Қазақстан экономикасын инновацияландырудағы инвестицияның атқаратын қызметтері
Мазмұны.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3.4
I Тарау. Қазақстан экономикасын инновацияландырудағы инвестицияның атқаратын қызметтері.
1.1.Индустриялық.инновациялық стратегияның дамуын іске асырудағы инвестицияның рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5.13
1.2. Инновацияларды дамытуға бағытталған ауқымды жобалар ... ... ... ... .14.22
ІІ Тарау.Шетел инвестицияларын тартудың негізгі мәселелері.
2.1.Қазақстан Республикасыны нарықтық жағдайындағы инвестицялық іс. әрекеттерді талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23.30
2.2. Өндіріс салаларын дамытудағы инвестициялық зерттеулердің
көрсеткіші ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31.39
III Тарау.Индустриялық.инновациялық дамудың проблемалары және оларды шешу жолдары.
3.1. Индустриялық. инновациялық дамудағы негізгі проблемалар ... ... ... 40.48
3.2.Қазақстан экономикасын инновацияландырудағы негізгі мәселелерді шешу технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49.58
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59.60
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3.4
I Тарау. Қазақстан экономикасын инновацияландырудағы инвестицияның атқаратын қызметтері.
1.1.Индустриялық.инновациялық стратегияның дамуын іске асырудағы инвестицияның рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5.13
1.2. Инновацияларды дамытуға бағытталған ауқымды жобалар ... ... ... ... .14.22
ІІ Тарау.Шетел инвестицияларын тартудың негізгі мәселелері.
2.1.Қазақстан Республикасыны нарықтық жағдайындағы инвестицялық іс. әрекеттерді талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23.30
2.2. Өндіріс салаларын дамытудағы инвестициялық зерттеулердің
көрсеткіші ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31.39
III Тарау.Индустриялық.инновациялық дамудың проблемалары және оларды шешу жолдары.
3.1. Индустриялық. инновациялық дамудағы негізгі проблемалар ... ... ... 40.48
3.2.Қазақстан экономикасын инновацияландырудағы негізгі мәселелерді шешу технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49.58
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59.60
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
Кіріспе
Әлемдік қаржы дағдарысы жағдайында экономиканы көтеруге қоғамда басқару мен өндіріс салаларында экономикалық тиімді және озық инновациялардың дамуы негіз бола алады. Ел экономикасын инновацияландыруды дамыту үшін елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың 2003 жылы 17 мамырдағы №1096 жарлығымен экономиканы әртараптандыру және жаңғырту негізінде елдің тұрақты дамуын қамтамасыз ету өнімнің бәсекелік түрлерін шығару мен экспортты ұлғайту үшін жағдайлар жасау мақсатында Қазақстан Республикасының индустриялық- инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік стратегиясы әзірленді.
Стратегияны дамыту жолында инвестициялық қор жарғылық капиталға үлестік (бақылаусыз) қатысу арқылы жобаларды қаржыландыруға маманданады.
Индустриялық- инновациялық дамуды жүзеге асырудағы мемлекеттік инвеститциялық саясаттың мақсаты-қаржыландыру көзін, жеке сектордың мемлекеттің араласуынсыз шамасы келмейтін салаларды инвестицияларды қолдау мен таратудың тиісті тетіктерін айқындау болып табылады.
Мемлекеттік инвестициялық саясатты жүргізу шикізаттық емес өндірістерді дамыту мақсатында жеке инвестицияларды ынталандыру және мемлекеттік инвестицияларды жүзеге асыру жөніндегі шаралар кешенінің үйлесімі болып табылады.
Инновацияларды дамытуға бағытталған перспективалы жобалардың бірі- елде ғылыми зерттеулердің нақты іске асуын қамтамасыз ететін басымдылық, ынталылық , тәуекелділік зерттеулердің тәжірибелі жұмыстардың дамуына қолдау жасау мақсатында “ Ғылым қоры ” Акционерлік қоғамы құрылды. Инновациялық қызметті қолдау институттары арасындағы “ Ғылым қорының”рөлі ғылыми жобалардың алғашқы деңгейлерді қолдау, дамыту және ғылыми зерттеулерді тәжірибелі өндірістік деңгейге дейін жеткізумен ерекшеленеді.
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік стратегиясы Қазақстан Республикасы Президентінің “Елдегі жағдай туралы және 2002 жылға арналған ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы”Қазақстан халқына жолдауында және Қазақстан кәсіпкерлерінің онышшы форумында берген тапсырмаларына сәйкес әзірленеді.
Стратегия Қазақстанның 2015 жылға дейінгі кезеңге арналған мемлекеттік, экономикалық саясатын қалыптастырады және экономика салаларын әртараптандыру арқылы дамудың шикізаттық бағытынан қол үзу арқылы елдің тұрақты дамуына қол жеткізуге бағытталған.
Өңдеуші өнеркәсіпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге қабілетті және экспортқа бағдарланған тауарлар жұмыстар және қызметтер өндірісі мемлекеттік индустриялық-инновациялық саясаттың басты нысанасы болып табылады.
Әлемдік қаржы дағдарысы жағдайында экономиканы көтеруге қоғамда басқару мен өндіріс салаларында экономикалық тиімді және озық инновациялардың дамуы негіз бола алады. Ел экономикасын инновацияландыруды дамыту үшін елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың 2003 жылы 17 мамырдағы №1096 жарлығымен экономиканы әртараптандыру және жаңғырту негізінде елдің тұрақты дамуын қамтамасыз ету өнімнің бәсекелік түрлерін шығару мен экспортты ұлғайту үшін жағдайлар жасау мақсатында Қазақстан Республикасының индустриялық- инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік стратегиясы әзірленді.
Стратегияны дамыту жолында инвестициялық қор жарғылық капиталға үлестік (бақылаусыз) қатысу арқылы жобаларды қаржыландыруға маманданады.
Индустриялық- инновациялық дамуды жүзеге асырудағы мемлекеттік инвеститциялық саясаттың мақсаты-қаржыландыру көзін, жеке сектордың мемлекеттің араласуынсыз шамасы келмейтін салаларды инвестицияларды қолдау мен таратудың тиісті тетіктерін айқындау болып табылады.
Мемлекеттік инвестициялық саясатты жүргізу шикізаттық емес өндірістерді дамыту мақсатында жеке инвестицияларды ынталандыру және мемлекеттік инвестицияларды жүзеге асыру жөніндегі шаралар кешенінің үйлесімі болып табылады.
Инновацияларды дамытуға бағытталған перспективалы жобалардың бірі- елде ғылыми зерттеулердің нақты іске асуын қамтамасыз ететін басымдылық, ынталылық , тәуекелділік зерттеулердің тәжірибелі жұмыстардың дамуына қолдау жасау мақсатында “ Ғылым қоры ” Акционерлік қоғамы құрылды. Инновациялық қызметті қолдау институттары арасындағы “ Ғылым қорының”рөлі ғылыми жобалардың алғашқы деңгейлерді қолдау, дамыту және ғылыми зерттеулерді тәжірибелі өндірістік деңгейге дейін жеткізумен ерекшеленеді.
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік стратегиясы Қазақстан Республикасы Президентінің “Елдегі жағдай туралы және 2002 жылға арналған ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы”Қазақстан халқына жолдауында және Қазақстан кәсіпкерлерінің онышшы форумында берген тапсырмаларына сәйкес әзірленеді.
Стратегия Қазақстанның 2015 жылға дейінгі кезеңге арналған мемлекеттік, экономикалық саясатын қалыптастырады және экономика салаларын әртараптандыру арқылы дамудың шикізаттық бағытынан қол үзу арқылы елдің тұрақты дамуына қол жеткізуге бағытталған.
Өңдеуші өнеркәсіпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге қабілетті және экспортқа бағдарланған тауарлар жұмыстар және қызметтер өндірісі мемлекеттік индустриялық-инновациялық саясаттың басты нысанасы болып табылады.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1.Қазақстан Республикасының Президентінің жолдауы, Егемен Қазақстан, «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» 02.04.2009ж.
2.Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан”Астана 2007 ж.28 ақпан.
3.Қазақстан Республикасының Президентінің жолдауы, Егемен Қазақстан, 14.03.2009ж.
4.Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 ж арналған стратегиясы.Актілер жинағы 2008 ж.№33-340 құжат.
5.Б.С.Мырзалиев,С.А.Қалтаева,Ғ.З.Успанова,С.С.Ыдырыс.“Экономикалық теория” Алматы 2006 ж.
6.С.С. Мәуленова, С.Қ. Бекмолдин, Е.Қ.Құдайбергенов.“Экономикалық теория” Алматы 2004 ж.
7.С.Әкімбеков,А.Баймұхаметова,У.Жанайдаров. “Экономикалық теория”
Алматы 2001 ж.
8.Д.М.Мадиярова.“Сыртқы экономикалық саясат және экономикалық қауіпсіздік”Алматы 2000 ж.
9.Н.Қ.Мамыров,М.А.Тілеужанова. “Макроэкономика”Алматы 2003 ж.
10.Н.Қ.Мамыров,Қ.С.Есенғалиева,М.А.Тілеужанова.“Микроэкономика” Алматы 2004 ж.
11. Г.М.Осипова. « Экономикалық теория негіздері ».
12. Д.Айтжанова, Н.Тілегенов. “ Экономикалық саясат”.(Журнал)
13. Аубакиров «Экономикалық теория», 1999жыл.
14.Оразәлі Сабден. «Бәсекелестік экономикасы». Алматы 2007ж.
15.В.Крымова «Экономикалық теория». кестелі оқу құралы, Аматы.2003ж.
16.Егемен Қазақстан 2009 ж.9 қаңтар 9 бет. 30 қаңтар 4 бет.
17.Егемен Қазақстан 2006 ж.25 тамыз 2 бет.
18.Ақиқат 2005 ж. 36 бет.
19. Егемен Қазақстан 2007 ж.7 тамыз 2 бет.
20.Егемен Қазақстан 2009 ж.31 қаңтар 13 бет.
21. Азия транзит 2007 ж.77-80 бет.
22. Ана тілі 2005 ж 28 сәуір 4 бет.
23. А.П. Жакешова. “Экономикалық теория.” Шымкент 2006 ж.
24.Г.С.Смағұлова. “Аймақтық экономиканы басқару мәселелері”.
Алматы 2005 ж.
1.Қазақстан Республикасының Президентінің жолдауы, Егемен Қазақстан, «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» 02.04.2009ж.
2.Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан”Астана 2007 ж.28 ақпан.
3.Қазақстан Республикасының Президентінің жолдауы, Егемен Қазақстан, 14.03.2009ж.
4.Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 ж арналған стратегиясы.Актілер жинағы 2008 ж.№33-340 құжат.
5.Б.С.Мырзалиев,С.А.Қалтаева,Ғ.З.Успанова,С.С.Ыдырыс.“Экономикалық теория” Алматы 2006 ж.
6.С.С. Мәуленова, С.Қ. Бекмолдин, Е.Қ.Құдайбергенов.“Экономикалық теория” Алматы 2004 ж.
7.С.Әкімбеков,А.Баймұхаметова,У.Жанайдаров. “Экономикалық теория”
Алматы 2001 ж.
8.Д.М.Мадиярова.“Сыртқы экономикалық саясат және экономикалық қауіпсіздік”Алматы 2000 ж.
9.Н.Қ.Мамыров,М.А.Тілеужанова. “Макроэкономика”Алматы 2003 ж.
10.Н.Қ.Мамыров,Қ.С.Есенғалиева,М.А.Тілеужанова.“Микроэкономика” Алматы 2004 ж.
11. Г.М.Осипова. « Экономикалық теория негіздері ».
12. Д.Айтжанова, Н.Тілегенов. “ Экономикалық саясат”.(Журнал)
13. Аубакиров «Экономикалық теория», 1999жыл.
14.Оразәлі Сабден. «Бәсекелестік экономикасы». Алматы 2007ж.
15.В.Крымова «Экономикалық теория». кестелі оқу құралы, Аматы.2003ж.
16.Егемен Қазақстан 2009 ж.9 қаңтар 9 бет. 30 қаңтар 4 бет.
17.Егемен Қазақстан 2006 ж.25 тамыз 2 бет.
18.Ақиқат 2005 ж. 36 бет.
19. Егемен Қазақстан 2007 ж.7 тамыз 2 бет.
20.Егемен Қазақстан 2009 ж.31 қаңтар 13 бет.
21. Азия транзит 2007 ж.77-80 бет.
22. Ана тілі 2005 ж 28 сәуір 4 бет.
23. А.П. Жакешова. “Экономикалық теория.” Шымкент 2006 ж.
24.Г.С.Смағұлова. “Аймақтық экономиканы басқару мәселелері”.
Алматы 2005 ж.
Мазмұны.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-4
I Тарау. Қазақстан экономикасын инновацияландырудағы инвестицияның
атқаратын қызметтері.
1.1.Индустриялық-инновациялық стратегияның дамуын іске асырудағы
инвестицияның
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..5-13
1.2. Инновацияларды дамытуға бағытталған ауқымды
жобалар ... ... ... ... .14-22
ІІ Тарау.Шетел инвестицияларын тартудың негізгі мәселелері.
2.1.Қазақстан Республикасыны нарықтық жағдайындағы инвестицялық іс-
әрекеттерді
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .23-30
2.2. Өндіріс салаларын дамытудағы инвестициялық зерттеулердің
көрсеткіші ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31-39
III Тарау.Индустриялық-инновациялық дамудың проблемалары және оларды
шешу жолдары.
3.1. Индустриялық- инновациялық дамудағы негізгі
проблемалар ... ... ... 40-48
3.2.Қазақстан экономикасын инновацияландырудағы негізгі мәселелерді шешу
технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 49-58
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..5 9-60
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .61
Жоспар
Кіріспе
I Тарау. Қазақстан экономикасын инновацияландырудағы инвестицияның
атқаратын қызметтері.
1.1.Индустриялық-инновациялық стратегияның дамуын іске асырудағы
инвестицияның рөлі.
1.2. Инновацияларды дамытуға бағытталған ауқымды жобалар.
ІІ Тарау.Шетел инвестицияларын тартудың негізгі мәселелері.
2.1.Қазақстан Республикасыны нарықтық жағдайындағы инвестицялық іс-
әрекеттерді талдау.
2.2. Өндіріс салаларын дамытудағы инвестициялық зерттеулердің
көрсеткіші.
III Тарау.Индустриялық-инновациялық дамудың проблемалары және оларды
шешу жолдары.
3.1. Индустриялық- инновациялық дамудағы негізгі проблемалар.
3.2.Қазақстан экономикасын инновацияландырудағы негізгі мәселелерді шешу
технологиясы.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе
Әлемдік қаржы дағдарысы жағдайында экономиканы көтеруге қоғамда
басқару мен өндіріс салаларында экономикалық тиімді және озық
инновациялардың дамуы негіз бола алады. Ел экономикасын инновацияландыруды
дамыту үшін елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың 2003 жылы 17 мамырдағы №1096
жарлығымен экономиканы әртараптандыру және жаңғырту негізінде елдің
тұрақты дамуын қамтамасыз ету өнімнің бәсекелік түрлерін шығару мен
экспортты ұлғайту үшін жағдайлар жасау мақсатында Қазақстан Республикасының
индустриялық- инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік
стратегиясы әзірленді.
Стратегияны дамыту жолында инвестициялық қор жарғылық капиталға
үлестік (бақылаусыз) қатысу арқылы жобаларды қаржыландыруға маманданады.
Индустриялық- инновациялық дамуды жүзеге асырудағы мемлекеттік
инвеститциялық саясаттың мақсаты-қаржыландыру көзін, жеке сектордың
мемлекеттің араласуынсыз шамасы келмейтін салаларды инвестицияларды қолдау
мен таратудың тиісті тетіктерін айқындау болып табылады.
Мемлекеттік инвестициялық саясатты жүргізу шикізаттық емес
өндірістерді дамыту мақсатында жеке инвестицияларды ынталандыру және
мемлекеттік инвестицияларды жүзеге асыру жөніндегі шаралар кешенінің
үйлесімі болып табылады.
Инновацияларды дамытуға бағытталған перспективалы жобалардың бірі- елде
ғылыми зерттеулердің нақты іске асуын қамтамасыз ететін басымдылық,
ынталылық , тәуекелділік зерттеулердің тәжірибелі жұмыстардың дамуына
қолдау жасау мақсатында “ Ғылым қоры ” Акционерлік қоғамы құрылды.
Инновациялық қызметті қолдау институттары арасындағы “ Ғылым қорының”рөлі
ғылыми жобалардың алғашқы деңгейлерді қолдау, дамыту және ғылыми
зерттеулерді тәжірибелі өндірістік деңгейге дейін жеткізумен ерекшеленеді.
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-
2015 жылдарға арналған мемлекеттік стратегиясы Қазақстан Республикасы
Президентінің “Елдегі жағдай туралы және 2002 жылға арналған ішкі және
сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы”Қазақстан халқына жолдауында және
Қазақстан кәсіпкерлерінің онышшы форумында берген тапсырмаларына сәйкес
әзірленеді.
Стратегия Қазақстанның 2015 жылға дейінгі кезеңге арналған
мемлекеттік, экономикалық саясатын қалыптастырады және экономика салаларын
әртараптандыру арқылы дамудың шикізаттық бағытынан қол үзу арқылы елдің
тұрақты дамуына қол жеткізуге бағытталған.
Өңдеуші өнеркәсіпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге
қабілетті және экспортқа бағдарланған тауарлар жұмыстар және қызметтер
өндірісі мемлекеттік индустриялық-инновациялық саясаттың басты нысанасы
болып табылады.
Дүниежүзілік экономиканың ғаламдануы аясында Қазақстан экономикасы
бірқатар проблемаларға тап болып отыр.Негізгі проблемаларға мыналарды
жатқызуға болады: біржақты шикізат бағыттылығы, әлемдік экономикаға
ықпалдасудың әлсіздігі, ел ішіндегі салааралық, өңіраралық экономикалық
ықпалдасудың босаңдығы ішкі рынокта тауарлар мен қызметтерге деген тұтыну
сұранысының мардымсыздығы (шағын экономика), өндірістік және әлеуметтік
инфрақұрылымның дамымауы кәсіпорындардың жалпы техникалық және
технологиялық тұрғыдан артта қалушылығы ғылым мен өндірістің арасында
ықпалды байланыстың болмауы ;ғылыми зерттеу және тәжірибелік конструкторлық
жұмыстарға қаржының аз бөлінуі менеджменттің экономиканы ғаламдану
процестеріне және сервистік-технологиялық өтуге бейімдеу міндеттеріне
сәйкес келмеуі.
Проблемаларды шешу және стратегия аясында алға қойылған мақсаттар мен
міндеттерге қол жеткізу үшін Даму банкінің қызметін жандандырумен қатар
Қазақстанның Инвестициялық қоры, Экспортты сақтандыру жөніндегі корпорация,
инновациялық қор сияқты арнайы даму институттарын құру көзделіп отыр.
Бұл ретте осы институттар қосылған құны жоғары жаңа өндірістерді
құруға және олардың жұмыс істеп тұрғандарын дамытуға және келелі салаларды
кешенді талдау, олардың ең маңызды элементтерін анықтау негізінде ғылыми
және ғылыми –техникалық зерттеулермен әзірленімдерге қолдау көрсетуге
инвесчтициялау саясатын жүргізетін болады.
Стратегия елде ғылымды және инновациялық қызметті ынталандыруға
бағытталған белсенді мемлекеттік ғылыми инновациялық саясат жүргізуді
көздейді.Алға қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін қаржы рыногын одан әрі
дамыту және фискалдық, білім беру, монополияға қарсы, инфрақұрылымдық
саясатты жетілдіру көзделіп отыр. Стандарттау саясаты шеңберінде
экономиканың және басқарудың барлық салаларында әлемдік стандарттарға көшу
көзделуде.
Стратегияны ойдағыдай іске асыру экономиканың адам капиталын,
өндірілген және табиғи капиталды тиімді пайдалануға негізделген тұрақты
өркендеуіне алып келетін оның құрылымында сапалы өзгерістер
жасауға,Қазақстанның әлеуметтік дамудың және қоғам құрылысының сапалық жаңа
деңгейіне шығуына ықпал етуі керек.
Экономиканы мемлекеттік реттеу әдістері мен тетіктерін жетілдіру
жөніндегі жекелеген ұсыныстарды негіздеу үшін Стратегияның тиісті
бөлімдерінде импортты алмастыратын және экспортқа бағдарланған саясатты
іске асыру жөніндегі шетелдердің тәжірибесі, оның ішінде экспорттық
саясаттың әрқилы түрлері мен кезеңдері, сондай-ақ әлемдік рыноктарда
бәсекелестік артықшылыққа қол жеткізуге мүмкіндік беретін факторлар
келтірілген.
I Тарау. Қазақстан экономикасын инновацияландырудағы
инвестицияның атқаратын қызметі.
1.1.Индустриялық -инновациялық стратегияның дамуын іске
асырудағы инвестицияның рөлі.
Мемлекеттік инвестициялар. Индустриялық - инновациялық даму
саласында жүзеге асырылатын мемлекеттік инвестициялардың көздері
республикалық және бюджет қаражаты, сондай-ақ мемлекет бақылауындағы
кәсіпорындардың (дамудың мемлекеттік қаржылық ұйымдары, ұлттық компаниялар,
мемлекеттік кәсіпорындар) қаражаты болады.
Бюджеттік инвестициялар басымдықтарының арасында индустриялық-
инновациялық даму үшін зияткерлік және инфрақұрылымдық негіз құратын
салалар қалуы тиіс. Бюджеттік инвестициялар олардың болуы жоғары
технологиялы өндірістің қалыптасуының маңызды қосымша шарты болатын қажетті
базалық және әлеуметтік инфрақұрылым дамытуға бағытталып, өңірлерде
іскерлік және инвестициялық белсенділікті күшейтуге ықпал ететін болады.
Бюджеттік инвестицияларды тікелей индустриялық-инновациялық сектор
салаларына жіберу негізгі қызметі несие капиталының сыртқы және ішкі
рыноктарына қаражатын тарту болып табылатын қазіргі және құрылатын дамудың
мемлекеттік қаржылық ұйымдары арқылы, сондай-ақ экономиканың басым
салаларындағы инвестициялық жобаларды қаржыландыру үшін институционалдық
инвесторлар қаражаттары арқылы жүзеге асырылатын болады.
Әр өндірістің әлеуетін айқындағаннан кейін инвестициялық саясатты
Қазақстан экономикасының шикізаттық емес секторының барынша тар учаскесіне
бағыттауға күш салу керек. Осындай жағдайда ғана өндіруші сектормен бірге
ұзақ мерзімді перспективада Қазақстандық экономиканың негізін құрайтын
бірнеше жаңа қуатты салалар пайда болуы мүмкін.Басқаша айтқанда,
мемлекеттің инвестициялық және әкімшілік ресурстары шектеулі және барлық
ресурстарды көптеген салаларға бөлшектеу қосылған құны жоғары, бірақ
салыстырмалы түрде алғанда, халықаралық ауқымда бәсекеге қабілеті жоғары
емес деңгейдегі орташа дамыған бірқатар салалардың пайда болуына әкеп
соғады.
Барлық әлеуетті бәсекеге қабілетті, оның ішінде экономиканың
шикізаттық емес бағытындағы салаларда жұмыс істейтін экспортқа бағдарланған
өндірістер индустриялық-инновациялық саясаттың басымдықтары болып
табылады.Ұзақ мерзімді стратегиялық міндеттерді шешу мақсатында ғылымды көп
қажет ететін және жоғары технологиялық өндірістерді дамыту үшін жағдайлар
жасауға ерекше көңіл бөлу қажет.
Бұл көзқарас экономиканың түрлі салаларындағы кәсіпкерлер үшін жұмыс
істеп тұрған өндірістерді техникалық және ұйымдық жағынан жетілдіруге және
экспорттық бағыттағы өнімнің жаңа түрлерін шығаруға кедергі жасамайды.
Нақты ұсыныстар жеке секторда туындауы тиіс, ал екінші деңгейдегі
банктер және құрылатын инвестициялық мемлекеттік даму институттары осындай
ұсыныстарды жеке сектормен әріптестіктік қарым-қатынаста ықтимал іске асыру
мақсатында арнайы әдістемелер негізінде оларға талдау жасайды.
Нарықтық экономикалы елдердің, оның ішінде Қазақстан Республикасының
заңдары бюджет қаражатын жеке кәсіпорындарға қаржы және инвестициялық
қолдау көрсетуге жұмсауға тыйым салады. Осыған сәйкес нақты жеке
компанияларға қаржылық қолдау көрсету мемлекеттік сыбайлас жемқорлықтың
көрінісі ретінде бағаланады. Тәжірибе осындай көзқарастың дұрыстығын
көрсетті.
Әдетте, мемлекет нақты компанияларға тікелей қаржылық қолдау көрсете
алмайды және онымен айналыспауға тиіс, бірақ экономиканың бәсекелестік
қабілетін арттыру мәселелерінде, жеке кәсіпорындарды жаңғыртуға,
инновациялық процестерге қатысуға және осы арқылы өзінің өндірістік және
бәсекелестік әлеуетін құруға және жақсартуға ұмтылуға ұйытқы әрі бастамашы
болуы мүмкін және болуы тиіс. Индустриялық-инновациялық саясаттың
басымдылықтарын анықтау әдістері.Әлемдік тәжірибе көрсеткеніндей, нарықтық
экономикалы мемлекет экономикада құрылымдық өзгерістерді жүзеге асыруда
жеке сектормен ынтымақтастық орната алады.Осындай ынтымақтастықтың неғұрлым
сәтті мысалдары Жапонияда, Оңтүстік Кореяда, Малайзияда және соңғы отыз
жылда өздерінің экономикалық даму саласында ірі бетбұрыс жасаған басқа да
елдерде бар.
Қазіргі Қытай индустриялық дамудың стратегиялық бағыттарын дамыту
саласында жеке сектормен ынтымақтасу саясатын жүргізуде.
Дүниежүзілік Банктің зерттеулері мемлекеттік индустриялық саясатқа
қатысты барлық көзқарастар кең ауқымды үш санатқа: инвестицияларды
үйлестіруге, іскерлік ынтымақтастықты дамытуға және рыноктың орнын басуға
ұштастырылуы мүмкін екендігін көрсетті.
Инвестицияларды үйлестіру жөніндегі бастамалар.Жеткілікті дамымаған
рынок жағдайында фирмалардың өндірістің кеңеюіне қарай қалыптасатын жаңа
және барынша сапалы өнімге сұраныстың көлемін бағалауға мүмкіндігі
болмайды. Мемлекет инвестицияларды үйлестіру функциясын өз мойнына алады,
олар инвестициялық жобаларды бірлесіп жүзеге асыру кезінде ғана
компанияларға пайда түсіреді.
Инвестицияларды үйлестірудің осы үлгісін қолдану мемлекеттік және
жеке институттарда белгілі бір әлеуеттің болуын көздейді, оған көптеген
дамушы елдердің қолы жетпейді.
Іскерлік ынтымақтастықты дамыту жөніндегі бастамалар іскерлік
ынтымақтастық жөніндегі белсенді мемлекеттік саясат шеңберінде бастамалар
кәсіпкерлермен мынадай бағыттарда іскерлік қарым-қатынасты нығайтуға
тікелей бағытталуы мүмкін: сатып алушылардың мамандандырылған санаттары
жаңа нарықтық орындарды қалыптастырады және өнім стандарттары бойынша
ақпарат көзі болып табылады; жабдықтарды жеткізушілер олармен бірге
өндірістік тәжірибе жинайды; ресурстарды жеткізушілер өндірістің жаңа
идеялары мен әдістерінің пайда болуына ықпал етеді, ал бәсекелестер жаңа
идеялардың қайнар көзі болып табылады.
Фирмалар, сатып алушылар, жабдықтар мен ресурстарды, қызметтер
көрсетуді жеткізушілер топтары, салалық қауымдастықтар, конструкторлық
бюролар және кооперация қағидаттарымен жұмыс істейтін басқа да
мамандандырылған ұйымдар сол бір аймақтың шеңберінде бірлесіп жұмыс
істейді.
Рыногы жеткілікті деңгейде дамымаған елдерге рынокты тереңдетудің
және іскерлік ынтымақтастықты дамытудың жинақтаушы процесін қозғалысқа
келтіру үшін ұйытқы (өзінің табиғаты жағынан ол мемлекеттік немесе жеке
болуы мүмкін) қажет болуы мүмкін.
Рынокты алмастыру.Бұл көзқарас Үкіметтің рынокты толық ығыстырып
шығару әрекеттерімен байланысты. Өнеркәсіптік өсуге серпін беру үшін
мемлекеттер нарықтық бағалауды ақпаратпен және мемлекеттік секторда
жинақталатын бағалармен ауыстыру ырқына бой ұрады. Мұндай әрекет жемісті
бола бермейді.
Филиппиннің 70-жылдардың соңы мен 80-жылдардағы тәжірибесі жеке
кәсіпкерлердің беделді топтары үкіметке күшті ықпал еткен кезде не болуы
мүмкін екенін көрсетті.
Өзінің одақтары үшін ел ішінде бизнес жүргізу үшін жаңа мүмкіндіктер
туғызу ниетімен 1979 жылы Филиппин үкіметі $5 миллиард сомаға "ірі
индустриялық жобалардың" жаңа Стратегиясы туралы хабарлады (олардың барлығы
капиталды көп қажет ететін ауыр өнеркәсіпте жүзеге асырылды). Бір жылдан
кейін Стратегия қарсыластарының қысымымен үкімет осы жобаларға қайтадан
экономикалық және қаржы сараптамасын жүргізуге келісті. Көп кешікпей бұл
процеске саяси және қаржы қайшылықтары өз ықпалын тигізді. 1987 жылдың
соңына қарай алғашында ұсынылған жалпы құны $ 4 миллиард болатын ($ 5
миллиардтан) он бір жобаның бесеуі жүзеге асырылмайтын жоба ретінде
тоқтатылды. Тұтастай алғанда жалпы құны $ 800 миллион төрт жоба ғана пайда
әкеледі.Әлемдік тәжірибені ескере отырып, Стратегияны іске асыру кезінде
инвестицияларды үйлестіру және іскерлік ынтымақтастықты дамыту жөніндегі
бастамаларға баса көңіл аударылатын болады. Қаржылық қолдау үлестік қатысу
қағидаттары негізінде ғана даму институттары арқылы көрсетілетін болады.
Бұл ретте жеке сектор, оның ішінде екінші деңгейдегі банктер негізгі
тәуекелдерді өз мойындарына алатын болады.
Мемлекет қосылған құнның технологиялық және экономикалық тізбегін
(ҚҚТ) дәйектілікпен дамыту арқылы бәсекеге қабілетті өнім шығаратын өндіріс
орындарының біртұтас жүйесін құруға бағытталған жобаларға Даму институттары
арқылы қатысатын болады. Бұл бәсекеге қабілетті өнімнің барлық өлшемдеріне
сәйкес келетін түпкі өнім үшін жұмыс істейтін көп салалы кәсіпорындарды
құруға мүмкіндік береді.
Қазіргі әлемдік практикада экономика салаларын ҚҚТ ретінде
қарастыруға негізделген дамыту стратегиясын әзірлеу және талдау әдісі
жасалған және кеңінен қолданылады.
Бұл әдістің мәні әрбір саланы түпкі өнімнің құнын ретімен қосып
отыратын өндірістер тізбегі ретінде қарастыруға болатынына келіп саяды.
ҚҚТ арқылы салаларға талдау жасау әдістемесі тізбекте қозғалысқа
келтіретін немесе онда басым күштерге байланысты ҚҚТ-ның екі негізгі түрін
бөліп көрсетеді. Осыған байланысты ҚҚТ құрылымдық тұрғыдан алғанда тік және
көлбеу тізбектер болып бөлінеді.
ҚҚТ көлбеу құрылымдарындағы экономикалық белсенділік, әдетте, бір
компанияның шеңберінде шоғырланады. Мәселен, бір компанияның өзі-ақ шикізат
өндіреді, оны ұқсатады, өз бетімен қосалқы бөлшектер шығарады және өнімді
жинайды.
ҚҚТ көлбеу құрылымдарында белсенділік көптеген шаруашылық жүргізуші
субъектілері бойынша бірдей етіп бөлінген: компаниялардың біреуі өнімнің
дизайнымен айналысады, басқалары жинақтаушы бөлшектерін шығарады,
үшіншілері оларды жинайды.
Әдетте, өндірушілер басым жерде ҚҚТ тік құрылымды болады, ал сатып
алушылар басым жерлерде көлбеу құрылымды болады.
Тұтастай алғанда, кім ҚҚТ-ға барынша әсер етсе, ең үлкен қосылған
құнды сол алады.
Автомобиль саласының қазіргі ҚҚТ автомобильдің қосалқы бөлшектері мен
бөлшектерін шығарушылардан, автомобильді әзірлеп шығаратын (дизайн) және
жинайтын кәсіпорындардан, сондай-ақ дистрибьюторлардан тұрады. Бұл ретте
машиналар жинайтын кәсіпорындар тізбекке негізінен ең жоғары қосылған құнды
алу нысанында барынша зор ықпал етеді.
Киім тігу ҚҚТ сатып алушылық ҚҚТ-ның айқын мысалы болып табылады. Ол
дизайнерлік фирмалардан, көтерме бағамен сатушылардан, бөлшек сауда
дүкендерінен, тоқу фабрикаларынан, шикізатты өндірушілер мен өңдеушілерден
және киім тігу фабрикаларынан тұрады. Осы тізбекте дизайнерлік фирмалар
және көтерме бағамен сатушылар төтенше рөл атқарады. Олар ең жоғары
қосылған құнды алады, сол арқылы нені өндіру керектігін анықтайды.
Кейбір елдерде халық табысының өсуі, тауар өндірушілерге қойылатын
экологиялық және басқа да талаптардың күшейтілуі қосылған құнды
орналастыруға елеулі әсер етеді. Мысалы, Гонконгте жалақының елеулі
өскеніне және киім мен аяқ киім шығару индустриясында өзінің бәсекелестік
артықшылығын жоғалтып алғанына қарамастан, ел ҚҚТ-дан шығып қалған жоқ.
Себебі АҚШ-қа киім мен аяқ киім жеткізуге квота алуда Гонконг
компанияларының тәжірибелері мен қажетті байланыстары бар. Егер АҚШ үкіметі
квоталарды жойса, қытай компаниялары өнімді тікелей жеткізумен айналысар
еді.Қазақстан жағдайында өздерінің құрамында кенді өндірумен, оны
байытумен, бастапқы және қайталама металл, ілеспе элементтер (алтын, күміс,
сирек жер металдары) шығарумен айналысатын өндіріс орындары бар "Қазақмыс"
ААҚ және "Қазмырыш" ААҚ ҚҚТ-ның тік құрылымының жарқын мысалы болып
табылады. Алайда ҚҚТ осымен үзіліп қалады. Бұдан кейін өнімді өңдеу басқа
елдердің компанияларында жүргізіледі, оларға аталған кәсіпорындар ресми
түрде қатыспайды, бұл олар алатын қосылған құнды едәуір азайтады.
"Қазақстантрактор" ААҚ ұтымсыз өндірістің мысалы болып табылады. Бұл
кәсіпорын шынжыр табанды тракторлар құрастыру үшін негізгі тораптарды басқа
кәсіпорындардан сатып алу қағидаты бойынша ұйымдастырылған. Бұл ретте ол
осы жинақтаушы тораптар мен бөлшектерді өзінің бәсекелестерінен сатып
алады. Сайып келгенде, трактордың түпкілікті бағасы бәсекелестерінікінен
үнемі жоғары болып шығады.
Индустриялық-инновациялық саясатты іске асыру үшін ықтимал бәсекелес
өндірістерді, оның ішінде әлемдік рыноктардың даму үрдістері мен жеке
сектордың бастамаларын ескере отырып, экономикалық ҚҚТ-не құратын экспортқа
бағдарланған өндірістерді айқындау мақсатында экономика салаларының даму
деңгейіне кезең-кезеңмен талдау жасап тұру қажет.
Сонымен бірге Қазақстан салалық ҚҚТ-ларда өзінің орнын табу
мақсатында әлемдік және өңірлік рыноктарды зерттеуді күшейтуі қажет. Бұл
міндет әлемдік экономикаға, оның ішінде тіпті шикізат секторына қосылуды
басынан бастауға тура келетінімен қиындай түседі.
ҚҚТ бүкіл тізбегін қайтадан қалпына келтіруді көтермелеудің
қажеттілігі бола қоймас, тек қосылған құны барынша жоғары элементтерді
немесе әлемдік рыноктарға шығуға және қосылған құны барынша жоғары
экономикалық белсенділіктерге одан әрі қадам басуға мүмкіндік беретін
элементтерді ғана көтермелеу керек.
Осыған байланысты мемлекеттік қолдау қазіргідей ҚҚТ жекелеген
элементтері бойынша ішінара емес, оның барлық негізгі элементтері бойынша
кешенді түрде көрсетілуі тиіс. Басқаша айтқанда, қолдау жеке алынған
кәсіпорынға немесе салаға емес, тіпті әртүрлі салалардағы, бірақ бірыңғай
ҚҚТ шеңберінде өзара байланысқан салалардағы барлық немесе негізгі
кәсіпорындар бойынша көрсетілуі керек. Мемлекеттің үйлестіруші және
жоспарлаушы қызметі осымен тұжырымдалмақ.
Экономика салаларына және әртүрлі өндірістерге ҚҚТ әдістерін ескере
отырып талдау жасау үшін Маркетингтік-талдама зерттеулерінің орталығы
құрылатын болады. Орталықты құруға рыноктар маркетингі және оларды терең
зерделеу саласындағы консалтингтік қызмет көрсетудің отандық нарығының
туындауы мен қалыптасуының бастапқы сатыда тұрғаны, талдау зерттеулері
шығыстарының шамадан тыс жоғары екені және жеке сектордың әлемдік деңгейде
жүзеге асырылатын рынокты талдау зерттеулеріне зәрулікті бастан өткеруі
түрткі болып отыр. Мемлекет орталық құра отырып осы саланың қарқынды
дамуына едәуір серпін береді. Консалтингтік қызмет көрсетудің отандық
рыногының өсуі және қалыптасуы бойынша орталықтың мемлекеттік ретіндегі
қызмет етуі орынсыз болады және ол 3-тен 5 жылға дейін орта мерзімді
перспективада жекешелендірілетін болады.
Өнеркәсіпті жаңғыртудың басым бағыттарын анықтау үшін отын-
энергетикалық кешеннің (ОЭК) және экономиканың басқа да базалық салаларының
инвестицилық және өндірістік әлеуетін пайдалану.Ірі инвестициялық жорбалар
өзінің шоғырланған және өнімнің әрбір өзгерту сатысында қосылған құны
мөлшерін арттыру арқылы технологиялық тұрғыдан бірнеше қайтара өзгертуге
болатын өнімдер шығаратын өндіріс орындары ҚҚТ әдісі бойынша бәсекеге
түсуге қабілетті және экспортқа бағдарланған өндірістерді дамыту мен
қалыптастыру алаңына немесе базасына айналуы тиіс.
Іс жүзінде барлық мұнай экспорттаушы елдерді дерлік өз экономикасын
әртараптандыру проблемасы алаңдатады. Дүние жүзінде осы бағытта біраз
тәжірибе жинақталған.
Мұнай және мұнай өнімдеріне конъюнктура өзгерістерінің әсерін
төмендету мақсатында аса ірі мұнай экспорттаушы елдер соңғы он жылдықта
мұнай экспорттаудан алынатын табысты қайта бөлу есебінен экономиканың
өндірістік құрылымын жетілдіру жөніндегі шараларды іске асыруда. Осымен бір
мезгілде дамыған елдер экономикасынан кіріс алу мақсатында басқа елдерге
капитал экспорттау жүмысы жүргізілуде.
Қазақстанда мұнай-газ өнеркәсібіне жылдан- жылға көбейіп келе жатқан
инвестициялар көлемі экономика құрылымын әртараптандыруға қолайлы орта
болып табылады.
Осыған байланысты, Каспий теңізінің қазақстандық секторын (КТҚС)
игеру индустрияны дамытудың негізгі қозғаушы "локомотивтерінің" бірі болып
табылады, онда күнілгері бағалау бойынша көмірсутектердің жалпы қоры 8,0
млрд. тоннаны құрайды, ол күтіліп отырғандай, Қазақстанда көмірсутектер
өндірудің неғұрлым елеулі өсімін қамтамасыз етеді.
Перспективада қайраңдағы кен орындарынан мұнай өндіру жылына 150-200
млн. тоннаға жетіп, 25-30 жыл бойы осы деңгейде тұруы мүмкін.
Каспий теңізінің солтүстік бөлігіндегі тұзды кен орындары мұнайда
сұйылған газдың құрамы жоғары - шамамен 60% көлемінде болуымен сипатталады.
Қашаған кен орнының мұнайында ғана алынатын газдың қоры Қарашығанақ кен
орнының қорымен ғана теңесуі мүмкін деп күтілуде.
Тұтастай алғанда Қазақстанның орта және ұзақ мерзімді
перспективасында ОЭК-інің дамуы КТҚС-ның дамуымен айқындалатын болады,
өйткені 2006 жылдан кейін оншорлық кен орындарында өндірудің өсуі шамалы
болады.
Каспий өңірі көмірсутегін өндірудің өсуіне, магистральдық, оның
ішінде экспорттық мұнай және газ құбырларын, жүктерді сақтау және ауыстырып
тиеу үшін теңіз порттары мен порт құрылыстарын, мұнай құятын және газ
толтыратын темір жол терминалдарын салуға, электр энергетикасында және
телекоммуникациялық инфрақұрылымда жаңа қуаттарды енгізуге байланысты
Қазақстанның жалпы экономикалық қарқынына едәуір көлемде әсер ететін
инвестициялық және өндірістік белсенділіктің қуатты өсуін бастан кешіретін
болады.
Каспийде көмірсутегін өндірудің дамуы мұнай-химия индустриясы үшін
отандық шикізат базасының қалыптасуына жағдай жасайды. Ірі инвесторларды
тарта отырып, Қашаған кен орнының өнеркәсіп аймағының маңында ілеспе табиғи
газды ұқсату жөніндегі мұнай-химия кешенін салу жоспарлануда. Кешен мұнай-
химия өнімдерінің сұйық және бастапқы компоненттерінің ауқымды бөлігін -
этан, пропан, бутан, гексан, этилен, пропилен, ацетилен, бензол, ксилол
және басқаларын, олардың негізінде пластикалық массалар мен эластомерлер
алуға мүмкіндік береді.
Алдағы он бес жылда Қазақстан мұнайын өндіруді дамытуға инвесторлар
80 млрд. АҚШ долларынан астам қаржы салуға ниет білдіруде. Бұл қаражат іске
қосылатын кәсіпорындардың жұмысын қамтамасыз ететін өндірістік,
инфрақұрылымдық және әлеуметтік объектілер салуға жұмсалатын болады.
Аталған инвестициялық жұмсалымдар тауарлар мен қызметтер
көрсетулердің ауқымды түріне сұраныс тудырады, олардың бір бөлігі Қазақстан
жағдайы үшін уақытша сипатта болады, ал басқа бөлігі мұнай қорлары
сарқылғаннан кейін де сыртқы және ішкі рыноктарда қажет болатын өндірістер
құруға бағытталатын болады.
Мысалы, Каспий жағалауының инфрақұрылымын дамыту демалыс және ойын-
сауық индустриясын құру үшін, теңіз порттары - жүктерді тасымалдаудағы
көлік шығыстарын азайту үшін, машина жасау зауыттары - баржалар, жүк,
кәсіпшілік және әскери кемелер, жабдық пен тұрмыстық техниканың мол
ассортиментін шығару және т.б үшін алғышарт жасайды.
ҚҚТ дамыту бөлігінде шикізатты ұқсатуды кеңейте түсудің жақсы
перспективалары бар.
Мұнай мен газды ұқсатуды кеңейте түсу іс жүзінде экономиканың барлық
салалары мен тұрмыста пайдаланылатын полимерлік бұйымдардың шамамен 200
түрін шығаруға мүмкіндік жасайды. Осы бағытта ҚҚТ-ны дамыту көп салалы
трансұлттық корпорация құруға жағдай жасайды.
ҚҚТ-ны дамыту үшін металлургия өнеркәсібінде жақсы перспективалар
бар. Қазақстанда Д.Менделеевтің периодтық жүйесінің 100-ге жуық элементін
қамтитын минералдық рудалардың қорлары бар КСРО тұсында оның 74 элементі
өнімінің алуан түріне пайдаланылады. Қазақстанның түсті металлургия өнімі
ғылымды көп қажет ететін және жоғары технологиялы тауарларды - ғарыш
аппараттарын, қару-жарақ, электр техникасын жасауда пайдаланылды.
Қазақстанда түсті, асыл және сирек кездесетін жер металдарының кең
ауқымды мөлшерін күрделі және қоры аз рудалардан, руда үйінділерінен,
металлургиялық шлактар мен қайта өңдеу қалдықтарынан алу жөніндегі ғылыми-
инновациялық әзірлемелерді түсті металлургия кәсіпорындарында енгізудің осы
саласында да зор ғылыми әлеуеті мен тәжірибесі бар. Металлургиялық
қалдықтар мен руда үйінділерін ұқсату жөніндегі жаңа технологияларды енгізу
орта мерзімді перспективада қосылған құнды жоғары өнім алуға мүмкіндік
береді.
Қазақстанға ірі инвестициялардың ағылуы түсті металлургия, химия және
жиһаз өнеркәсібінің өнімдеріне және т.б. сұраныс тудырады. Осының бәрін
мұнай мен газды және металдарды өңдеуді кеңейте түсу есебінен Қазақстанда
шығаруға болады әрі болашақта бұл өнім әлемдік рынокта өз орнын табады.
Қазақстан әлемдегі ірі астық өндірушілердің бірі болып табылады.
Астық өңдеу процесін тереңдету көп салалы әәТ-ны құрудың негізгі базасы
болуы мүмкін. Осындай тізбекті дамытудың бағыттары астық өңдеудің
технологиялық процесін кеңейтуден де, жемшөп өндіру, мал шаруашылығы, ет
пен сүт өнімін шығаруды дамытудан да көрінеді. ҚҚТ-ға, сондай-ақ
элеваторлар да, ауыл шаруашылығы техникасы мен минералдық тыңайтқыштарды
шығару жөніндегі зауыттар да, табиғи тағам бояғыштарын, фармацевтикалық
бұйымдарды, биотехнология өнімдері мен басқаларын шығару жөніндегі
кәсіпорындар да кіреді.
Экономика құрылымын және қазақстандық экономиканың экспорттық бағытын
әртараптандырудың аталған бағыттары әлеуетті тұрғыдан басым бағыт болып
табылады. Алайда ұсынылып отырған жобаларды іске асыруға мемлекеттік қолдау
көрсету жөніндегі түпкілікті шешімді әәТ әдісі бойынша аталған өнімдерді
барынша қайта өңдеу бөлінісінде дамыту мүмкін болатын бәсекелестік
артықшылықтарды егжей-тегжейлі талдаудан кейін ғана қабылдау қажет.
ҚҚТ әдісі бойынша экономиканың басым салаларын айқындау кезінде ҚҚТ-
ның одан әрі дамуын көздейтін бірлескен өндірістерді ұйымдастыруға орай ТҰК
өңірлік өкілдерімен экономикалық ынтымақтастықты қамтамасыз ету қажет.
Қазіргі экономикалық дамудың негізгі сипаттамаларының бірі озық
ғылыми-технологиялық әзірлемелердің негізінде белгілі бір уақыт кезеңінде
жасалған технологияларды кезең-кезеңімен ауыстыру процесімен байланысты
оның әркелкі сипаты болып табылады. Технологиялық құрылымдардың ауысуы
сәтінде алдындағы кезеңде көш басында болған елдер капиталдың құнсыздануына
және бұрынғы өндірістерде істеген қызметкерлердің біліктілігінен айырылуына
тап болады. Жаңа өндірістік-технологиялық жүйені қалыптастыруда
жетістіктерге қол жеткізіп үлгерген елдер дәстүрлі жұмсау салаларынан
сырғып бара жатқан капиталды тарту орталықтарына айналады.
Стратегия индустриядан кейінгі дамудың перспективалы бағыттарында
ғылыми-техникалық, инновациялық және өндірістік әлеуетті ұлғайтуға
бағытталған, ол болашақта қағидатты бәсекелестік артықшылықтарды алуға
жәрдемдесуге тиіс.
Негізгі бағыттар мыналар болуы тиіс:
1. Жоғары технологиялы өндірістер қалыптастыруға, оның ішінде шетелдік те,
салааралық та технологиялар трансфертінің тиімді жүйесін жасауға
жәрдемдесу.
2. Жоғары ғылыми-технологиялық әлеуеті бар ғылыми-техникалық және
өнеркәсіптік ұйымдар мен кәсіпорындар желісі бар қалаларда қазіргі заманғы
ғылыми және инновациялық инфрақұрылымды жасап, оның қазіргі заманғы
элементтерінің қызметін (технопарктер, ұлттық ғылыми орталықтар, ғылыми-
технологиялық аймақтар және с.с.) қолдау.
3. Индустриядан кейінгі экономика тұрғысынан алғанда озық салаларды
дамытуда қазіргі ғылыми-техникалық әлеует салаларын пайдалану.
Қазақстан қазірдің өзінде мына салалардағы әзірлемелер негізінде ғылымды
көп қажет ететін өндірістерді дамыту үшін белгілі бір ғылыми базаға ие,
оның ішінде:биотехнологиялар (ауыл шаруашылығы дақылдарының жаңа сорттары
мен жануарлардың генотиптері, бактериялар штамдары және басқалары);
ядролық технологиялар; ғарыштық технологиялар; жаңа материалдар, химиялық
өнімдер және басқаларды жасау.
4. Қазіргі заманғы ғылыми-техникалық бағыттардың: жаңа материалдар мен
химиялық технологиялар; ақпараттық технологиялар салаларында зерттеулер
жүргізу үшін қажетті жағдайлар жасау.
5. Ғылыми-техникалық және өндірістік ұйымдар мен кәсіпорындардың
инновациялық қызметін ынталандыруға, ғылым мен инновациялар салаларына
инвестициялар тартуға, өнеркәсіп пен қызмет көрсету саласына
инновациялардың жылдамырақ енуіне бағытталған заң шығару базасын
жетілдіру.Шетел капиталын тарту бойынша мемлекеттік саясатты жүзеге
асырумен байланысты қызметтерді орындау үшін инвестициялар жөніндегі
Комитет шеңберінде келесілерді құру қажет:жобалық қаржыландыру және кеңес
берушілік көмек көрсету орталығы. Оның мақсаты алдын - ала инвестициялық
зерттеулер, жобаларға сараптама жасау, кеңес берушілік -техникалық көмек
көрсетуді жүзеге асыруда қызметтің бағытын анықтау; шетел капиталы бар
кәсіпорындарды тіркеу және шетел фирмалары мен компанияларын
аккредитациялау үшін тіркеу палатасын құру; нақты инвестициялық
бағдарламалар мен жобалар, заңнамалық база, салықтық жүйе, инвестициялық
саясат бойынша мәліметтер банкін құру және бұл мәліметтермен потенциалды
шетел инвесторларын қамтамасыз ету мақсатында, шетел капиталы бойынша
ақпараттық орталық құру.
Жоғарыда айтылған шаралар, мемлекеттің шетел капиталын тарту
саласындағы саясатын жүргізуге жол ашады. Ол шетел инвесторлары мүддесімен
ұлттық мүдделердің байланыста болуына көмек береді.
Шетел капиталын тарту саясаты Қазқстан дамуының жалпы экономикалық
стратегиясынан бет алады. Бұл стратегияда ұзақ мерзімді перспективадағы
құрылымдық қайта құрудың басым жақтары айқындалған. Шетел капиталы
экономиканың басым салаларында жеке секторлардың дамуында маңызды орынға ие
болуы қажет, болашақта жағымсыз процестердің болуына жол бермеуі тиіс.
1.2.Инновацияларды дамытуға бағытталған ауқымды жобалар.
Биыл еліміз үшін айрықша жыл болып отырғаны Қазақстанның Еуропадағы
қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына төрағалығынан, Елбасы Нұрсұлтан
Назарбаевтың "Жаңа онжылдық-жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа
мүмкіндіктері" атты Қазақстан халқына Жолдауындағы бағдарламалық - алдағы
10 жылға арналған міндеттерден айқын көрініп отыр. Мемлекет басшысы
Үкіметке индустрияның 2010 жылғы басымдықтарын ескере отырып, елдің ғылыми-
технологиялық дамуының 2020 жылға дейінгі салааралық жоспарын әзірлеуді
тапсырды. Мұның өзі инновациялық технологияларды, ғылыми әлеуетті
арттырудың бүгінгі күні қаншалықты маңызды екенін білдірсе керек.
Өңірлік даму реформаларынсыз біз жедел әртараптандыруға қол жеткізе
алмаймыз. Сондықтан бізге экономикалық өсу орталықтарын қалыптастыруды
бастау қажет. Қазақстанның батысында мұнай-газ секторын, химия онеркәсібін,
жабдықтар ондірісі мен көліктік қуаттарды дамыту керек. Орталықта,
солтүстікте, оңтүстік пен шығыста - кен-металлургия кешені, атом, химия
өнеркәсібі және аграрлық индустрия дамытылуы тиіс", - деп атап көрсетілді.
Бағдарламалық нұсқаулардың біздерге жаңа міндеттер жүктейтіні белгілі.
"Парасат" ұлттық ғылыми-технологиялық холдингі АҚ-тың еншілес
компаниясы болып табылатын "Ғылым қоры" АҚ еліміздің тұрақты ғылыми-
технологиялық және әлеуметтік-экономикалық дамуы үшін қажетті ғылыми
әзірлемелерді және жобаларды іріктеп, оларды коммерциялауға, тікелей
өндіріске енгізуге қолайлы жағдайлар жасаумен, ғылыми жобаларды бастапқы
кезеңдерде қолдау, дамыту мен ғылыми зерттеулерді тәжірибелік-өндірістік
деңгейге жеткізумен айналысады.Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы үшін
жоғары практикалық әлеуетті басымдық, ынталылық, тәуекелдік ғылыми
зерттеулермен және тәжірибелік-конструкторлық әзірлемелермен айналысатын
ғылыми ұжымдарға, ұйымдарға және компанияларға қаржылай қолдау көрсетеді.
"Ғылым қорының" басым бағыттары қатарында, ең алдымен, ҚР Үкіметі
жанындағы Жоғары ғылыми-техникалық комиссия айқындаған көмірсутегі және кен-
металлургия салалар бойынша технологиялар, нанотехнологиялар және жаңа
материалдар, биотехнологиялар мен ақпараттық технологиялар салалары бойынша
қаржыландырылатын жобаларды айту қажет. Сонымен қатар, "Қолданбалы
сипаттағы жобаларды, тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды, қолданбалы және
инновациялық сипаттағы бастамашылық және тәуекелді зерттеулерді қабылдау
мен қарау ережесіне" сәйкес тұрақты негізде қаржыландырудың қайтарым
тетіктеріне өтінімдер қабылдайды. Оған арналған өтінімдер бұқаралық ақпарат
құралдарында хабарлама жарияланған күнінен бастап 30 күн ішінде іске
асырылады. Айталық, 2009 жылы қаржыландырудың қайтарым тетіктеріне 7 620,8
млн. теңге соманың 26 өтінімі түсті, олардың ішінде 815,1 млн. теңге сомаға
3 жобаны қаржыландыру туралы шешім қабылдадық. Ал қаржыландырудың кайтарым
тетіктері бойынша 2008 жылы осындай шешімдер қабылданған жобаларды есепке
алғанда, қазіргі уақытта барлығы 1 116,3 млн. теңге соманың 6 жобасы іске
асырылуда. Жобаларды гранттық қаржыландыру жеке жүргізілетін конкурстардың
нәтижелері бойынша жүзеге асырылады.
Жалпы "Ғылым қорының" инвестициялық саясатында қаржыландырудың
қайтарым тетіктері және грантты қаржыландырумен қатар жобаларды, бірлескен
жобаларды жүзеге асыратын заңды тұлғалардың (консорциумдар мен қарапайым
серіктестіктер) жарғылық капиталдарына инвестициялар салу сияқты нысандар
мен тетіктер, заемдар беру және Қазақстан Республикасының заңнамасында
тыйым салынбаған қаржыландырудың өзге де нысандары (оның ішінде аралас)
көзделгенін атаған орынды.
Бұл жобалардың әрқайсысына жеке-жеке тоқталуға, таратып айтуға
болады, әрине. "Минералды негіздегі патрондалған ампулалар шығару" жобасы
(атқарушысы "Жер қойнауын кешенді игеру мәселелері институты" ЖШС),
"Отандық таңдаулы тұқымдар өндірісінің инновациялық технологияларына
биотехнология тәсілдерін енгізу" жобасы ("Жолбарыс Агро" ЖШС), "Жаңа
кешенді балқымалардың тәжірибелік-өндірістік өнеркәсібін жобалауға арналған
инновациялық сипаттағы зерттеулер: ферросиликоалюминий және "Қазақстан
балқымалары" жобасы ("ҚР Минералды шикізаттарды кешенді өңдеу бойынша
ұлттық орталық" РМК), "Қазақстан Республикасы Президентінің Іс
басқармасының кәсіпорындары үшін энергия үнемдеуші тәжірибелік-өндірістік
үлгілерді әзірлеу және даярлау" жобасы ("Сеntras Ғіnаnсіаl" ЖШС),
"Қарағанды облысының Теміртау қаласында су-көмір отынын даярлау және
пайдалану кешенін құру" жобасы ("ҚазСібірТехнология" БК" ЖШС), "Өндірістік-
сервистік кешенді құру және жоғары қосылған құны бар жоғары технологиялық
және ғылымды қажетсінетін өнімдерді өндіру" жобасы ("Жалын" ғылыми-
өндірістік техникалық орталығы). Қаржыландырудың жалпы көлемінің негізгі
өзіндік салмағын қайта жандандырылған энергетика технологиясы саласындағы
ұсынылған жобалар иеленеді. Бір жоба бойынша қаржыландыру сомасы 514 401,9
мың теңге. Биотехнологиялар саласы бойынша екі жоба 502 625,8 мың теңгені
құрады. Көмірсутегі және кен-металлургия технологияларының салалары бойынша
99 279,6 мың теңге соманың 3 жобасы ұсынылды. 2009 жылғы сәуір-мамыр
айларында өткізілген жобаларды грантты қаржыландыруға өтінімдер қабылдау
конкурстарының нәтижесінде "Ғылым қорына" 4198,8 млн. теңге сомасына 335
өтінім келіп түсті. Алдыңғы жылмен салыстырғанда өтінімдер 2,6 есе көп
түсті, қаржыландырудың талап етілген сомасы 2,1 есеге артты. Келіп түскен
өтінімдердің жалпы санынан 121 млн. теңге сомасына 13 жобаны қаржыландыру
туралы шешім қабылданды. Рас, олар алуан түрлі салаларды қамтыған. Атап
айтқанда, "Резонанс үлгісіндегі жел агрегаттарын әзірлеу" жобасы (өтінім
беруші "Жобаинвест" ЖШС), "Қалпына келтіру-сульфидтеуші электрмен балқыту
үдерісі негізінде алтын-мышьяк-кобальт концентраттарынан жаңа экологиялық
таза цианидсіз алтын және кобальт алу технологиясын әзірлеу" жобасы
("Металдар және материалдар" Еуразиялық ғылыми-техникалық орталығы" ЖШС),
"Анкерлді бекіткіштері бар даярлық әзірлемелерді жүргізудің прогресшіл
техникалық сызбаларын әзірлеу" жобасы ("Қарағанды мемлекеттік техникалық
университеті" РМҚК), "Прецизионды лазерлі деформографиялық өлшемдер мен
ғарыштық сәулелер корреляциясын талдау негізінде геодинамикалық үдерістерді
дамытудың ерекшеліктерін анықтау" жобасы ("Физикалық-техникалық институты"
ЖШС) және т.б. жобалардың болашақ дамуымыз үшін маңызды болары сөзсіз. Бұл
тұрғыда көмірсутегі және кен-металлургия салаларының технологияларына басым
үлес 40 пайыз тиетінін атаған жөн. Одан кейінгі ядролық технологиялар және
қайта жаңғыртылған энергетика технологиялары 15 пайызды, биотехнологиялар
15 пайызды, ақпараттық және ғарыштық технологиялар 15 пайызды, басқа
бағыттар 15 пайызды құрайды. Осылайша, "Ғылым қоры" инвестициялық
қызметінің басым бағытындағы құрылымда негізгі өзіндік салмаққа көмірсутегі
және кен-металлургия салалары және олармен байланысты сервистік секторлар
технологиялары бойынша ұсынылған жобалар орын алды.
"Ғылым қоры" 2008 жылы шешім қабылданған жобаларды есепке алғанда, 1
366,3 млн. теңге сомасындағы 28 жобаны қаржыландырудың қайтарым тетіктері
бойынша 1116,3 млн. теңге сомасындағы 6 жобаны, сон-дай-ақ 250 млн. теңге
сомасындағы 22 жобаны грантты қаржыландыруды іске асыруда. Қаржыландыру
тетіктері бойынша іске асырылатын жобалардың көлемі мынадай: пайызсыз заем
беру 349,3 млн. теңге, жарғылық капиталға қатысу 250,6 млн. теңге,
консорциумдар бойынша 514,4 млн. теңге, грантты қаржыландыру 250 млн.
теңге.
"Ғылым қоры" дайын өнім алуға, оларды өндіріске енгізуге бағытталған
инвестициялық жобалармен айналысатын болғандықтан, "Атамекен" одағы" ҚҰЭП,
"Ұлттық инновациялық қор" АҚ, "ҚазАгроИнновация" АҚ, "Оңтүстік" ӘКК,
"Жетісу" ӘКК, "Сарыарқа" ӘКК, "Каспий" ӘКК арасында өзара ынтымақтастық
туралы меморандумдарға қол қойылды.
"Ғылым қоры" 2008 жылдың шілдесінде "Минералды негіздегі патрондалған
ампулалар шығару" жобасын қаржыландырды (атқарушысы - "Жер қойнауын кешенді
игеру мәселелері институты" ЖШС). Оны қаржыландыру нәтижелерін енгізудің
куәсі Қарағанды облысының Теміртау қаласында пайдалы қазбаларды алу кезінде
кен қазу кәсіпорындары пайдаланатын минералды негіздегі ампулаларды шығару
бойынша 2008 жылдың желтоқсан айында бірегей өндіріс кешенін іске қосу
болды. Бұл жобаның мақсаты - жылына екі миллион дана ампула шығаратын
бірегей өндірістік кешенді ұйымдастыру.Өндірістік кешеннің өнімдері пайдалы
қазбаларды өндіру кезінде "Қазақмыс" корпорациясы ЖШС,
"Кузбассөндіріссервис" ЖАҚ, "АрселорМитталТеміртау" АҚ, "Қазмырыш" АҚ,
"Гефест" компаниясы, "Жезкент" АҚ сияқты кен өндіру кәсіпорындарында
қолданылады.
Өткен жылдың қыркүйегінде "Қазақ тілін танудың автоматтандырылған
жүйесін әзірлеу" грантты қаржыландыру жобасын іске асыру аяқталды
(атқарушысы және бірлескен инвесторы - "Изет" ЖШС). Жобаның негізгі мақсаты
- қазақ тілін танудың кешенді бағдарламасын құру. Ол қазақ тілін
мемлекеттік органдарда, экономикада және тұрмыста қолдану базасын кеңейтуге
көмектеседі. Нәтижесінде іс қағаздарын жүргізуде, мекемелердегі жұмыс
үдерістерінде, халыққа қызмет көрсету салаларында, қазақ тілін оқытуда,
құрылғыларды, машиналар мен тетіктерді, тұрмыстық электрониканы және т.б.
салалардағы дауыстық басқаруда қолданылатын қазақ тілін тану жүйесі
құрылды. Бұл жоба бойынша авторлық шартқа сәйкес авторлық құқық нысанын
пайдаланудан түскен табыстан 500 мың теңге мөлшерінде роялти алынды.
Трансфертті технологияны енгізудің үлгісі "Ғылым қорымен" және
"ҚазСібірТехнология" БК" ЖШС-мен бірлесіп "Су-көмір отынын даярлау және
пайдалану кешенін құру" жобасы болып табылады. Жобаның тандап алынған
негізгі технологиялық және техникалық шешімдері "СібірЭкоТехника" ЖАҚ
ресейлік технологиялар нәтижелеріне негізделген. Қазақстанда бұған ұқсас
өндіріс жоқ. Жобаны іске асыру 2009 жылдың маусымында қолға алынған
болатын, ал қараша айында көмір шламын (ұнтағын) өңдеудің экологиялық таза
технологиясы іске асырылған су-көмір отынының таныстырылымы болды. Су-көмір
отынын өндіру және сату биылғы наурызға жоспарланып отыр. Қазіргі уақытта
"Ғылым қорының" қарауында өндірістің түрлі салалары бойынша экономикалық
тиімді және прогресшіл ықпал ететін, инновацияларды дамытуға бағытталған
перспективалы жобалар бар. Олардың бірі "Атеролид", "Саусалин", "Экдифит"
ерекше фитопрепараттарын тәжірибелік-өндірістік шығаруды және Қарағанды
фармацевтика кешені үшінші кезегінің құрылысын ұйымдастыру" жобасы (өтінім
беруші "Қарағанды фармацевтика кешені" ЖШС). Жобада "Атеролид"
гиполипидемиялық препаратын, "Саусалин" паразитарлыққа қарсы құралын,
"Экдифит" адаптогенді препаратының тәжірибелік-өндірістік технологияларын
әзірлеу және жолға қою, осы фитопрепараттардың субстанциялары мен даяр
дәрілік нысандарын алудың тәжірибелік-өндірістік регламенттерін әзірлеу,
ерекше фитопрепараттардың даяр дәрілік нысандарын шығаратын зертханалық
өндірістік корпустарын жобалау көзделген. Сонымен қатар, "Мыс балқыту
өндірісіне қорғасын тозаңынан қорғасын кекі өндірісін ұйымдастыру жобасын"
атауға болады (өтінім беруші - "Жер, металлургия және байыту туралы ғылыми
орталық" АҚ). Жобаның мақсаты - кешенді, экологиялық таза мыс балқыту
өндірісінің техногендік қалдықтарын өңдеу".
Күні бүгінге дейін құрамында қорғасын бар техногендік қалдықтар
қорғасын өндірісінің шахталарында өңделіп келді. Ал "Оңтүстік полиметалл"
АҚ тоқтағаннан кейін бұл аса улы қалдықтардың сату рыногы жойылды және
қоршаған ортаны ластай отырып, мыс балқыту зауыттарының өндірістік
алаңдарында жинақталды. Жобаны іске асыру нәтижесінде жоғары даярлық
деңгейіндегі тауар өнімдерін ала отырып, полиметалл қалдықтарын кешенді
өңдеу кәсіпорны құрылатын болады.
"Жылу сорғы қондырғыларын шығару бойынша құрастыру желілерін
ұйымдастыру" жобасы да айрықша маңызға ие болмақшы (өтінім беруші - "САНДИ"
ЖШС). Жобаның мақсаты-"Алтай" технопаркінде ұйымдастырылған өндірістік цех
базасында тапсырыс берушінің талап етуіне орай жылу сорғы қондырғыларын
шығару бойынша құрастыру желілерін құру. Жобаны іске асырудың
перспективалылығы тұрғын үйлерді, қоғамдық және өндірістік ғимараттарды
жылумен қамтамасыз ету үшін еліміздің түрлі климаттық аймақтарында, оның
ішінде Шығыс Қазақстан облысында, жылу сорғы қондырғыларын іс жүзінде
қолданудың практикалық бағыттары мен мүмкіндіктерін айқындау. Бұл орын
алған бірқатар жағдайларда, бірінші кезекте бюджеттік ұйымдарды
(балабақшаларды, мектептерді, әкімшілік үйлерін, түзеу колонияларын және
т.б.) жылумен сенімді қамтамасыз етуге және жаңа технологияларды енгізу
есебінен бюджеттік қаражаттарды тиімді жұмсай отырып, айтарлықтай үнемдеуге
мүмкіндік береді. Жобаның өндірістік бағдарламасында өндіріс көлемін
кейіннен жылына 25 пайызға ұлғайтып, өндірісті басқа кәсіпорындарға беріп
және жылу сорғы қондырғыларының жаңа үлгілеріне көше отырып, 2010 жылдың
өзінде 550 дана жылу сорғы қондырғыларын шығару көзделген. Келешекте
компания шығарылатын жылу сорғы қондырғыларының қазақстандық үлесін 100
пайызға жеткізетін болады. "Ғылым коры" АҚ директорлар кеңесінің 2007 жылғы
12 қарашадағы шешімімен инновациялық сипаттағы перспективалы ынталы ғылыми
зерттеулер және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар бойынша жас ғалымдар
арасында "Шарықтау" конкурсын өткізу туралы шешім қабылданған болатын.
Конкурстың негізгі міндеті - жас ғалымдарға қолдау көрсету, олардың ғылыми
қызметтерін ынталандыру мақсатында ғылымды басым бағыттардағы инновациялық
сипаттағы перспективалы ынталы ғылыми зерттеулер және тәжірибелік -
конструкторлық жұмыстар бойынша Қазақстанның жас ғалымдарын іріктеу
және гранттар беру түрінде қаржыландыру. Конкурсқа Қазақстанның жас
ғалымдары, сонымен қатар, жасы 35-ке дейінгі ғылыми қызметкерлер,
докторанттар, ізденушілер, аспиранттар, тағылымдамадан өтуші-зерттеушілер
қатыса алады. Үш кезеңде өтетін конкурстың жалпы грантты қоры 5 миллион
теңгені құрайды. Конкурстық комиссияның шешімімен әр бағыт бойынша
грантының мөлшері 1 миллион теңгені құрайтын бір-бірден жеңімпаз
айқындалады.
Қазақстандық көптеген сарапшылар 2010 жылы отандық экономика жандана
бастайды деп есептеуге бейім. Бұл орайда бір маңызды жайтты естен шығармау
қажет - осы жандану жақын арада іске асу үшін қазақстандық кәсіпорындарға
қаржылық қолдау қажет. Осы тұрғыдан алғанда екінші дәрежелі банктер маңызды
рөл атқарады. Біздің банкке келіп жатқан сұраныстардың негізінде оның рас
екенін айта аламын. Әсіресе, корпоративтік несиелеу саласында сұраныс
жандана түсті. Негізінен қаржыландыруды қажет ететін әлуетті жобалар саны
көбеюде. Алайда өткен дағдарыстың салдарынан қарыз алушылар мен банктің
несиелік өнімдеріне деген талаптар да күшейе түсті. Әйтсе де, несиелік
тарихы жағымды, табысы мен ақша ағымдары жеткілікті және кепілге қабылдауға
болатын өтімді мүлкі болса қарыз алушыларға несие беруге болады.Бүгінгі
таңда клиенттердің бұл тобына оңтайлы талаптармен қаржыландыру қажет.
Оңтүстіккореялық Кукмин банк тұлғасында стратегиялық инвестордың болуы,
сондай-ақ ЦКБ қызметінің оң нәтижелері, яғни 01.01.2010 жылға жасалған
шоғырландырылған қаржылық есептіліктің қорытындысы бойынша банк
активтерінің 1,162 млрд. теңгені құрады, бұл көрсеткіш бойынша ЦКБ
қазақстандық ЕДБ арасында 4-орынды иеленуі, 2009 жылы банк пайдасының
шамамен 4 млрд. теңгені құрауы, халықтың салымдары бойынша нарықтағы үлесі
тұрғысынан 3-орынды иеленуі, несие қоржынын ұлғайту ушін өтімділіктің
жеткілікті болуы, осының барлығы бизнесті ұлғайту жөнінен үлкен жоспар
құруға мүмкіндік берді және, ерекше айта кету қажет, бұл жоспарды іске
асыруға кірісті. Шамамен банк несиелік қоржынын 10-15%-ға ұлғайтуды
жоспарлап отыр. Бұл жоспарды іске асыру несие беру талаптарының тиімді
болуын және сервистің жақсы дәрежеде болуын талап етеді.Сервис мәселесіне
үлкен көңіл бөлінуде, себебі бір орында тоқырап қалмай, ілгері жылжу
қажеттігін жақсы түсінді. Банктің 20 филиалы арқылы Қазақстанның бүкіл
аймағында қызмет көрсететін болғандықтан, Центр Кредит Банкі бизнес
тұрғысынан көзделген қалалар мен облыстардағы корпоративтік клиенттермен
жұмыс жүргізе бастады. Егер нақты дәлелдер қажет болса, банк осы айда ғана
Астана қаласында тағы бір филиалдың офисін іске қосты.
Корпоративтік бизнес офисі елордада корпоративтік бизнесті дамыту
және қолдау үшін, ірі компанияларға, ұлттық компаниялар мен холдингтерге
қызмет көрсету және несие беру үшін ашылды. Оның басымдығы - осы
сегменттегі клиенттерге банк қызметін көрсетудің жоғары деңгейі мен
шапшаңдылығы.
Банкте әрбір клиент үшін дербес менеджер бекітілген, ол сол клиентке
қатысты барлық мәселелерді шешуді көздейді. Бұл - тек банкке тарту кезінде
ғана емес, банкпен ынтымақтастығы жалғасқан барлық кезең ішінде ол
клиентпен жүйелі жұмыс істеу, бабын табу және қолдан келер көмегін көрсету.
Ақтөбе жерінің үсті де, асты да тұнып тұрған байлық. Әсіресе,
өңірде "қара алтынның" мол қоры бар.Облыс экономикасының ажарын ашып тұрған
да осы мұнайдан түсетін табыс. Мұнайлы өңірде бірнеше шетелдік инвесторлар
жұмыс істейді. Солардың ішінде "СНПС-Ақтөбемұнайгаз" акционерлік коғамының
шоқтығы биік. Әлемдік қаржы дағдарысы біздің акционерлік қоғамды да айналып
өтпеді. Алайда, екі елдің Үкімет басшыларының ортақ істе түсіністік
танытып, екі жақты мүдделілікпен, экономикалық ынтымақтастықпен жұмыс
істеуі нәтижесінде дағдарысты еңсеріп қана қоймай, бірқатар табыстарға қол
жеткізілді. Өткен жылы қара алтын өндіру көлемі 6 млн. 50 мың тоннаға
жетті. Бұл соңғы бес жылдағы екінші рекордтық көрсеткіш. Осының нәтижесінде
Қазақстанның 30 көшбасшы жобаларының қатарына жататын Жаңажолдағы үшінші
газ өндеу зауытының бірінші кезегі толық жобалық қуатында жүмыс істеді. Газ
дайындаудың тәуліктік көлемі алты миллион текше метрден он миллион текше
метрге дейін артты. Көгілдір отынды кәдеге жарату деңгейі де көтерілді. Бұл
өз кезегінде өнімнің өзіндік құнын төмендетіп қана қоймай, ауаға шығатын
зиянды заттарды да кемітуге алғышарт жасады. Сонымен бірге, сығымдалған газ
өндіруді арттырды. 2008 жылы небәрі 68 мың тонна сығымдалған газ өндірілсе,
өткен жылы ол 125 мың тоннаны маңайлады. Мұнай бағасының күрт төмендеуі
жағдайында шикізат сатудан түсетін табыс кемігені сөзсіз, тұйықтан шығудың
тиімді жолы ретінде - газ өткізу көлемін арттыру шараларын жүзеге асырдық.
2008 жылы 1700 миллион текше метр газ өткізілсе, өткен жылы бұл көрсеткіш
2300 миллион тонна құрады. Осындай күрделі жағдайда осыншалықты алға
басушылық жан-жақты ойластырылған жүйелі жұмыстың нәтижесінде ғана мүмкін
болғаны да рас. Компания осы заманғы ең ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-4
I Тарау. Қазақстан экономикасын инновацияландырудағы инвестицияның
атқаратын қызметтері.
1.1.Индустриялық-инновациялық стратегияның дамуын іске асырудағы
инвестицияның
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..5-13
1.2. Инновацияларды дамытуға бағытталған ауқымды
жобалар ... ... ... ... .14-22
ІІ Тарау.Шетел инвестицияларын тартудың негізгі мәселелері.
2.1.Қазақстан Республикасыны нарықтық жағдайындағы инвестицялық іс-
әрекеттерді
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .23-30
2.2. Өндіріс салаларын дамытудағы инвестициялық зерттеулердің
көрсеткіші ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31-39
III Тарау.Индустриялық-инновациялық дамудың проблемалары және оларды
шешу жолдары.
3.1. Индустриялық- инновациялық дамудағы негізгі
проблемалар ... ... ... 40-48
3.2.Қазақстан экономикасын инновацияландырудағы негізгі мәселелерді шешу
технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 49-58
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..5 9-60
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .61
Жоспар
Кіріспе
I Тарау. Қазақстан экономикасын инновацияландырудағы инвестицияның
атқаратын қызметтері.
1.1.Индустриялық-инновациялық стратегияның дамуын іске асырудағы
инвестицияның рөлі.
1.2. Инновацияларды дамытуға бағытталған ауқымды жобалар.
ІІ Тарау.Шетел инвестицияларын тартудың негізгі мәселелері.
2.1.Қазақстан Республикасыны нарықтық жағдайындағы инвестицялық іс-
әрекеттерді талдау.
2.2. Өндіріс салаларын дамытудағы инвестициялық зерттеулердің
көрсеткіші.
III Тарау.Индустриялық-инновациялық дамудың проблемалары және оларды
шешу жолдары.
3.1. Индустриялық- инновациялық дамудағы негізгі проблемалар.
3.2.Қазақстан экономикасын инновацияландырудағы негізгі мәселелерді шешу
технологиясы.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе
Әлемдік қаржы дағдарысы жағдайында экономиканы көтеруге қоғамда
басқару мен өндіріс салаларында экономикалық тиімді және озық
инновациялардың дамуы негіз бола алады. Ел экономикасын инновацияландыруды
дамыту үшін елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың 2003 жылы 17 мамырдағы №1096
жарлығымен экономиканы әртараптандыру және жаңғырту негізінде елдің
тұрақты дамуын қамтамасыз ету өнімнің бәсекелік түрлерін шығару мен
экспортты ұлғайту үшін жағдайлар жасау мақсатында Қазақстан Республикасының
индустриялық- инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік
стратегиясы әзірленді.
Стратегияны дамыту жолында инвестициялық қор жарғылық капиталға
үлестік (бақылаусыз) қатысу арқылы жобаларды қаржыландыруға маманданады.
Индустриялық- инновациялық дамуды жүзеге асырудағы мемлекеттік
инвеститциялық саясаттың мақсаты-қаржыландыру көзін, жеке сектордың
мемлекеттің араласуынсыз шамасы келмейтін салаларды инвестицияларды қолдау
мен таратудың тиісті тетіктерін айқындау болып табылады.
Мемлекеттік инвестициялық саясатты жүргізу шикізаттық емес
өндірістерді дамыту мақсатында жеке инвестицияларды ынталандыру және
мемлекеттік инвестицияларды жүзеге асыру жөніндегі шаралар кешенінің
үйлесімі болып табылады.
Инновацияларды дамытуға бағытталған перспективалы жобалардың бірі- елде
ғылыми зерттеулердің нақты іске асуын қамтамасыз ететін басымдылық,
ынталылық , тәуекелділік зерттеулердің тәжірибелі жұмыстардың дамуына
қолдау жасау мақсатында “ Ғылым қоры ” Акционерлік қоғамы құрылды.
Инновациялық қызметті қолдау институттары арасындағы “ Ғылым қорының”рөлі
ғылыми жобалардың алғашқы деңгейлерді қолдау, дамыту және ғылыми
зерттеулерді тәжірибелі өндірістік деңгейге дейін жеткізумен ерекшеленеді.
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-
2015 жылдарға арналған мемлекеттік стратегиясы Қазақстан Республикасы
Президентінің “Елдегі жағдай туралы және 2002 жылға арналған ішкі және
сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы”Қазақстан халқына жолдауында және
Қазақстан кәсіпкерлерінің онышшы форумында берген тапсырмаларына сәйкес
әзірленеді.
Стратегия Қазақстанның 2015 жылға дейінгі кезеңге арналған
мемлекеттік, экономикалық саясатын қалыптастырады және экономика салаларын
әртараптандыру арқылы дамудың шикізаттық бағытынан қол үзу арқылы елдің
тұрақты дамуына қол жеткізуге бағытталған.
Өңдеуші өнеркәсіпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге
қабілетті және экспортқа бағдарланған тауарлар жұмыстар және қызметтер
өндірісі мемлекеттік индустриялық-инновациялық саясаттың басты нысанасы
болып табылады.
Дүниежүзілік экономиканың ғаламдануы аясында Қазақстан экономикасы
бірқатар проблемаларға тап болып отыр.Негізгі проблемаларға мыналарды
жатқызуға болады: біржақты шикізат бағыттылығы, әлемдік экономикаға
ықпалдасудың әлсіздігі, ел ішіндегі салааралық, өңіраралық экономикалық
ықпалдасудың босаңдығы ішкі рынокта тауарлар мен қызметтерге деген тұтыну
сұранысының мардымсыздығы (шағын экономика), өндірістік және әлеуметтік
инфрақұрылымның дамымауы кәсіпорындардың жалпы техникалық және
технологиялық тұрғыдан артта қалушылығы ғылым мен өндірістің арасында
ықпалды байланыстың болмауы ;ғылыми зерттеу және тәжірибелік конструкторлық
жұмыстарға қаржының аз бөлінуі менеджменттің экономиканы ғаламдану
процестеріне және сервистік-технологиялық өтуге бейімдеу міндеттеріне
сәйкес келмеуі.
Проблемаларды шешу және стратегия аясында алға қойылған мақсаттар мен
міндеттерге қол жеткізу үшін Даму банкінің қызметін жандандырумен қатар
Қазақстанның Инвестициялық қоры, Экспортты сақтандыру жөніндегі корпорация,
инновациялық қор сияқты арнайы даму институттарын құру көзделіп отыр.
Бұл ретте осы институттар қосылған құны жоғары жаңа өндірістерді
құруға және олардың жұмыс істеп тұрғандарын дамытуға және келелі салаларды
кешенді талдау, олардың ең маңызды элементтерін анықтау негізінде ғылыми
және ғылыми –техникалық зерттеулермен әзірленімдерге қолдау көрсетуге
инвесчтициялау саясатын жүргізетін болады.
Стратегия елде ғылымды және инновациялық қызметті ынталандыруға
бағытталған белсенді мемлекеттік ғылыми инновациялық саясат жүргізуді
көздейді.Алға қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін қаржы рыногын одан әрі
дамыту және фискалдық, білім беру, монополияға қарсы, инфрақұрылымдық
саясатты жетілдіру көзделіп отыр. Стандарттау саясаты шеңберінде
экономиканың және басқарудың барлық салаларында әлемдік стандарттарға көшу
көзделуде.
Стратегияны ойдағыдай іске асыру экономиканың адам капиталын,
өндірілген және табиғи капиталды тиімді пайдалануға негізделген тұрақты
өркендеуіне алып келетін оның құрылымында сапалы өзгерістер
жасауға,Қазақстанның әлеуметтік дамудың және қоғам құрылысының сапалық жаңа
деңгейіне шығуына ықпал етуі керек.
Экономиканы мемлекеттік реттеу әдістері мен тетіктерін жетілдіру
жөніндегі жекелеген ұсыныстарды негіздеу үшін Стратегияның тиісті
бөлімдерінде импортты алмастыратын және экспортқа бағдарланған саясатты
іске асыру жөніндегі шетелдердің тәжірибесі, оның ішінде экспорттық
саясаттың әрқилы түрлері мен кезеңдері, сондай-ақ әлемдік рыноктарда
бәсекелестік артықшылыққа қол жеткізуге мүмкіндік беретін факторлар
келтірілген.
I Тарау. Қазақстан экономикасын инновацияландырудағы
инвестицияның атқаратын қызметі.
1.1.Индустриялық -инновациялық стратегияның дамуын іске
асырудағы инвестицияның рөлі.
Мемлекеттік инвестициялар. Индустриялық - инновациялық даму
саласында жүзеге асырылатын мемлекеттік инвестициялардың көздері
республикалық және бюджет қаражаты, сондай-ақ мемлекет бақылауындағы
кәсіпорындардың (дамудың мемлекеттік қаржылық ұйымдары, ұлттық компаниялар,
мемлекеттік кәсіпорындар) қаражаты болады.
Бюджеттік инвестициялар басымдықтарының арасында индустриялық-
инновациялық даму үшін зияткерлік және инфрақұрылымдық негіз құратын
салалар қалуы тиіс. Бюджеттік инвестициялар олардың болуы жоғары
технологиялы өндірістің қалыптасуының маңызды қосымша шарты болатын қажетті
базалық және әлеуметтік инфрақұрылым дамытуға бағытталып, өңірлерде
іскерлік және инвестициялық белсенділікті күшейтуге ықпал ететін болады.
Бюджеттік инвестицияларды тікелей индустриялық-инновациялық сектор
салаларына жіберу негізгі қызметі несие капиталының сыртқы және ішкі
рыноктарына қаражатын тарту болып табылатын қазіргі және құрылатын дамудың
мемлекеттік қаржылық ұйымдары арқылы, сондай-ақ экономиканың басым
салаларындағы инвестициялық жобаларды қаржыландыру үшін институционалдық
инвесторлар қаражаттары арқылы жүзеге асырылатын болады.
Әр өндірістің әлеуетін айқындағаннан кейін инвестициялық саясатты
Қазақстан экономикасының шикізаттық емес секторының барынша тар учаскесіне
бағыттауға күш салу керек. Осындай жағдайда ғана өндіруші сектормен бірге
ұзақ мерзімді перспективада Қазақстандық экономиканың негізін құрайтын
бірнеше жаңа қуатты салалар пайда болуы мүмкін.Басқаша айтқанда,
мемлекеттің инвестициялық және әкімшілік ресурстары шектеулі және барлық
ресурстарды көптеген салаларға бөлшектеу қосылған құны жоғары, бірақ
салыстырмалы түрде алғанда, халықаралық ауқымда бәсекеге қабілеті жоғары
емес деңгейдегі орташа дамыған бірқатар салалардың пайда болуына әкеп
соғады.
Барлық әлеуетті бәсекеге қабілетті, оның ішінде экономиканың
шикізаттық емес бағытындағы салаларда жұмыс істейтін экспортқа бағдарланған
өндірістер индустриялық-инновациялық саясаттың басымдықтары болып
табылады.Ұзақ мерзімді стратегиялық міндеттерді шешу мақсатында ғылымды көп
қажет ететін және жоғары технологиялық өндірістерді дамыту үшін жағдайлар
жасауға ерекше көңіл бөлу қажет.
Бұл көзқарас экономиканың түрлі салаларындағы кәсіпкерлер үшін жұмыс
істеп тұрған өндірістерді техникалық және ұйымдық жағынан жетілдіруге және
экспорттық бағыттағы өнімнің жаңа түрлерін шығаруға кедергі жасамайды.
Нақты ұсыныстар жеке секторда туындауы тиіс, ал екінші деңгейдегі
банктер және құрылатын инвестициялық мемлекеттік даму институттары осындай
ұсыныстарды жеке сектормен әріптестіктік қарым-қатынаста ықтимал іске асыру
мақсатында арнайы әдістемелер негізінде оларға талдау жасайды.
Нарықтық экономикалы елдердің, оның ішінде Қазақстан Республикасының
заңдары бюджет қаражатын жеке кәсіпорындарға қаржы және инвестициялық
қолдау көрсетуге жұмсауға тыйым салады. Осыған сәйкес нақты жеке
компанияларға қаржылық қолдау көрсету мемлекеттік сыбайлас жемқорлықтың
көрінісі ретінде бағаланады. Тәжірибе осындай көзқарастың дұрыстығын
көрсетті.
Әдетте, мемлекет нақты компанияларға тікелей қаржылық қолдау көрсете
алмайды және онымен айналыспауға тиіс, бірақ экономиканың бәсекелестік
қабілетін арттыру мәселелерінде, жеке кәсіпорындарды жаңғыртуға,
инновациялық процестерге қатысуға және осы арқылы өзінің өндірістік және
бәсекелестік әлеуетін құруға және жақсартуға ұмтылуға ұйытқы әрі бастамашы
болуы мүмкін және болуы тиіс. Индустриялық-инновациялық саясаттың
басымдылықтарын анықтау әдістері.Әлемдік тәжірибе көрсеткеніндей, нарықтық
экономикалы мемлекет экономикада құрылымдық өзгерістерді жүзеге асыруда
жеке сектормен ынтымақтастық орната алады.Осындай ынтымақтастықтың неғұрлым
сәтті мысалдары Жапонияда, Оңтүстік Кореяда, Малайзияда және соңғы отыз
жылда өздерінің экономикалық даму саласында ірі бетбұрыс жасаған басқа да
елдерде бар.
Қазіргі Қытай индустриялық дамудың стратегиялық бағыттарын дамыту
саласында жеке сектормен ынтымақтасу саясатын жүргізуде.
Дүниежүзілік Банктің зерттеулері мемлекеттік индустриялық саясатқа
қатысты барлық көзқарастар кең ауқымды үш санатқа: инвестицияларды
үйлестіруге, іскерлік ынтымақтастықты дамытуға және рыноктың орнын басуға
ұштастырылуы мүмкін екендігін көрсетті.
Инвестицияларды үйлестіру жөніндегі бастамалар.Жеткілікті дамымаған
рынок жағдайында фирмалардың өндірістің кеңеюіне қарай қалыптасатын жаңа
және барынша сапалы өнімге сұраныстың көлемін бағалауға мүмкіндігі
болмайды. Мемлекет инвестицияларды үйлестіру функциясын өз мойнына алады,
олар инвестициялық жобаларды бірлесіп жүзеге асыру кезінде ғана
компанияларға пайда түсіреді.
Инвестицияларды үйлестірудің осы үлгісін қолдану мемлекеттік және
жеке институттарда белгілі бір әлеуеттің болуын көздейді, оған көптеген
дамушы елдердің қолы жетпейді.
Іскерлік ынтымақтастықты дамыту жөніндегі бастамалар іскерлік
ынтымақтастық жөніндегі белсенді мемлекеттік саясат шеңберінде бастамалар
кәсіпкерлермен мынадай бағыттарда іскерлік қарым-қатынасты нығайтуға
тікелей бағытталуы мүмкін: сатып алушылардың мамандандырылған санаттары
жаңа нарықтық орындарды қалыптастырады және өнім стандарттары бойынша
ақпарат көзі болып табылады; жабдықтарды жеткізушілер олармен бірге
өндірістік тәжірибе жинайды; ресурстарды жеткізушілер өндірістің жаңа
идеялары мен әдістерінің пайда болуына ықпал етеді, ал бәсекелестер жаңа
идеялардың қайнар көзі болып табылады.
Фирмалар, сатып алушылар, жабдықтар мен ресурстарды, қызметтер
көрсетуді жеткізушілер топтары, салалық қауымдастықтар, конструкторлық
бюролар және кооперация қағидаттарымен жұмыс істейтін басқа да
мамандандырылған ұйымдар сол бір аймақтың шеңберінде бірлесіп жұмыс
істейді.
Рыногы жеткілікті деңгейде дамымаған елдерге рынокты тереңдетудің
және іскерлік ынтымақтастықты дамытудың жинақтаушы процесін қозғалысқа
келтіру үшін ұйытқы (өзінің табиғаты жағынан ол мемлекеттік немесе жеке
болуы мүмкін) қажет болуы мүмкін.
Рынокты алмастыру.Бұл көзқарас Үкіметтің рынокты толық ығыстырып
шығару әрекеттерімен байланысты. Өнеркәсіптік өсуге серпін беру үшін
мемлекеттер нарықтық бағалауды ақпаратпен және мемлекеттік секторда
жинақталатын бағалармен ауыстыру ырқына бой ұрады. Мұндай әрекет жемісті
бола бермейді.
Филиппиннің 70-жылдардың соңы мен 80-жылдардағы тәжірибесі жеке
кәсіпкерлердің беделді топтары үкіметке күшті ықпал еткен кезде не болуы
мүмкін екенін көрсетті.
Өзінің одақтары үшін ел ішінде бизнес жүргізу үшін жаңа мүмкіндіктер
туғызу ниетімен 1979 жылы Филиппин үкіметі $5 миллиард сомаға "ірі
индустриялық жобалардың" жаңа Стратегиясы туралы хабарлады (олардың барлығы
капиталды көп қажет ететін ауыр өнеркәсіпте жүзеге асырылды). Бір жылдан
кейін Стратегия қарсыластарының қысымымен үкімет осы жобаларға қайтадан
экономикалық және қаржы сараптамасын жүргізуге келісті. Көп кешікпей бұл
процеске саяси және қаржы қайшылықтары өз ықпалын тигізді. 1987 жылдың
соңына қарай алғашында ұсынылған жалпы құны $ 4 миллиард болатын ($ 5
миллиардтан) он бір жобаның бесеуі жүзеге асырылмайтын жоба ретінде
тоқтатылды. Тұтастай алғанда жалпы құны $ 800 миллион төрт жоба ғана пайда
әкеледі.Әлемдік тәжірибені ескере отырып, Стратегияны іске асыру кезінде
инвестицияларды үйлестіру және іскерлік ынтымақтастықты дамыту жөніндегі
бастамаларға баса көңіл аударылатын болады. Қаржылық қолдау үлестік қатысу
қағидаттары негізінде ғана даму институттары арқылы көрсетілетін болады.
Бұл ретте жеке сектор, оның ішінде екінші деңгейдегі банктер негізгі
тәуекелдерді өз мойындарына алатын болады.
Мемлекет қосылған құнның технологиялық және экономикалық тізбегін
(ҚҚТ) дәйектілікпен дамыту арқылы бәсекеге қабілетті өнім шығаратын өндіріс
орындарының біртұтас жүйесін құруға бағытталған жобаларға Даму институттары
арқылы қатысатын болады. Бұл бәсекеге қабілетті өнімнің барлық өлшемдеріне
сәйкес келетін түпкі өнім үшін жұмыс істейтін көп салалы кәсіпорындарды
құруға мүмкіндік береді.
Қазіргі әлемдік практикада экономика салаларын ҚҚТ ретінде
қарастыруға негізделген дамыту стратегиясын әзірлеу және талдау әдісі
жасалған және кеңінен қолданылады.
Бұл әдістің мәні әрбір саланы түпкі өнімнің құнын ретімен қосып
отыратын өндірістер тізбегі ретінде қарастыруға болатынына келіп саяды.
ҚҚТ арқылы салаларға талдау жасау әдістемесі тізбекте қозғалысқа
келтіретін немесе онда басым күштерге байланысты ҚҚТ-ның екі негізгі түрін
бөліп көрсетеді. Осыған байланысты ҚҚТ құрылымдық тұрғыдан алғанда тік және
көлбеу тізбектер болып бөлінеді.
ҚҚТ көлбеу құрылымдарындағы экономикалық белсенділік, әдетте, бір
компанияның шеңберінде шоғырланады. Мәселен, бір компанияның өзі-ақ шикізат
өндіреді, оны ұқсатады, өз бетімен қосалқы бөлшектер шығарады және өнімді
жинайды.
ҚҚТ көлбеу құрылымдарында белсенділік көптеген шаруашылық жүргізуші
субъектілері бойынша бірдей етіп бөлінген: компаниялардың біреуі өнімнің
дизайнымен айналысады, басқалары жинақтаушы бөлшектерін шығарады,
үшіншілері оларды жинайды.
Әдетте, өндірушілер басым жерде ҚҚТ тік құрылымды болады, ал сатып
алушылар басым жерлерде көлбеу құрылымды болады.
Тұтастай алғанда, кім ҚҚТ-ға барынша әсер етсе, ең үлкен қосылған
құнды сол алады.
Автомобиль саласының қазіргі ҚҚТ автомобильдің қосалқы бөлшектері мен
бөлшектерін шығарушылардан, автомобильді әзірлеп шығаратын (дизайн) және
жинайтын кәсіпорындардан, сондай-ақ дистрибьюторлардан тұрады. Бұл ретте
машиналар жинайтын кәсіпорындар тізбекке негізінен ең жоғары қосылған құнды
алу нысанында барынша зор ықпал етеді.
Киім тігу ҚҚТ сатып алушылық ҚҚТ-ның айқын мысалы болып табылады. Ол
дизайнерлік фирмалардан, көтерме бағамен сатушылардан, бөлшек сауда
дүкендерінен, тоқу фабрикаларынан, шикізатты өндірушілер мен өңдеушілерден
және киім тігу фабрикаларынан тұрады. Осы тізбекте дизайнерлік фирмалар
және көтерме бағамен сатушылар төтенше рөл атқарады. Олар ең жоғары
қосылған құнды алады, сол арқылы нені өндіру керектігін анықтайды.
Кейбір елдерде халық табысының өсуі, тауар өндірушілерге қойылатын
экологиялық және басқа да талаптардың күшейтілуі қосылған құнды
орналастыруға елеулі әсер етеді. Мысалы, Гонконгте жалақының елеулі
өскеніне және киім мен аяқ киім шығару индустриясында өзінің бәсекелестік
артықшылығын жоғалтып алғанына қарамастан, ел ҚҚТ-дан шығып қалған жоқ.
Себебі АҚШ-қа киім мен аяқ киім жеткізуге квота алуда Гонконг
компанияларының тәжірибелері мен қажетті байланыстары бар. Егер АҚШ үкіметі
квоталарды жойса, қытай компаниялары өнімді тікелей жеткізумен айналысар
еді.Қазақстан жағдайында өздерінің құрамында кенді өндірумен, оны
байытумен, бастапқы және қайталама металл, ілеспе элементтер (алтын, күміс,
сирек жер металдары) шығарумен айналысатын өндіріс орындары бар "Қазақмыс"
ААҚ және "Қазмырыш" ААҚ ҚҚТ-ның тік құрылымының жарқын мысалы болып
табылады. Алайда ҚҚТ осымен үзіліп қалады. Бұдан кейін өнімді өңдеу басқа
елдердің компанияларында жүргізіледі, оларға аталған кәсіпорындар ресми
түрде қатыспайды, бұл олар алатын қосылған құнды едәуір азайтады.
"Қазақстантрактор" ААҚ ұтымсыз өндірістің мысалы болып табылады. Бұл
кәсіпорын шынжыр табанды тракторлар құрастыру үшін негізгі тораптарды басқа
кәсіпорындардан сатып алу қағидаты бойынша ұйымдастырылған. Бұл ретте ол
осы жинақтаушы тораптар мен бөлшектерді өзінің бәсекелестерінен сатып
алады. Сайып келгенде, трактордың түпкілікті бағасы бәсекелестерінікінен
үнемі жоғары болып шығады.
Индустриялық-инновациялық саясатты іске асыру үшін ықтимал бәсекелес
өндірістерді, оның ішінде әлемдік рыноктардың даму үрдістері мен жеке
сектордың бастамаларын ескере отырып, экономикалық ҚҚТ-не құратын экспортқа
бағдарланған өндірістерді айқындау мақсатында экономика салаларының даму
деңгейіне кезең-кезеңмен талдау жасап тұру қажет.
Сонымен бірге Қазақстан салалық ҚҚТ-ларда өзінің орнын табу
мақсатында әлемдік және өңірлік рыноктарды зерттеуді күшейтуі қажет. Бұл
міндет әлемдік экономикаға, оның ішінде тіпті шикізат секторына қосылуды
басынан бастауға тура келетінімен қиындай түседі.
ҚҚТ бүкіл тізбегін қайтадан қалпына келтіруді көтермелеудің
қажеттілігі бола қоймас, тек қосылған құны барынша жоғары элементтерді
немесе әлемдік рыноктарға шығуға және қосылған құны барынша жоғары
экономикалық белсенділіктерге одан әрі қадам басуға мүмкіндік беретін
элементтерді ғана көтермелеу керек.
Осыған байланысты мемлекеттік қолдау қазіргідей ҚҚТ жекелеген
элементтері бойынша ішінара емес, оның барлық негізгі элементтері бойынша
кешенді түрде көрсетілуі тиіс. Басқаша айтқанда, қолдау жеке алынған
кәсіпорынға немесе салаға емес, тіпті әртүрлі салалардағы, бірақ бірыңғай
ҚҚТ шеңберінде өзара байланысқан салалардағы барлық немесе негізгі
кәсіпорындар бойынша көрсетілуі керек. Мемлекеттің үйлестіруші және
жоспарлаушы қызметі осымен тұжырымдалмақ.
Экономика салаларына және әртүрлі өндірістерге ҚҚТ әдістерін ескере
отырып талдау жасау үшін Маркетингтік-талдама зерттеулерінің орталығы
құрылатын болады. Орталықты құруға рыноктар маркетингі және оларды терең
зерделеу саласындағы консалтингтік қызмет көрсетудің отандық нарығының
туындауы мен қалыптасуының бастапқы сатыда тұрғаны, талдау зерттеулері
шығыстарының шамадан тыс жоғары екені және жеке сектордың әлемдік деңгейде
жүзеге асырылатын рынокты талдау зерттеулеріне зәрулікті бастан өткеруі
түрткі болып отыр. Мемлекет орталық құра отырып осы саланың қарқынды
дамуына едәуір серпін береді. Консалтингтік қызмет көрсетудің отандық
рыногының өсуі және қалыптасуы бойынша орталықтың мемлекеттік ретіндегі
қызмет етуі орынсыз болады және ол 3-тен 5 жылға дейін орта мерзімді
перспективада жекешелендірілетін болады.
Өнеркәсіпті жаңғыртудың басым бағыттарын анықтау үшін отын-
энергетикалық кешеннің (ОЭК) және экономиканың басқа да базалық салаларының
инвестицилық және өндірістік әлеуетін пайдалану.Ірі инвестициялық жорбалар
өзінің шоғырланған және өнімнің әрбір өзгерту сатысында қосылған құны
мөлшерін арттыру арқылы технологиялық тұрғыдан бірнеше қайтара өзгертуге
болатын өнімдер шығаратын өндіріс орындары ҚҚТ әдісі бойынша бәсекеге
түсуге қабілетті және экспортқа бағдарланған өндірістерді дамыту мен
қалыптастыру алаңына немесе базасына айналуы тиіс.
Іс жүзінде барлық мұнай экспорттаушы елдерді дерлік өз экономикасын
әртараптандыру проблемасы алаңдатады. Дүние жүзінде осы бағытта біраз
тәжірибе жинақталған.
Мұнай және мұнай өнімдеріне конъюнктура өзгерістерінің әсерін
төмендету мақсатында аса ірі мұнай экспорттаушы елдер соңғы он жылдықта
мұнай экспорттаудан алынатын табысты қайта бөлу есебінен экономиканың
өндірістік құрылымын жетілдіру жөніндегі шараларды іске асыруда. Осымен бір
мезгілде дамыған елдер экономикасынан кіріс алу мақсатында басқа елдерге
капитал экспорттау жүмысы жүргізілуде.
Қазақстанда мұнай-газ өнеркәсібіне жылдан- жылға көбейіп келе жатқан
инвестициялар көлемі экономика құрылымын әртараптандыруға қолайлы орта
болып табылады.
Осыған байланысты, Каспий теңізінің қазақстандық секторын (КТҚС)
игеру индустрияны дамытудың негізгі қозғаушы "локомотивтерінің" бірі болып
табылады, онда күнілгері бағалау бойынша көмірсутектердің жалпы қоры 8,0
млрд. тоннаны құрайды, ол күтіліп отырғандай, Қазақстанда көмірсутектер
өндірудің неғұрлым елеулі өсімін қамтамасыз етеді.
Перспективада қайраңдағы кен орындарынан мұнай өндіру жылына 150-200
млн. тоннаға жетіп, 25-30 жыл бойы осы деңгейде тұруы мүмкін.
Каспий теңізінің солтүстік бөлігіндегі тұзды кен орындары мұнайда
сұйылған газдың құрамы жоғары - шамамен 60% көлемінде болуымен сипатталады.
Қашаған кен орнының мұнайында ғана алынатын газдың қоры Қарашығанақ кен
орнының қорымен ғана теңесуі мүмкін деп күтілуде.
Тұтастай алғанда Қазақстанның орта және ұзақ мерзімді
перспективасында ОЭК-інің дамуы КТҚС-ның дамуымен айқындалатын болады,
өйткені 2006 жылдан кейін оншорлық кен орындарында өндірудің өсуі шамалы
болады.
Каспий өңірі көмірсутегін өндірудің өсуіне, магистральдық, оның
ішінде экспорттық мұнай және газ құбырларын, жүктерді сақтау және ауыстырып
тиеу үшін теңіз порттары мен порт құрылыстарын, мұнай құятын және газ
толтыратын темір жол терминалдарын салуға, электр энергетикасында және
телекоммуникациялық инфрақұрылымда жаңа қуаттарды енгізуге байланысты
Қазақстанның жалпы экономикалық қарқынына едәуір көлемде әсер ететін
инвестициялық және өндірістік белсенділіктің қуатты өсуін бастан кешіретін
болады.
Каспийде көмірсутегін өндірудің дамуы мұнай-химия индустриясы үшін
отандық шикізат базасының қалыптасуына жағдай жасайды. Ірі инвесторларды
тарта отырып, Қашаған кен орнының өнеркәсіп аймағының маңында ілеспе табиғи
газды ұқсату жөніндегі мұнай-химия кешенін салу жоспарлануда. Кешен мұнай-
химия өнімдерінің сұйық және бастапқы компоненттерінің ауқымды бөлігін -
этан, пропан, бутан, гексан, этилен, пропилен, ацетилен, бензол, ксилол
және басқаларын, олардың негізінде пластикалық массалар мен эластомерлер
алуға мүмкіндік береді.
Алдағы он бес жылда Қазақстан мұнайын өндіруді дамытуға инвесторлар
80 млрд. АҚШ долларынан астам қаржы салуға ниет білдіруде. Бұл қаражат іске
қосылатын кәсіпорындардың жұмысын қамтамасыз ететін өндірістік,
инфрақұрылымдық және әлеуметтік объектілер салуға жұмсалатын болады.
Аталған инвестициялық жұмсалымдар тауарлар мен қызметтер
көрсетулердің ауқымды түріне сұраныс тудырады, олардың бір бөлігі Қазақстан
жағдайы үшін уақытша сипатта болады, ал басқа бөлігі мұнай қорлары
сарқылғаннан кейін де сыртқы және ішкі рыноктарда қажет болатын өндірістер
құруға бағытталатын болады.
Мысалы, Каспий жағалауының инфрақұрылымын дамыту демалыс және ойын-
сауық индустриясын құру үшін, теңіз порттары - жүктерді тасымалдаудағы
көлік шығыстарын азайту үшін, машина жасау зауыттары - баржалар, жүк,
кәсіпшілік және әскери кемелер, жабдық пен тұрмыстық техниканың мол
ассортиментін шығару және т.б үшін алғышарт жасайды.
ҚҚТ дамыту бөлігінде шикізатты ұқсатуды кеңейте түсудің жақсы
перспективалары бар.
Мұнай мен газды ұқсатуды кеңейте түсу іс жүзінде экономиканың барлық
салалары мен тұрмыста пайдаланылатын полимерлік бұйымдардың шамамен 200
түрін шығаруға мүмкіндік жасайды. Осы бағытта ҚҚТ-ны дамыту көп салалы
трансұлттық корпорация құруға жағдай жасайды.
ҚҚТ-ны дамыту үшін металлургия өнеркәсібінде жақсы перспективалар
бар. Қазақстанда Д.Менделеевтің периодтық жүйесінің 100-ге жуық элементін
қамтитын минералдық рудалардың қорлары бар КСРО тұсында оның 74 элементі
өнімінің алуан түріне пайдаланылады. Қазақстанның түсті металлургия өнімі
ғылымды көп қажет ететін және жоғары технологиялы тауарларды - ғарыш
аппараттарын, қару-жарақ, электр техникасын жасауда пайдаланылды.
Қазақстанда түсті, асыл және сирек кездесетін жер металдарының кең
ауқымды мөлшерін күрделі және қоры аз рудалардан, руда үйінділерінен,
металлургиялық шлактар мен қайта өңдеу қалдықтарынан алу жөніндегі ғылыми-
инновациялық әзірлемелерді түсті металлургия кәсіпорындарында енгізудің осы
саласында да зор ғылыми әлеуеті мен тәжірибесі бар. Металлургиялық
қалдықтар мен руда үйінділерін ұқсату жөніндегі жаңа технологияларды енгізу
орта мерзімді перспективада қосылған құнды жоғары өнім алуға мүмкіндік
береді.
Қазақстанға ірі инвестициялардың ағылуы түсті металлургия, химия және
жиһаз өнеркәсібінің өнімдеріне және т.б. сұраныс тудырады. Осының бәрін
мұнай мен газды және металдарды өңдеуді кеңейте түсу есебінен Қазақстанда
шығаруға болады әрі болашақта бұл өнім әлемдік рынокта өз орнын табады.
Қазақстан әлемдегі ірі астық өндірушілердің бірі болып табылады.
Астық өңдеу процесін тереңдету көп салалы әәТ-ны құрудың негізгі базасы
болуы мүмкін. Осындай тізбекті дамытудың бағыттары астық өңдеудің
технологиялық процесін кеңейтуден де, жемшөп өндіру, мал шаруашылығы, ет
пен сүт өнімін шығаруды дамытудан да көрінеді. ҚҚТ-ға, сондай-ақ
элеваторлар да, ауыл шаруашылығы техникасы мен минералдық тыңайтқыштарды
шығару жөніндегі зауыттар да, табиғи тағам бояғыштарын, фармацевтикалық
бұйымдарды, биотехнология өнімдері мен басқаларын шығару жөніндегі
кәсіпорындар да кіреді.
Экономика құрылымын және қазақстандық экономиканың экспорттық бағытын
әртараптандырудың аталған бағыттары әлеуетті тұрғыдан басым бағыт болып
табылады. Алайда ұсынылып отырған жобаларды іске асыруға мемлекеттік қолдау
көрсету жөніндегі түпкілікті шешімді әәТ әдісі бойынша аталған өнімдерді
барынша қайта өңдеу бөлінісінде дамыту мүмкін болатын бәсекелестік
артықшылықтарды егжей-тегжейлі талдаудан кейін ғана қабылдау қажет.
ҚҚТ әдісі бойынша экономиканың басым салаларын айқындау кезінде ҚҚТ-
ның одан әрі дамуын көздейтін бірлескен өндірістерді ұйымдастыруға орай ТҰК
өңірлік өкілдерімен экономикалық ынтымақтастықты қамтамасыз ету қажет.
Қазіргі экономикалық дамудың негізгі сипаттамаларының бірі озық
ғылыми-технологиялық әзірлемелердің негізінде белгілі бір уақыт кезеңінде
жасалған технологияларды кезең-кезеңімен ауыстыру процесімен байланысты
оның әркелкі сипаты болып табылады. Технологиялық құрылымдардың ауысуы
сәтінде алдындағы кезеңде көш басында болған елдер капиталдың құнсыздануына
және бұрынғы өндірістерде істеген қызметкерлердің біліктілігінен айырылуына
тап болады. Жаңа өндірістік-технологиялық жүйені қалыптастыруда
жетістіктерге қол жеткізіп үлгерген елдер дәстүрлі жұмсау салаларынан
сырғып бара жатқан капиталды тарту орталықтарына айналады.
Стратегия индустриядан кейінгі дамудың перспективалы бағыттарында
ғылыми-техникалық, инновациялық және өндірістік әлеуетті ұлғайтуға
бағытталған, ол болашақта қағидатты бәсекелестік артықшылықтарды алуға
жәрдемдесуге тиіс.
Негізгі бағыттар мыналар болуы тиіс:
1. Жоғары технологиялы өндірістер қалыптастыруға, оның ішінде шетелдік те,
салааралық та технологиялар трансфертінің тиімді жүйесін жасауға
жәрдемдесу.
2. Жоғары ғылыми-технологиялық әлеуеті бар ғылыми-техникалық және
өнеркәсіптік ұйымдар мен кәсіпорындар желісі бар қалаларда қазіргі заманғы
ғылыми және инновациялық инфрақұрылымды жасап, оның қазіргі заманғы
элементтерінің қызметін (технопарктер, ұлттық ғылыми орталықтар, ғылыми-
технологиялық аймақтар және с.с.) қолдау.
3. Индустриядан кейінгі экономика тұрғысынан алғанда озық салаларды
дамытуда қазіргі ғылыми-техникалық әлеует салаларын пайдалану.
Қазақстан қазірдің өзінде мына салалардағы әзірлемелер негізінде ғылымды
көп қажет ететін өндірістерді дамыту үшін белгілі бір ғылыми базаға ие,
оның ішінде:биотехнологиялар (ауыл шаруашылығы дақылдарының жаңа сорттары
мен жануарлардың генотиптері, бактериялар штамдары және басқалары);
ядролық технологиялар; ғарыштық технологиялар; жаңа материалдар, химиялық
өнімдер және басқаларды жасау.
4. Қазіргі заманғы ғылыми-техникалық бағыттардың: жаңа материалдар мен
химиялық технологиялар; ақпараттық технологиялар салаларында зерттеулер
жүргізу үшін қажетті жағдайлар жасау.
5. Ғылыми-техникалық және өндірістік ұйымдар мен кәсіпорындардың
инновациялық қызметін ынталандыруға, ғылым мен инновациялар салаларына
инвестициялар тартуға, өнеркәсіп пен қызмет көрсету саласына
инновациялардың жылдамырақ енуіне бағытталған заң шығару базасын
жетілдіру.Шетел капиталын тарту бойынша мемлекеттік саясатты жүзеге
асырумен байланысты қызметтерді орындау үшін инвестициялар жөніндегі
Комитет шеңберінде келесілерді құру қажет:жобалық қаржыландыру және кеңес
берушілік көмек көрсету орталығы. Оның мақсаты алдын - ала инвестициялық
зерттеулер, жобаларға сараптама жасау, кеңес берушілік -техникалық көмек
көрсетуді жүзеге асыруда қызметтің бағытын анықтау; шетел капиталы бар
кәсіпорындарды тіркеу және шетел фирмалары мен компанияларын
аккредитациялау үшін тіркеу палатасын құру; нақты инвестициялық
бағдарламалар мен жобалар, заңнамалық база, салықтық жүйе, инвестициялық
саясат бойынша мәліметтер банкін құру және бұл мәліметтермен потенциалды
шетел инвесторларын қамтамасыз ету мақсатында, шетел капиталы бойынша
ақпараттық орталық құру.
Жоғарыда айтылған шаралар, мемлекеттің шетел капиталын тарту
саласындағы саясатын жүргізуге жол ашады. Ол шетел инвесторлары мүддесімен
ұлттық мүдделердің байланыста болуына көмек береді.
Шетел капиталын тарту саясаты Қазқстан дамуының жалпы экономикалық
стратегиясынан бет алады. Бұл стратегияда ұзақ мерзімді перспективадағы
құрылымдық қайта құрудың басым жақтары айқындалған. Шетел капиталы
экономиканың басым салаларында жеке секторлардың дамуында маңызды орынға ие
болуы қажет, болашақта жағымсыз процестердің болуына жол бермеуі тиіс.
1.2.Инновацияларды дамытуға бағытталған ауқымды жобалар.
Биыл еліміз үшін айрықша жыл болып отырғаны Қазақстанның Еуропадағы
қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына төрағалығынан, Елбасы Нұрсұлтан
Назарбаевтың "Жаңа онжылдық-жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа
мүмкіндіктері" атты Қазақстан халқына Жолдауындағы бағдарламалық - алдағы
10 жылға арналған міндеттерден айқын көрініп отыр. Мемлекет басшысы
Үкіметке индустрияның 2010 жылғы басымдықтарын ескере отырып, елдің ғылыми-
технологиялық дамуының 2020 жылға дейінгі салааралық жоспарын әзірлеуді
тапсырды. Мұның өзі инновациялық технологияларды, ғылыми әлеуетті
арттырудың бүгінгі күні қаншалықты маңызды екенін білдірсе керек.
Өңірлік даму реформаларынсыз біз жедел әртараптандыруға қол жеткізе
алмаймыз. Сондықтан бізге экономикалық өсу орталықтарын қалыптастыруды
бастау қажет. Қазақстанның батысында мұнай-газ секторын, химия онеркәсібін,
жабдықтар ондірісі мен көліктік қуаттарды дамыту керек. Орталықта,
солтүстікте, оңтүстік пен шығыста - кен-металлургия кешені, атом, химия
өнеркәсібі және аграрлық индустрия дамытылуы тиіс", - деп атап көрсетілді.
Бағдарламалық нұсқаулардың біздерге жаңа міндеттер жүктейтіні белгілі.
"Парасат" ұлттық ғылыми-технологиялық холдингі АҚ-тың еншілес
компаниясы болып табылатын "Ғылым қоры" АҚ еліміздің тұрақты ғылыми-
технологиялық және әлеуметтік-экономикалық дамуы үшін қажетті ғылыми
әзірлемелерді және жобаларды іріктеп, оларды коммерциялауға, тікелей
өндіріске енгізуге қолайлы жағдайлар жасаумен, ғылыми жобаларды бастапқы
кезеңдерде қолдау, дамыту мен ғылыми зерттеулерді тәжірибелік-өндірістік
деңгейге жеткізумен айналысады.Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы үшін
жоғары практикалық әлеуетті басымдық, ынталылық, тәуекелдік ғылыми
зерттеулермен және тәжірибелік-конструкторлық әзірлемелермен айналысатын
ғылыми ұжымдарға, ұйымдарға және компанияларға қаржылай қолдау көрсетеді.
"Ғылым қорының" басым бағыттары қатарында, ең алдымен, ҚР Үкіметі
жанындағы Жоғары ғылыми-техникалық комиссия айқындаған көмірсутегі және кен-
металлургия салалар бойынша технологиялар, нанотехнологиялар және жаңа
материалдар, биотехнологиялар мен ақпараттық технологиялар салалары бойынша
қаржыландырылатын жобаларды айту қажет. Сонымен қатар, "Қолданбалы
сипаттағы жобаларды, тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды, қолданбалы және
инновациялық сипаттағы бастамашылық және тәуекелді зерттеулерді қабылдау
мен қарау ережесіне" сәйкес тұрақты негізде қаржыландырудың қайтарым
тетіктеріне өтінімдер қабылдайды. Оған арналған өтінімдер бұқаралық ақпарат
құралдарында хабарлама жарияланған күнінен бастап 30 күн ішінде іске
асырылады. Айталық, 2009 жылы қаржыландырудың қайтарым тетіктеріне 7 620,8
млн. теңге соманың 26 өтінімі түсті, олардың ішінде 815,1 млн. теңге сомаға
3 жобаны қаржыландыру туралы шешім қабылдадық. Ал қаржыландырудың кайтарым
тетіктері бойынша 2008 жылы осындай шешімдер қабылданған жобаларды есепке
алғанда, қазіргі уақытта барлығы 1 116,3 млн. теңге соманың 6 жобасы іске
асырылуда. Жобаларды гранттық қаржыландыру жеке жүргізілетін конкурстардың
нәтижелері бойынша жүзеге асырылады.
Жалпы "Ғылым қорының" инвестициялық саясатында қаржыландырудың
қайтарым тетіктері және грантты қаржыландырумен қатар жобаларды, бірлескен
жобаларды жүзеге асыратын заңды тұлғалардың (консорциумдар мен қарапайым
серіктестіктер) жарғылық капиталдарына инвестициялар салу сияқты нысандар
мен тетіктер, заемдар беру және Қазақстан Республикасының заңнамасында
тыйым салынбаған қаржыландырудың өзге де нысандары (оның ішінде аралас)
көзделгенін атаған орынды.
Бұл жобалардың әрқайсысына жеке-жеке тоқталуға, таратып айтуға
болады, әрине. "Минералды негіздегі патрондалған ампулалар шығару" жобасы
(атқарушысы "Жер қойнауын кешенді игеру мәселелері институты" ЖШС),
"Отандық таңдаулы тұқымдар өндірісінің инновациялық технологияларына
биотехнология тәсілдерін енгізу" жобасы ("Жолбарыс Агро" ЖШС), "Жаңа
кешенді балқымалардың тәжірибелік-өндірістік өнеркәсібін жобалауға арналған
инновациялық сипаттағы зерттеулер: ферросиликоалюминий және "Қазақстан
балқымалары" жобасы ("ҚР Минералды шикізаттарды кешенді өңдеу бойынша
ұлттық орталық" РМК), "Қазақстан Республикасы Президентінің Іс
басқармасының кәсіпорындары үшін энергия үнемдеуші тәжірибелік-өндірістік
үлгілерді әзірлеу және даярлау" жобасы ("Сеntras Ғіnаnсіаl" ЖШС),
"Қарағанды облысының Теміртау қаласында су-көмір отынын даярлау және
пайдалану кешенін құру" жобасы ("ҚазСібірТехнология" БК" ЖШС), "Өндірістік-
сервистік кешенді құру және жоғары қосылған құны бар жоғары технологиялық
және ғылымды қажетсінетін өнімдерді өндіру" жобасы ("Жалын" ғылыми-
өндірістік техникалық орталығы). Қаржыландырудың жалпы көлемінің негізгі
өзіндік салмағын қайта жандандырылған энергетика технологиясы саласындағы
ұсынылған жобалар иеленеді. Бір жоба бойынша қаржыландыру сомасы 514 401,9
мың теңге. Биотехнологиялар саласы бойынша екі жоба 502 625,8 мың теңгені
құрады. Көмірсутегі және кен-металлургия технологияларының салалары бойынша
99 279,6 мың теңге соманың 3 жобасы ұсынылды. 2009 жылғы сәуір-мамыр
айларында өткізілген жобаларды грантты қаржыландыруға өтінімдер қабылдау
конкурстарының нәтижесінде "Ғылым қорына" 4198,8 млн. теңге сомасына 335
өтінім келіп түсті. Алдыңғы жылмен салыстырғанда өтінімдер 2,6 есе көп
түсті, қаржыландырудың талап етілген сомасы 2,1 есеге артты. Келіп түскен
өтінімдердің жалпы санынан 121 млн. теңге сомасына 13 жобаны қаржыландыру
туралы шешім қабылданды. Рас, олар алуан түрлі салаларды қамтыған. Атап
айтқанда, "Резонанс үлгісіндегі жел агрегаттарын әзірлеу" жобасы (өтінім
беруші "Жобаинвест" ЖШС), "Қалпына келтіру-сульфидтеуші электрмен балқыту
үдерісі негізінде алтын-мышьяк-кобальт концентраттарынан жаңа экологиялық
таза цианидсіз алтын және кобальт алу технологиясын әзірлеу" жобасы
("Металдар және материалдар" Еуразиялық ғылыми-техникалық орталығы" ЖШС),
"Анкерлді бекіткіштері бар даярлық әзірлемелерді жүргізудің прогресшіл
техникалық сызбаларын әзірлеу" жобасы ("Қарағанды мемлекеттік техникалық
университеті" РМҚК), "Прецизионды лазерлі деформографиялық өлшемдер мен
ғарыштық сәулелер корреляциясын талдау негізінде геодинамикалық үдерістерді
дамытудың ерекшеліктерін анықтау" жобасы ("Физикалық-техникалық институты"
ЖШС) және т.б. жобалардың болашақ дамуымыз үшін маңызды болары сөзсіз. Бұл
тұрғыда көмірсутегі және кен-металлургия салаларының технологияларына басым
үлес 40 пайыз тиетінін атаған жөн. Одан кейінгі ядролық технологиялар және
қайта жаңғыртылған энергетика технологиялары 15 пайызды, биотехнологиялар
15 пайызды, ақпараттық және ғарыштық технологиялар 15 пайызды, басқа
бағыттар 15 пайызды құрайды. Осылайша, "Ғылым қоры" инвестициялық
қызметінің басым бағытындағы құрылымда негізгі өзіндік салмаққа көмірсутегі
және кен-металлургия салалары және олармен байланысты сервистік секторлар
технологиялары бойынша ұсынылған жобалар орын алды.
"Ғылым қоры" 2008 жылы шешім қабылданған жобаларды есепке алғанда, 1
366,3 млн. теңге сомасындағы 28 жобаны қаржыландырудың қайтарым тетіктері
бойынша 1116,3 млн. теңге сомасындағы 6 жобаны, сон-дай-ақ 250 млн. теңге
сомасындағы 22 жобаны грантты қаржыландыруды іске асыруда. Қаржыландыру
тетіктері бойынша іске асырылатын жобалардың көлемі мынадай: пайызсыз заем
беру 349,3 млн. теңге, жарғылық капиталға қатысу 250,6 млн. теңге,
консорциумдар бойынша 514,4 млн. теңге, грантты қаржыландыру 250 млн.
теңге.
"Ғылым қоры" дайын өнім алуға, оларды өндіріске енгізуге бағытталған
инвестициялық жобалармен айналысатын болғандықтан, "Атамекен" одағы" ҚҰЭП,
"Ұлттық инновациялық қор" АҚ, "ҚазАгроИнновация" АҚ, "Оңтүстік" ӘКК,
"Жетісу" ӘКК, "Сарыарқа" ӘКК, "Каспий" ӘКК арасында өзара ынтымақтастық
туралы меморандумдарға қол қойылды.
"Ғылым қоры" 2008 жылдың шілдесінде "Минералды негіздегі патрондалған
ампулалар шығару" жобасын қаржыландырды (атқарушысы - "Жер қойнауын кешенді
игеру мәселелері институты" ЖШС). Оны қаржыландыру нәтижелерін енгізудің
куәсі Қарағанды облысының Теміртау қаласында пайдалы қазбаларды алу кезінде
кен қазу кәсіпорындары пайдаланатын минералды негіздегі ампулаларды шығару
бойынша 2008 жылдың желтоқсан айында бірегей өндіріс кешенін іске қосу
болды. Бұл жобаның мақсаты - жылына екі миллион дана ампула шығаратын
бірегей өндірістік кешенді ұйымдастыру.Өндірістік кешеннің өнімдері пайдалы
қазбаларды өндіру кезінде "Қазақмыс" корпорациясы ЖШС,
"Кузбассөндіріссервис" ЖАҚ, "АрселорМитталТеміртау" АҚ, "Қазмырыш" АҚ,
"Гефест" компаниясы, "Жезкент" АҚ сияқты кен өндіру кәсіпорындарында
қолданылады.
Өткен жылдың қыркүйегінде "Қазақ тілін танудың автоматтандырылған
жүйесін әзірлеу" грантты қаржыландыру жобасын іске асыру аяқталды
(атқарушысы және бірлескен инвесторы - "Изет" ЖШС). Жобаның негізгі мақсаты
- қазақ тілін танудың кешенді бағдарламасын құру. Ол қазақ тілін
мемлекеттік органдарда, экономикада және тұрмыста қолдану базасын кеңейтуге
көмектеседі. Нәтижесінде іс қағаздарын жүргізуде, мекемелердегі жұмыс
үдерістерінде, халыққа қызмет көрсету салаларында, қазақ тілін оқытуда,
құрылғыларды, машиналар мен тетіктерді, тұрмыстық электрониканы және т.б.
салалардағы дауыстық басқаруда қолданылатын қазақ тілін тану жүйесі
құрылды. Бұл жоба бойынша авторлық шартқа сәйкес авторлық құқық нысанын
пайдаланудан түскен табыстан 500 мың теңге мөлшерінде роялти алынды.
Трансфертті технологияны енгізудің үлгісі "Ғылым қорымен" және
"ҚазСібірТехнология" БК" ЖШС-мен бірлесіп "Су-көмір отынын даярлау және
пайдалану кешенін құру" жобасы болып табылады. Жобаның тандап алынған
негізгі технологиялық және техникалық шешімдері "СібірЭкоТехника" ЖАҚ
ресейлік технологиялар нәтижелеріне негізделген. Қазақстанда бұған ұқсас
өндіріс жоқ. Жобаны іске асыру 2009 жылдың маусымында қолға алынған
болатын, ал қараша айында көмір шламын (ұнтағын) өңдеудің экологиялық таза
технологиясы іске асырылған су-көмір отынының таныстырылымы болды. Су-көмір
отынын өндіру және сату биылғы наурызға жоспарланып отыр. Қазіргі уақытта
"Ғылым қорының" қарауында өндірістің түрлі салалары бойынша экономикалық
тиімді және прогресшіл ықпал ететін, инновацияларды дамытуға бағытталған
перспективалы жобалар бар. Олардың бірі "Атеролид", "Саусалин", "Экдифит"
ерекше фитопрепараттарын тәжірибелік-өндірістік шығаруды және Қарағанды
фармацевтика кешені үшінші кезегінің құрылысын ұйымдастыру" жобасы (өтінім
беруші "Қарағанды фармацевтика кешені" ЖШС). Жобада "Атеролид"
гиполипидемиялық препаратын, "Саусалин" паразитарлыққа қарсы құралын,
"Экдифит" адаптогенді препаратының тәжірибелік-өндірістік технологияларын
әзірлеу және жолға қою, осы фитопрепараттардың субстанциялары мен даяр
дәрілік нысандарын алудың тәжірибелік-өндірістік регламенттерін әзірлеу,
ерекше фитопрепараттардың даяр дәрілік нысандарын шығаратын зертханалық
өндірістік корпустарын жобалау көзделген. Сонымен қатар, "Мыс балқыту
өндірісіне қорғасын тозаңынан қорғасын кекі өндірісін ұйымдастыру жобасын"
атауға болады (өтінім беруші - "Жер, металлургия және байыту туралы ғылыми
орталық" АҚ). Жобаның мақсаты - кешенді, экологиялық таза мыс балқыту
өндірісінің техногендік қалдықтарын өңдеу".
Күні бүгінге дейін құрамында қорғасын бар техногендік қалдықтар
қорғасын өндірісінің шахталарында өңделіп келді. Ал "Оңтүстік полиметалл"
АҚ тоқтағаннан кейін бұл аса улы қалдықтардың сату рыногы жойылды және
қоршаған ортаны ластай отырып, мыс балқыту зауыттарының өндірістік
алаңдарында жинақталды. Жобаны іске асыру нәтижесінде жоғары даярлық
деңгейіндегі тауар өнімдерін ала отырып, полиметалл қалдықтарын кешенді
өңдеу кәсіпорны құрылатын болады.
"Жылу сорғы қондырғыларын шығару бойынша құрастыру желілерін
ұйымдастыру" жобасы да айрықша маңызға ие болмақшы (өтінім беруші - "САНДИ"
ЖШС). Жобаның мақсаты-"Алтай" технопаркінде ұйымдастырылған өндірістік цех
базасында тапсырыс берушінің талап етуіне орай жылу сорғы қондырғыларын
шығару бойынша құрастыру желілерін құру. Жобаны іске асырудың
перспективалылығы тұрғын үйлерді, қоғамдық және өндірістік ғимараттарды
жылумен қамтамасыз ету үшін еліміздің түрлі климаттық аймақтарында, оның
ішінде Шығыс Қазақстан облысында, жылу сорғы қондырғыларын іс жүзінде
қолданудың практикалық бағыттары мен мүмкіндіктерін айқындау. Бұл орын
алған бірқатар жағдайларда, бірінші кезекте бюджеттік ұйымдарды
(балабақшаларды, мектептерді, әкімшілік үйлерін, түзеу колонияларын және
т.б.) жылумен сенімді қамтамасыз етуге және жаңа технологияларды енгізу
есебінен бюджеттік қаражаттарды тиімді жұмсай отырып, айтарлықтай үнемдеуге
мүмкіндік береді. Жобаның өндірістік бағдарламасында өндіріс көлемін
кейіннен жылына 25 пайызға ұлғайтып, өндірісті басқа кәсіпорындарға беріп
және жылу сорғы қондырғыларының жаңа үлгілеріне көше отырып, 2010 жылдың
өзінде 550 дана жылу сорғы қондырғыларын шығару көзделген. Келешекте
компания шығарылатын жылу сорғы қондырғыларының қазақстандық үлесін 100
пайызға жеткізетін болады. "Ғылым коры" АҚ директорлар кеңесінің 2007 жылғы
12 қарашадағы шешімімен инновациялық сипаттағы перспективалы ынталы ғылыми
зерттеулер және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар бойынша жас ғалымдар
арасында "Шарықтау" конкурсын өткізу туралы шешім қабылданған болатын.
Конкурстың негізгі міндеті - жас ғалымдарға қолдау көрсету, олардың ғылыми
қызметтерін ынталандыру мақсатында ғылымды басым бағыттардағы инновациялық
сипаттағы перспективалы ынталы ғылыми зерттеулер және тәжірибелік -
конструкторлық жұмыстар бойынша Қазақстанның жас ғалымдарын іріктеу
және гранттар беру түрінде қаржыландыру. Конкурсқа Қазақстанның жас
ғалымдары, сонымен қатар, жасы 35-ке дейінгі ғылыми қызметкерлер,
докторанттар, ізденушілер, аспиранттар, тағылымдамадан өтуші-зерттеушілер
қатыса алады. Үш кезеңде өтетін конкурстың жалпы грантты қоры 5 миллион
теңгені құрайды. Конкурстық комиссияның шешімімен әр бағыт бойынша
грантының мөлшері 1 миллион теңгені құрайтын бір-бірден жеңімпаз
айқындалады.
Қазақстандық көптеген сарапшылар 2010 жылы отандық экономика жандана
бастайды деп есептеуге бейім. Бұл орайда бір маңызды жайтты естен шығармау
қажет - осы жандану жақын арада іске асу үшін қазақстандық кәсіпорындарға
қаржылық қолдау қажет. Осы тұрғыдан алғанда екінші дәрежелі банктер маңызды
рөл атқарады. Біздің банкке келіп жатқан сұраныстардың негізінде оның рас
екенін айта аламын. Әсіресе, корпоративтік несиелеу саласында сұраныс
жандана түсті. Негізінен қаржыландыруды қажет ететін әлуетті жобалар саны
көбеюде. Алайда өткен дағдарыстың салдарынан қарыз алушылар мен банктің
несиелік өнімдеріне деген талаптар да күшейе түсті. Әйтсе де, несиелік
тарихы жағымды, табысы мен ақша ағымдары жеткілікті және кепілге қабылдауға
болатын өтімді мүлкі болса қарыз алушыларға несие беруге болады.Бүгінгі
таңда клиенттердің бұл тобына оңтайлы талаптармен қаржыландыру қажет.
Оңтүстіккореялық Кукмин банк тұлғасында стратегиялық инвестордың болуы,
сондай-ақ ЦКБ қызметінің оң нәтижелері, яғни 01.01.2010 жылға жасалған
шоғырландырылған қаржылық есептіліктің қорытындысы бойынша банк
активтерінің 1,162 млрд. теңгені құрады, бұл көрсеткіш бойынша ЦКБ
қазақстандық ЕДБ арасында 4-орынды иеленуі, 2009 жылы банк пайдасының
шамамен 4 млрд. теңгені құрауы, халықтың салымдары бойынша нарықтағы үлесі
тұрғысынан 3-орынды иеленуі, несие қоржынын ұлғайту ушін өтімділіктің
жеткілікті болуы, осының барлығы бизнесті ұлғайту жөнінен үлкен жоспар
құруға мүмкіндік берді және, ерекше айта кету қажет, бұл жоспарды іске
асыруға кірісті. Шамамен банк несиелік қоржынын 10-15%-ға ұлғайтуды
жоспарлап отыр. Бұл жоспарды іске асыру несие беру талаптарының тиімді
болуын және сервистің жақсы дәрежеде болуын талап етеді.Сервис мәселесіне
үлкен көңіл бөлінуде, себебі бір орында тоқырап қалмай, ілгері жылжу
қажеттігін жақсы түсінді. Банктің 20 филиалы арқылы Қазақстанның бүкіл
аймағында қызмет көрсететін болғандықтан, Центр Кредит Банкі бизнес
тұрғысынан көзделген қалалар мен облыстардағы корпоративтік клиенттермен
жұмыс жүргізе бастады. Егер нақты дәлелдер қажет болса, банк осы айда ғана
Астана қаласында тағы бір филиалдың офисін іске қосты.
Корпоративтік бизнес офисі елордада корпоративтік бизнесті дамыту
және қолдау үшін, ірі компанияларға, ұлттық компаниялар мен холдингтерге
қызмет көрсету және несие беру үшін ашылды. Оның басымдығы - осы
сегменттегі клиенттерге банк қызметін көрсетудің жоғары деңгейі мен
шапшаңдылығы.
Банкте әрбір клиент үшін дербес менеджер бекітілген, ол сол клиентке
қатысты барлық мәселелерді шешуді көздейді. Бұл - тек банкке тарту кезінде
ғана емес, банкпен ынтымақтастығы жалғасқан барлық кезең ішінде ол
клиентпен жүйелі жұмыс істеу, бабын табу және қолдан келер көмегін көрсету.
Ақтөбе жерінің үсті де, асты да тұнып тұрған байлық. Әсіресе,
өңірде "қара алтынның" мол қоры бар.Облыс экономикасының ажарын ашып тұрған
да осы мұнайдан түсетін табыс. Мұнайлы өңірде бірнеше шетелдік инвесторлар
жұмыс істейді. Солардың ішінде "СНПС-Ақтөбемұнайгаз" акционерлік коғамының
шоқтығы биік. Әлемдік қаржы дағдарысы біздің акционерлік қоғамды да айналып
өтпеді. Алайда, екі елдің Үкімет басшыларының ортақ істе түсіністік
танытып, екі жақты мүдделілікпен, экономикалық ынтымақтастықпен жұмыс
істеуі нәтижесінде дағдарысты еңсеріп қана қоймай, бірқатар табыстарға қол
жеткізілді. Өткен жылы қара алтын өндіру көлемі 6 млн. 50 мың тоннаға
жетті. Бұл соңғы бес жылдағы екінші рекордтық көрсеткіш. Осының нәтижесінде
Қазақстанның 30 көшбасшы жобаларының қатарына жататын Жаңажолдағы үшінші
газ өндеу зауытының бірінші кезегі толық жобалық қуатында жүмыс істеді. Газ
дайындаудың тәуліктік көлемі алты миллион текше метрден он миллион текше
метрге дейін артты. Көгілдір отынды кәдеге жарату деңгейі де көтерілді. Бұл
өз кезегінде өнімнің өзіндік құнын төмендетіп қана қоймай, ауаға шығатын
зиянды заттарды да кемітуге алғышарт жасады. Сонымен бірге, сығымдалған газ
өндіруді арттырды. 2008 жылы небәрі 68 мың тонна сығымдалған газ өндірілсе,
өткен жылы ол 125 мың тоннаны маңайлады. Мұнай бағасының күрт төмендеуі
жағдайында шикізат сатудан түсетін табыс кемігені сөзсіз, тұйықтан шығудың
тиімді жолы ретінде - газ өткізу көлемін арттыру шараларын жүзеге асырдық.
2008 жылы 1700 миллион текше метр газ өткізілсе, өткен жылы бұл көрсеткіш
2300 миллион тонна құрады. Осындай күрделі жағдайда осыншалықты алға
басушылық жан-жақты ойластырылған жүйелі жұмыстың нәтижесінде ғана мүмкін
болғаны да рас. Компания осы заманғы ең ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz