Оңтүстік Қазақстан облысының 2006-2008 жылдар аралығында әлеуметтік -экономикалық даму нәтижелерін талдау

1. Оңтүстік Қазақстан облысының 2006.2008 жылдар аралығында әлеуметтік .экономикалық даму нәтижелерін талдау
2 Аймақтық экономиканың әлеуметтік экономикалық дамуының негізгі
факторлары
3. ОҚО.ның әлеуметтік.экономикалық дамуының негізгі бағыттарын
жетілдіру жолдары

Оңтүстік Қазақстан облысының ерекшеліктерінің бірі оны өндіріс құралдармен қамтамасыз ету бағытындағы , оның көп салаларының: ауыл шаруашылығымен ,өнеркәсіптерімен,орман шаруашылығымен қарым-қатынасы, сонымен қатар ауыл шаруашылық өнімін, орман шаруашылық өнімін, өнеркәсіп өнімдерін өңдеу, халықтың тұтынуын қамтамасыз ету және халықтың әлеуметтік жағдайын, құрылысты жандандырумен жақсарту.
Оңтүстік Қазақстан облысы шығысында Жамбыл облысымен, солтүстігінде Жезқазган облысымен, батысында Қызылорда облысымен ал оңтүстігінде Өзбекстанмен шектесетін Қазақстанның ең ірі өңірлерінің бірі болып табылады. Оңтүстік Қазақстан облысының жер көлемі 117,3 мың шаршы км құрайды. Халқының саны 2005 жылғы деректер бойынша 2205,9 мың адам. Облыстың әкімшілік-территорилық құрылымына 4 қала, 11 ауылдық аудандар кіреді.
Халықтың облыс территориясында орналасу жиілігі 1 шаршы километрге 19,0 адам. Бұл халықтың 65,8 % экономикалық белсенді болып табылады.
Аймақтың экономикалық, әлеуметтік, экологиялық мәселелерін шешуде өндіргіш күшті орналастыру, негізгі фактор болып табылады. Оңтүстік Қазақстан облысы әлеуметтік-экономикалық тұрақты дамуға, өркендеуге, сонымен бірге өндіргіш күшті дамытуға мүмкіндік туғызатын қолайлы бірнеше объективті шарттары бар, олар:
Оңтүстік Қазақстан облысы Қазақстан Республикасының ең ірі аймағының бірі;
Облыстың экономикасы индустриялды типке кіреді, өте үлкен, өндірістік-экономикалық кешені дамуда, 100-ден астам және жан-жақты дамыған салалары бар;
Аймақтың экономикасы халықтың қажеттігін қанағаттандыратын және өндірістік өнімдерді өндіруге, өңдеуге кажетті пайдалы қазбаларға өте бай;
фосфариттер мен темір рудаларының қоры бойынша облыс Республика көлемінде үшінші орында;
толық ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруге табиғи-климаттық жағдайы өте қолайлы;
аймақтың жер қойнауында құрылыс материалдарын өңдеуге үлкен және көп потенциалдары бар.
Оңтүстік Қазақстан облысының өнеркәсіп өндірісінің іс-әрекетін талдау нәтижесінде. мемлекетте және облыста қолданылып жатқан шаралардың (жаңа өнеркәсіптерді құру, өнімнің сапасын жоғарлатып, бәсекелі ету, жаңа өнімдер шығару, өндірісті кеңейту, импорттан экспорттың артуы, қолайлы инновационды-индустриалдық жағдайларды құру) нәтижесінде соңғы жылдары тұрақты дамуда.

1. Конституция Республики Казахстан. 31 августа 1995 г.
2. 2009 жылы 6 наурыздағы «Дағдарыстан жаңару мен дамуға» атты Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы.
3. 28 ақпанындағы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты ҚР Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы, 01.03.2006
4. 8 ақпан 2008 жылғы «Қазақстан халкының әл-ауқатын арттыру-мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» ҚР Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы.
5. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Үшінші басылым. Алматы: Жеті Жарғы, 1998 жылы.
6. Қазақстан Республикасы Президентінің Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан - 2030» багдарламасы, Қазақстан халқына жолдауы.
7. «Қазақстан Республикасы мен оның өңірлерінің әлеуметтік-экономикалық дамуының статистикалық көрсеткіштері». Қазақстан Республикасы Статистика Агенттігі. Астана 2008ж.
8. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында // Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы - Астана: Елорда, 2006.- 48 б.
9. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан // Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы -Астана: Елорда, 2007.- 48 б.
10. Бердалиев К.Б. Қазақстан экономикасын басқару негіздері // Оқу құралы.-Алматы, 2001.-79 6.
11. Алпысбаева С.Н. Региональный рынок: закономерности формирования и развития. - Алматы, Ғылым, 2000.
12. Шнипер П.И., Новоселов А.С. Региональные проблемы рынковедення: экономический аспект. - Новосибирск, Наука,2003.
1 3. Финансы. Учебник. /под редакцией Радионовой В.М. - М., 2000.
14. Худяков А. Финансовое право Республики Казахстан (Общая часть).-Алматы, 1995.
15. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы. Учебник. - Алматы, 1997.
16. Государственной бюджет. Учебник. // Ильясов К.К. и другие -Алматы, 1994.
17. Зейнельгабдин А.Б. Финансовая система: экономическое содержание и механизм использования. - Алматы, 2005.
18. Смағұлов Г.С. Аймақтық экономиканы басқару.-Алматы,2005.
19. Байгісиев М.Ә. Халықаралық экономикалық қатынастары.-Алматы,2001.
20. Мамыров Н.К.Халықаралық экономика.-Алматы,2004.
21.Вустер Д. Реформа межбюджетных отношений в Казахстане // Аль-Фараби. -2000. №1.
22. Экономическое регулирование продовольственного обеспечения в регионе// Экономика сельскохозяйственных и перерабатывающих предприятий. - 2000, №11
23. Тэпман Л.Н. Предпринимательское управление. Зарубежный опыт: Учебное пособие. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2004. - 220 с.
24. Сабден О.С., Токсанова А.Н. Управление малым предпринимательством.-Алматы, 2001.- 12 с
25. Шумпетер Й. Экономикалық даму теориясы. Экономика: Әлемдік классика, 10 томдық . - Алматы, 2005. - 528бет.
26. Қалдыбаев О., Утаров А., Мауленкуова Г. Кәсіпкерліктің негіздері мен құқықтары және шағын бизнес. Ұлағат Академиясы. 2003ж- 190 б.
27. Бусыгин А.В. Предпринимательство. Учебник.- М.: Дело, 1999.-640 с.
28. Кошанов А.К., Жатканбаев Е.Б., Рамазанов А.А. и др. Малое предпринимательство: теория, мировой опыт и Казахстан. - Алматы, 2001.
29. Бердалиев К.Б. Қазақстан экономикасын басқару негіздері // Оқу құралы. -Алматы, Экономика 2001ж. 17 б.
30. Социально-экономическое положение Южно-Казахстанской области (стратегический сборник) // Южно-Казахстанское областное управление статистики. - Шымкент, 2007г.

Пән: Экономикалық география
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Оңтүстік Қазақстан облысының 2006-2008 жылдар аралығында әлеуметтік
-экономикалық даму нәтижелерін талдау
Оңтүстік Қазақстан облысының ерекшеліктерінің бірі оны өндіріс
құралдармен қамтамасыз ету бағытындағы , оның көп салаларының: ауыл
шаруашылығымен ,өнеркәсіптерімен,орман шаруашылығымен қарым-қатынасы,
сонымен қатар ауыл шаруашылық өнімін, орман шаруашылық өнімін, өнеркәсіп
өнімдерін өңдеу, халықтың тұтынуын қамтамасыз ету және халықтың әлеуметтік
жағдайын, құрылысты жандандырумен жақсарту.
Оңтүстік Қазақстан облысы шығысында Жамбыл облысымен, солтүстігінде
Жезқазган облысымен, батысында Қызылорда облысымен ал оңтүстігінде
Өзбекстанмен шектесетін Қазақстанның ең ірі өңірлерінің бірі болып
табылады. Оңтүстік Қазақстан облысының жер көлемі 117,3 мың шаршы км
құрайды. Халқының саны 2005 жылғы деректер бойынша 2205,9 мың адам.
Облыстың әкімшілік-территорилық құрылымына 4 қала, 11 ауылдық аудандар
кіреді.
Халықтың облыс территориясында орналасу жиілігі 1 шаршы километрге
19,0 адам. Бұл халықтың 65,8 % экономикалық белсенді болып табылады.
Аймақтың экономикалық, әлеуметтік, экологиялық мәселелерін шешуде
өндіргіш күшті орналастыру, негізгі фактор болып табылады. Оңтүстік
Қазақстан облысы әлеуметтік-экономикалық тұрақты дамуға, өркендеуге,
сонымен бірге өндіргіш күшті дамытуға мүмкіндік туғызатын қолайлы бірнеше
объективті шарттары бар, олар:
Оңтүстік Қазақстан облысы Қазақстан Республикасының ең ірі аймағының
бірі;
Облыстың экономикасы индустриялды типке кіреді, өте үлкен, өндірістік-
экономикалық кешені дамуда, 100-ден астам және жан-жақты дамыған салалары
бар;
Аймақтың экономикасы халықтың қажеттігін қанағаттандыратын және
өндірістік өнімдерді өндіруге, өңдеуге кажетті пайдалы қазбаларға өте бай;
фосфариттер мен темір рудаларының қоры бойынша облыс Республика
көлемінде үшінші орында;
толық ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруге табиғи-климаттық жағдайы өте
қолайлы;
аймақтың жер қойнауында құрылыс материалдарын өңдеуге үлкен және көп
потенциалдары бар.
Оңтүстік Қазақстан облысының өнеркәсіп өндірісінің іс-әрекетін талдау
нәтижесінде. мемлекетте және облыста қолданылып жатқан шаралардың (жаңа
өнеркәсіптерді құру, өнімнің сапасын жоғарлатып, бәсекелі ету, жаңа өнімдер
шығару, өндірісті кеңейту, импорттан экспорттың артуы, қолайлы инновационды-
индустриалдық жағдайларды құру) нәтижесінде соңғы жылдары тұрақты дамуда.
2006 жылы Оңтүстік Қазақстан облысының дамуы барлық көрсеткіштер
бойынша өсіммен сипатталды. Бұл бірінші кезекте мемлекет басшысы бекіткен
2030 жылға дейінгі еліміздің даму стратегиясы мен әлемнің бәсекеге барынша
қабілетті елу елдің қатарына кіру мақсатын қойган Қазақстан Республикасы
Үкіметінің бағдарламасын жүзеге асыруға байланысты Қазақстанның жалпы
экономикалық дамуын айқындайды.
Өткен жылмен салыстырғанда өнеркәсіп өнімдерін өндіру көлемінің 11,8
,%-ға, жалпы ауыл шаруашылығы өнімі 4,3 %, негізгі қорға бағытталған
инвестиция 35,9 %, жүк айналымы 13,6 %, бөлшек тауар айналымының 3,9 %
есімі орын алды. Облыста 142,5 млрд теңгенің өнеркәсіп өнімі өндірілді,
нақты көлем индексі 2007 жылдың деңгейіне 11 1,8 % құрады.
Облыстағы өндірілген өнеркәсіп өнім көлемінің 4,8 % үлесін құрайтын
таукен өндіру саласында 6,8 млрд теңгенің өнімі өндірілді. Өңдеу өнеркәсібі
(үлесі 86,5 %) өнімнің нақты көлем индекісі 116,8 %, немесе өнім көлемі
23,3 млрд теңгені құрады. өнеркәсіп өнімі көлемінің 8,7 % құрайтын электр
қуатын, газ бен суды өндіру және бөлу саласында өнім көлемі 12,5 млрд
теңгені құрады.
Сонымен бірге өңдеу өнеркәсібінде үлкен үлесін қосатын сала бұл мақта
өңдеу өнеркәсібі. Бұл саланың өркендеуі Оңтүстік Қазақстан обылысында мақта
кластерін дамытуды қолға алуда. Соңғы үш жылда Оңтүстік Қазақстан
обылысында 7 мақта зауыты күрделі жөндеуден өткізіліп, қосымша төрт ауқымды
зауыт салынды.
Ел экономикасының негізгі құрамдас бөлігінің бірі - ауыл шаруашылығы
болып табылады.

Сурет 6 - Өнеркәсіп өндірісінің қызмет түрлері бойынша құрылымы,
қорытындысына пайызбен

2006 жылы Оңтүстік Қазақстан облысы дамуы барлық көрсеткіштер
бойынша сипатталды. Бұл бірінші кезекте мемлекет басшысы бекіткен 2030
Жылға дейінгі еліміздің дамуы мен әлемнің бәсекеге қабілетті елу
еліміздің қатарында кіру мақсатын қойған Қазақстан
Республикасы үкіметінің бағдарламасын жүзеге асыруға байланысты.
Бұл жағдайда орталықтандыру орталықсыздандырудың тепе - теңдігі қажет.
Ал аймақтық саясатын мәнін жалпы ұлттық мақсаттарға жету үшін
аймақтық дамудың басқару болып табылады. Өнеркәсіп өндірісінің жағдайы
қандай? Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкінің 2006 жылға арналған экономикалық-әлеуметтік саясаттың негізігі
бағыттары мен экономикалық көрсеткіштерінің болжамы туралы мәлімдемесінде
былай делінген. 2006 жылы Қазақстан Республикасы агроөнеркәсіптік
кешенін тұрақты дамытудың 2006-2010 жылдарға арналған тұжырымдамасын іске
асыру басталды, Оның негізгі басымдықтары агроөнеркәсіптік кешен
салаларының өнімділігі мен кірістілігін өсіру негізінде агроөнеркәсіптік
кешенді дамыту тұрақтылығын қамтамасыз ету, сондай-ақ отандық өнімнің
ұлттық бәсекелесті артықшылықтарын дамыту болды.
2008 жылғы ауылшаруашылық өнімнің көлемі (қолданыстағы бағада) және
2007 жылмен салыстыргандағы нақты көлем индексі

Сурет 7 - 2008 жылғы ауылшаруашылық өнімнің көлемі

2008 жылы обылыс ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі қолданыстағы
бағада 90,4 млрд теңгені құрады, бұл 2006 жылмен салыстырғанда 3 % -ға
артық.
Ел экономикасының негізгі құрамдас бөлігінің бірі ауыл шарушылығы
болып табылады. Облыс бойынша жасырылған және формальді емес қызметті
есептегенде негізгі қорға бағытталған 65,1 млрд теңге инвестиция игерілді
немесе 2006 жылдың деңгейіне 135,9 % құрады. ҚР-ның ауыл шаруашылықты
тұрақты дамытуды 2006 - 2010 жылдарға арналған тұжырымдамасын
іске асыруды жоспарланды. Оның басымдықтары ауылшаруашылықты
дамыту тұрақты дамытуды қамтамасыз ету болды.

2008 жылынегізгі қорға бағытталған инвестициялар және 2006 жылмен
салыстырғанда өсімі (кемуі), пайызбен

Сурет 8 - 2008 жылғы негізгі қорға бағытталған инвестициялар

Тұрғын үй құрылысына 15,4 млрд теңге инвестиция бағытталған, бұл 2007
жылмен салыстырғанда 2,8 есе артық. Сонымен ішкі жинақтың жоғарғы нормасы
және өндірістегі инвестициялар секелік жайғасымга (позиция) және серпінді
экономиканың өсуге жетудің негізгі жодарының бірі болып табылады. Екі
ерекшелікті қатар атап өту қажет.
1) Инвестицияны кейбір уақытша кешеуілмен қайтарып береді;
2) Әлемнің көбінесе дамыған елдері үшін арналған инновация сатысында,
секелік артықшылықты жоғарлатуда басты рольді инвестициялар масштабы емес,
аздап капитал салуды талап ететін техникалық
басқарылатын жаңартпашылдар атқарады. Облыста әлеуметтік саланы дамыту және
жандандыру негізінде "Аға буын" бағдарламасы жүзеге асырылды, оның міндеті
бойынша бюджеттен 86,8 млн теңге бөлінді.

2008 жылы өнеркәсіп өнімнің көлемі және 2006 жылмен салыстырғанда,
пайызбен

Сурет 9 - 2008 жылғы тұрғын үйлерді іске қосу

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006-2008 жылдарға арналған
бағдарламасының мақсаты жұмыспен қамтудың белсенді саясатын жүргізуге,
халықтың тұрмыс деңгейін жақсартуға, еңбекке жарамсыз және аз қамтамасыз
етілген адамдарды әлеуметтік қолдауды қамтамасыз етуге, -оңалту шараларын
одан әрі дамытуға бағытталған. Бұл бағдарламаны іске асыру мен толық
жетілдіру негізінде Оңтүстік Қазақстан облысында кедейшілік пен
жұмыссыздыкты төмендету жөніндегі 2005-2008 жылдарға арналған бағдарламасы
қабылданған.
Облыс әлеуметтік-экономикалық саясаттың басым бағыттарына негізделген.
Әлеуметтік сала объектілеріне әр кез ерекше назар аударылады. Біздің облыс
халқы көп аймақ болып саналады, олардың басым бөлігі - ауыл тұрғындары.
Облыс көлемі соңғы үш жылда үш есеге дерлік ұлғайды. Мұның өз
мекемелер қызметкерлерінің еңбекақысын уақытылы төлеуге, тамаққа дәрі-
дәрмекке жұмсалатын шығындарды арттыруға, сонымен бірге мемлекеттік
органдардың, білім, денсаулық сақтау, мәдениет пен спорт саласының
материалдық – техникалық базаларын нығайтуға мүмкіндік береді.
Егер 2006 жылы денсаулық сактау саласының шығыстары 2,8 млрд.теңгені
құраса, 2008 жылы бұл көрсеткіш 2 есеге өсіп, 5,7 млрд. аса теңгені құрады.
Денсаулық сақтау қызметкерлерінің ай сайынғы орташа еңбек жалақысы үш жыл
көлемінде 68 пайыз жуық мөлшерде өсіп, 2006 жылы 8756 теңгені құрады, оның
ішінде дәрігерлердің жалақысы 12320 теңге болды немесе 29 пайызға артты.
2006-2008 жылдары емдеу - прафилактикалық мекемелерінің жайларын
күрделі жөндеуге, қазіргі заманғы құрал-жабдықтар мен санитарлық көліктер
алуға мүмкіндік туды. Тек 2006 жылы облыстық бюджет қаржысының есебінен
кұны 329,0 млн. теңге тұратын бірегей медициналық құралдар сатып алынды.
оның ішінде: қатерлі ісік ауруларын емдейтін гамма-сәуле терапиясының
аппараты, ультра дыбысымен тексеру, рентген аппаратуралары, хирургиялық
және гинекологиялық аппаратуралар. Сондай-ақ қалалық бюджет қаржысының
есебінен құны 140 млн.теңгелік компьютер томографы сатып алынды. Соңғы 2
жылда санитарлық автомашиналар қатарына тағы 95 автомашина қосылды, оның 85-
і бюджет қаржысы есебінен алынды. Бұл көліктің 95 пайызы ауылдық денсаулық
сақтау мекемелеріне берілді. Елбасымыздың Жарлығымен 2002 жылдың Денсаулық
жылы болып жариялануына байланысты 1996-1998 жылдардағы оңтайландыру
кезеңінде негізсіз жабылып қалған фельдшерлі-амбулаториялық пунктерді қайта
ашу жоспарланып отыр. Жыл басынан бері жаңадан 7 денсаулық объектісі
ашылды, 12 денсаулық сақтау объектісіне күрделі жөндеу жұмыстары
жүргізілуде.
Қаржысының 50 пайызға жуығы білім мекемелерін ұстауға жұмсалады. Егер
2007 жылы 6,4 млрд.теңгені құраса, биыл ол 2 есеге немесе 13 млрд.теңгеге
дейін өсіп отыр. Білім беру саласы қызметкерлерінің орташа айлық жалақысы
1007 жылмен салыстырғанда 57 пайызға өсті. 2008 жылы жалақының көтерілуі
есебінен айлық еңбекақы 11003 теңгені, оның ішінде мұғалімдердікі 13690
теңгені құрады.
Облыс экономикасындағы он ілгерушіліктер облыстық бюджеттің кірісі мен
шығыс бөліктеріне де игі әсерін тигізіп отыр.
2008 жылы шағын және кәсіпкерлік субьектілерінің берілген несиені
қайтаруы облыс бойынша 49% құрады.
2007 жылы шағын және орта бизнесті дамыту үшін аудандар мен қалаларға
бюджеттен берілген несиелерді қайтару 135512 мың теңге соммасында
жоспарланған болса, кәсіпкерлік субьектілерінен бюджетке түскен қаржы 52524
мың теңге ғана болды.
Облыстың мына аудандары мен қалаларында несие қарыздарының қайтарылуы
50% төмен орындалуына жол берілді:
Бәйдібек - 36,4%, Мақтаарал - 46,9 %
Ордабасы - 22, %, Созақ - 11,4 %,
Отырар - 36,1 %, Шардара - 20,1 %,
Қазығұрт - 15,5 %, Арыс - 44,3 %,
Төлеби - 21,4 %, Шымкент - 24,8 %.
Барлығы 105805,5 мың теңге түспеді. Облыс аймағында кәсіпкерлікті
қолдау мен дамытуға бөлінген несиелер жөнінде шаруашылық субьектілерінің
мерзімі өткен қарыздары бар және ол 2008 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша
135736,6 мың теңгені құрады. 2008 жылы мерзімі өткен қарыздар 24083,3 мың
теңгеге төмендеп, 2006 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша 111651,3 мың теңге
болып отыр. Жалпы алғанда қарыздар мөлшерінің төмендегеніне қарамай
облыстың жекелеген аудандарында бұл көрсеткіш жоғары күйінде қалып отыр, ал
кей жерлерде тіпті артып кеткен.
Мемлекеттің берілген несиелерді қайтару жөніндегі шағым - талап қою
жұмыстары тиісті дәрежеде жүргізілмейді, егер 2008 жылдың 1 қаңтарындағы
жағдай бойынша сотқа 81574,3 мың теңгенің талап арызы берілсе, 2006 жылы
77881,4 мың теңгенің талап арызы берілген және 2006 жыл сот арқылы
қайтарылған қаржы -28930,9 мың теңгені, 2008 жылы - 48029,2 мың теңгені
құрады, ал Отырар ауданы мен Арыс қаласы бойынша 2003 жылы сотқа бірде бір
іс өткізілмеген.
Облыс шығыстар бөлігі жоспардағы 41362,0 млн. теңге болып орындады
немесе 99,2 % болды.
Әлеуметтік саланың басым бағыттары: білім беру, денсаулық сақтау,
халықты әлеуметтік қорғау, мәдениет және спорт бойынша шығыстар орташа 99,2
%-дан 99,9 % аралығында орындалды.
Барлық аудандар мен қалалар бойынша бюджетті ұйым қызметкерлерінің
еңбекақы төлемдері қамтамасыз етілді.
Алайда, жыл ішінде аудандар мен қала бюджетінің орындалу барысында
бірқатар проблемалар да болды.
Ең алдымен, аудандық және қалалық қаржы бөлімдерінің меңгерушілері
еңбекақы төлемін қамтамасыз етуді тұтастай облыстың қамқорлығындағы іс деп
санауға дағдыланғандығын атап өту керек. 2007 жылы еңбекақыға қаржының
жетіспеушілігіне байланысты Қазақстан Республикасы Үкіметінің №41 Қаулысына
сәйкес облыстық бюджет 6 рет нақтыланды және бюджет бағдарламалары бойынша
шығыстар бірнеше рет азайтылып, аудандар мен қалалардың субвенциясын
арттыруға бағытталған болатын. Аудандық және қалалық қаржы бөлімдерінің
меңгерушілері бұл жағдайды 2008 жылы да сақталады ден ойлаған болуы керек,
еңбекақы қорына белгіленген шығыстар көлемін азайтып, оны басқа
бағдарламаларға, негізінен даму бағдарламаларына бағытталған.
Облыста 2008 жылы Білім беру функционалды тобы бойынша нақтыланған
жоспар 17180,9 млн. теңгеге, немесе 99,9 % орындалды, яғни қарастырылған
қаржы толықтырылдай игерілді. Бұл жөнінде қаржыны игеру облыстың орташа
көрсеткішінен төмен болған, Бәйдібек ауданында - 99,6 %, Қазыгұрт ауданында
- 99,3 % орындалды.
Аудандар мен қалалар бойынша мектептердегі жиынтықтауға жасалған
тауарлар көрсеткеніндей, сыныптарды толықтырудың облыс бойынша орташа
көрсеткіші 2007 жылы 23,0 оқушыны, ал 2008 жылы мектепке дейінгі дайындық
топтарының есебінен 23,4 оқушыны құраған.
Сайрам ауданында оқушылар саны 46-ға кемігенімен 2007 жылы оқу жылымен
салыстырғанда сынып жиынтықтың саны 91-ге өскен, осындай жағдай Шардара
ауданында да орын алып, оқушылар саны 292-ге кеміген, ал сынып жиынтықтар
саны 9-ға өскен.
Толтырылуы төмен жағдайда қалыптасқан сынып - жиынтықтардың артуы
қосымша қаржыны талап ететіні белгілі.
Қазақстан Республикасының Үкіметінің 2007 жылғы 4 қарашадағы №1168
Қаулысымен 5 жыл ішінде кезең - кезеңмен республикалық бюджеттен жыл сайын
қарастырылатын мақсатты трансферттер қаржысы шегінде қосымша штаттық
бірліктер енгізу жопарланып отыр. Алайда, бірқатар аудандар қаржы
ресурстарының жоқтығына қарамай қосымша штаттар енгізіледі, мұның өзі жыл
соңында еңбек ақы қорының жетіспеушілігіне әкеп соғуда. Мысалы, Бәйдібек
ауданында 2008 жылы мектептерде қосалқы қызметкерлердің бірлігі көбейтілсе,
ал Сарыағаш жоспарсыз саз мектебі ашылған.
Облыстың денсаулық сақтау саласы бойынша қарастырылған шығыстарының
орындалуы 7297,2 млн. теңгені құрады, немесе бұл нақтыланған жоспардың 99,4
%.
2008 жылдан бастап денсаулық саласын дамытуға ерекше көңіл бөліп
келеді. 2007 жылы облыс бойынша басым бағыттарға 1601 млн. теңге
қарастырылған болса, тегін медициналық көмек көрсетудің кепілі көлемі
біздің облыста 6314,4 млн. теңгеге жеткізілді. Облыстық маслихаттың
шешімімен аудандар мен қалаларға да тегін медициналық көмек көрсетудің
кепілді көлемі жөніндегі шығыстардың ең төменгі мөлшері белгіленді 2008
жылға арналған республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасының
Заңымен облыстық маслихаттың шешімін бұза отырып, Қазығұрт, Сайрам және
Мақтаарал аудандары бюджетте бұл жөніндегі шығыстарды төменгі мөлшерден де
азайтып бекіткен.
2008 жыл шығыстарының орындалуына жүргізілген талдаулар көрсеткендей,
кепілдік берілген көлем Қазығұрт ауданы бойынша 13,8 млн. теңгеге, Шардара
ауданы бойынша 9,3 млн. теңгеге, Бәйдібек ауданында 7,0 млн. теңгеге
кемітілген.
2007 жылдың басында тегін медициналық көмек көрсетудің кепілдік
берілген көлемінің шығындарын өндіру ережесіне өзгерістер енгізіліп,
шығындарды өндіру тізбесінен күрделі сипаттағы шығындар, атап айтқанда,
күрделі жөндеу мен негізгі құрал-жабдықтарды сатып алу шығыстары
алынып тасталған болатын. Алайда, жекеленген аудандарда ереже тәртібін
бұза отырып, жоғарыдағы мақсатқа қаржы бағыттау факультеті анықталды.
Мысалы, Төлеби ауданында 0,6 млн. теңгеге, Сайрам ауданында 1,2 млн.
теңгеге, Сарыағаш ауданында 1,5 млн. теңгеге құрал-жабдықтар сатып
алынған.
Әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік көмек жөніндегі шығыстар 2007
жылы 5024,1 млн. теңгені құрап, 99,2% орындалды, бұл шығыстарда арнайы
мемлекеттік жәрдемақы төлемдері негізгі үлес салмақты алады және ол толық
көлемде әрі уақытылы төленіп тұрады.
2008 жылы тағайындалған атаулы әлеуметтік көмек төлемдерін
уақытылы төлеуді қамтамасыз ету негізгі міндеттердің бірі болды.
Егер 2007 жыл қорытындысында Қазығұрт және Сарыағаш аудандарының бұл
жөнінде несие қарыздары болса, 2008 жылы облыстың барлық аудандары қалалары
тағайындалған атаулы әлеуметтік көмектің толық дәрежеде төленуін қамтамасыз
етті. Алайда бір атап өтетін жағдай, ол бірқатар аудандар атаулы әлеуметтік
көмек төлемдерінің жағдайына талдау жасамай, оған қарастырылған қаржыны
азайтқан және жылдың екінші жартысында кредиторлық қарызына жол бермеу үшін
бұл шығыстарды қайтадан арттыруға мәжбүр болған. Мысалы, Бәйдібек ауданында
атаулы әлеуметтік көмекке қарастырылған қаржы 5,4 млн. теңгеге азайтылып,
кейіннен 2 млн. теңгеге көбейтілген. Осындай жағдай Сарыағаш ауданымен
Шымкент қаласында да орын алған.
Қазіргі таңда біздің облыстың әлеуметтік экономикалық даму жағдайында
оң өзгерістер болуда, шағын және орта кәсіпкерлік дамып келеді, жаңа жұмыс
орындары ашылуда, ұзақ уақыт бойы тоқтап тұрған кейбір ірі өнеркәсіп
обьектілері қайтадан іске қосылып жатыр, жұмыссыздарды жұмыска орналастыру
жөнінде көмек мемлекет тарапынан берілуде. 2008 жылы облыстың 41
кәсіпорындарында 3271 жұмыс орны ашылды.
Мұның бәрі де өз нәтижелерін бере бастады, облыс бойынша жәрдемақы
алушылар саны 43952 адамға және жәрдемақы төлеу мөлшері 184,4 млн. теңгеге
кеміді. Кентау қаласында басқа барлық аудандар мен қалаларда атаулы
әлеуметтік көмек тағайындау мен төлем жасау төмендеді.
Алайда, 2007 жылы атаулы әлеуметтік көмек алушылардың саны азайғанымен
әр адамға шаққанда жәрдемақы төлемінің көлемі артты. Мысалы, облыс бойынша
орта есеппен жәрдемақы төлемдері 8% өссе, ал Ордабасы ауданында - 98%,
Отырар ауданында екі есеге, Қазығұрт ауданында 63%, Созақ және Түлкібас
аудандарында 35% өсті. Сарыағаш ауданында, Арыс және Шымкент қалаларында
тағайындалған әлеуметтік көмектің орташа мөлшері қысқарды.
Осыған орай 2008 жылы қаржы органдары тиісті органдармен бірлесе
отырып, жоғарыдағы проблеманы шешу жөнінде жұмыстар жүргізу қажет. Атап
айтқанда, атаулы әлеуметтік көмек алушылардың мониторингін жүргізу,
учаскілік комиссиялардың жұмысына бақылауды күшейту, яғни атаулы әлеуметтік
көмекті тағайындаудың дұрыстығын дер кезінде тексеріп отыруы тиіс.
2008 жылы квотамен келген оралмандар отбасына тұрған үй алу үшін
аудандар мен қалаларға 234 млн. теңге мақсатты трансферттер бөлінді. Бұл
қаржы аудандар мен қалаларға 2008 жылы маусымда аударылды. Алайда, тендер
өткізу, әлеуметті жеткізіп берушілерді тарту жөніндегі жұмыстардың тиісті
дәрежеде ұйымдастырылмауынан бұл қаржы 5-ай бойы игерілмеді. Оралмандарға
тұрғын үй алу трансферті Шардара, Қазығұрт аудандары мен Шымкент қаласында
толықтай игерілген жоқ.
2008 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша бюджеттен қаржыландырылатын
мекемелерде 69256,7 мың теңге дебиторлық қарыздар Мақтаарал ауданында 18024
мың теңгені құрайды, немесе бұл тұтастай облыс бойынша жинақталған қарыздың
26 %-ы, Сарыағаш ауданында 2466 мың теңге, немесе облыс бойынша жинақталған
қарыздың 3,5 %-ы, Шымкент қаласында 333 мың теңгені құрайды, немесе бұл
облыс бойынша қарыздың 10,6 %-ы.
Түркістан қаласында 5344 мың теңге және Қазығұрт ауданында қазынашылық
органында тіркелген, міндеттемеден тыс несие қарыздары жинақталған. Бұл
бюджет жүйесі заңының талабын өрескел бұзу деген сөз.
Әкімшілік құқық бұзушылық кодексі бойынша Сайрам ауданының қаржы
бөлімі тиісті органдар арқылы лауазым иелеріне айыппұл салу жөнінде ұсыныс
жасауы керек.
2008 жылы департамент аппараты мен аудандық және қалалық қаржы
бөлімдері мамандарының тарапынан облыстың 940 мекемесі мен кәсіпорындарына
тексерулер жүргізілді. Оның ішінде жоспар бойынша 760 обьекті тексеріліп,
оның 663-інде жалпы сомасы 129169,3 мың теңгенің қаржы тәртібін бұзу
фактілері анықталды, оның 5592,2 мың теңгесі ақша қаражаты мен тауар
материалдық құндылықтарының жетіспеушілігі, 58568,1 мың теңгесі заңсыз
шығыстар және 65008,9 мың теңгесі бюджет заңдылықтарына сәйкес келмейтін
шығыстар.
Мұнан басқа 4090,4 мың теңге бюджет қаржысының мақсатсыз жұмсалғандығы
анықталып, оның 3442,2 мың теңгесі өндіріліп алынды.
2008 жылы құқық қорғау органдарына 41107,5 мың теңге шығын
келтірушіліктің 67 материалы өткізілсе, 2007 жылы 14208,4 мың теңге шығын
келтірушіліктің 40 материалы өткізілген болатын.
2008 жылы бір қызметкер, яғни облыстың бір бақылаушы-тексерушісі орта
есеппен 14 тексерулер мен тексерістер жүргізіп 1987,2 мың теңгенің шығын
келтірушілігін анықтаған, оның 34,2 % немесе 679,7 мың теңгесі өндіріп
алынған. Ал 2007 жылы облыстың бір бақылаушы-тексерушісі орта есеппен 13
тексерулер мен тексерістер жүргізіп, 703,9 мың теңгенің шығын
келтірушілігін анықтаған, оның 49,2 % немесе 346,2 мың теңгесі өндіріп
алынған.
Бұл дегеніміз шығындарды өндіру жөніндегі көрсеткіштің облыс бойынша
төмен болып отырғандығын көрсетеді.
Бақылау және тексеру материалдарына жасалған талдаулар бақылау
жұмыстарының маңызына жете мән берілмей отырғандығын көрсетеді, бұған
жоғарыда көрсетілген бақылау тексеру жұмыстарының төмен көрсеткіштері,
сондай-ақ коммуналдық меншікке қарайтын тұрғын үй емес жайларды жалға беру
заңдылығын тексеру жөніндегі облыс әкімі тапсырысының орындалу нәтижелері,
Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша қаржы бақылау басқармасының бюджетті
қалыптастыру мен орындалуына жүргізген ішкі бақылау жұмыстарының
материалдары дәлел бола алады. Аудандық қаржы бөлімдері тарапынан
тұрғын үй емес жайларды жалға беру жөнінен 97 обьектіге тексеру жүргізіп,
оның екеуінде болмашы тәртіп бұзушылықты анықтаған. 2008 жылы атқарған
жұмыстарды қорытындылай келе және орын алған кемшіліктерді мұқият
талдай отырып, 2004 жылы алға мынадай міндеттер қойылып отыр:
Біріншіден, бюджеттің кіріс бөлігінің болжамды жопарларын
және еңбекақы, барлық әлеуметтік төлемдерді, сондай-ақ облысымыздың
әлеуметтік саласын дамытуға бағытталған бағдарламаларын қаржыландыруды
қамтамасыз ету болса;
Екіншіден, бюджет бағдарламаларының бекітілген паспортқа сәйкес және
қаржы процедурасының ережесін сақтай отырып жүзеге асырылуына бақылауды
күшейту;
Ал, үшіншіден, бюджет қаржысының мақсатты және тиімді жаратылуына
пәрменді де тұрақты бакылау орнату, анықталған шығындардың толық өндірілуін
қамтамасыз ету.
Оңтүстік - Қазақстан облысы - республикада ірі аймақтардың бірі және
халқы тығыз орналасқан облыстардың бірі. Сондықтан, әлеуметтік саладағы
мәселелерді шешу аз қамтамасыз етілген азаматтарға көмек көрсетуде кешенді
шараларды қажет етеді. Осыған байланысты негізгі жағдайларды, бағдарламалық
іс-шаралардың тізбесін, қаржыландырудың болжамды көлемін және облыстың
департаменттері мен басқармалары ішінен орындаушылар құрамын анықтау қажет.
Облыстағы экономикалық жағдайдың жақсаруына қарамай,
халықтың жекелеген санаттары әлеуметтік көмекті қажет етеді. 2008 жылдың 1
қаңтарына 7 мың кедей азамат облыс халқының 5,7 пайызын құраған болса,
олардың саны 3,5 пайызға кеміп, биылғы 1 қаңтарға 89 мың адамды немесе
облыс халқының 4.2 пайызын құрап отыр.
Бұл халықтың 16061 мыңы соғыс ардагерлері, мүгедектері мен оған
теңестірілген тұлғалар, 666 мың жасы 80-ге жеткендер және одан асқан
зейнеткерлер, 4 және одан да көп балалы аналар, еңбек мүгедектері мен
мүгедек балалар, олар халықтың жалпы санының 2,7 пайызын құрайды. Облыста
отбасы саны 391962, олардың құрамы орташа есеппен 5,2 адам. Атаулы
әлеуметтік көмекке мұқтаж болып отырған 24273 кедей отбасы, оның ішінде
тұрғын үй жәрдемақысын 2040 отбасы алады. Өндірістің ыдырауы 200-ден астам
кәсіпорынның тоқтауына ілесіп, ресми жұмыссыздықтың 26 мың адамға, жасырын
жұмыссыздықтың да осы дәрежеге өсуі, 800 мың адамның тұрмыстық жағдайының
кедейшілік деңгейінен төмен болуы 1998 жылға дейін жалғасты.

Сурет 10 – Кедейлер санының динамикасы

Жаппай жұмыссыздық пен материалдық жағдайдың нашарлығының себебі
өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының барлық дерлік саласында өндіріс
потенциалын пайдаланудың күрт төмендеуіне, көптеген кәсіпорындарды
бөлшектеу, қайта құру мен банкроттық рәсімдерін жүргізуге әкеліп соққан
экономикалық дағдырыста.
Өнеркәсіп өнімін өндіру көлемінің күрт кемуі мен шынайы жалақының
төмендеуі, құнсызданудың асқақтауы мен жұмыссыздықтың тоқтаусыз өсуі тұрмыс
деңгейінің жалпы төмендеуі мен аз қамтамасыз етілген, әлсіз топтардың пайда
болуына әкеліп соқты.
Кедейшілік деген ұғымның өзі қоғам үшін айқын да қауіпті бола бастады.
Сонымен қатар, кедейшілік - тек мұқтаждықтың емес, әлеуметтік шиеленіс
пен қылмыстың көзі. Кедейшілік ауру мен өлім деңгейінің өсуіне жол береді.
Сондықтан халықтың тұрмыстық жағдайының оңалуы тек тұрақтандыру мен
экономикалық өсуге бағытталған ұзақ мерзімді мақсаттың орындалуына
байланысты.
Еңбек рыногында жүргізілген талдаудың нәтижесінде 2005-2008 жылдары
облыс халқының 91,3 мың адамға өсуінің арқасында экономикалық белсенді
халықтың да саны 68,6 мыңға өсті.
Соның салдарынан еңбек рыногында да біршама жақсы өзгерістер болып,
халықты жұмыспен қамту деңгейі көтеріліп, кедейлікті жеңудің бірден-бір
мәселесі шешілді.
Жалпы жұмыссыздық 48,5 мың адамға, ал ресми тіркелген жұмыссыздардың
деңгейі 2,2 пайыздан 1,6 пайызға төмендеді.
Кедейлердің саны 2006 жылғы 353,1 мың адамнан, 2008 жылы 117,2 мың
адамға дейін төмендеді.

4 кесте - Оңтүстік Қазақстан облысының кедейліктің деңгейі
№ Жылдар Кедейлер Халықтың Әлеуметтік Сомасы Әлеуметтік Бір адамға
саны (мың жалпы қолдаудағы (млн қолдаудың әлеуметтік
адам) санынан кедейлер теңге) қамтылу қолдау
пайыз саны пайызы сомасы
1 2006 273,25 13,7 39071 489,0 21,8 10,43
2 2007 117,1 5,7 46149 564,4 39,0 1019
3 2008 89,6 4,2 28553 219,0 31,9 639

Елбасымыздың жыл сайынғы Қазақстан халқына арналған жолдауында
кедейшілікті төмендетудің маңызды мемлекеттік міндеттерді анықтады.

5 кесте - ОҚО бойынша атаулы әлеуметтік көмекті көрсетудің
салыстырмалы талдауы
№ Көрсеткіштер 2006 ж. 2007 ж. 2007 жылдың 2006 2008 ж.сәуір
жылмен айындағы
айырмашылығы жағдайы
1 Тағайындалған (млн1035,3 798,1 -237,2 (33 178,3
теңге) пайызға
төмендеді)
2 Төленгені (млн 982,4 798,1 -184,3 (9 пайызға147,4
теңге) төмендейді)
3 Қарыз (млн. теңге)52,9 0 -52,9 31
АӘК алушылар саны:
Отбасылар саны 33874 26371 7503 (22 пайызға 14254
төмендейді)63934
4 Адам саны 164593 1200640 -43953 (27 63934
пайызға
төмендеді)
5 Бір адамға 813 817 +4 (5 пайызға 971
шаққанда орташа өсті)
табыс мөлшері
(теңге)
6 Бір адамға атаулы689 846 +157 (23 пайызға 768
әлеуметтік көмек өсті)
мөлшері (теңге)

Бұл міндеттерді шешу мақсатында біздің облысымызда кедейлік
пен жұмыссыздықты төмендету жөніндегі 2005-2008 жылдарға арналған аймақтық
бағдарлама қабылданған және оны орындау бойынша ұйымдастырылған жұмыстар
жүргізілді. Жүргізілген жұмыстардың нәтижесі ретінде кедейлік
деңгейінің төмендегенін көреміз. Яғни, үш жылдың ішінде облыста кедейлердің
саны 32 пайызға төмендеді. Соңғы жылдары, облыс экономикасында
елеулі ілгерілеушіліктер байқалады, бұл әлеуметтік мәселелерді аса
мақсаттылықпен шешуге ықпал етеді.
Мәселен, облыс өнеркәсібі қолданыстағы көтерме бағаға шаққанда
13 пайызға көп өнім өндірді, ауыл шаруашылығындағы жалпы өнім көлемі 36,2
пайызға өсті, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.