Нерв системасының физиодогиясы

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

НЕРВ СИСТЕМЛСЫНЫҢ ФИЗИОДОГИЯСЫ

Нерв системасы элементтерінің функциональды қызметі мен

маңызы

Нерв системасының маңызы. Нерв системасы организмнің сыртқы орта әсеріне бейімделуін және біртұтас ретінде онық әсерінің іске асуын қамтамасыз етеді. Рецептор қабылдаған тітіркендіру нерв импульсін тудырады, ол орталық нерв системасында қайта жасалады және жұмыс мүшелеріне беріледі. Нерв системасы әр түрлі мүшелер мен тканьдердің қызметін реттейді, жекелеген сәттерде, сондай-ақ мүшелердің бүкіл өмірі бойы олардың жұмысын өзгеріп отыратын жағдайларға бейімдейді. Нерв системасының жоғары белімі - ми қыртысы - қызметінің арқасында адамда ойлау мен нсихика бар, ол өз мінез-құлқын реттей алады. Адамның немесе жануардың мінез-қүл-қын И. П. Павлов «организмнің қоршаған ортамеи нәзік қатыпасы, бұл сөздің өте кең мағынада түсінілетіні, өзіне-өзі белгілі . . . » деп түсінді жәие «нерв системасының қызметі, бір жағынан, организмнің барлық мүшелерінің жұмысын біріктіруге, иптеграциялауға, екіншіден, организмнің сыртқы ортамен байланысына бағытталады. Организмнің ішкі дүниесіне бағытталған қызметті теменгі нерв қызметі деп атауға болар еді, организмнің сыртқы дүниеге нәзік қатынасын айқындайтын, заңды түрде жоғары нерв әрекеті деп аталатын екіншісіне қарама-қарсы. Сонымен екі сөз - мінез-құлық және жоғары нерв қызметі - сәйкес келеді, бір ұғымды білдіреді»

Организмдегі нерв системасының маңызын бұл сөздер өте дәл білдіреді.

Нерв системасының барлық негізгі функцияларын рефлекторяыққа және өткізгіштікке келтіруге болады.

Нейронның функциялары. Сыртқы немесе ішкі ортада жасалатын тітіркенулерді қабылдауға және пайда болған импульстерді орталыққа немесе жұмыс мүшелеріне еткізуге қабілетті, жоғары дифференциялы клеткалар мен олардың өскіндеріи нейрондар деп атайды.

Өскіндердің ішінен бір ұзын аксон және дендриттер деп аталатын тарамданған бірнеше қысқа өскіндер бөлінеді.

Өскіндердің тарамдары барлық тканьдер мен мүшелерге өтеді, функциональды әрекеті бойьшша арнайы ұштар түзеді. Олардың біреулері - тітіркенулерді қабылдайтын және импульстерді генерациялайтын (пайда болу) орын, ал басқалары- импульстерді жұмыс мүшелеріне беретін орын. Біріншілері- рецепторлар, ал екіншілері - эффекторлар деп аталады. Рецепторларды экстерорецепторлар (сыртқы) және интерорецепторлар (ішкі) деп бөледі.

Экстерорецепторлар терінің, сілемейлі қабықтардың сыртқы қабатында, көздерде, құлақтарда т. б. орналасады. Олар сыртқы орта факторларының - жанасудың, температурапың, жарық-тың т. б. әсерлері мен өзгерістерін қабылдайды.

Интерорецепторлар - ішкі мүшелерде жатады әрі мүшелер қызметіпің езгеруімен және организмнің ішкі ортасының күйімен байлапысты тітіркенулерді қабылдайды.

Интерорецепторлардың кейбіреулері бұлшық ет пен сіңірде, сондан-ақ буын қалталарында орналасады, және сопдықтан ет-буын сезімінің рецепторлары (проприорецепторлар) деп аталады.

Нейрондар. әр түрлі формалы: домалақ, сопақша, алмұрт, жұлдызша тәріздес т. б. болады. Нерв клеткасының денесінен қабықшаны, цитоплазманы, ядроны айырады. Нейрондардың денелері кебінесе жұлын мен мидың сұр затында орналасады.

Нейронның цитоплазмасы жұқа жіп тәріздес құрылым торлары мен - нейрофибрилдермен және жақсы боялған кесектермен - тигроидты затпен тесіп етілген. Онда да органоидтар болады.

Нейрон денесінен дендритке ететін нейрофибрилдер бұтақтанады да қалың тор түзеді: аксондарда олар параллель орналасады, өскіннің орталық цилиндрін түзеді. Нейрон денесінеи кететін өскіндер екі қабықшамен қапталғаи: сыртқысы- клеткалардан тұратын неврилеммадан, ішкісі - орталық цилиндрге тікелей жанасатын және клеткасыз май тәріздес заттардан миелиннен (қалыңдау) тұрады.

Миелинмен қапталған аксондар шоктары нервтер түзеді. Олардың тканьдер мен мүшелерге бірігіп кетуі иннервация (нервпен жабдықтау) деп аталады. Қөптеген жағдайларда, иннервация адам туғаннан кейін аяқталады.

Нейрон өскіндеріндегі қоректену мен зат алмасу нейрон денесімен өзара тығыз байланыста өтеді. Сондықтан ескіннің рақаттануы (мысалы, қиылуы, жансыздануы, ұзақ қысылуы) тек жарадак төмен жатқан перифериялық ұшының өлуіне әкеледі. Мұнда шеткі аппараттарға импульстердің жетуі үзіледі, яғни сезімталдықтан айрылады, секреторяык немесе мүшенің қимыл функциясы, ал кейде екеуі де бір мезгілде бұзылады. Өлген немесе жарақаттанған перифернялық нервті қалпына келтіру үшін орталық өскіннің есебінсн дереу, операция жасауды (тігуді) керек етеді.

Нейронпан нейронга белгілі қатаң бағытта, аксоннан дендритке қарай, импульстер берілуі іске асады және нерв импульстерін өткізудің бірқатар заңдарына бағынады.

Нервтердегі қозу өткізу заңдары . Физиологиялық үзіліссіздік заңы. Импульстер еткізу үзіліссіздігінің міндетті шарты, нерв талшығының да, сол сияқты нерв системасындағы кез келген басқа буынның (нейронның денесі, синапс т. б. ) анатомиялық-физиологиялық тұтастығы болып табылады. Миелин қабығы зақымданса импульстер көрші талшыққа өтеді, ол мүшенің немесе бүкіл системаның функциональды қызметін бұзады.

Нерв бойымен қозуды оқшаулап өткізу заңы . Перифериялық нервтер "көн талшықтардан - сезгіш, қимыл және вегетативті, бірінен бірі миелин қабығымен оқшауланған талшықтардан тұрады. Осы қабықтың арқасында басқа көрші талшықтарға өтпей, нерв іімпульстері өздерінің «адресаттарына» жетеді. Нерв сйстемасының осылайша ұйымдасуы адамға ете дәл және көптеген сан алуан қимылдар жасауға мүмкіндік береді, мысалы, музыка аснаптарында ойнағанда, сурет салғанда бұлшық ет жекелеп те, еттің бүкіл тобы да ете жоғары дәрежеде дифференцияланған жиырылуға жетеді.

Жұмсақ (миелин қабығы барлары) нерв талшықтары жұмсақ еместердеп (мұндай қабықтары жоқтары) езгеше импульстерді үлкеп жылдамдықпен өткізеді және көрші талшықтардан ол тым жақсы оқшауланған.

Импульстерді екі жақты өткізу заңы . Қез келген нерв талшығы арқылы импульстер орталыққа да, сол сияқты шетке де тарала алатынын зерттеулер керсетті, яғни әрбір жеке алынғаи иерв талшығы орталыққа да және орталықтан шетке қарай да имнульстер еткізе алады. Мысалы, бірінен бірі біраз қашықтықтағы екі электр өлшегіш аспаптың злектродтарыи қосса жә-не жұп электродтардың арасына тітіркендіру берсе, онда импульстердің екі жаққа қарай еткендігі жазылады.

Импульстерді нервпен екі жақты еткізу заңы бір жақты өткізу заңына қайшы келмейді. Соңғы талшықтың емес, синапстың, яғни иейрондар арасындағы жанасудың қасиеті.

Талшықтар бойымен нмпульстер өткізу жылдамдығы жарықтың жылдамдығына теңестіріледі, бірақ кейін бақаның шонда-най нервісінде оның орташа есеипен 27 м/с тең және нервтің функциональды күйіне тәуелді екені дәлелденді. Адам мен сүт қоректілердің перифериялық нервтеріндегі миелин талшығы бойымен импульстердің ету жылдамдығы 90 м/с дейін, ал ішкі мүшелерге баратын нервтер (бұл нервтерде өте жұқа миелин қабығы болады) бойымен 7-15 м/с дейін жетеді. Көрнекі және көрсету құралдарын: плакаттарды, суреттерді, ойындарды, кинофильмдерді пайдаланып, сабақтың тура келетін сәттерінің бәрін, оқушылардың жолда жүру ережелерін білуі үшін жүмсау қажет.

Нерв орталықтары. Нерв орталығы, оның орталық нерв системасындағы орналасу орны (жайылтпау) туралы ұғымсыз, рефлекторлық қызмет жөнінде ілім жасауға болмайды.

Нерв орталығы - бұл белгілі рефлексті іске асыратын немесе организмнің белгілі функцияларын реттейтін, нейрондардың жиынтығы. Оның орталық нерв системасында таралмауын мидың немесе жұлынның қатал шектелген учаскесін булдірген немесе алып тастаған соң тітіркендіретін тәжірибелер негізінде анықтайды. Егер мұнда рефлекс бүзылса, онда анықтайтын орталық осы жерде болғаны. Мысалы, ми қыртысының шүйде тұсындағы ми сыңарын алып тастау көздің бұлінуіне, ал сопақша ми мен жұлын арасындағы мн діңін кесіп тастау тыныс алу актісіп тоқтатады. Демек, көру меп тыныс алу орталықтары осы орындарда жатыр. Орналасу орнын, мысалы, тыныс алу орталығын дәл анықтау үшін сопақша ми мен вароліиев көпігрі арасындағы ми діңін қияды - тыныс алу бүзылмайды. Демек, тыныс алу орталығы сопақша мнда орналасқан.

Алайда нерв орталығы деген ұғым - бұл катаң шектелген
түзіліс емес, өйткені белгілі рефлекторлық актінің іске асуын
үлкен ми сыңарлары қыртысын қоса, белгілі дәрежеде мидын
әр түрлі учаскелері қолдап отырады. Мысалы, ми қыртысының
немесе қыртыс асты түзінділерінің зақымдануынан тыныс алу
токталуы мүмкін. Бұл жөнінде И. П. Павлов мынаны жазды:
нерв орталығы нерв систсмасының әр қабатыпда орналаса ала-
ды және оган кіретін клеткалар қабылдағыш клеткалар өйткені жүмсақ емес нервтерде импульстер еткізу Жылдамдығы ен аз болады, ал жұмсақ иервтерде қабық қалындыкыныц ұлғаюымен артады.

Катодты осциллографтың көмегімен аралас нервтердің әр түрлі талшықтарындағы қозуды өткізу жылдамдығын анықтауға болады, бұл жарақаттанған мүшедегі (аяқ, кол, бет т. б. ) оның тіршілік әрекетін білу ушін мацызды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.