лицензии -это франчайзинг //Малый Казахстана.- 1998.- 7 .
13 Комлев Ю.В., Ордабаева С.К. Франчайзинг большой шанс для малых предприятий .//Деловой мир Казахстана.- N 3.
14 Комментарии гражданскому кодексу РФ Москва, 1996. 2.15Лапицкая Л.,Чемоданова Е. Франчайзинговая модель организации бизнеса /Маркетинг.-2000.3.с.10.
15 Маркова В.Д. Франчайзинг.//ЭКО 1993.-К2.
16 Назханов Т.К. Франчайзинг //Юридическая газета .-2000.-23.
17 Новосельцев Оценка коммерческой концессии//Хозяйство и право.-2000.- N3.
18 Практикум по франчайзингу ддя предпринимателей. Под.ред.Силинга С.А.Москва ,1998.
19 Привлечение капитала .-Учебное пособие .-Гарнер Д.,Оуэн.Р.-М: Джон Уаилли енд Сандз,1995.
20 Рахимбекова Ж.Франчайзинг в Казахстане.//Малый бизнес Казахстана. -N16.
21 РыковаИ.В.Франчайзинг в деятельности отечественных производителей. //Маркетинг в России и за рубежом .-2001.-Ш.-с81-88
22 Рыбина М.Н.Организационно-экономические условия формирования конкурентоспособного малого
23 предпринимательства.//Менеджмент .-1999.-^4.-с 45-61.
24 Сергеев А.П.Толстой Ю.К.Гражданское право, Учебник часть вторая. МІПроспект, 1999. -с784.
25 Силинг С.А. Введение во франчайзинг.-Санкт-Петербург,1992.-с!34.
26 Сирополис М.К. Управление малым бизнесом.- М:1997
27 Сихимбаева Е.Инвестиционные возможности франчайзинга как формы организации бизнеса //Предпринимательство и право .-2000 .-N10.- с.8-9.
28 Современный бизнес. Дэвид Дж.Ричмэн.Малый бизнес,новые фирмы Франшизы. Учебник в 2 т.томІ.-Москва: Республика ,1998 с!28.
29 Ташенова С.Нематериальные активы во внешнеэкономической деятельности//Внешнеэкономическая деятельность в Казахстане.-2000 N22.-
30 Ташенова С.Торговля услугами и посредничество во
31 внешнеэкономической деятельности//Внешнеэкономическая
32 деятельность.-1999.-№-6.-с.ЗО-31
33 Тихомиров М.Ю. Бизнес в России.Универсальный юридический справочник предпринимателя Москва,І996.
34 Умбетов А.Кредитование малого бизнеса и банки //Аль-Пари .-1999 Ш.-С.27-33
35 Шаикова С.Франчайзинг: преимущества и недостатки //Юридическая газета.-1998 21 октября.
36 ШаиковаС. Становление отношение сторон по франчайзинговому договору в малом и среднем бизнесе в Казахстане .-//Фемида.-1998 Ш1.-с80-81.
37 Шаикова С. Возможность возникновения кллизии по договору франчайзинга // Внешнеэкономическая деятельность в Казахстане 1999.-№10.
38 Шастико А. Е. Коммерческая концессия: теория и практика рыночных отношений //США, Канада: экономика, политика, идеология.-1998.-№12.-с 60-70
39 Шулус А. Быченко Е. Франчайзинговые формы предпринимательства.//Российский экономический журнал . -1998.-№1
40 Экономика предприятия. Учебник.под.ред.Горфинкеля В.Я., Швандера В.А. Москва: Юнити,1998.
41 Шаикова. Франчайзинг -расширение горизонтов ведения бизнеса в Казахстане.//ВЭД в Казахстане.-1997.-№1.-с.28//
42 С. Рыбак. Добрая неволя. Итоги. -1998.-ғ1.-с.52
43 Привлечение капитала.-Учебное пособие. ГарнерД., Оуэн. Р.-М:Джон Уали энд Сандз, 1995., - Экономика предприятля.Учебник под ред Горфинкеля В.Л.6 Швандера В.А.-М:Юнити.-1998 г.
44 Ташенова С.Торговля услугами и торговля во внешне экономической деятельности.//ВЭД в Казахстане.-1999.-ғ5-6.с.30-31.
ҚР Азаматтық кодексінің 339-347 бабтары
ҚР азаматтық кодексінің 540-564 баптары
ҚР Азаматтық кодексі 673-680 баптар
ҚР Заңы "Авторлық және сабақтас құқықтар туралы"
Галперин Л.В. Полежаева С.П. Основное о лицензионном договоре. ЭКО.-1998.-ғ9.-с117-122.
Қ.Р. Азаматтық Кодексі .Алматы: Баспа
Лапицкая Л. Чемоданова Е. Франчайзинговая модель организац. бизнеса.//Маркетинг.-2000.-ҒЗСЮ5-П4.
Шахова М.С. как финансировать малый бизнес.//Финансы .-1994.-ғ8.-с.25-27.
Ричмэн Д.Д.Современый бизнес.-Москва,1995.-с25.
Силинг С.А. Практикум по франчайзингу для предпринимателей .Москва.- 1998
2"Патент туралы заң " 1992 24 маусым //ҚР Жоғары Кеңес Жаршысы Алматы, 1992.N 11-12
Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердің атаулары туралы ҚР заңы.1998 18 қаңтарК 1888.//ҚР Жоғарғы Кеңесінің Жаршысы'Алматы,1993 N 7.
Татьяна Зыкова : "Русское бистро франчазер диктует правило игры но не цены" //Лизинг ревю.-1998.- N 1-2.-С.8
М А 3 М Ұ Н Ы
1 - ТАРАУ КӘСІПКЕРЛІКТІ ДАМЫТУДА ФРАНЧАЙЗИНГТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
1.1 Кешенді кәсіпкерлік лицензия шартының даму
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . .
1.2 Франчайзингтің түрлері және ұқсас институттардан айырмашылығы
1.3 Франчайзингтің қалыптасқан модельдерін салыстыру.
... ... ... ... ... ... .
1.4 Франчайзингтің артықшылықтары мен жетіспеушіліктері. .. 37-
46
2 - ТАРАУ КЕШЕНДІ КӘСІПКЕРЛІК ЛИЦЕНЗИЯ ШАРТЫНЫҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ
2.1 Франчайзинг шартының құқықтық табиғаты
2.2 Франшиза-шарттың негізгі элементі ретінде. ... ... ... ... ...57
2.3 Кешенді кәсіпкерлік лицензия шартының мазмұны ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .. 69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ..71
КІРІСПЕ
Қазақстан экономикасының қалыптасуы мен тұрақгануы шағын бизнесті дамытумен
байланысты. Соңғы он жыддықта экономиканың бұл секторы қайта жандандырылды.
Қазіргі уақытта ол барлық экономикалық жүйенің дамыуының және
тұрақгылығының қажетті шарты ретінде қарастыралады. АҚШ-та 20 милион ұсақ
фирма жүмыс істейді, ал Жапонияда -6,5миллион. Өнеркәсіптік дамыған
мемлекеттердің қазіргі тәжірибесі шағын бизнесті тиімді дамытуды
қалыптастырудың негізгі бағыты барлық мүмкін болатын байланыстарды құру.
Оның ішінде шағын кәсіпорындар өзара қызмет ете отырып,өзара қолдау үшін
қолайлы жағдайлар қалыптастырады.
Экономика министірлігінің бағалауы бойынша өзіміздің экономикамыздың өзін-
өзі реттеу механизмінің қосылуы үшін шамамен 500-800 мың жеке фирма ,ал
түрақгы прогресс үшін олардың саны Імлн-ға жетуі керек.
Қазақстақстанда кәсіпкерліктің кең ауқымды дамуы нарықгық қатынастарды
тиімді қалыптастыруға, жаңа экономиканың әлеуметтік базасын кеңейту
процесіне халықты белсенді тартуға мүмкіндік береді.
Бүгінгі таңда шағын бизнес капитал жинаудың маңызды функциясын атқарады,
келешекте жаңа кәсіпорын пайда болуына жағдай жасайды. Шағын фирмалармен
тұрақгы байланыс, түрақты нарықгық қатынас инфрақұрылымның қалыптасу
процессі жүргізілуде. Шағын бизнестің ерекшелігі оның үнемі алға жылжуында;
үнемі өсіп отыратын басқалармен қосылатын неғұрлым ірілерімен
біріктірілетін, сатып алынатын және сатылатын жаңа фирмалар үздіксіз пайда
болады.
Компаниялардың тиімді өсуі үшін ең алдымен капиталдың тұрақгы көздері
қажет, дамыған жоддамалық қатынастары, іскерлік қызмет нарығынан тұратын
инфрақұрылымның да маңызы бар. Қазақстан шағын бизнесі бүгін өте ауыр
жағдайда-отандық кәсіпкерлікгің инфрақұрылымы енді ғана қалыптастырылуда.
Оны құруды жеделдету қажет және мүмкін бір жолы - франчайзингті кеңінен
тарату.
Ұйымдастыру мен басқарудың бұл әдісіне тән сипаты әр бір франшизалық
байланысы өзінің ішкі инфрақұрылымын құруы қажет. Франшизалық жүйенің
дамуын ынталандыра отырып және бақылай отырып, мемлекет жалпы экономикалық
инфрақұрылымды қалыптастыруды жылдамдата алады. Франчайзинг шағын
кәсіпкерлер арасында қатынастардың жүйесін қүруға мүмкәіндік бере отырып ,
сыртқы контрагенттер атасындағы қатынастарды реттеуге мүмкіңдік береді.
Қазіргі экономиканың маңызды мәселесі-халықгың елеулі ақша қаражатының
қайтарьшып тасталуы, яғни олар банктерге сенбей өз жинақгарын валюта
түрінде сақгайды.
Франшизалық жүйенің кең таралуы осы қаражатты швғын және кішігірім
кәсіпорындарға инвестициялау үшін пайдалану негізіңде халықгың экономикалық
белсенділігін көтеруге мүмкіндік береді.
1 - ТАРАУ КӘСІПКЕРЛІКТІ ДАМЫТУДА ФРАНЧАЙЗИНГТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
1.1 Кешенді кәсіпкерлік лицензия франчайзинг шартының даму тарихы
Қазіргі таңда өз бизнесін бастағысы келмейтін адам өте аз десекте болады.
Әрине ол үшін бастапқы капитал қажет. Бірқатар банктер шағын және орта
кәсіпкерлікті несиелендіру бағдарламаларын ұсынуда, бірақ мәселе басқада
өткен он жылдықта қазақстандық кәсіпкерлердің талапкерлігі саудада көрінді.
Үй бизнесін ұйымдастыру мен жүргізудің басқа технологиясы оған онша танымал
емес. Әсіресе бұл өзін жұмыспен қамту мәселесіне қатысты.
Ұсақ және орта бизнесті дамыту жаңа тікелей инвеститцияларды таратады,
жұмыс орыңдарының санын көбйтуге және еңбек нарығындағы шиеленісті жоюға
мүмкіндік береді.
Франчайзинг бірлесіп енгізудің тиімді нысаны ретінде франчайзингтік
қатынастың екі қатысушысына да тиімді. Ұсак және жеке кәсіпкерлер үшін
табыстылық пен жеке кепілі бола алады. Франчайзер тарапынан үнемі қолдау
мен бақылау келеріне бизнесті басқарудың тиімді әдістерін үйренуге, өзінің
кәсіпқойлығын жоғарьшатуға мүмкіндік береді. Қазақстанда франчайзинг
қағидасы бойынша Фуд мастер, Сэт, Бруд мастер, Окан интерконтиненталь
әрекет етеді.
Әлемдік тәжірибеде франчайзинг XIX ғасыр аяғы ХХғасы басында қолданыла
бастады. Ол сатып өткізу нарығын кеңейту мен басқа фирмалардың маркетинг
байланысы мен бәсекелестік сақтау үшін пайдаланылады. Алғашында біздің
ғасырымыздың бірінші жартысында франчайзинг қатынастары келесі схема
бойынша дамыды: ірі корпорациялар кішігірім кәсіпорындармен жеке диллерлер
әлеуметті тұтынушьшарды қосымша іздеу үшін, алгашқыларға өз өнімін сату
құқығын бере отырып тартты, ол бөлшек сауда көлемін ұлғайтты.
Ең алғаш рет франчайзинг АҚІП-та қалыптасты деп айтуға болады. Автодилерлер
тарихы 1911 жылдан басталғандығын көрсетеді, ал мұнай өндеуші компаниялар
20-30-шы жылдары өз фирмаларының жанармай бекеттерін (бензоколонкаларын)
ұйымдастыруды ойластырады. Егер бұрын мүнай компанияларында өзінің сауда
нүктелері болатын болса, кейіннен франчайзинг жүйесі бойынша сатуға
лицензиясы бар жабдықгау бекеттері (заправкалар) арқьшы бензин сатыла
бастады. АҚІП-та франчайзинг дүниежүзілік соғыстан соң кеңінен қолданьша
бастады. Нарықта белгілі компаниялардың, франчайзасын сатып ала бастаған
бұрынғы әскери қызметкерлер пайда болды және олар өз кәсіпорындарын аша
бастады. 50-60 жылдары қазіргі 10 ірі франчайзер фирманың тоғызы 1954
жылдан соң бизнеске кіреді. Мәселен, "Дженерал моторс", "Форд Моторс"
сияқгы автомобиль фирмаларын сонымен қатар "Мақдональдс", "Бургер кинг",
"Данкин донатс", "Сабвэй", "Такобел", "Хардис", "Кентуккин фрайд чикен"
сияқты ресторандар. Қазіргі кезде ең ірісі "Мақдональдс" сеті, ол 111
мемлекетте орналасқан 23 мың рестораннан тұрады.
Дәл осы франчайзингтік мәмілелер кіші бизнесте жүмысшылар мен қызметкерлер
үшін табыстың көзі болады. Осылайша франчайзинг тұтынушыға қызмет көрсету
немесе өнім жеткізу әдісі, бизснесті дамыту мен материалды және қаржы
көздерін кооперациялау және әр алуан кәсшорындардың күші непзшде ол нарықгы
жаулап алу ретінде анықгалуы мүмкін. Сонымен қатар өндіруші немесе сонда
белгісімен қорғалған өнім не қызметтің бірден-бір таратушысы өндірістік
және қызмет көрсету технологиясын сақгай отырып, олармен төлемге (роялти)
айырбас негізінде тәуелсіз кәсіпкерлерге (бөлшектеп сатушьшар) өз өнімі не
қызметін сол аумақга таратуға эксклюзивті құқықгар беретін келісім ретінде
қарастырылады.[?] Сол кезеңце корпорациялау байланыстарының қарастырып
отырған жүйесі, тамақ өнеркәсібі және жедел қызмет көрсету
кәсіпорындарының, қолайлы дүкендердің жүйесінің дамуының жоғарғы деңгейін
қамтамасыз ете отырп бөлшек сауданың жаңа салаларына тарады. Дәл осы АКДІ
мемлекетінде 1970 жылы франчайзинг негізінде жұмыс істейтін кәсіпорындардың
сату көлемі 1 000 млрд.доллар астам болды, ол мемлекеттегі бөлшектеп
сатудың жалпы сомасынан 25% асты. 1975ж. франчайзинг көлемі 2 есе ұлғайды
ал 1990 ж. 716 млрд.доллар. жетті. Қазіргі таңда франчайзинг жүйесінде 500
астам кәсіпорын қызмет етеді.1 Ал франчайзинг аясында бөлшекті саудының
жыдцық көлемі сауданың жалпы көлемінің 40% құрайды және Ітрлн. доллар.
бағаланады. АҚШ Еңбек Министрлігінің бағалауы бойынша франчайзингтік
кәсіпорындардың тауар мен қызмет көрсету; жьш сайын 10% өсіп отыр.
Франчайзинг АҚШ-тың үлттық өнімінің 13% береді. Бүл автомобильдер сатудан
үш есе көп.
Консалтинг компаниясының басшысы Майкл Эймстың айтуы бойынша америка
компанияларының үш мындайы франчайзинг қағидасын пайдаланады және оның 10-
12% өз қызметін шетелдерге таратады. Жалпы алғанда мұндай жүйе, Европа
елдерінде де қалыптасқан. Германияда 530 франчайзинг кәсіпорындарынан 22
мың кәсіпорын қызмет етеді, ал Данияда ең аз 98.
Франчайзинг кәсіпкерлік тәуекелді төмендетуге, өткізу нарығын қамтамасыз
етеуге және т.б. мүмкіндік беретін бизнесті ұйымдастырудың әдісі ретінде
ерекше қолайлы, кіші 'және жекедара кәсіпкерлікті қодданудың тиімді нысаны
ретінде қарастырылуы мүмкін.
Сонымен қатар, сатушы сатып алушы-бастаушы кәсіпкер пайдасына оның банк
несиесін алуға кепілі болуы мүмкін. Қазақстанда бастаушы кәсіпкер бизнесті
дамытуға банк кредитін үлкен қиындықпен ала алады. Сонымен бірге, егер
франчайзер мүдделі жақ болып несие алуда кепіл ретінде немесе қаржьшық
лизинг операциясын жүзеге асырушы ретінде көрінетін болса, банктер
франчайзимен неғұрлым белсенді қарым-қатынас жасайды.
Жалпы қаржьшандыру мәселесі қатысушылардың несие қабілеттілігі мен оның
түріне байланысты шешіледі. Оператор (франчайзи) франчайзерден сатып
алынған негізгі қорларға толық капитал салуы мүмкін. Алайда, операторда өз
қаражаты жетіспейді сондықган негізгі қорлар жалға берілуі мүмкін. Бұдан
басқа франчайзер жеңілдік жағдайында операторды несиелендіруі мүмкін.
Шағын бизнес арнайы мемлекеттік не комерциялық ұйымдармен қоддау тапқан
дамыған мемлекеттерде франчайзингті
қаржыландыру мәселесі талапсыз қалмайды. Мысалы, францияда төлемді үш жыл
кейінге қалдырып өтеу мүмкіндігімен франчайзинг қатысушылары операторларға
8-15 жыл мерзімге несие бөлетін арнайы несие-қаржьшық мекеме береді. Әрине,
Қазақстанда шағын кәсіпорындар мұндай жеңілдіктермен қолдануға ие
емес,сондай-ақ франчайзермен берілетін негізгі қорларды төлеу мүмкіндігі
жоқ. Әдетте франчайзингті қаржыландыру оператор үлесі капитал көлемі
пайдалылық мөлшерінің деңгейіне байланасты 30-40% құрайды[?].
Соңғы кезде франчайзинг туралы әдебиеттерде көп және кеңінен айтылуда.
Франчайзинг-ірі және кіші кәсіпкерлікгің өзара тиімді әріптестік қатынастар
жүйесі ретінде Л.Лапитцкая, С.Шайкова, Горфинкель және т.б. қарастырады.
Франчайзинг көптеген қазақстандық кәсіпкерлері үшін онша таныс емес
болғанымен оның элементтерінің қызметінің әр-алуан аясында кеңінен таралуын
көреміз және ол ең алдымен сауда белгілерін таратуда көрінеді.
Ол жалдау, сатып алу-сату, мердігерлік шарттары, өкілді элементтерін
біріктіреді деп те айтуға болады, сонымен бірге әрекет заңды түлға
мәртебесіне арасыңдағы жеке дара шарттық қатынас нысаны болып қалады.
1.2 Франчайзинг түрлері және ұқсас институттардан айырмашылығы
Қазіргі франчайзинг негізі екі нысанда кездеседі: азық-түлік сауда
франчайзингі және бизнес франчайзинг.
Азық-түлік сауда франчайзингі тауар өндірушілердің өз өнімін нарықга
жылжыту үшін қолданылады. Мысал ретінде алкогольсіз сусындар, автокөлік,
бензин, шина, автобөліпектер және де басқа тұтынушы тауарларды келтіруге
болады. Бұның мәнісі франчайзинг фирма тауарлары мен қызметтің бір түріне
және сатудың жалпы көлемінен белгілі үлес алуға ғана мамандандырылған.
Көптеген франшизалар - сауда өнімдік болғанмен де бизнес -франшизалардың да
таралуының өсуі көрінеді. Осы екінші түрде компания тауар белгісі,
технологиялық процесс, өнім және бизнес жүргізу жүрісінен тұратын пакетті
құрады, сосын белгілі уақыт кезеңінде пайдалануға құқықгық-лицензияны
береді.
Бұл шарттық қатынастарды неғұрлым күрделі деп айтуға болады. Үсақ фирма
франчайзи франчайзердің сауда белгісі астында жұмыс істеп қана қоймайды, ал
сонымен қатар, онымен бірге бірдей технологиялық үрдіс, сапа, персонадды
үйрету, сату жоспарын орындау, жедел есеп беру талаптарын орындай отырып
ірі корпорацияның толық цикіліне енеді.
Кейбір міндеттемелерге ұсақ фирма да ие болады. Ол франчайзер компаниясына
жергілікті жағдайларды ескере отырып маркетинг және менеджмент аясында
қызмет көрсетуге, өз капиталының бөлігін сол
компанияға инвестициялауға іскерлік
байланыстарды тек франчайзермен және оның нүсқауымен жүргізуге
міндеттенеді[?].
Кешенді кәсіпкерлік лицензия шарты әр алуан аяда және өндірістің әр түрлі
саласында қолданьшуы мүмкін. Осыған байланысты франчайзингтік құрылымның
бірнеше түрі мен типтері қарастырылады. Франчайзинг қатынастарының негізгі
типтері ретінде тауар, өндірістік, іскерлік, конверсиялық1, корпоративті
субфранчайзинг, комбинациялық франчайзингті атауға болады. Шетел тәжірибесі
көрсеткендей, франчайзинг қызмет көрсету аясында сауда, қонақ үйлік
шаруашылық, туризм, іскерлік қызмет аясында кеңінен таралғандығын және ең
аз дәрежеде өнеркәсіпте дамыған.
Корпоративті типтегі франчайзинг, франчайзинг туралы арнайы заңдары жоқ
мемлекеттерге тән. Бұл жағдайда франчайзер кәсіпорын жарғылық қорының не
акциялар үлесінің иесі болады. Франчайзер франчайзи сияқгы кәсіпорыіщы
басқаруда белсенді позиция ұстануға мәжбүрлі. Сондықган, құрал-жабдық
жеткізу ақысы франчайзер мойнында болуы мүмкін. Бизнестің аумағын кеңейту
мәселелері ортақ шешіледі. Франчайзерде сенімді басқарушыны тағайындау
құқығы болады; тауар белгісін қорғауды тексеру неғұрлым жеңіл процедуралық
сипатқа ие болады. Себебі, франчайзер кәсіпорын істерін басқаруды тәкелей
қатысады; коммерциялық тәуекедді сақгандыру туралы шарт тараптармен ортақ
жасалады.
Комбинациялық франшизалар субфранчайзердід, франшшше территорияны игеруге
эксклюзивті құқтардың беруін қарастырады.
Соңғы жағдайда франчайзи бас лицензияны ұстаушы ретінде көрінуі мүмкін.
Мысалы, франчайзерден тауарларды сату бойынша
дистрибьютор. Бас лицензия франшиза ұстаушыға
франшизаны кең географиялық шекте пайдалануға құқық береді. Мысалы, бірнеше
әкімшілік-аумақгық бірліктерде аймақтарда, облыстарда. Сонымен қатар
франчайзи субфранчайзи ретінде көрінеді. Сондықган франчайзер -
субфранчайзер - бірнеше франчайзи схемасында бас лицензия ұстаушысы
ретіндегі субфранчайзи франчайзигтік шынжырды дамыту құқығы және
франчайзилердің аналық компания пайдасына төлейтін төлемдерден сыйақы алу
құқығы болады. Субфранчайзиге франчайзи иесінің бизнесті жүргізудің жалпы
саласын қолдау бойынша жауапкершілік жұктеледі. Б^л жағдайда франчайзи
пайдасына фьючерлік сыйақының болуы орын алады.
Франчайзинг кұрылымдарының негізгі түрлері жеке дара және аймақтық
франчайзинг.
Жеке дара франчайзингте лицензия бизнестің қандай да бір түріне сатылады,
ал аймақгықга екі: үш деңгейлі құрылымдар құрылады. Олар белгілі аймақта
әрекет етеді және бірыңғай бас кәсіпорындары болады.
Аймақтық, франчайзинг таңдай отырып, франчайзер өзінің қызметімен облыс,
т.б. болуы мүмкін қандай да бір географиялық ауданды қамтуға тырысады.
Әрине онда сондай көп ұжым, болмауынан ол басты франчайзиге сүйенеді. Өз
кезегінде басты франчайзиде тек жаңа франчайзилерді тарту құқығы ғана болып
қоймай онда бастапқы оқып-үйрету, т.б. франчайзердің жасайтын қызметтерге
де құқығы болады. Басты франчайзи алайда жарнамалық қорға жарна мен төлем
бөлуге енгізілген. Ол франчайзинг беретін барлық кұңцылықгарды пайдаланады,
ол үшін ол да лицензиялық жарна сондай-ақ жарнамаға да жарна төлейді.
Басты франчайзи мен франчайзер арасындағы шарт тараптардан не күтілетінін
және қандай кезенде франчайзинг осы спецификалық рольді орындайтындығын
бекітеді. Франчайзерге бастапқы нарықгың айрықша аумағында қызметі үшін
жарналар төлемін, бастапқы франчайзи франчайзердан келешекте роялти алады.
Оның көлемі осы франчайзингтік жүйеге тартқан жаңа франчайзилерді сату
жалпы көлемде. Басқа әдістеріне қарағанда бұл әдіс барлық тараптар үшін
пайдалы. Себебі, франчайзи таңдап алынған тұлға және ол ынтымақтастық
барлық уақытында қолдау алуы керек.
Франчайзиге алдын-ала анықталған уақыт мерзіміне географиялық аймақ
беріледі.Оның ішінде франчайзи кәсіпорындар сетін дамытады, франчайзерге
лицензиялық сыйақы әрбір ашылған франчайзинг кәсіпорын үшін жеке болады.
Бұл франшизаның тиімділігі бүл аумақга франчайзи жалғыз ғана пайдаланушы
болады. Қатысушылардың өзара қатынасының шарттық негізгі бақылаудың қатаң
иерархиялық немесе сатылық жүйесін реттейді. Бұл жүйенід кәсіпқойлығы мен
бірігушілігі франчайзердің тауар маркасы мен имиджінің қасиетін сәйкес
деңгейден төмендетпей қолдап отыруға мүмкіндік береді. Әріптестік
қатынастардың бастапқы негізіқарым-қатынастар тараптардың тұлғалық
байланысы негізінде құрылады; инновациялық моделдердің даму мүмкіндіктері
болады, себебі кез келген бизнес үшін өсу динамикасы түтынушьшық бағыттың
өзгеруі тән. Бұл бизнес кооперативті, интеграциялық және лицензиялық болып
табылады. Сондықган бөлініп шығуы өзінің соңында аналық компанияның сауда
маркасына, іскерлік беделіне (репутация) құқықтарын пайдалануының жоғалуына
әкеп соғады.
Мүдделердің қақтығысуы франчайзер мен франчайзидің ұзақ уақыт
ынтымақтастығынан кейін туындауы мүмкін, яғни соңғысы өзінің бизнесіндегі
лабиринтінде бағдарлана алады. Франчайзи мінез-құлқы бұл жағдайда
пирамидалық жүйеден шығу және өз бизнесін қаржьшық, маркетингтік, қүқықгық
және т.б. бақьшаусыз дербес жүргізу тілегімен көрінеді.
Жоғарыда аталған франчайзинг түрлерінің ең көп тарағаны іскерлік және
тауарлық франчайзинг.
Іскерлік франчайзинг - товар белгісіне, сауданы жүргізу әдістеріне, өз
кәсіпорнын ашуға құқық түрінде лицензия беру түрінде көрінеді. Яғни, ірі
кәсіпорын шаруашылық цикліне қажетті барлық элементтерді қамтитын "бизнес
форматқа" лицензия алу. Кейде мұны лицензиялық франчайзинг ретінде
қарастырады1. Бұл франчайзингтің түрлі тұрмыстық қызмет көрсету,
қонақжайльшық бизнесте; қоғамдық тамақгандыруда кең таралған. Дәл осылай
"Мақдональдс" қызмет етеді.
Бұл жағдайда, франчайзи алушы франчиза берушінің нарықтық жоспар
стратегиясына сәйкес оның жоспарлау ережелерімен басқаруды үйымдастыру
техникалық талаптарын сақгай отырып әрекет етеді.
Іскерлік франчайзинг инвестициялау негүрлым қолайлы және қауіпсіз, бұл -
сыртқы нарыққа енуге, тікелей инвестицияларға бақылауды жүзеге асыруға
мүмкіндік және салынған капитал, персонал мен технологияға қатысты
міндеттемелердің жоғары деңгейі.
Тауарлы франчайзинг кешенді лицензиялармен өндірілген тауарларды өткізу
жүйесінің таралуы, сонымен бірге өнім белгілі сауда маркасына ие болуы
керек.[?]
Франчайзер ретінде әдетте ірі өндіруші табылады және одан сәйкес марка
тауарларына сервистік қызмет көрсету мен сатуға күқықгы дилер франчайзи
сатып алады; соңғы тұтынушыларға өнімді сатуды франчайзер атынан жузеге
асырады. Мысал ретінде: автокөліктерді сату бойынша және фирмалық
бензоколонкалар жүйесіне дилерлік сеттері. Тауарлық франчайзинг жағдайында
құрамы шарт жағдайларына қатаң бағынады және франчайзидің оны бүзу күқығы
болмайды.
Өндірістік франчайзинг - бүл түрі алкогольсіз сусындарды өндруде кеңінен
ұсынылған. Өндірістік франчайзинг жағдайында белгілі өнім дайындау үшін
шикізат пен технологияны франчайзинг кәсіпорын сату орын алады. "Кока-кола"
компаниясының алкогольсіз сусынынан өндіру. Бүл шарт түрі бойынша негізгі
франчайзер тарапынан өнім сапасына міндетті бақылау табылады.
Соңғы жылдары франчайзингтің классикалық моделі франчайзерді неғүрлым аз
шығындармен тез дамытудың қоысмыша мүмкіндіктермен қамтамасыз ету бойынша
өзгереді. Классикалық франчайзинг көптеген түрлері болғанмен де олардың
үшеуі неғүрлым көп пайдаланылады. Бүл аймақгық франчайзинг, субфранчайзинг,
дамушы франчайзинг. Әр бір осы жағдайда франчайзингпен байланысты барлық
артықщылықгарды алады. Сауда белгісі мен логотипті пайдалану бизнестің
жүйесін пайдалану, бастапқы оқып-үйрету. Олардың бір-бірінен негізгі
айырмашылықгары келесіде:
1) Франчайзер мен франчайзи қатынасының үзақгығы;
2) Франчайзи қолдау іздеп кімге жүгіне алатындығы;
3)Белгіленген жарнаны кімге төлейтіндігінде.
Әрбір әдісті қысқаша қарастырайық. Субфранчайзингте субфранчайзер белгілі
аумақгы игереді және бастапқы оқытып-үйрету, тағы басқа әрекеттерді
жасайды. Айырмашьшық тек франчайзи субфранчайзимен тікелей жұмыс жасайды,
ұзақ мерзімде негізде және франчайзермен өте шектелген контактіге ие
болады.
Ол субфранчайзерге роялти мен жарнамалық жарна төлейді, ал ол өз кезегінде
бұл ақшаның бір бөлігін франчайзиге төлейді. Субфранчайзи осылайша өз
аумағында франчайзер болады және франчайзи оның ұзақ мерзімді қолдануына
байланысты болады.
Субфранчайзердің шекгеулі қаражат пен басқарушылық және маркетингтік
қабілетке ие болу мүмкіндігі франчайзиге әсер етеді. Осьщан, потенциалды
франчайзи субфранчайзигтік қарым-қатынастарды өте мұқият таңцауы керек.
Франчайзинг жүйесінің қазіргі кездері интерпритациясы келесідегі көріністе
болады:
* Франчайзер - субфранчайзер - бірнеше немесе бірқатар франчайзи.
* Франчайзер - белгілі территорияны дамыту құқығына ие тұлға - бірқатар
франчайзи.
Франчайзингтік жүйенің басқа да мүддесі бар.
* өндіруші мен өндіруші
* өндіруші мен көтерме саудагер
* өндіруші мен бөлшектік саудагер
* көтерме саудагер
* көтерме саудагер мен бөлшектік саудагер
* қызмет көрсету кәсіпорны мен қызмет көрсету кәсіпорны.
Келтірілген екінші жүйеден көргеніміздей ол бірқатар сәттерден тұрады,
онда қарым-қатынастың екі жүйешесі бар:
Өндіруші- көтерме саудагер мен көтерме саудагер - бөлшекті саудагер. Барлық
осы тұрақты схемалардан франчайзер екі пирамиданы басқарады, бірақ көбінесе
қатынастар келесідей дамиды: өзара әрекетке бірніші ұсыныс төменнен жоғары
қарай шығады, яғни потенциалды франчайзиден және тек екінші басқа шарттың
барлық жағдайларына сәйкес франчайзер франчайзимен шартты жасасады.
Кешенді кәсіпкерлік бір тұлғаның екінші түлға құқықгардың өтуін ресімдейтін
болғандықган онымен құқықтарды беру ҚРАзаматтық кодексінің 339-347 бабтары
арасындағы айырмашылықгарды көрсету керек.
Құқықтарды беру - міндеттемелік құқықтың әмбебап институты. Бұл сөздің
қатаң мағынасында заң қүқық беруді тек несие беруші түлғасынан бөлек бола
алатын міндеттемелерді талап ету басқа адамға берілуін қарастырады.
Абсолютті құқықгардың өтуі бұл жағдайда формадды қамтылмайды. Ал кешенді
кәсіпкерлік лицензия шарты бойынша құқық иесімен тығыз байланысты
интеллектуалдық қызмет нәтижесіне абсолюттік құқықгар беріледі[?].
Құқықтарды беру несие берушіде болған көлемде құқықтарды беруді білдіреді.
Талаптарға қүқық беру мерзімге әрекет етуші заңмен қарастырылмаған,ал
кешенді кәсіпкерлік лидензия шарты бойынша кешенді лицензиарда кешенді
лицензиатқа берілмейтін кейбір айрықша қүқықтар көлемі қалады. Шарт күшін
жоғалтқанда құқық иесінде қалған қүқықтарды бұрынғы қалпында қайтара
отырып, бүл құқықтар тоқгайды. Бұл меншік құқығының пайда болуымен
шектеулерді алып тастауда орын алатын жағдайға ұқсас. Кешенді кәсіпкерлік
лицензия бойынша пайдалану құқығын беру жүзеге асырылатын болғандықган
онымен жалдау шарт
арасындағы
айырмашылықгарды көрсету керек[?].
Жалдау шарты бойынша жалдаушыда мүлікке пайдалану құқығы пайда болады
бірақ, мұлікке. Кешенді кәсіпкерлік лицензия шарты заттық сипаты жоқ
интеллектуалдық қызмет нәтижесіне ерекше құқықгарды пайдалануға құқық
беруді қарастырады. Алайда бір жағдай бар айрықша құқықгар түседі.Әрекет
етуші азаматтық кодекс кәсіпорындарды жаддауды белгілейді,ал соңғылардың
құрамында - кәсіпорындардың қызметін жеке дараландыратын және басқа айрықша
құқықтар болады. Бірақ бұл жерде жеке дара объект ретінде қарастыруға
жататын мүліктік кешен ретіндегі кәсіпорындарды жалдау
қарастырылады.Сондықган кәсіпорын бір ғана айрықша құқықгардан тұратын
болса жекелеген құқықгармен емес тек сонымен пайдалану кұқығы туыңдайды .
Бұдан шығатыны жалдау мен кешенді кәсіпкерлік лицензия шарттарының ара
жігін ажыратуда объектілік өлшем пайдалану толық дәлелді.
Ғьшыми-зерттеу, тәжірибе-конструкторлық жәнет ехнологиялық
жұмыстарды орыңдау шарты тараптар интелектуалдық қызмет нәтижесін пайдалану
құқығына ие бола алуы мүмкін.Осындай құқықтар кешендік кәсіпкерлік лицензия
шарты бойынша беріледі.[?]
Кешенді кәсіпкерлік шарты фидуциарлық мәміле белгілерінен толық айрылған
жай серіктестік шарты бойынша салым ретінде қандайда бір айрықша құқықгарды
пайдалану кұқығы көрінуі мүмкін.Алайда бұл құқық көп жақгы шарт шегінде
ортақ мақсатқа жету үшін беріледі.
Жай серіктестік шартының барлық қатысушылары ортақ мүддеге ие
болады. Ал кешендік кәсіпкерлік лицензия шарты өзара сигналлагматикалық
болып табьшады.Оның катысушылары қарама-қарсы мүдделерге ие болады : - әр
қайсысы контрагент есебінен неғүрлым көп пайда алуға тырысады. Ешкандай
ортақ мүлік бұл жағдайда құрылмайды кешенді кәсіпкерлік лицензия
(франчайзинг) шарты мен авторлық қүқық шеңберінде реттелген авторлық
(лицензиялық) шарт арасындағы айырмашьшықты көрсету неғұрлым қиынға соғады.
Авторлық шарт бойынша авторлық құқық объектілерін пайдалануға мүліктік
құқықгар беріледі[?].
Лицензиялық шарт бойынша патент иесі (лицензиар ) өнертабыс пайдалы модель
немесе өндірістік үлгіні белгілі көлемде басқа адамға пайдалану құқығын
беруді қарастырады1 . Осылайша, бұл шарттар бойынша кешенді кәсіпкерлік
лицензия шарты сияқгы интеллектуалдық меншік нәтижесін пайдалануға қүқықгар
беріледі. Сондықган бұл шарт бір-бірінен айырмашылықгарын ажырату керек .
Кешенді кәсіпкерлік лицензия шарты айрықша құқықтарды пайдалану құқығын
берусіз мүмкін емес. Мүндай құқықтарды беру міндеті - бұл шарттың елеулі
жағдайы. Мүндай айрықша құқықтар кешенді кәсіпкерлік лицензия шартына дейін
және оған тәуелсіз болады . Ал ғьлыми- зерттеу жұмыстарын өткізу
нәтижесінде айрықша құқықтар мүлдем туындамауы да мүмкін. Бұдан шығатыны
жұмыс орындау шарттары үшін нәтиже сияқты құқықтар кейде шарт орындау
үрдісінде пайда болады.[?]
Айрықша құқықгар мүлікпен сенімді басқарудың да объектілері болуы мүмкін
және оларды пайдалану құқығы сенімді басқарушыға өтуі мүмкін.Алайда,
соңғысы өзінің емес ал басқаның -пайдаланушы мүддесі үшін әрекет ету
керек.Сенімді басқарушы сонымен қатар біреудің ақысы есебінен басқаруға
берілген мүлікті пайдаланудан табыс есебінен әрекет етеді. Кешенді
кәсіпкерлік шарты бойынша пайдаланушы оған қарағанда өз ақысына және өзінің
мүддесі үшін әрекет етеді,сонымен бірге құқық иесіне шартта қарастырылған
сый ақыны төлеуі керек. Олардын арасындағы айырмашылықгар мынада: а)
кешенді кәсіпкерлік лицензия шарты бойынша берілетін құқықгар тек
кәсіпкерлік қызмет процесінде ғана падаланылады,яғни оның тараптары тек
кәсіпкерлер гана бола алады-коммерциялық ұйымдар және жеке кәсіпкер
ретіндегі жеке тұлғалар. Келтірілген айырмашылықгар елеулі
емес.
1.3 Франчайзингтің қалыптасқан модельдерін салыстыру
Франчайзинг өзінің мәні бойынша өкілдіктер құруға ұқсайды. Бір жағынан ірі
компания иесіне екеуі де өткізу нарығын кеңейту әдісі болып табылады.
Екінші жағынан тұтынушылар үшін өкілдікті қалау сияқты, франчайзингті қалау
іс жүзінде жетекші компанияны таңдау болып табылады: сол бизнес, сол өнім,
сол стандарттар; франчайзинг байланысы (сеть) мен өкілдік байланысы
арасында айырмашылық жоқ. Бұл екі бизнесті ұйымдастыру түрлерінің
айырмашылығы ірі және ұсақ кәсіпорын иелерінің ішкі өзара қарым-
қатынасында. Бұл айырмашылықгарды анықтау үшін франчайзинг компани5Іпары
мен өкілдікті салыстырып талдауды жүргізейік.
Бизнесті ұйымдастырудың бұл екі нысанын ажырататын бизнестік сипаттама
Қазақстан Республикасынның Азаматтық Кодексінің 43-бабына сәйкес "өкілдік"
түсінігінің өзі табылады, яғни өзінің атынан емес, басқа біреу мүддесі үшін
әрекет жасау, ал франчайзи кәсіпорны иесі өз мүддесі үшін және өз атынан
әрекет ететін жекдара компания болып табылады. 1 Бүндай сәйессіздік
әріптестіктің әр түрлі қүрылуын көрсетеді,сондықтан қарастырып отырған
модеддерді шектеуде бұл қатынастарды анықгайтын белгілер бірінші дәрежелік
маңызға ие болады. Франчайзинг жүйесі мен өкілдік арасында салыстыру
жүргізу үшін бірнеше өлшемдер қалыптастырылған, оларды ыңғайлы болу үшін
шартты түрде үш топқа біріктіреміз:
* құқықтық (заңды тәуелсіздік, меншік және басқару қатынастары,реттеу мен
бақылауды реттеу,басшылықты тағайыңдау, орын ауыстыру мүмкіндігі).
* Іскерлік (біртүтас сауда белгісі, бизнесті жүргізу әдісі,алдын ала оқытып
үйрету, кәсіпкерлік көмек пен қолдау,шаруашылық жеке даралық,сапа
стандарттары, аумақты шектеу).
* Қаржылық инвестициялар, ағымды аударымдар.[?]
Осьшайша, өкілдік байланысы мен франчайзинг компанияларының қызметінде
әріптестік өзара қатынасын ұйымдастырудың ішкі механизмі елеулі
айырмашылықгарға ие болады. Жоғарьща айтылғандай ол құқықгық сипаттағы
шектеулер, себебі,франчайзинг жүйесіндегі заңдық тәуелсіздік және өкілдік
ұйымдастыру жағдайында оның болмауы, сонымен қатар, басқару мен меншік
қатынастарын құру қағидаларындағы айырмашылық шағын кәсіпорынның шаруашылық
дербестігінің әр алуан дәрежесімен орталық басшьшықгың оның Ідызметіне
араласуының әр түрлі мүмкіндіктерін шарттайды. Бүл өз кезегінде ірі және
шағын кәсіпорынның өзара қатынасы механизмін түбегейлі өзгертеді.
Біріншіден, тәуелсіз шаруашьшық етуші субъектілердің іскерлік
қызметтестіктеріне қатысты барлық сұрақгарды арнайы келісімде келісу
қажеттілігі туындайды.
Екіншіден, шарт мазмұнының өзі ерекше көңіл аударуды қажет етеді:
* сауда маркасын,фирмалық қызмет,идея, иммидж және ноу-хау біртұтас
пайдалануға күқық;
* алдын-ала оқыту мен іскерлік қолдауды қамтамасыз ету міндеттемесі,
біртүтас сапа стандарттарын сақтау міндеті;
* шаруашылық аумақгарды шектеу, өзара есептесу тәртібі.[?]
Орталық басшылық дербес компаниямен іскерлік қатынасқа түскенде
барлық бұл мәселелер көтерілмейді де,олар өзінен өзі шешіледі және оларды
қарастырудың қажеті жоқ.
Үшіншіден, орталық компаниямен қаржылық есеп жасаудың жаңа нысаны -ағымдағы
аударымдар немесе сатып алынған құқықгарға айырбас ретіндегі өтемақы әдісі,
сонымен қатар, кәсіпқойлық көмек пен қолдау, құрылғы мен материалдарын беру
қажеттілігі пайда болады.
Төртіншіден, жаңа компанияны ұйымдастыруда инвестициялаудың әр түрлі
қағидаларын атап өту керек. Франчайзинг жүйесінде қаржылық салымның көп
бөлігі башнышты элемент тарапынан жүзеге асырылады, ал өкіддікті
үйымдастыруда алдыңғы- басты элемент тарапынан жүзеге асырыладыАтап
өткеніміздей, ірі компания үшін франчайзингтің негізгі артықшылығы осыдан
көрінеді.
Ресей бизес тәжірибесіне оралатын болсақ, бүгінгі күні шаруашылық етудің,
екі механизмін-франчайзинг пен өкілдікті анық ажырату мүмкін емес. Бір
жағынан неғұрлым ірі фирманың сауда маркасы мен басқа да интеллектуалдық
меншік объектілерін пайдалану құқығына шарт жасаушы жеке дара компания
ағымдаы төлемдер, инвестициялау қағидалары -бүның барлығы франчайзинг
элементтерінің пайдалануын анық көрсетеді. Ал екінші жағынан, бизнесті
жүргізу бойынша өкім беру мүмьсіндігі, жетекші компания тарапынан қатаң
бақылау,. шаруашылық тәуелсіздікті шектеу жетекші компанияда неғүрлым шағын
фирманы өкілдік ретінде қарастыратынын айтуға мүмкіндік туғызады. Бұл
сөздерге дәлелдеме: орталық басшылық мүндай шағын фирмаларды аймақтық
өкілдіктер деп атауынан көрінеді
Бұдан басқа, іскерлік қолдау, алдын-ала оқыту, консультация, жарнамаларға
шығындарды бөлу мен басқа да маркетингтік шара мәселелеріне қатысты
белгісіздік олардың шешуін орталық басшылықгың қарауына қаддырады. Бұл
франчайзинг қағидаларынан ауытқу болып табылады.
Іскерлік әріптестік әріптестерінің жоғарьдағы белгіленген вариантына
мысалдар көп; "Аргументы и факты" газеты мен компьютерлік анықтама
жүйелерін дайындау мен тарату қызметімен айналысатын 'Тарант - Сервис -
Симбирск " компанияларын атап өтуге болады. Жоғарыдағы салыстырмалы талдау
нәтижесіне негізделе отырып, бірінші компанияның келесі "Франчайзинг"
сипаттамасын көрсетуге болады.
Құқықтық: фирмалық атауы пайдалануға рұқсат; тәуелсіз шаруашылық етуші
субъектілірдің жалпы атауы.
Іскерлік: біртұтас академиялық стильге еру, жазылу бойынша аймақгы
шектеудің жазылып алынатын басылымдарға бірыңғай баға саясаты; тематикалық
жоспарды өндеуді қоса алғанда ескерту жасау әрбір номер мазмұнын талдау,
номерді ресімдеуге детальді талаптар (тақырып, рубрика, шрифт)
Қаржылық: жазылып алынатын басылымдармен бөлшекті сауда үшін есептесудің
ерекше нысандары "Гарант - Сервис -Симбирск"компаниясында бизнес"
жүргізудің ұқсас ерекшеліктері келесідей:
* құқықтық : "Гарант тауар белгісін пайдалануға арнайы рұқсат тәуелсіз
шаруашылық субъектілердің жалпы атауы; басшылықтың бақылау жасауға кұқығы.
* Іскерлік: бірыңғай сапа стандарттарын сақгау; өткізу территориясын шектеп
ажырату; жүйедегі таралатын бірыңғай ережені сақгау ,белгілі бағалы
саясатты сақгау,бизнесті жүргізуге көмек.
* Қаржылық: өз инвестициялары, ағымдағы төлемдер.
Екі компанияның бизнесті ұйымдастырудың атап өтілген ерекшелікгері
франчайзинг элементінің жеке дара- кәсіпорындар қызметінде белсенді
қолданыдатынын көрсетеді, ал орталық басқарма оларды өкілдік ретінде
қарастырады, ол іскерлік қарым-қатынасты құруда белгілі специфика
енгізеді.Шаруашылық етудің екі механизмінің қағидасының үйлесуі бізге
әріптестіктің комбинациялық моделі екеніне қорытынды жасауға мүмкіндік
береді.
Әрине іскерлік өзара әрекеттің осындай вариантының жүзеге асу себептері,
өзінде франчайзинг және өкілдік элементтерін үйлестіретін осы модельдің
мүмкін болатын пёрспективалары туралы сүрақ туындайды . Әріптестіктің осы
моделі ең жақсы үлгі болып табыла ма,жоқ әлде ол бизнесті дамытуда жаңа
нысанын іздеу процессіндегі аралық модель ретінде ғана көріне ме? Бұл
сұраққа жауап беру үшін комбинациялық моделъмен франчайзингті талдаймыз.
Франчайзинг жүйесімен өкілдік байланысына салыстырмалы сипаттама беру үшін
атап көрсеткен өлшемдерді қодданамыз. Салыстырмалы талдау бізге
ынтымақтастық моделдерінің ерекшеліктерін көрсетеді.
Бір жағынан, мұнда франчайзингтің маңызды сипаттамалары іске асырылған:
тараптардың заңдық тәуелсіздігі; сауда белгісін, фирмалық
қызметі,идея,имидж ,ноу-хау пайдалануға рұқсат беру; бір түтас сапа үлгісі
стандарттары, сатып алынған құқықгары мен қызметтері үшін біржолғы төлемдер
және басқада өтемақы түрлері, инвестициялау қағидалары.
Екінші жағынан,франчайзинг элементтерінің елеулі бөлігі карастырылып
отырған тек елеулі ескертпелер жатқызылыуы мүмкін немесе ынтымақтастықтың
жаңа үлгісінде мына сияқгы іске асырылмайды:
- басқару мен меншік құқығының біртұтастығы барлық уақытта іске аспайды;
- басқарушы элементтің реттеу мен бақылауға құқығы шартта онша айтылмайды,
өте қатаң нысанда іске асырылса да;
- бизнесті жүргізудің барлық аспектілері бойынша адцын-ала оқыту
контрактіде қарастырьлмайды және тәжірибеде жүзеге асырлмайды;
- үнемі іскерлік қолдау шартта барлық уақытта белгіленбейді және тәжірибеде
онша жүзеге аспайды, аумақ барлық уақытта ескерілмейді. Сондай-ақ кейбір
жағдайда франчайзинг үлгісіне сәйкес келмейтін сипаттамалар орын алады.
Жүргізуші элемент бастамасы бойынша басшылық(басқарушы персонал) тағайындау
,орын аустыру мүмкіндігі;
- бизнесті жүргізу бойынша бұйрық беру мүмкіндігі.
Осьшайша, бүгінгі "франчайзинг" үлгісінің осы класссикалық вариантына
сәйкес келмейтінін көруге болады және оларды екі негізгі топқа біріктіруге
көмектеседі . Бірінші топты қарастырылған комбинациялық үлгіде жартылай
ғана жүзеге асырылатын франчайзинг сипаттамалары түрады ,ол франчайзинг
потенциялын толық емес қолдануды көрсетеді. Екінші топты-франчайзинг моделі
қағидаларына мүлдем сәйкес келмейтін келісімде қатысушы тараптардың
муделерініңқарама -қайшы келуімен көрінетін әріптестік ерекшеліктері
құрайды.[?]
Қазақстанда ынтымақгастықгың комбинациялық вариантының жүзеге асу
себептерін қарастыруға тоқталсақ. Бұл сұрақты біршама басқаша қарастыруға
болады. Осьшайша зерттеудің келесі міндеті шаруашылықтың жаңа нысанының
артықшылықгарын анықтау,біріншіден орталық басшылық ,және жетекші
элемент,көзқарасы тұрғысынан. Осы мақсатта таңдап алынған өлшем бойынша
франчайзинг жүйесі мен өкілдік сетінің салыстырмалы талдауы жүргізіледі, ол
жетекші элемент үшін екі модельдің оң жақтары мен кемшіліктерін анықтауға ,
сонай-ақ комбинациялық модельде қайсысы орын алатындығын көруге мүмкіндік
береді.
Ұсақ компанияға қатысты ірі кәсіпорынның артықшылықты жағдайына көңіл
аударайық. Жоғарыда аталғандай бағынышты элемент көз қарасы тұрғысынан
франчайзинг потенциялы жеткіліксіз белсенді пайдаланады.Бизнесті жүргізудің
барлық аспектісінде алдын ала оқыту көзделмейді, іскерлік қолдауды көрсету
әлсіз жүзеге асырылады, іскерлік қолдауды көрсету, кәсіби көмек т.б. әлсіз
іске асырьшады.Сонымен қатар ,ұсақ компания шаруашьшық тәуелсіздігін шектеу
жағдайлары аз кездеспейді. Ал орталық жетекшілік тұрғысынан франчайзингтің
барлық мүмкіндігі пайдаланылады: елеулі көп емес инвестициялармен өткізу
нарығын тез жаулап алуДрі компания қызметін пайдалану міндеттемесі есебінен
бағынышты кәсіпорынның "байланысуы", сапа • стандарттың сақгауға бақылауды
жүзеге асыру.Мұңдай түрдегі I ынтымақгастықгың тартуы бағынышты элементке
кәсіби және 1 іскерлік қолдауға қажетті шығындарды шектеу жолымен
табыстылықты жоғарылату мүмкіндігі есебінен ұлғайтылады. Өкілдік
артықшылықтары жартылай жүзеге асырылған: реттеумен бақылауға шектеусіз
құқық ,компанияның ішкі басқару процессіне араласу мүмкіндігі. Осьшайша,
ынтымақтастықтың қарастырып отырған варианты орталық басшылық үшін
тартымды, себебі, франчайзинг пен өкілдік артықшылықтарын бір мезгілде
қолдануға және ірі кәсіпорын басшылығы көзқарасы тұрғысынан кемшілік болып
көрінетін екі модельдің сипаттамаларын бейтараптандыруға мүмкіндік береді.
Ал өткізу нарығын кеңейту әдісі туралы шешімді орталық басшылық қабылдайтын
болғандықтан оның тандауы анық .
Сонымен қатар ірі кәсіпорынның артықшылықты жағдайы өзіңде іскерлік қарым-
қатынастың жасырын қақтығысын сақтайды.Мұндай жағдай ынтымақтастықтың
қарастырылып отырған нысанының ұзақ мерзімді аспектіде қаншалықгы тұрақты
екендігін ойлануға мәжбүрлейді. Бұл өз кезегінде ұсақ компания үшін
комбинациялық модельдің артықшьшықтары туралы сұрақты көтереді,себебі
әріптестіктің жаңа нысаны келісімнің тек бір тарапы үшін пайдалы болумен
түсіндірілмейді. Біз артықшылықтар жетекші элемент пайдасына бөлінгеніне
көз жеткіздік. Алайда, бұған қарамастан Қазақстанда ынтымақтастықтың осы
вариантын белсенді пайдалану факгісі көз алдымызда. Осыған байланысты
сұрақгы келесідей қойған неғұрлым дұрыс болады: неге ұсақ кәсіпорынның
әлеуетті (потенциалды) иесі сонда да бизнесті ұйымдастырудың осы моделін
қалайды ?
Жеке кәсіпкер болудың екі әдісі бар:не тәуелсіз өз ісін ұйымдастыру не
белгілі сауда маркасымен ынтымақгастық әлеуетін пайдалану сонымен бірге
жоғары да белгіленгендей екінші бағытты жүзеге асырудың бірнеше жолы
мүмкін: классикалық франчайзинг үлгісінің баламасы ретінде ынтымақгастықгың
комбинациялық моделі ұсынылады .Жоғарыдағы жағдайға ұқсас сипатталғандай
әлеуетті кәсіпкер көзқарасы тұрғысынан франчайзинг жүйесі дәуелсіз өз ісі
,комбинациялық модедцің артықшылықгары мен кемшіліктерін анықтау мақсатында
барлық үш моделдің салыстырмалы талдау жүргізілген.
Жасалған талдау нәтижелеріне негізделе отырып келесілерді көрсетеміз. Бір
жағынан франчайзинг артықщылықтарының бір бөлігі іскерлік өзара әрекеттің
комбинаиялық моделінде де жүзеге асырылады:
- жақсы танымал сауда маркасы астында бизнесті жүзеге асыру;
- тәуелсіз өз ісін ұйымдастыруға қарағанда капиталды төмен қажеттену;
- кәсіпкерліктің тәжірибеден өткізілген нысанын пайдалану
(жойылу қаупінің төмендеуі);
- тек ірі команияларға қолайлы артыкдіылықгар мен үнемдеуді алу мүмкіндігі.
Алайда франчайзингтің жекелеген қасиеттері барлық уақытта комбинациялық
модельде көрініс таппайды, ол потенциадлы кәсіпкер үшін неғұрлым
тартымды етеді:
- жеке-дара кәсіпкер болуы мүмкіндігі барлық уақытта жузеге асырылмайды;
- оқытып- үйрету, кеңестер, жетекші элемент тарапынан көмек барлық уақытта
шартта айтылмайды және онша іске асырылмайды.
Осылайша әлеуетті кәсіпкер үшін франчайзингі ьштымақтастықтың комбинациялық
вариантына қарағанда көп сұраныс табады.Алайда, шынайы Қазақстан ақиқатында
көбінесе тек әріптестіктің комбинациялық моделімен тәуелсіз өз бизнесі
арасында тандау мүмкіндігі қалады.Бұл екі жұпта біріншісін таңдау көп
кездесетіні анық ,себебі онда франчайзинг артықшылықтары жүзеге асырылған.
Дегенмен, франчайзинг пайдасына айтылғандардың бәріне карамастан
франчайзинг моделімен комбинациялық вариантқа тән жекелеген кемшіліктері
туралы ұмытпаған жөн. Бұнда сөз үшінші тараптың нашар жұмысы салдарынан өз
беделін жоғалту қалпы туралы болып тұр. Бұдан басқа әлеуетті кәсіпкер
таңдауына кдтандықгыың әртүрлі дәрежесімен жүзеге асырьшатын,орталық
басшьшық тарапынан оның дербестігін шектеу қажеттілігі ,сондай-ақ компания
иесінің жеке ниеті ыкдал етуі мүмкін . Әйтседе жоғарыда айтылғандардың
бәрін ескере отырып атап өтілген артықшылықтар тәуелсіз өз бизнесі мен
ынтымақтастықтың комбинациялық варианты арасындағы таңдауда соңғысының
пайдасына мәжбүрлейді деп бекітуге болады.
Қорытындылай келе, біріншіден , Қазақстанда өзінде франчайзингпен
кәсіпкерлік элементін үйлестіретін іскерлік өзара әрекеттің комбинациялық
моделі белсенді қолданьшады.Біздің көз қарасымыз бойынша әріптестіктің
мұндай варианты өтпелі кезең деп атауға болатын Қазақстан жағдайлары үшін
ақгарлық.Басқа сөзбен айтқанда ынтымақгастықгың комбинациялық моделін біз
Қазақстан бизнесінің даму жолындағы аралық варианты ретінде қарастырамыз.
Екіншіден, қарастырған модедде анық емес түрде кұқықгармен міндеттердің
біршама бір жақгы жүзеге асырылуымен көрінетін " тең құқылы емес
әріптестік" мөселелерінің болатынына көз жеткіздік.Франчайзинг - шағын
меншік иесінің тұғырына шек қоюсыз,артықшьшықгардың әділ өзара пайдалы
таралуын болжайтын тең құқылы әріптестік қарым-қатынастың жүйесі. Жоғарыда
аталғандай француз сөзінен аударғанда франчайзинг "артықшылық", "жеңілдік"
дегенді біддіреді. Шарттың әрбір тарапында осы "артықшылықтардың" белгілі
"үлесі" болады. Қарастырылған моделге мұндай баланс бұзылғандықтан
әріптестіктің мүндай типінің тұрақтылығының жоғарылауы бағынышты элементтің
басымдығының блогын толықгыру есебінен жүзеге асырылуы керек, яғни,
франчайзингге көп сәйкестігі бағытында .
Үшіншіден, кәсіпкерліктің осы нысанының әрі қарай жащыруына ,біздің
ойымызша елеулі дәрежеде мәселенің зандық жағына, яғни,шартты жасасуға
көңіл аудару болып табылады. Қазақстан Республикасының азаматтық кодексіне
сәйкес, франчайзинг келісіміне толығымен кешенді кәсіпкерлік (лицензия)
шарты сәйкес келеді, бірақ оны пайдалану біздің мемлекетімізде айтарлықтай
дәрежеде таралмаған. Бүгінгі таңда шарттың мүлдем жаңа нысанын жасасуда
әрбір рет күрделі процесске жолығуға тура келеді, ол бизнесті жүргізудің
барлық ерекшіліктерін ескеруге мүмкіндік бермейді. Заттардың мұндай
ерекшеліктері іскерлік әріптестіктің тиымды дамуына кедергі
болады.Бұлжағдай шарттық қарым-қатынастарды қайта қарауды талап етеді.
Бизнесті жүргізудің жаңа нысанын іздеу бағыттары алуан санды және біздің
кдрастырған бір моделімен шектелуі мүмкін емес екені өзсіз. Алайда,
қалыптасқан экономикалық тұрақсыздық, инвестициялық қаражат, сондай-ақ
кәсіпкерлік тәжрибенің жеткіліксіз жағдайында бизнесті ұйымдастырудың
қарастырылған варианты біз үшін Қазақстан кәсіпкерлігін дамытуда неғұрлым
перспективті болып табылатын сияқгы.
1.4 Франчайзингтің артықшылықтары мен жетіспеушіліктері
Біздің республикамызда кешенді кәсіпкерлік лицензия франчайзинг өзінің
дамуының бастапқы кезеңінде тұр және өзін сауда айналымымен қызмет көрсету
аясында тиімді қызмет көрсетуде: Қазақстан нарығында франчайзинг жүйесі
бойынша ("Фудмастер, "Кока-кола", "Ботлерс", "Окан Интерконтинентал
Астана", "Сэт") жұмыс жасайды.
Қазақстан экономикасында франчайзинг жүйесінің жұмыс жасауы келесідей
артықшылықтармен көрінеді.
Біріншіден, ол жаңа алдыңғы қатарлы Батыс технологияларын, ноу-хау мен
басқа басқару дағдыларын тез енгізуге және басқару аясында менеджерлермен
персональды оқытып үйретуді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Екіншіден, шетел инвестицияларының көлемін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Үшіншіден, жоғары сапалы товарлармен қызметтің нарыққа ағылуына жағдай
жасайды. Және соңғы нәтиже тұтынушылық сұранымды қанағаттандыруға
бағытталған.
Бұдан туындайтыны кешенді лицензиар франчайзермен кешенді лицензиар
арасындағы қарым-қатынас ерекшеліктерін зерттеу қажеттілігі туындайды. Бұл
кезенде олардың арасында тігінен қызмет ететін емес, яғни лицензиар
пайдаланушышар арасында "тәртіп келтіреді және бақылайдың, ал көлденең
катынастар, яғни теңдік, паритет және өзара әрекеттестік басым болуы
анықталуы қажет. Бұдан туындайтыны қызметтестікте франчайзинг барлық
қатысушышар үшін тиімді болу керек. Шағын кәсіпорынмен жеке дара
кәсіпкерлер үшін кешенді лицензиар тарапынан үнемі қолдау мен бақылау,
табыс пен күн көру және лицензиялық кешен франшиза иелеріне бизнесті
басқарудың тиімді әдістерін үйренуге кәсіпқойлық деңгейін жоғарлатуға,
сонымен қатар біреудің тауар белгісін және бизнесті жүргізу әдісін
пайдалану белгілі нормаларды сақгауды қажет етеді. Айрықша құқықтарды
пайдаланғаны үшін кәсіпкерлік қызметтің шектелуі көрінеді. Мысалы, кешенді
лицензиар шартты рояльтиді уақытында төлемегені үшін ғана емес, сонымен
қатар лицензиялық кешен франшизаны кешенді лицензиар келісімінсіз үшінші
тұлғаға сату арқылы бұзуы мүмкін.
Франчайзингтің жақсы жағына ол жалғыз әрекет еткенді компанияның өсу
жылдамдығын және нарықтың оның өнімінің беделді тез жаулап алу мүмкіндігін
жатқызуға болады. Компания үшін бір мезгілде сегіз, он ірі қалаларда
кәсіпорын ашу оңай жүмыс емес. Ал франчайзинг пен оның орнына жұмыс істей
алатын қүрылымдарды оңай құрады. Ол сондай-ақ бастапқы шығындарды
басқаларға аударуға көмектеседі және жаңа кәсіпорын ашуда ықпал жасауда
персональдың келтірген шығындарын өтейді.
Егер компания барынша мұқияттылықпен франшиза ұстаушыларды таңдаса, ол
бизнестің табысты кеңейуіне мүмкіндігі жоғары болады. Өйткені шетел сауда
министрліктерінің статистикалық көрсеткіштеріне сәйкес олардың арасында
банкроттық проценті өте төмен. Шынында жергілікті кәсіпкерлер өнімге
клиенттерді құрайды. Сондай-ақ әріптес ретінде әрекет ете отырып компанияны
жергілікгі деңгейде ұсынады. Франчайзи мен қосымша бірнеше шарттарға қол
қоя отырып франчайзор басқару, консталтигн пен маркетинг бойынша ерекше
қолдау екі мәміледе франшизаның "бастапқың сатумен арнайы қызметтерді сату
франчайзор үшін қосымша қайнар көзі блоып табылады. Барлық жұмыс істейтін
франчайзерлер ай сайын кешенді кәсіпкер франчайзерге қызметі үшін төлем
рояльти төлейді. Бұл ақшаның бір бөлігі бұл жүйенің франчайзингта қолдау
бойынша қызмет етуіне кетеді. Персональды оқыту тағы басқа.
Франчайзинг жаңа нарықга өз беделінің тез кеңейуіне мүмкіндік ашады.
Төленетін жарналар санының көбеюі франчайзерге нарықга тез және тиімді
дамуға мүмкіндік береді. Осы франчайзи франшизаның атын нарықга әкеледі.
Әрбір жеке франчайзердің бүкіл нарықга үлкен артықіпьілыққа ие болуы дәл
осы франчайзилер жаңа нарықгы тез тарай отырып жаңа қалаларда бұл бизнестің
дамуына инвестициялар жасай отырып оны дамытуға франчайзирдің қаражаты
жетпейтін бизнестің кең жүйесін құрайды.
Кешенді кәсіпкер лицензиардың айрықша құқықтар кешенінің кең аумақта тез
енуі көрінеді. Өйткені ірі фирмалардың франчайзингты дамытуда қызығушылығы
анық олар өзінің өткізу аясын кеңейтеді және сұраным өзгеруіне жылдам жауап
беру үшін ақпаратқа ие болады, қосымша капитал тартады, оператор өндірістік
және сататын өнім мен қызмет сапасына қатаң оперативті бақылау орнатады.
Жаңа кәсіпорындардың ашылуы мен тұтынышылар өнімі мен қызмет туралы көп
нәрсе біле алады. Бұл маңызды өйткені жаңа франшиза өзінің қызметін үсыну
дәрежесіне байланысты нарықга танымал болады. Көптеген франчайзинг
кәсіпорындар арнайы нарықгы ақпарат құралдарына да жарнамаға тиімді жол
ашады, ол франчайзингті тұтынушылардың арасында танымал етеді. Жарнаманы
қолдану франчайзинг жүйесінің әрбір кәсіпорында сату мен табысты көбейтуге
мүмкіндік береді1. Франчайзинг компаниясының табысы көбінесе бизнес
тұжырымдаманың тексерілгендігі мен пайдалылығына байланысты. Кешенді
кәсіпкер лицензиар - өзінің бизнес түжырыдамасын дамытатын және оның
пайдалылығын дәлелдейді. Оларға бизнесте солай тиімді жүргізу мүмкіндік
бере отырып франчайзер өзінің тәжірбесін жүйенің барлық франчайзилерімен
бөліседі. Сондықган егер компания олардың бизнесін тиімді франшизаға
айнаддыру мүмкін бе екендігін білгісі келсе олар соған ұқсас басқа бизнесті
қаншалықты табысты өткенін көру қажет.
Кешенді кәсіпкерлік лицензия үшін франчайзинг кешенді кәсіпкер лицензиар
тарапынан қолдау, білім тәжірибесін пайдалана отырып өз ісін бастауға
мүмкіндік береді, сондай-ақ лицензиат өз бизнесін нөльден бастамайды.
Франчайзинг франчайзингтік кәсіпорынға қаражат салуға өз келісімін бергенде
ол бәрібір тәуелсіз иеленуші болып қала береді. Бүл тәуелсіздік оны ешқашан
жұмыстан шығармайтындығын білдіреді. Франчайзер франчайзадан кәсіби қолдау
алады. Мұндай қолдау әдетте кәсіпкерлер жасайтын қателерге жол бермеуге
мүмкіндік туғызады. Франчайзер франчайзиді дұрыс емес шешім қабылдаудан
қолдайды.
Франчайзингтік жүйе кәпіорын үшін қолайлы орын табу үшін көмектесетін, оның
дизайнын жасауға және оның бизнесі дүрыс қызмет ететініне көз жеткізетіндей
ақпарат береді. Франчайзи бастапқы сатыда туыңдайтын қиындықтар туралы
ойламайды.Себебі ол өз франшизардың тәжірбиесіне, материал, шикізат, құрал-
жабдық, өткізу жүйесі туралы толық пакетке ие болады.Яғни, әс-әрекет
жасауда кепілдікке ие болады.[?]
Маркетингтік зерттеу консультацияларға қаржысын үнемдейді. Өзінің әріптесі
ірі фирманың көмегін қолданады.
Кешенді кәсіпкерлік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1 - ТАРАУ КӘСІПКЕРЛІКТІ ДАМЫТУДА ФРАНЧАЙЗИНГТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
1.1 Кешенді кәсіпкерлік лицензия шартының даму
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . .
1.2 Франчайзингтің түрлері және ұқсас институттардан айырмашылығы
1.3 Франчайзингтің қалыптасқан модельдерін салыстыру.
... ... ... ... ... ... .
1.4 Франчайзингтің артықшылықтары мен жетіспеушіліктері. .. 37-
46
2 - ТАРАУ КЕШЕНДІ КӘСІПКЕРЛІК ЛИЦЕНЗИЯ ШАРТЫНЫҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ
2.1 Франчайзинг шартының құқықтық табиғаты
2.2 Франшиза-шарттың негізгі элементі ретінде. ... ... ... ... ...57
2.3 Кешенді кәсіпкерлік лицензия шартының мазмұны ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .. 69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ..71
КІРІСПЕ
Қазақстан экономикасының қалыптасуы мен тұрақгануы шағын бизнесті дамытумен
байланысты. Соңғы он жыддықта экономиканың бұл секторы қайта жандандырылды.
Қазіргі уақытта ол барлық экономикалық жүйенің дамыуының және
тұрақгылығының қажетті шарты ретінде қарастыралады. АҚШ-та 20 милион ұсақ
фирма жүмыс істейді, ал Жапонияда -6,5миллион. Өнеркәсіптік дамыған
мемлекеттердің қазіргі тәжірибесі шағын бизнесті тиімді дамытуды
қалыптастырудың негізгі бағыты барлық мүмкін болатын байланыстарды құру.
Оның ішінде шағын кәсіпорындар өзара қызмет ете отырып,өзара қолдау үшін
қолайлы жағдайлар қалыптастырады.
Экономика министірлігінің бағалауы бойынша өзіміздің экономикамыздың өзін-
өзі реттеу механизмінің қосылуы үшін шамамен 500-800 мың жеке фирма ,ал
түрақгы прогресс үшін олардың саны Імлн-ға жетуі керек.
Қазақстақстанда кәсіпкерліктің кең ауқымды дамуы нарықгық қатынастарды
тиімді қалыптастыруға, жаңа экономиканың әлеуметтік базасын кеңейту
процесіне халықты белсенді тартуға мүмкіндік береді.
Бүгінгі таңда шағын бизнес капитал жинаудың маңызды функциясын атқарады,
келешекте жаңа кәсіпорын пайда болуына жағдай жасайды. Шағын фирмалармен
тұрақгы байланыс, түрақты нарықгық қатынас инфрақұрылымның қалыптасу
процессі жүргізілуде. Шағын бизнестің ерекшелігі оның үнемі алға жылжуында;
үнемі өсіп отыратын басқалармен қосылатын неғұрлым ірілерімен
біріктірілетін, сатып алынатын және сатылатын жаңа фирмалар үздіксіз пайда
болады.
Компаниялардың тиімді өсуі үшін ең алдымен капиталдың тұрақгы көздері
қажет, дамыған жоддамалық қатынастары, іскерлік қызмет нарығынан тұратын
инфрақұрылымның да маңызы бар. Қазақстан шағын бизнесі бүгін өте ауыр
жағдайда-отандық кәсіпкерлікгің инфрақұрылымы енді ғана қалыптастырылуда.
Оны құруды жеделдету қажет және мүмкін бір жолы - франчайзингті кеңінен
тарату.
Ұйымдастыру мен басқарудың бұл әдісіне тән сипаты әр бір франшизалық
байланысы өзінің ішкі инфрақұрылымын құруы қажет. Франшизалық жүйенің
дамуын ынталандыра отырып және бақылай отырып, мемлекет жалпы экономикалық
инфрақұрылымды қалыптастыруды жылдамдата алады. Франчайзинг шағын
кәсіпкерлер арасында қатынастардың жүйесін қүруға мүмкәіндік бере отырып ,
сыртқы контрагенттер атасындағы қатынастарды реттеуге мүмкіңдік береді.
Қазіргі экономиканың маңызды мәселесі-халықгың елеулі ақша қаражатының
қайтарьшып тасталуы, яғни олар банктерге сенбей өз жинақгарын валюта
түрінде сақгайды.
Франшизалық жүйенің кең таралуы осы қаражатты швғын және кішігірім
кәсіпорындарға инвестициялау үшін пайдалану негізіңде халықгың экономикалық
белсенділігін көтеруге мүмкіндік береді.
1 - ТАРАУ КӘСІПКЕРЛІКТІ ДАМЫТУДА ФРАНЧАЙЗИНГТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
1.1 Кешенді кәсіпкерлік лицензия франчайзинг шартының даму тарихы
Қазіргі таңда өз бизнесін бастағысы келмейтін адам өте аз десекте болады.
Әрине ол үшін бастапқы капитал қажет. Бірқатар банктер шағын және орта
кәсіпкерлікті несиелендіру бағдарламаларын ұсынуда, бірақ мәселе басқада
өткен он жылдықта қазақстандық кәсіпкерлердің талапкерлігі саудада көрінді.
Үй бизнесін ұйымдастыру мен жүргізудің басқа технологиясы оған онша танымал
емес. Әсіресе бұл өзін жұмыспен қамту мәселесіне қатысты.
Ұсақ және орта бизнесті дамыту жаңа тікелей инвеститцияларды таратады,
жұмыс орыңдарының санын көбйтуге және еңбек нарығындағы шиеленісті жоюға
мүмкіндік береді.
Франчайзинг бірлесіп енгізудің тиімді нысаны ретінде франчайзингтік
қатынастың екі қатысушысына да тиімді. Ұсак және жеке кәсіпкерлер үшін
табыстылық пен жеке кепілі бола алады. Франчайзер тарапынан үнемі қолдау
мен бақылау келеріне бизнесті басқарудың тиімді әдістерін үйренуге, өзінің
кәсіпқойлығын жоғарьшатуға мүмкіндік береді. Қазақстанда франчайзинг
қағидасы бойынша Фуд мастер, Сэт, Бруд мастер, Окан интерконтиненталь
әрекет етеді.
Әлемдік тәжірибеде франчайзинг XIX ғасыр аяғы ХХғасы басында қолданыла
бастады. Ол сатып өткізу нарығын кеңейту мен басқа фирмалардың маркетинг
байланысы мен бәсекелестік сақтау үшін пайдаланылады. Алғашында біздің
ғасырымыздың бірінші жартысында франчайзинг қатынастары келесі схема
бойынша дамыды: ірі корпорациялар кішігірім кәсіпорындармен жеке диллерлер
әлеуметті тұтынушьшарды қосымша іздеу үшін, алгашқыларға өз өнімін сату
құқығын бере отырып тартты, ол бөлшек сауда көлемін ұлғайтты.
Ең алғаш рет франчайзинг АҚІП-та қалыптасты деп айтуға болады. Автодилерлер
тарихы 1911 жылдан басталғандығын көрсетеді, ал мұнай өндеуші компаниялар
20-30-шы жылдары өз фирмаларының жанармай бекеттерін (бензоколонкаларын)
ұйымдастыруды ойластырады. Егер бұрын мүнай компанияларында өзінің сауда
нүктелері болатын болса, кейіннен франчайзинг жүйесі бойынша сатуға
лицензиясы бар жабдықгау бекеттері (заправкалар) арқьшы бензин сатыла
бастады. АҚІП-та франчайзинг дүниежүзілік соғыстан соң кеңінен қолданьша
бастады. Нарықта белгілі компаниялардың, франчайзасын сатып ала бастаған
бұрынғы әскери қызметкерлер пайда болды және олар өз кәсіпорындарын аша
бастады. 50-60 жылдары қазіргі 10 ірі франчайзер фирманың тоғызы 1954
жылдан соң бизнеске кіреді. Мәселен, "Дженерал моторс", "Форд Моторс"
сияқгы автомобиль фирмаларын сонымен қатар "Мақдональдс", "Бургер кинг",
"Данкин донатс", "Сабвэй", "Такобел", "Хардис", "Кентуккин фрайд чикен"
сияқты ресторандар. Қазіргі кезде ең ірісі "Мақдональдс" сеті, ол 111
мемлекетте орналасқан 23 мың рестораннан тұрады.
Дәл осы франчайзингтік мәмілелер кіші бизнесте жүмысшылар мен қызметкерлер
үшін табыстың көзі болады. Осылайша франчайзинг тұтынушыға қызмет көрсету
немесе өнім жеткізу әдісі, бизснесті дамыту мен материалды және қаржы
көздерін кооперациялау және әр алуан кәсшорындардың күші непзшде ол нарықгы
жаулап алу ретінде анықгалуы мүмкін. Сонымен қатар өндіруші немесе сонда
белгісімен қорғалған өнім не қызметтің бірден-бір таратушысы өндірістік
және қызмет көрсету технологиясын сақгай отырып, олармен төлемге (роялти)
айырбас негізінде тәуелсіз кәсіпкерлерге (бөлшектеп сатушьшар) өз өнімі не
қызметін сол аумақга таратуға эксклюзивті құқықгар беретін келісім ретінде
қарастырылады.[?] Сол кезеңце корпорациялау байланыстарының қарастырып
отырған жүйесі, тамақ өнеркәсібі және жедел қызмет көрсету
кәсіпорындарының, қолайлы дүкендердің жүйесінің дамуының жоғарғы деңгейін
қамтамасыз ете отырп бөлшек сауданың жаңа салаларына тарады. Дәл осы АКДІ
мемлекетінде 1970 жылы франчайзинг негізінде жұмыс істейтін кәсіпорындардың
сату көлемі 1 000 млрд.доллар астам болды, ол мемлекеттегі бөлшектеп
сатудың жалпы сомасынан 25% асты. 1975ж. франчайзинг көлемі 2 есе ұлғайды
ал 1990 ж. 716 млрд.доллар. жетті. Қазіргі таңда франчайзинг жүйесінде 500
астам кәсіпорын қызмет етеді.1 Ал франчайзинг аясында бөлшекті саудының
жыдцық көлемі сауданың жалпы көлемінің 40% құрайды және Ітрлн. доллар.
бағаланады. АҚШ Еңбек Министрлігінің бағалауы бойынша франчайзингтік
кәсіпорындардың тауар мен қызмет көрсету; жьш сайын 10% өсіп отыр.
Франчайзинг АҚШ-тың үлттық өнімінің 13% береді. Бүл автомобильдер сатудан
үш есе көп.
Консалтинг компаниясының басшысы Майкл Эймстың айтуы бойынша америка
компанияларының үш мындайы франчайзинг қағидасын пайдаланады және оның 10-
12% өз қызметін шетелдерге таратады. Жалпы алғанда мұндай жүйе, Европа
елдерінде де қалыптасқан. Германияда 530 франчайзинг кәсіпорындарынан 22
мың кәсіпорын қызмет етеді, ал Данияда ең аз 98.
Франчайзинг кәсіпкерлік тәуекелді төмендетуге, өткізу нарығын қамтамасыз
етеуге және т.б. мүмкіндік беретін бизнесті ұйымдастырудың әдісі ретінде
ерекше қолайлы, кіші 'және жекедара кәсіпкерлікті қодданудың тиімді нысаны
ретінде қарастырылуы мүмкін.
Сонымен қатар, сатушы сатып алушы-бастаушы кәсіпкер пайдасына оның банк
несиесін алуға кепілі болуы мүмкін. Қазақстанда бастаушы кәсіпкер бизнесті
дамытуға банк кредитін үлкен қиындықпен ала алады. Сонымен бірге, егер
франчайзер мүдделі жақ болып несие алуда кепіл ретінде немесе қаржьшық
лизинг операциясын жүзеге асырушы ретінде көрінетін болса, банктер
франчайзимен неғұрлым белсенді қарым-қатынас жасайды.
Жалпы қаржьшандыру мәселесі қатысушылардың несие қабілеттілігі мен оның
түріне байланысты шешіледі. Оператор (франчайзи) франчайзерден сатып
алынған негізгі қорларға толық капитал салуы мүмкін. Алайда, операторда өз
қаражаты жетіспейді сондықган негізгі қорлар жалға берілуі мүмкін. Бұдан
басқа франчайзер жеңілдік жағдайында операторды несиелендіруі мүмкін.
Шағын бизнес арнайы мемлекеттік не комерциялық ұйымдармен қоддау тапқан
дамыған мемлекеттерде франчайзингті
қаржыландыру мәселесі талапсыз қалмайды. Мысалы, францияда төлемді үш жыл
кейінге қалдырып өтеу мүмкіндігімен франчайзинг қатысушылары операторларға
8-15 жыл мерзімге несие бөлетін арнайы несие-қаржьшық мекеме береді. Әрине,
Қазақстанда шағын кәсіпорындар мұндай жеңілдіктермен қолдануға ие
емес,сондай-ақ франчайзермен берілетін негізгі қорларды төлеу мүмкіндігі
жоқ. Әдетте франчайзингті қаржыландыру оператор үлесі капитал көлемі
пайдалылық мөлшерінің деңгейіне байланасты 30-40% құрайды[?].
Соңғы кезде франчайзинг туралы әдебиеттерде көп және кеңінен айтылуда.
Франчайзинг-ірі және кіші кәсіпкерлікгің өзара тиімді әріптестік қатынастар
жүйесі ретінде Л.Лапитцкая, С.Шайкова, Горфинкель және т.б. қарастырады.
Франчайзинг көптеген қазақстандық кәсіпкерлері үшін онша таныс емес
болғанымен оның элементтерінің қызметінің әр-алуан аясында кеңінен таралуын
көреміз және ол ең алдымен сауда белгілерін таратуда көрінеді.
Ол жалдау, сатып алу-сату, мердігерлік шарттары, өкілді элементтерін
біріктіреді деп те айтуға болады, сонымен бірге әрекет заңды түлға
мәртебесіне арасыңдағы жеке дара шарттық қатынас нысаны болып қалады.
1.2 Франчайзинг түрлері және ұқсас институттардан айырмашылығы
Қазіргі франчайзинг негізі екі нысанда кездеседі: азық-түлік сауда
франчайзингі және бизнес франчайзинг.
Азық-түлік сауда франчайзингі тауар өндірушілердің өз өнімін нарықга
жылжыту үшін қолданылады. Мысал ретінде алкогольсіз сусындар, автокөлік,
бензин, шина, автобөліпектер және де басқа тұтынушы тауарларды келтіруге
болады. Бұның мәнісі франчайзинг фирма тауарлары мен қызметтің бір түріне
және сатудың жалпы көлемінен белгілі үлес алуға ғана мамандандырылған.
Көптеген франшизалар - сауда өнімдік болғанмен де бизнес -франшизалардың да
таралуының өсуі көрінеді. Осы екінші түрде компания тауар белгісі,
технологиялық процесс, өнім және бизнес жүргізу жүрісінен тұратын пакетті
құрады, сосын белгілі уақыт кезеңінде пайдалануға құқықгық-лицензияны
береді.
Бұл шарттық қатынастарды неғұрлым күрделі деп айтуға болады. Үсақ фирма
франчайзи франчайзердің сауда белгісі астында жұмыс істеп қана қоймайды, ал
сонымен қатар, онымен бірге бірдей технологиялық үрдіс, сапа, персонадды
үйрету, сату жоспарын орындау, жедел есеп беру талаптарын орындай отырып
ірі корпорацияның толық цикіліне енеді.
Кейбір міндеттемелерге ұсақ фирма да ие болады. Ол франчайзер компаниясына
жергілікті жағдайларды ескере отырып маркетинг және менеджмент аясында
қызмет көрсетуге, өз капиталының бөлігін сол
компанияға инвестициялауға іскерлік
байланыстарды тек франчайзермен және оның нүсқауымен жүргізуге
міндеттенеді[?].
Кешенді кәсіпкерлік лицензия шарты әр алуан аяда және өндірістің әр түрлі
саласында қолданьшуы мүмкін. Осыған байланысты франчайзингтік құрылымның
бірнеше түрі мен типтері қарастырылады. Франчайзинг қатынастарының негізгі
типтері ретінде тауар, өндірістік, іскерлік, конверсиялық1, корпоративті
субфранчайзинг, комбинациялық франчайзингті атауға болады. Шетел тәжірибесі
көрсеткендей, франчайзинг қызмет көрсету аясында сауда, қонақ үйлік
шаруашылық, туризм, іскерлік қызмет аясында кеңінен таралғандығын және ең
аз дәрежеде өнеркәсіпте дамыған.
Корпоративті типтегі франчайзинг, франчайзинг туралы арнайы заңдары жоқ
мемлекеттерге тән. Бұл жағдайда франчайзер кәсіпорын жарғылық қорының не
акциялар үлесінің иесі болады. Франчайзер франчайзи сияқгы кәсіпорыіщы
басқаруда белсенді позиция ұстануға мәжбүрлі. Сондықган, құрал-жабдық
жеткізу ақысы франчайзер мойнында болуы мүмкін. Бизнестің аумағын кеңейту
мәселелері ортақ шешіледі. Франчайзерде сенімді басқарушыны тағайындау
құқығы болады; тауар белгісін қорғауды тексеру неғұрлым жеңіл процедуралық
сипатқа ие болады. Себебі, франчайзер кәсіпорын істерін басқаруды тәкелей
қатысады; коммерциялық тәуекедді сақгандыру туралы шарт тараптармен ортақ
жасалады.
Комбинациялық франшизалар субфранчайзердід, франшшше территорияны игеруге
эксклюзивті құқтардың беруін қарастырады.
Соңғы жағдайда франчайзи бас лицензияны ұстаушы ретінде көрінуі мүмкін.
Мысалы, франчайзерден тауарларды сату бойынша
дистрибьютор. Бас лицензия франшиза ұстаушыға
франшизаны кең географиялық шекте пайдалануға құқық береді. Мысалы, бірнеше
әкімшілік-аумақгық бірліктерде аймақтарда, облыстарда. Сонымен қатар
франчайзи субфранчайзи ретінде көрінеді. Сондықган франчайзер -
субфранчайзер - бірнеше франчайзи схемасында бас лицензия ұстаушысы
ретіндегі субфранчайзи франчайзигтік шынжырды дамыту құқығы және
франчайзилердің аналық компания пайдасына төлейтін төлемдерден сыйақы алу
құқығы болады. Субфранчайзиге франчайзи иесінің бизнесті жүргізудің жалпы
саласын қолдау бойынша жауапкершілік жұктеледі. Б^л жағдайда франчайзи
пайдасына фьючерлік сыйақының болуы орын алады.
Франчайзинг кұрылымдарының негізгі түрлері жеке дара және аймақтық
франчайзинг.
Жеке дара франчайзингте лицензия бизнестің қандай да бір түріне сатылады,
ал аймақгықга екі: үш деңгейлі құрылымдар құрылады. Олар белгілі аймақта
әрекет етеді және бірыңғай бас кәсіпорындары болады.
Аймақтық, франчайзинг таңдай отырып, франчайзер өзінің қызметімен облыс,
т.б. болуы мүмкін қандай да бір географиялық ауданды қамтуға тырысады.
Әрине онда сондай көп ұжым, болмауынан ол басты франчайзиге сүйенеді. Өз
кезегінде басты франчайзиде тек жаңа франчайзилерді тарту құқығы ғана болып
қоймай онда бастапқы оқып-үйрету, т.б. франчайзердің жасайтын қызметтерге
де құқығы болады. Басты франчайзи алайда жарнамалық қорға жарна мен төлем
бөлуге енгізілген. Ол франчайзинг беретін барлық кұңцылықгарды пайдаланады,
ол үшін ол да лицензиялық жарна сондай-ақ жарнамаға да жарна төлейді.
Басты франчайзи мен франчайзер арасындағы шарт тараптардан не күтілетінін
және қандай кезенде франчайзинг осы спецификалық рольді орындайтындығын
бекітеді. Франчайзерге бастапқы нарықгың айрықша аумағында қызметі үшін
жарналар төлемін, бастапқы франчайзи франчайзердан келешекте роялти алады.
Оның көлемі осы франчайзингтік жүйеге тартқан жаңа франчайзилерді сату
жалпы көлемде. Басқа әдістеріне қарағанда бұл әдіс барлық тараптар үшін
пайдалы. Себебі, франчайзи таңдап алынған тұлға және ол ынтымақтастық
барлық уақытында қолдау алуы керек.
Франчайзиге алдын-ала анықталған уақыт мерзіміне географиялық аймақ
беріледі.Оның ішінде франчайзи кәсіпорындар сетін дамытады, франчайзерге
лицензиялық сыйақы әрбір ашылған франчайзинг кәсіпорын үшін жеке болады.
Бұл франшизаның тиімділігі бүл аумақга франчайзи жалғыз ғана пайдаланушы
болады. Қатысушылардың өзара қатынасының шарттық негізгі бақылаудың қатаң
иерархиялық немесе сатылық жүйесін реттейді. Бұл жүйенід кәсіпқойлығы мен
бірігушілігі франчайзердің тауар маркасы мен имиджінің қасиетін сәйкес
деңгейден төмендетпей қолдап отыруға мүмкіндік береді. Әріптестік
қатынастардың бастапқы негізіқарым-қатынастар тараптардың тұлғалық
байланысы негізінде құрылады; инновациялық моделдердің даму мүмкіндіктері
болады, себебі кез келген бизнес үшін өсу динамикасы түтынушьшық бағыттың
өзгеруі тән. Бұл бизнес кооперативті, интеграциялық және лицензиялық болып
табылады. Сондықган бөлініп шығуы өзінің соңында аналық компанияның сауда
маркасына, іскерлік беделіне (репутация) құқықтарын пайдалануының жоғалуына
әкеп соғады.
Мүдделердің қақтығысуы франчайзер мен франчайзидің ұзақ уақыт
ынтымақтастығынан кейін туындауы мүмкін, яғни соңғысы өзінің бизнесіндегі
лабиринтінде бағдарлана алады. Франчайзи мінез-құлқы бұл жағдайда
пирамидалық жүйеден шығу және өз бизнесін қаржьшық, маркетингтік, қүқықгық
және т.б. бақьшаусыз дербес жүргізу тілегімен көрінеді.
Жоғарыда аталған франчайзинг түрлерінің ең көп тарағаны іскерлік және
тауарлық франчайзинг.
Іскерлік франчайзинг - товар белгісіне, сауданы жүргізу әдістеріне, өз
кәсіпорнын ашуға құқық түрінде лицензия беру түрінде көрінеді. Яғни, ірі
кәсіпорын шаруашылық цикліне қажетті барлық элементтерді қамтитын "бизнес
форматқа" лицензия алу. Кейде мұны лицензиялық франчайзинг ретінде
қарастырады1. Бұл франчайзингтің түрлі тұрмыстық қызмет көрсету,
қонақжайльшық бизнесте; қоғамдық тамақгандыруда кең таралған. Дәл осылай
"Мақдональдс" қызмет етеді.
Бұл жағдайда, франчайзи алушы франчиза берушінің нарықтық жоспар
стратегиясына сәйкес оның жоспарлау ережелерімен басқаруды үйымдастыру
техникалық талаптарын сақгай отырып әрекет етеді.
Іскерлік франчайзинг инвестициялау негүрлым қолайлы және қауіпсіз, бұл -
сыртқы нарыққа енуге, тікелей инвестицияларға бақылауды жүзеге асыруға
мүмкіндік және салынған капитал, персонал мен технологияға қатысты
міндеттемелердің жоғары деңгейі.
Тауарлы франчайзинг кешенді лицензиялармен өндірілген тауарларды өткізу
жүйесінің таралуы, сонымен бірге өнім белгілі сауда маркасына ие болуы
керек.[?]
Франчайзер ретінде әдетте ірі өндіруші табылады және одан сәйкес марка
тауарларына сервистік қызмет көрсету мен сатуға күқықгы дилер франчайзи
сатып алады; соңғы тұтынушыларға өнімді сатуды франчайзер атынан жузеге
асырады. Мысал ретінде: автокөліктерді сату бойынша және фирмалық
бензоколонкалар жүйесіне дилерлік сеттері. Тауарлық франчайзинг жағдайында
құрамы шарт жағдайларына қатаң бағынады және франчайзидің оны бүзу күқығы
болмайды.
Өндірістік франчайзинг - бүл түрі алкогольсіз сусындарды өндруде кеңінен
ұсынылған. Өндірістік франчайзинг жағдайында белгілі өнім дайындау үшін
шикізат пен технологияны франчайзинг кәсіпорын сату орын алады. "Кока-кола"
компаниясының алкогольсіз сусынынан өндіру. Бүл шарт түрі бойынша негізгі
франчайзер тарапынан өнім сапасына міндетті бақылау табылады.
Соңғы жылдары франчайзингтің классикалық моделі франчайзерді неғүрлым аз
шығындармен тез дамытудың қоысмыша мүмкіндіктермен қамтамасыз ету бойынша
өзгереді. Классикалық франчайзинг көптеген түрлері болғанмен де олардың
үшеуі неғүрлым көп пайдаланылады. Бүл аймақгық франчайзинг, субфранчайзинг,
дамушы франчайзинг. Әр бір осы жағдайда франчайзингпен байланысты барлық
артықщылықгарды алады. Сауда белгісі мен логотипті пайдалану бизнестің
жүйесін пайдалану, бастапқы оқып-үйрету. Олардың бір-бірінен негізгі
айырмашылықгары келесіде:
1) Франчайзер мен франчайзи қатынасының үзақгығы;
2) Франчайзи қолдау іздеп кімге жүгіне алатындығы;
3)Белгіленген жарнаны кімге төлейтіндігінде.
Әрбір әдісті қысқаша қарастырайық. Субфранчайзингте субфранчайзер белгілі
аумақгы игереді және бастапқы оқытып-үйрету, тағы басқа әрекеттерді
жасайды. Айырмашьшық тек франчайзи субфранчайзимен тікелей жұмыс жасайды,
ұзақ мерзімде негізде және франчайзермен өте шектелген контактіге ие
болады.
Ол субфранчайзерге роялти мен жарнамалық жарна төлейді, ал ол өз кезегінде
бұл ақшаның бір бөлігін франчайзиге төлейді. Субфранчайзи осылайша өз
аумағында франчайзер болады және франчайзи оның ұзақ мерзімді қолдануына
байланысты болады.
Субфранчайзердің шекгеулі қаражат пен басқарушылық және маркетингтік
қабілетке ие болу мүмкіндігі франчайзиге әсер етеді. Осьщан, потенциалды
франчайзи субфранчайзигтік қарым-қатынастарды өте мұқият таңцауы керек.
Франчайзинг жүйесінің қазіргі кездері интерпритациясы келесідегі көріністе
болады:
* Франчайзер - субфранчайзер - бірнеше немесе бірқатар франчайзи.
* Франчайзер - белгілі территорияны дамыту құқығына ие тұлға - бірқатар
франчайзи.
Франчайзингтік жүйенің басқа да мүддесі бар.
* өндіруші мен өндіруші
* өндіруші мен көтерме саудагер
* өндіруші мен бөлшектік саудагер
* көтерме саудагер
* көтерме саудагер мен бөлшектік саудагер
* қызмет көрсету кәсіпорны мен қызмет көрсету кәсіпорны.
Келтірілген екінші жүйеден көргеніміздей ол бірқатар сәттерден тұрады,
онда қарым-қатынастың екі жүйешесі бар:
Өндіруші- көтерме саудагер мен көтерме саудагер - бөлшекті саудагер. Барлық
осы тұрақты схемалардан франчайзер екі пирамиданы басқарады, бірақ көбінесе
қатынастар келесідей дамиды: өзара әрекетке бірніші ұсыныс төменнен жоғары
қарай шығады, яғни потенциалды франчайзиден және тек екінші басқа шарттың
барлық жағдайларына сәйкес франчайзер франчайзимен шартты жасасады.
Кешенді кәсіпкерлік бір тұлғаның екінші түлға құқықгардың өтуін ресімдейтін
болғандықган онымен құқықтарды беру ҚРАзаматтық кодексінің 339-347 бабтары
арасындағы айырмашылықгарды көрсету керек.
Құқықтарды беру - міндеттемелік құқықтың әмбебап институты. Бұл сөздің
қатаң мағынасында заң қүқық беруді тек несие беруші түлғасынан бөлек бола
алатын міндеттемелерді талап ету басқа адамға берілуін қарастырады.
Абсолютті құқықгардың өтуі бұл жағдайда формадды қамтылмайды. Ал кешенді
кәсіпкерлік лицензия шарты бойынша құқық иесімен тығыз байланысты
интеллектуалдық қызмет нәтижесіне абсолюттік құқықгар беріледі[?].
Құқықтарды беру несие берушіде болған көлемде құқықтарды беруді білдіреді.
Талаптарға қүқық беру мерзімге әрекет етуші заңмен қарастырылмаған,ал
кешенді кәсіпкерлік лидензия шарты бойынша кешенді лицензиарда кешенді
лицензиатқа берілмейтін кейбір айрықша қүқықтар көлемі қалады. Шарт күшін
жоғалтқанда құқық иесінде қалған қүқықтарды бұрынғы қалпында қайтара
отырып, бүл құқықтар тоқгайды. Бұл меншік құқығының пайда болуымен
шектеулерді алып тастауда орын алатын жағдайға ұқсас. Кешенді кәсіпкерлік
лицензия бойынша пайдалану құқығын беру жүзеге асырылатын болғандықган
онымен жалдау шарт
арасындағы
айырмашылықгарды көрсету керек[?].
Жалдау шарты бойынша жалдаушыда мүлікке пайдалану құқығы пайда болады
бірақ, мұлікке. Кешенді кәсіпкерлік лицензия шарты заттық сипаты жоқ
интеллектуалдық қызмет нәтижесіне ерекше құқықгарды пайдалануға құқық
беруді қарастырады. Алайда бір жағдай бар айрықша құқықгар түседі.Әрекет
етуші азаматтық кодекс кәсіпорындарды жаддауды белгілейді,ал соңғылардың
құрамында - кәсіпорындардың қызметін жеке дараландыратын және басқа айрықша
құқықтар болады. Бірақ бұл жерде жеке дара объект ретінде қарастыруға
жататын мүліктік кешен ретіндегі кәсіпорындарды жалдау
қарастырылады.Сондықган кәсіпорын бір ғана айрықша құқықгардан тұратын
болса жекелеген құқықгармен емес тек сонымен пайдалану кұқығы туыңдайды .
Бұдан шығатыны жалдау мен кешенді кәсіпкерлік лицензия шарттарының ара
жігін ажыратуда объектілік өлшем пайдалану толық дәлелді.
Ғьшыми-зерттеу, тәжірибе-конструкторлық жәнет ехнологиялық
жұмыстарды орыңдау шарты тараптар интелектуалдық қызмет нәтижесін пайдалану
құқығына ие бола алуы мүмкін.Осындай құқықтар кешендік кәсіпкерлік лицензия
шарты бойынша беріледі.[?]
Кешенді кәсіпкерлік шарты фидуциарлық мәміле белгілерінен толық айрылған
жай серіктестік шарты бойынша салым ретінде қандайда бір айрықша құқықгарды
пайдалану кұқығы көрінуі мүмкін.Алайда бұл құқық көп жақгы шарт шегінде
ортақ мақсатқа жету үшін беріледі.
Жай серіктестік шартының барлық қатысушылары ортақ мүддеге ие
болады. Ал кешендік кәсіпкерлік лицензия шарты өзара сигналлагматикалық
болып табьшады.Оның катысушылары қарама-қарсы мүдделерге ие болады : - әр
қайсысы контрагент есебінен неғүрлым көп пайда алуға тырысады. Ешкандай
ортақ мүлік бұл жағдайда құрылмайды кешенді кәсіпкерлік лицензия
(франчайзинг) шарты мен авторлық қүқық шеңберінде реттелген авторлық
(лицензиялық) шарт арасындағы айырмашьшықты көрсету неғұрлым қиынға соғады.
Авторлық шарт бойынша авторлық құқық объектілерін пайдалануға мүліктік
құқықгар беріледі[?].
Лицензиялық шарт бойынша патент иесі (лицензиар ) өнертабыс пайдалы модель
немесе өндірістік үлгіні белгілі көлемде басқа адамға пайдалану құқығын
беруді қарастырады1 . Осылайша, бұл шарттар бойынша кешенді кәсіпкерлік
лицензия шарты сияқгы интеллектуалдық меншік нәтижесін пайдалануға қүқықгар
беріледі. Сондықган бұл шарт бір-бірінен айырмашылықгарын ажырату керек .
Кешенді кәсіпкерлік лицензия шарты айрықша құқықтарды пайдалану құқығын
берусіз мүмкін емес. Мүндай құқықтарды беру міндеті - бұл шарттың елеулі
жағдайы. Мүндай айрықша құқықтар кешенді кәсіпкерлік лицензия шартына дейін
және оған тәуелсіз болады . Ал ғьлыми- зерттеу жұмыстарын өткізу
нәтижесінде айрықша құқықтар мүлдем туындамауы да мүмкін. Бұдан шығатыны
жұмыс орындау шарттары үшін нәтиже сияқты құқықтар кейде шарт орындау
үрдісінде пайда болады.[?]
Айрықша құқықгар мүлікпен сенімді басқарудың да объектілері болуы мүмкін
және оларды пайдалану құқығы сенімді басқарушыға өтуі мүмкін.Алайда,
соңғысы өзінің емес ал басқаның -пайдаланушы мүддесі үшін әрекет ету
керек.Сенімді басқарушы сонымен қатар біреудің ақысы есебінен басқаруға
берілген мүлікті пайдаланудан табыс есебінен әрекет етеді. Кешенді
кәсіпкерлік шарты бойынша пайдаланушы оған қарағанда өз ақысына және өзінің
мүддесі үшін әрекет етеді,сонымен бірге құқық иесіне шартта қарастырылған
сый ақыны төлеуі керек. Олардын арасындағы айырмашылықгар мынада: а)
кешенді кәсіпкерлік лицензия шарты бойынша берілетін құқықгар тек
кәсіпкерлік қызмет процесінде ғана падаланылады,яғни оның тараптары тек
кәсіпкерлер гана бола алады-коммерциялық ұйымдар және жеке кәсіпкер
ретіндегі жеке тұлғалар. Келтірілген айырмашылықгар елеулі
емес.
1.3 Франчайзингтің қалыптасқан модельдерін салыстыру
Франчайзинг өзінің мәні бойынша өкілдіктер құруға ұқсайды. Бір жағынан ірі
компания иесіне екеуі де өткізу нарығын кеңейту әдісі болып табылады.
Екінші жағынан тұтынушылар үшін өкілдікті қалау сияқты, франчайзингті қалау
іс жүзінде жетекші компанияны таңдау болып табылады: сол бизнес, сол өнім,
сол стандарттар; франчайзинг байланысы (сеть) мен өкілдік байланысы
арасында айырмашылық жоқ. Бұл екі бизнесті ұйымдастыру түрлерінің
айырмашылығы ірі және ұсақ кәсіпорын иелерінің ішкі өзара қарым-
қатынасында. Бұл айырмашылықгарды анықтау үшін франчайзинг компани5Іпары
мен өкілдікті салыстырып талдауды жүргізейік.
Бизнесті ұйымдастырудың бұл екі нысанын ажырататын бизнестік сипаттама
Қазақстан Республикасынның Азаматтық Кодексінің 43-бабына сәйкес "өкілдік"
түсінігінің өзі табылады, яғни өзінің атынан емес, басқа біреу мүддесі үшін
әрекет жасау, ал франчайзи кәсіпорны иесі өз мүддесі үшін және өз атынан
әрекет ететін жекдара компания болып табылады. 1 Бүндай сәйессіздік
әріптестіктің әр түрлі қүрылуын көрсетеді,сондықтан қарастырып отырған
модеддерді шектеуде бұл қатынастарды анықгайтын белгілер бірінші дәрежелік
маңызға ие болады. Франчайзинг жүйесі мен өкілдік арасында салыстыру
жүргізу үшін бірнеше өлшемдер қалыптастырылған, оларды ыңғайлы болу үшін
шартты түрде үш топқа біріктіреміз:
* құқықтық (заңды тәуелсіздік, меншік және басқару қатынастары,реттеу мен
бақылауды реттеу,басшылықты тағайыңдау, орын ауыстыру мүмкіндігі).
* Іскерлік (біртүтас сауда белгісі, бизнесті жүргізу әдісі,алдын ала оқытып
үйрету, кәсіпкерлік көмек пен қолдау,шаруашылық жеке даралық,сапа
стандарттары, аумақты шектеу).
* Қаржылық инвестициялар, ағымды аударымдар.[?]
Осьшайша, өкілдік байланысы мен франчайзинг компанияларының қызметінде
әріптестік өзара қатынасын ұйымдастырудың ішкі механизмі елеулі
айырмашылықгарға ие болады. Жоғарьща айтылғандай ол құқықгық сипаттағы
шектеулер, себебі,франчайзинг жүйесіндегі заңдық тәуелсіздік және өкілдік
ұйымдастыру жағдайында оның болмауы, сонымен қатар, басқару мен меншік
қатынастарын құру қағидаларындағы айырмашылық шағын кәсіпорынның шаруашылық
дербестігінің әр алуан дәрежесімен орталық басшьшықгың оның Ідызметіне
араласуының әр түрлі мүмкіндіктерін шарттайды. Бүл өз кезегінде ірі және
шағын кәсіпорынның өзара қатынасы механизмін түбегейлі өзгертеді.
Біріншіден, тәуелсіз шаруашьшық етуші субъектілердің іскерлік
қызметтестіктеріне қатысты барлық сұрақгарды арнайы келісімде келісу
қажеттілігі туындайды.
Екіншіден, шарт мазмұнының өзі ерекше көңіл аударуды қажет етеді:
* сауда маркасын,фирмалық қызмет,идея, иммидж және ноу-хау біртұтас
пайдалануға күқық;
* алдын-ала оқыту мен іскерлік қолдауды қамтамасыз ету міндеттемесі,
біртүтас сапа стандарттарын сақтау міндеті;
* шаруашылық аумақгарды шектеу, өзара есептесу тәртібі.[?]
Орталық басшылық дербес компаниямен іскерлік қатынасқа түскенде
барлық бұл мәселелер көтерілмейді де,олар өзінен өзі шешіледі және оларды
қарастырудың қажеті жоқ.
Үшіншіден, орталық компаниямен қаржылық есеп жасаудың жаңа нысаны -ағымдағы
аударымдар немесе сатып алынған құқықгарға айырбас ретіндегі өтемақы әдісі,
сонымен қатар, кәсіпқойлық көмек пен қолдау, құрылғы мен материалдарын беру
қажеттілігі пайда болады.
Төртіншіден, жаңа компанияны ұйымдастыруда инвестициялаудың әр түрлі
қағидаларын атап өту керек. Франчайзинг жүйесінде қаржылық салымның көп
бөлігі башнышты элемент тарапынан жүзеге асырылады, ал өкіддікті
үйымдастыруда алдыңғы- басты элемент тарапынан жүзеге асырыладыАтап
өткеніміздей, ірі компания үшін франчайзингтің негізгі артықшылығы осыдан
көрінеді.
Ресей бизес тәжірибесіне оралатын болсақ, бүгінгі күні шаруашылық етудің,
екі механизмін-франчайзинг пен өкілдікті анық ажырату мүмкін емес. Бір
жағынан неғұрлым ірі фирманың сауда маркасы мен басқа да интеллектуалдық
меншік объектілерін пайдалану құқығына шарт жасаушы жеке дара компания
ағымдаы төлемдер, инвестициялау қағидалары -бүның барлығы франчайзинг
элементтерінің пайдалануын анық көрсетеді. Ал екінші жағынан, бизнесті
жүргізу бойынша өкім беру мүмьсіндігі, жетекші компания тарапынан қатаң
бақылау,. шаруашылық тәуелсіздікті шектеу жетекші компанияда неғүрлым шағын
фирманы өкілдік ретінде қарастыратынын айтуға мүмкіндік туғызады. Бұл
сөздерге дәлелдеме: орталық басшылық мүндай шағын фирмаларды аймақтық
өкілдіктер деп атауынан көрінеді
Бұдан басқа, іскерлік қолдау, алдын-ала оқыту, консультация, жарнамаларға
шығындарды бөлу мен басқа да маркетингтік шара мәселелеріне қатысты
белгісіздік олардың шешуін орталық басшылықгың қарауына қаддырады. Бұл
франчайзинг қағидаларынан ауытқу болып табылады.
Іскерлік әріптестік әріптестерінің жоғарьдағы белгіленген вариантына
мысалдар көп; "Аргументы и факты" газеты мен компьютерлік анықтама
жүйелерін дайындау мен тарату қызметімен айналысатын 'Тарант - Сервис -
Симбирск " компанияларын атап өтуге болады. Жоғарыдағы салыстырмалы талдау
нәтижесіне негізделе отырып, бірінші компанияның келесі "Франчайзинг"
сипаттамасын көрсетуге болады.
Құқықтық: фирмалық атауы пайдалануға рұқсат; тәуелсіз шаруашылық етуші
субъектілірдің жалпы атауы.
Іскерлік: біртұтас академиялық стильге еру, жазылу бойынша аймақгы
шектеудің жазылып алынатын басылымдарға бірыңғай баға саясаты; тематикалық
жоспарды өндеуді қоса алғанда ескерту жасау әрбір номер мазмұнын талдау,
номерді ресімдеуге детальді талаптар (тақырып, рубрика, шрифт)
Қаржылық: жазылып алынатын басылымдармен бөлшекті сауда үшін есептесудің
ерекше нысандары "Гарант - Сервис -Симбирск"компаниясында бизнес"
жүргізудің ұқсас ерекшеліктері келесідей:
* құқықтық : "Гарант тауар белгісін пайдалануға арнайы рұқсат тәуелсіз
шаруашылық субъектілердің жалпы атауы; басшылықтың бақылау жасауға кұқығы.
* Іскерлік: бірыңғай сапа стандарттарын сақгау; өткізу территориясын шектеп
ажырату; жүйедегі таралатын бірыңғай ережені сақгау ,белгілі бағалы
саясатты сақгау,бизнесті жүргізуге көмек.
* Қаржылық: өз инвестициялары, ағымдағы төлемдер.
Екі компанияның бизнесті ұйымдастырудың атап өтілген ерекшелікгері
франчайзинг элементінің жеке дара- кәсіпорындар қызметінде белсенді
қолданыдатынын көрсетеді, ал орталық басқарма оларды өкілдік ретінде
қарастырады, ол іскерлік қарым-қатынасты құруда белгілі специфика
енгізеді.Шаруашылық етудің екі механизмінің қағидасының үйлесуі бізге
әріптестіктің комбинациялық моделі екеніне қорытынды жасауға мүмкіндік
береді.
Әрине іскерлік өзара әрекеттің осындай вариантының жүзеге асу себептері,
өзінде франчайзинг және өкілдік элементтерін үйлестіретін осы модельдің
мүмкін болатын пёрспективалары туралы сүрақ туындайды . Әріптестіктің осы
моделі ең жақсы үлгі болып табыла ма,жоқ әлде ол бизнесті дамытуда жаңа
нысанын іздеу процессіндегі аралық модель ретінде ғана көріне ме? Бұл
сұраққа жауап беру үшін комбинациялық моделъмен франчайзингті талдаймыз.
Франчайзинг жүйесімен өкілдік байланысына салыстырмалы сипаттама беру үшін
атап көрсеткен өлшемдерді қодданамыз. Салыстырмалы талдау бізге
ынтымақтастық моделдерінің ерекшеліктерін көрсетеді.
Бір жағынан, мұнда франчайзингтің маңызды сипаттамалары іске асырылған:
тараптардың заңдық тәуелсіздігі; сауда белгісін, фирмалық
қызметі,идея,имидж ,ноу-хау пайдалануға рұқсат беру; бір түтас сапа үлгісі
стандарттары, сатып алынған құқықгары мен қызметтері үшін біржолғы төлемдер
және басқада өтемақы түрлері, инвестициялау қағидалары.
Екінші жағынан,франчайзинг элементтерінің елеулі бөлігі карастырылып
отырған тек елеулі ескертпелер жатқызылыуы мүмкін немесе ынтымақтастықтың
жаңа үлгісінде мына сияқгы іске асырылмайды:
- басқару мен меншік құқығының біртұтастығы барлық уақытта іске аспайды;
- басқарушы элементтің реттеу мен бақылауға құқығы шартта онша айтылмайды,
өте қатаң нысанда іске асырылса да;
- бизнесті жүргізудің барлық аспектілері бойынша адцын-ала оқыту
контрактіде қарастырьлмайды және тәжірибеде жүзеге асырлмайды;
- үнемі іскерлік қолдау шартта барлық уақытта белгіленбейді және тәжірибеде
онша жүзеге аспайды, аумақ барлық уақытта ескерілмейді. Сондай-ақ кейбір
жағдайда франчайзинг үлгісіне сәйкес келмейтін сипаттамалар орын алады.
Жүргізуші элемент бастамасы бойынша басшылық(басқарушы персонал) тағайындау
,орын аустыру мүмкіндігі;
- бизнесті жүргізу бойынша бұйрық беру мүмкіндігі.
Осьшайша, бүгінгі "франчайзинг" үлгісінің осы класссикалық вариантына
сәйкес келмейтінін көруге болады және оларды екі негізгі топқа біріктіруге
көмектеседі . Бірінші топты қарастырылған комбинациялық үлгіде жартылай
ғана жүзеге асырылатын франчайзинг сипаттамалары түрады ,ол франчайзинг
потенциялын толық емес қолдануды көрсетеді. Екінші топты-франчайзинг моделі
қағидаларына мүлдем сәйкес келмейтін келісімде қатысушы тараптардың
муделерініңқарама -қайшы келуімен көрінетін әріптестік ерекшеліктері
құрайды.[?]
Қазақстанда ынтымақгастықгың комбинациялық вариантының жүзеге асу
себептерін қарастыруға тоқталсақ. Бұл сұрақты біршама басқаша қарастыруға
болады. Осьшайша зерттеудің келесі міндеті шаруашылықтың жаңа нысанының
артықшылықгарын анықтау,біріншіден орталық басшылық ,және жетекші
элемент,көзқарасы тұрғысынан. Осы мақсатта таңдап алынған өлшем бойынша
франчайзинг жүйесі мен өкілдік сетінің салыстырмалы талдауы жүргізіледі, ол
жетекші элемент үшін екі модельдің оң жақтары мен кемшіліктерін анықтауға ,
сонай-ақ комбинациялық модельде қайсысы орын алатындығын көруге мүмкіндік
береді.
Ұсақ компанияға қатысты ірі кәсіпорынның артықшылықты жағдайына көңіл
аударайық. Жоғарыда аталғандай бағынышты элемент көз қарасы тұрғысынан
франчайзинг потенциялы жеткіліксіз белсенді пайдаланады.Бизнесті жүргізудің
барлық аспектісінде алдын ала оқыту көзделмейді, іскерлік қолдауды көрсету
әлсіз жүзеге асырылады, іскерлік қолдауды көрсету, кәсіби көмек т.б. әлсіз
іске асырьшады.Сонымен қатар ,ұсақ компания шаруашьшық тәуелсіздігін шектеу
жағдайлары аз кездеспейді. Ал орталық жетекшілік тұрғысынан франчайзингтің
барлық мүмкіндігі пайдаланылады: елеулі көп емес инвестициялармен өткізу
нарығын тез жаулап алуДрі компания қызметін пайдалану міндеттемесі есебінен
бағынышты кәсіпорынның "байланысуы", сапа • стандарттың сақгауға бақылауды
жүзеге асыру.Мұңдай түрдегі I ынтымақгастықгың тартуы бағынышты элементке
кәсіби және 1 іскерлік қолдауға қажетті шығындарды шектеу жолымен
табыстылықты жоғарылату мүмкіндігі есебінен ұлғайтылады. Өкілдік
артықшылықтары жартылай жүзеге асырылған: реттеумен бақылауға шектеусіз
құқық ,компанияның ішкі басқару процессіне араласу мүмкіндігі. Осьшайша,
ынтымақтастықтың қарастырып отырған варианты орталық басшылық үшін
тартымды, себебі, франчайзинг пен өкілдік артықшылықтарын бір мезгілде
қолдануға және ірі кәсіпорын басшылығы көзқарасы тұрғысынан кемшілік болып
көрінетін екі модельдің сипаттамаларын бейтараптандыруға мүмкіндік береді.
Ал өткізу нарығын кеңейту әдісі туралы шешімді орталық басшылық қабылдайтын
болғандықтан оның тандауы анық .
Сонымен қатар ірі кәсіпорынның артықшылықты жағдайы өзіңде іскерлік қарым-
қатынастың жасырын қақтығысын сақтайды.Мұндай жағдай ынтымақтастықтың
қарастырылып отырған нысанының ұзақ мерзімді аспектіде қаншалықгы тұрақты
екендігін ойлануға мәжбүрлейді. Бұл өз кезегінде ұсақ компания үшін
комбинациялық модельдің артықшьшықтары туралы сұрақты көтереді,себебі
әріптестіктің жаңа нысаны келісімнің тек бір тарапы үшін пайдалы болумен
түсіндірілмейді. Біз артықшылықтар жетекші элемент пайдасына бөлінгеніне
көз жеткіздік. Алайда, бұған қарамастан Қазақстанда ынтымақтастықтың осы
вариантын белсенді пайдалану факгісі көз алдымызда. Осыған байланысты
сұрақгы келесідей қойған неғұрлым дұрыс болады: неге ұсақ кәсіпорынның
әлеуетті (потенциалды) иесі сонда да бизнесті ұйымдастырудың осы моделін
қалайды ?
Жеке кәсіпкер болудың екі әдісі бар:не тәуелсіз өз ісін ұйымдастыру не
белгілі сауда маркасымен ынтымақгастық әлеуетін пайдалану сонымен бірге
жоғары да белгіленгендей екінші бағытты жүзеге асырудың бірнеше жолы
мүмкін: классикалық франчайзинг үлгісінің баламасы ретінде ынтымақгастықгың
комбинациялық моделі ұсынылады .Жоғарыдағы жағдайға ұқсас сипатталғандай
әлеуетті кәсіпкер көзқарасы тұрғысынан франчайзинг жүйесі дәуелсіз өз ісі
,комбинациялық модедцің артықшылықгары мен кемшіліктерін анықтау мақсатында
барлық үш моделдің салыстырмалы талдау жүргізілген.
Жасалған талдау нәтижелеріне негізделе отырып келесілерді көрсетеміз. Бір
жағынан франчайзинг артықщылықтарының бір бөлігі іскерлік өзара әрекеттің
комбинаиялық моделінде де жүзеге асырылады:
- жақсы танымал сауда маркасы астында бизнесті жүзеге асыру;
- тәуелсіз өз ісін ұйымдастыруға қарағанда капиталды төмен қажеттену;
- кәсіпкерліктің тәжірибеден өткізілген нысанын пайдалану
(жойылу қаупінің төмендеуі);
- тек ірі команияларға қолайлы артыкдіылықгар мен үнемдеуді алу мүмкіндігі.
Алайда франчайзингтің жекелеген қасиеттері барлық уақытта комбинациялық
модельде көрініс таппайды, ол потенциадлы кәсіпкер үшін неғұрлым
тартымды етеді:
- жеке-дара кәсіпкер болуы мүмкіндігі барлық уақытта жузеге асырылмайды;
- оқытып- үйрету, кеңестер, жетекші элемент тарапынан көмек барлық уақытта
шартта айтылмайды және онша іске асырылмайды.
Осылайша әлеуетті кәсіпкер үшін франчайзингі ьштымақтастықтың комбинациялық
вариантына қарағанда көп сұраныс табады.Алайда, шынайы Қазақстан ақиқатында
көбінесе тек әріптестіктің комбинациялық моделімен тәуелсіз өз бизнесі
арасында тандау мүмкіндігі қалады.Бұл екі жұпта біріншісін таңдау көп
кездесетіні анық ,себебі онда франчайзинг артықшылықтары жүзеге асырылған.
Дегенмен, франчайзинг пайдасына айтылғандардың бәріне карамастан
франчайзинг моделімен комбинациялық вариантқа тән жекелеген кемшіліктері
туралы ұмытпаған жөн. Бұнда сөз үшінші тараптың нашар жұмысы салдарынан өз
беделін жоғалту қалпы туралы болып тұр. Бұдан басқа әлеуетті кәсіпкер
таңдауына кдтандықгыың әртүрлі дәрежесімен жүзеге асырьшатын,орталық
басшьшық тарапынан оның дербестігін шектеу қажеттілігі ,сондай-ақ компания
иесінің жеке ниеті ыкдал етуі мүмкін . Әйтседе жоғарыда айтылғандардың
бәрін ескере отырып атап өтілген артықшылықтар тәуелсіз өз бизнесі мен
ынтымақтастықтың комбинациялық варианты арасындағы таңдауда соңғысының
пайдасына мәжбүрлейді деп бекітуге болады.
Қорытындылай келе, біріншіден , Қазақстанда өзінде франчайзингпен
кәсіпкерлік элементін үйлестіретін іскерлік өзара әрекеттің комбинациялық
моделі белсенді қолданьшады.Біздің көз қарасымыз бойынша әріптестіктің
мұндай варианты өтпелі кезең деп атауға болатын Қазақстан жағдайлары үшін
ақгарлық.Басқа сөзбен айтқанда ынтымақгастықгың комбинациялық моделін біз
Қазақстан бизнесінің даму жолындағы аралық варианты ретінде қарастырамыз.
Екіншіден, қарастырған модедде анық емес түрде кұқықгармен міндеттердің
біршама бір жақгы жүзеге асырылуымен көрінетін " тең құқылы емес
әріптестік" мөселелерінің болатынына көз жеткіздік.Франчайзинг - шағын
меншік иесінің тұғырына шек қоюсыз,артықшьшықгардың әділ өзара пайдалы
таралуын болжайтын тең құқылы әріптестік қарым-қатынастың жүйесі. Жоғарыда
аталғандай француз сөзінен аударғанда франчайзинг "артықшылық", "жеңілдік"
дегенді біддіреді. Шарттың әрбір тарапында осы "артықшылықтардың" белгілі
"үлесі" болады. Қарастырылған моделге мұндай баланс бұзылғандықтан
әріптестіктің мүндай типінің тұрақтылығының жоғарылауы бағынышты элементтің
басымдығының блогын толықгыру есебінен жүзеге асырылуы керек, яғни,
франчайзингге көп сәйкестігі бағытында .
Үшіншіден, кәсіпкерліктің осы нысанының әрі қарай жащыруына ,біздің
ойымызша елеулі дәрежеде мәселенің зандық жағына, яғни,шартты жасасуға
көңіл аудару болып табылады. Қазақстан Республикасының азаматтық кодексіне
сәйкес, франчайзинг келісіміне толығымен кешенді кәсіпкерлік (лицензия)
шарты сәйкес келеді, бірақ оны пайдалану біздің мемлекетімізде айтарлықтай
дәрежеде таралмаған. Бүгінгі таңда шарттың мүлдем жаңа нысанын жасасуда
әрбір рет күрделі процесске жолығуға тура келеді, ол бизнесті жүргізудің
барлық ерекшіліктерін ескеруге мүмкіндік бермейді. Заттардың мұндай
ерекшеліктері іскерлік әріптестіктің тиымды дамуына кедергі
болады.Бұлжағдай шарттық қарым-қатынастарды қайта қарауды талап етеді.
Бизнесті жүргізудің жаңа нысанын іздеу бағыттары алуан санды және біздің
кдрастырған бір моделімен шектелуі мүмкін емес екені өзсіз. Алайда,
қалыптасқан экономикалық тұрақсыздық, инвестициялық қаражат, сондай-ақ
кәсіпкерлік тәжрибенің жеткіліксіз жағдайында бизнесті ұйымдастырудың
қарастырылған варианты біз үшін Қазақстан кәсіпкерлігін дамытуда неғұрлым
перспективті болып табылатын сияқгы.
1.4 Франчайзингтің артықшылықтары мен жетіспеушіліктері
Біздің республикамызда кешенді кәсіпкерлік лицензия франчайзинг өзінің
дамуының бастапқы кезеңінде тұр және өзін сауда айналымымен қызмет көрсету
аясында тиімді қызмет көрсетуде: Қазақстан нарығында франчайзинг жүйесі
бойынша ("Фудмастер, "Кока-кола", "Ботлерс", "Окан Интерконтинентал
Астана", "Сэт") жұмыс жасайды.
Қазақстан экономикасында франчайзинг жүйесінің жұмыс жасауы келесідей
артықшылықтармен көрінеді.
Біріншіден, ол жаңа алдыңғы қатарлы Батыс технологияларын, ноу-хау мен
басқа басқару дағдыларын тез енгізуге және басқару аясында менеджерлермен
персональды оқытып үйретуді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Екіншіден, шетел инвестицияларының көлемін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Үшіншіден, жоғары сапалы товарлармен қызметтің нарыққа ағылуына жағдай
жасайды. Және соңғы нәтиже тұтынушылық сұранымды қанағаттандыруға
бағытталған.
Бұдан туындайтыны кешенді лицензиар франчайзермен кешенді лицензиар
арасындағы қарым-қатынас ерекшеліктерін зерттеу қажеттілігі туындайды. Бұл
кезенде олардың арасында тігінен қызмет ететін емес, яғни лицензиар
пайдаланушышар арасында "тәртіп келтіреді және бақылайдың, ал көлденең
катынастар, яғни теңдік, паритет және өзара әрекеттестік басым болуы
анықталуы қажет. Бұдан туындайтыны қызметтестікте франчайзинг барлық
қатысушышар үшін тиімді болу керек. Шағын кәсіпорынмен жеке дара
кәсіпкерлер үшін кешенді лицензиар тарапынан үнемі қолдау мен бақылау,
табыс пен күн көру және лицензиялық кешен франшиза иелеріне бизнесті
басқарудың тиімді әдістерін үйренуге кәсіпқойлық деңгейін жоғарлатуға,
сонымен қатар біреудің тауар белгісін және бизнесті жүргізу әдісін
пайдалану белгілі нормаларды сақгауды қажет етеді. Айрықша құқықтарды
пайдаланғаны үшін кәсіпкерлік қызметтің шектелуі көрінеді. Мысалы, кешенді
лицензиар шартты рояльтиді уақытында төлемегені үшін ғана емес, сонымен
қатар лицензиялық кешен франшизаны кешенді лицензиар келісімінсіз үшінші
тұлғаға сату арқылы бұзуы мүмкін.
Франчайзингтің жақсы жағына ол жалғыз әрекет еткенді компанияның өсу
жылдамдығын және нарықтың оның өнімінің беделді тез жаулап алу мүмкіндігін
жатқызуға болады. Компания үшін бір мезгілде сегіз, он ірі қалаларда
кәсіпорын ашу оңай жүмыс емес. Ал франчайзинг пен оның орнына жұмыс істей
алатын қүрылымдарды оңай құрады. Ол сондай-ақ бастапқы шығындарды
басқаларға аударуға көмектеседі және жаңа кәсіпорын ашуда ықпал жасауда
персональдың келтірген шығындарын өтейді.
Егер компания барынша мұқияттылықпен франшиза ұстаушыларды таңдаса, ол
бизнестің табысты кеңейуіне мүмкіндігі жоғары болады. Өйткені шетел сауда
министрліктерінің статистикалық көрсеткіштеріне сәйкес олардың арасында
банкроттық проценті өте төмен. Шынында жергілікті кәсіпкерлер өнімге
клиенттерді құрайды. Сондай-ақ әріптес ретінде әрекет ете отырып компанияны
жергілікгі деңгейде ұсынады. Франчайзи мен қосымша бірнеше шарттарға қол
қоя отырып франчайзор басқару, консталтигн пен маркетинг бойынша ерекше
қолдау екі мәміледе франшизаның "бастапқың сатумен арнайы қызметтерді сату
франчайзор үшін қосымша қайнар көзі блоып табылады. Барлық жұмыс істейтін
франчайзерлер ай сайын кешенді кәсіпкер франчайзерге қызметі үшін төлем
рояльти төлейді. Бұл ақшаның бір бөлігі бұл жүйенің франчайзингта қолдау
бойынша қызмет етуіне кетеді. Персональды оқыту тағы басқа.
Франчайзинг жаңа нарықга өз беделінің тез кеңейуіне мүмкіндік ашады.
Төленетін жарналар санының көбеюі франчайзерге нарықга тез және тиімді
дамуға мүмкіндік береді. Осы франчайзи франшизаның атын нарықга әкеледі.
Әрбір жеке франчайзердің бүкіл нарықга үлкен артықіпьілыққа ие болуы дәл
осы франчайзилер жаңа нарықгы тез тарай отырып жаңа қалаларда бұл бизнестің
дамуына инвестициялар жасай отырып оны дамытуға франчайзирдің қаражаты
жетпейтін бизнестің кең жүйесін құрайды.
Кешенді кәсіпкер лицензиардың айрықша құқықтар кешенінің кең аумақта тез
енуі көрінеді. Өйткені ірі фирмалардың франчайзингты дамытуда қызығушылығы
анық олар өзінің өткізу аясын кеңейтеді және сұраным өзгеруіне жылдам жауап
беру үшін ақпаратқа ие болады, қосымша капитал тартады, оператор өндірістік
және сататын өнім мен қызмет сапасына қатаң оперативті бақылау орнатады.
Жаңа кәсіпорындардың ашылуы мен тұтынышылар өнімі мен қызмет туралы көп
нәрсе біле алады. Бұл маңызды өйткені жаңа франшиза өзінің қызметін үсыну
дәрежесіне байланысты нарықга танымал болады. Көптеген франчайзинг
кәсіпорындар арнайы нарықгы ақпарат құралдарына да жарнамаға тиімді жол
ашады, ол франчайзингті тұтынушылардың арасында танымал етеді. Жарнаманы
қолдану франчайзинг жүйесінің әрбір кәсіпорында сату мен табысты көбейтуге
мүмкіндік береді1. Франчайзинг компаниясының табысы көбінесе бизнес
тұжырымдаманың тексерілгендігі мен пайдалылығына байланысты. Кешенді
кәсіпкер лицензиар - өзінің бизнес түжырыдамасын дамытатын және оның
пайдалылығын дәлелдейді. Оларға бизнесте солай тиімді жүргізу мүмкіндік
бере отырып франчайзер өзінің тәжірбесін жүйенің барлық франчайзилерімен
бөліседі. Сондықган егер компания олардың бизнесін тиімді франшизаға
айнаддыру мүмкін бе екендігін білгісі келсе олар соған ұқсас басқа бизнесті
қаншалықты табысты өткенін көру қажет.
Кешенді кәсіпкерлік лицензия үшін франчайзинг кешенді кәсіпкер лицензиар
тарапынан қолдау, білім тәжірибесін пайдалана отырып өз ісін бастауға
мүмкіндік береді, сондай-ақ лицензиат өз бизнесін нөльден бастамайды.
Франчайзинг франчайзингтік кәсіпорынға қаражат салуға өз келісімін бергенде
ол бәрібір тәуелсіз иеленуші болып қала береді. Бүл тәуелсіздік оны ешқашан
жұмыстан шығармайтындығын білдіреді. Франчайзер франчайзадан кәсіби қолдау
алады. Мұндай қолдау әдетте кәсіпкерлер жасайтын қателерге жол бермеуге
мүмкіндік туғызады. Франчайзер франчайзиді дұрыс емес шешім қабылдаудан
қолдайды.
Франчайзингтік жүйе кәпіорын үшін қолайлы орын табу үшін көмектесетін, оның
дизайнын жасауға және оның бизнесі дүрыс қызмет ететініне көз жеткізетіндей
ақпарат береді. Франчайзи бастапқы сатыда туыңдайтын қиындықтар туралы
ойламайды.Себебі ол өз франшизардың тәжірбиесіне, материал, шикізат, құрал-
жабдық, өткізу жүйесі туралы толық пакетке ие болады.Яғни, әс-әрекет
жасауда кепілдікке ие болады.[?]
Маркетингтік зерттеу консультацияларға қаржысын үнемдейді. Өзінің әріптесі
ірі фирманың көмегін қолданады.
Кешенді кәсіпкерлік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz