Банктік құқық және банк жүйесінің теориялық аспектілері
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3.5
1.тарау. БАНКТІК ҚҰҚЫҚ ЖӘНЕ БАНК ЖҮЙЕСІНІҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6.27
1.1 Банктік құқық: қажеттілігі, әдістері мен жүйесі ... ... ... ... ... ... ...6.11
1.2 Банк жүйесіндегі банктік құқық қатынастарының
қалыптасуы және дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11.18
1.3 Банктік қызметті ұйымдастыру және реттеу ... ... ... ... ... ... ... ...18.27
2. тарау. БАНКТІК ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28.63
2.1 Банктің қызметіне жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28.41
2.2 Банктің құқыққа сәйкес операциялық қызметін талдау ... ... ..41.51
2.3 Банктерінің несиелік операциялық қызметін құқықтық
реттеу негіздерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51.63
3. тарау. БАНК ҚЫЗМЕТІН РЕТТЕУДІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗІН
ЖЕТІЛДІРУДІҢ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...64.74
3.1 Заман талаптарына сай банктің
әрекетін жетілдірудің негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..64.70
3.2 Банктік қызметті құқықтық реттеуді жетілдіру ... ... ... ... ... ... .70.74
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..75.80
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .81.82
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..83.85
1.тарау. БАНКТІК ҚҰҚЫҚ ЖӘНЕ БАНК ЖҮЙЕСІНІҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6.27
1.1 Банктік құқық: қажеттілігі, әдістері мен жүйесі ... ... ... ... ... ... ...6.11
1.2 Банк жүйесіндегі банктік құқық қатынастарының
қалыптасуы және дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11.18
1.3 Банктік қызметті ұйымдастыру және реттеу ... ... ... ... ... ... ... ...18.27
2. тарау. БАНКТІК ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28.63
2.1 Банктің қызметіне жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28.41
2.2 Банктің құқыққа сәйкес операциялық қызметін талдау ... ... ..41.51
2.3 Банктерінің несиелік операциялық қызметін құқықтық
реттеу негіздерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51.63
3. тарау. БАНК ҚЫЗМЕТІН РЕТТЕУДІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗІН
ЖЕТІЛДІРУДІҢ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...64.74
3.1 Заман талаптарына сай банктің
әрекетін жетілдірудің негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..64.70
3.2 Банктік қызметті құқықтық реттеуді жетілдіру ... ... ... ... ... ... .70.74
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..75.80
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .81.82
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..83.85
Банктер – нарықтық механизм жүйесіндегі орталық звеноларының бірі болып табылады. Олардың қарекетінің дамуы – нарықтық механизмді құрудың қажетті шарты. Экономикалық қайта құру прцесі банктік жүйенің қалыптасуынан басталады. Бұл сала осы уақытта да жоғарғы қарқынмен даму үстінде.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2007 жылғы 1 наурызындағы Қазақстан халқына «Қазақстан өз дамуындағы серпіліс жасау қарсаңында Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барына қабілетті елу елдің қатарына кіру стратегиясы» атты Жолдауында: «Қазақстан бүгінгі таңда әлеуметтік –экономикалық жаңару мен саяси демократияландырудың жаңа кезеңіне қадам басқалы тұр» деп еліміздің дамуы болашағында алға қойған шаралардың ауқымдылығын айта кетті.
Сондай-ақ, «Біз Қазақстанның жаһандық экономикалық үрдістерге сәйкес дамып келе жатқан ел болуын қалаймыз. Әлемдегі жасалған жаңа мен озық таулыны бойына сіңірген, дүниежүзілік шаруашылықтан шағын да болса өзіне лайық «орнын» иемденген, әрі жаңа экономикалық жағдайларға жылдам бейімделуге қабілетті ел болуын қалаймыз».
«Біздің қатаң бәсекеге әзір тұрып, оны өз мүддемізге пайдалана білуіміз керек. Қазақстан көп тарапты халықаралық экономикалық жобаларға белсене қатыса алады,қатысуға тиіс те, өйткені олар біздің жаһандық экономикағакіруімізге жәрдемдеседі әрі сол арқылы біздің экономикалық-географиялық жағдайымызға және қолымыздағы ресурстарға сүйенеді» деген жолдарын ерекше атап өтуімізге болады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2006 жылғы 18 ақпандағы Қазақстан халқына Жолдауында қаржылық сектор, оның ішінде банктік сектор мәселелері жөнінде былай пайымдаған болатын: «Қаржылық сектор, оның ішінде банктік сектор мәселелері жөнінде былай пайымдаған болатын: Банктердің қызметі ашықтықтың айтулы өнегесі болуға тиіс. Ең алдымен, мұның меншік құрылымы мен аффилирленген тұлғалар туралы мәліметтерге қатысы бар. Банк қабылдайтын шешімдерге елеулі ықпалы бар барлық тұлғалар уәкілетті органдардың келісімін ала отырып, өздерінің мәртебесін нақтылай түсулері керек. Банктердің инвестициялық қызметіне қойылатын талаптарды топтасу негізінде ретке келтіру қажет. Аффилирленген тұлғаламен жасалатын мәмілелер банктерді тәуекелге барғызбауы шарт»./2/
Бүгінгі таңдағы Қазақстандағы қызмет ететін банктік жүйенің не бары он бес жылдық тарихы бар. Бұл жүйенің қалыптасуына КСРО-ның ыдырауының нәтижесінде еліміздің өз тәуелсіздігін алуының себеп болғандығын айта кету керек. Содан бері банк жүйесінде түбегейлі реформалау жалғасуда. Ондағы мақсат – отандық банктеріміздің қызметін халықаралық стандартқа сай етіп жүргізілуін қамтамасыз ету екені жасырын емес. Бүгінде нарықтық талаптарға және халықаралық банк стандарт ережелеріне сай жетілдірілген Қазақстан Республикасының банк жүйесіндегі барлық банктер бірыңғай несиелік-қаржылық механизм ауқымында өзара іс-әрекеттері мен өздеріне тиесілі кәсіби қызметін, экономикалық-қаржылық банктік операцияларын жүзеге асыруда.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2007 жылғы 1 наурызындағы Қазақстан халқына «Қазақстан өз дамуындағы серпіліс жасау қарсаңында Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барына қабілетті елу елдің қатарына кіру стратегиясы» атты Жолдауында: «Қазақстан бүгінгі таңда әлеуметтік –экономикалық жаңару мен саяси демократияландырудың жаңа кезеңіне қадам басқалы тұр» деп еліміздің дамуы болашағында алға қойған шаралардың ауқымдылығын айта кетті.
Сондай-ақ, «Біз Қазақстанның жаһандық экономикалық үрдістерге сәйкес дамып келе жатқан ел болуын қалаймыз. Әлемдегі жасалған жаңа мен озық таулыны бойына сіңірген, дүниежүзілік шаруашылықтан шағын да болса өзіне лайық «орнын» иемденген, әрі жаңа экономикалық жағдайларға жылдам бейімделуге қабілетті ел болуын қалаймыз».
«Біздің қатаң бәсекеге әзір тұрып, оны өз мүддемізге пайдалана білуіміз керек. Қазақстан көп тарапты халықаралық экономикалық жобаларға белсене қатыса алады,қатысуға тиіс те, өйткені олар біздің жаһандық экономикағакіруімізге жәрдемдеседі әрі сол арқылы біздің экономикалық-географиялық жағдайымызға және қолымыздағы ресурстарға сүйенеді» деген жолдарын ерекше атап өтуімізге болады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2006 жылғы 18 ақпандағы Қазақстан халқына Жолдауында қаржылық сектор, оның ішінде банктік сектор мәселелері жөнінде былай пайымдаған болатын: «Қаржылық сектор, оның ішінде банктік сектор мәселелері жөнінде былай пайымдаған болатын: Банктердің қызметі ашықтықтың айтулы өнегесі болуға тиіс. Ең алдымен, мұның меншік құрылымы мен аффилирленген тұлғалар туралы мәліметтерге қатысы бар. Банк қабылдайтын шешімдерге елеулі ықпалы бар барлық тұлғалар уәкілетті органдардың келісімін ала отырып, өздерінің мәртебесін нақтылай түсулері керек. Банктердің инвестициялық қызметіне қойылатын талаптарды топтасу негізінде ретке келтіру қажет. Аффилирленген тұлғаламен жасалатын мәмілелер банктерді тәуекелге барғызбауы шарт»./2/
Бүгінгі таңдағы Қазақстандағы қызмет ететін банктік жүйенің не бары он бес жылдық тарихы бар. Бұл жүйенің қалыптасуына КСРО-ның ыдырауының нәтижесінде еліміздің өз тәуелсіздігін алуының себеп болғандығын айта кету керек. Содан бері банк жүйесінде түбегейлі реформалау жалғасуда. Ондағы мақсат – отандық банктеріміздің қызметін халықаралық стандартқа сай етіп жүргізілуін қамтамасыз ету екені жасырын емес. Бүгінде нарықтық талаптарға және халықаралық банк стандарт ережелеріне сай жетілдірілген Қазақстан Республикасының банк жүйесіндегі барлық банктер бірыңғай несиелік-қаржылық механизм ауқымында өзара іс-әрекеттері мен өздеріне тиесілі кәсіби қызметін, экономикалық-қаржылық банктік операцияларын жүзеге асыруда.
1. Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан Халқына жолдауы, Астана, 6 ақпан 2008 жыл.
2. Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан Халқына жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» Астана, 2007 жыл.
3. Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан Халқына жолдауы «Қазақстан өз дамуындағы серпіліс жасау қарсаңында Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барына қабілетті елу елдің қатарына кіру стратегиясы» Астана, 2006 жылғы 1наурыз.
4. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдау Астана, 2005 жылғы 18 ақпан,
5. Қазақстан Республикасы конститутциясы (1995 жылғы 30 тамызда қабылданған),(1998 жылғы 7 қазандағы Қазақстан Республикасы заңымен тиісті өзгерту енгізілген), 44(4), 53(5), 59(6) баптары.
6. «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі туралы» 1995 ж. 30 наурыздағы Қазақстан Республикасының заңы (соңғы өзгерістер 2006 жылғы 8 шілдедегі Қазақстан Республикасы заңымен енгізілді), 24,27,33,36-1,60баптары.
7. «Қазақстанның Даму Банкі туралы» 2001 жылғы 25 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңы (соңғы өзгерістер 2005ж. 20 желтоқсанда ҚР заңымен енгізілді), 7,9,10,12 баптары.
8. «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы» 1995 жылғы 8 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы (соңғы өзгерістер 2006ж. 8 шілдеде ҚР заңымен енгізілді), 3(3,5,6), 26,30,31,32,33,37,38 баптары.
9. «Лицензиялау туралы» 1995 ж. 17 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңы (соңғы өзгерістер 2006 жылғы 8 шілдедегі ҚР заңымен енгізілді), 4(1,2,3), 11 баптары.
10. «Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі» 1994ж. 27 желтоқсандағы жалпы бөлімнің 127,128,129-134,,150,151,299,330,348,378,баптары
11. «Бағалы қағаздар рыногы туралы» 2003ж. 2 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы 4,5,9,14,22,34,63 баптары.
12. Алексеева Д.Г.,Пыхтин С.В., Хоменко Е.Г. Банковское право. М., Финансы и статистика, 2000ж.
13. Банк қызметі туралы. Қазақстан Республикасының құқықтық актілер жиынтығы. Алматы, Юрист,2006. 57-106.
14. Банковское дело. (под ред. Г.Н.Белоглазовой, Л.П. Кроливецой), М.,Финансы и статистика,2000г.
15. Бердникова Т.Б. Рынок ценных бумаг и биржевое дело. М., ИНФРА-М, 2000.
16. Банки Казахстана. 2003.-№2, стр.9-13.
17. Банки Казахстана. 2003. №4, стр. 8-11.
18. Карагусов Г.С., Асильбеков А.Б. Инвестиционные советники на рынке ценных бумаг Казахстана. Алматы: Қаржы-қаражат.1998
16. Давыдова Л., Райманов Д. Банковское право Республики Казахстан. Алматы: Жеті жарғы, 2005.
17. Джаншанло Р. Управление инфляцией. Алматы: ТОО «Издательство ЬЕМ», 2003.
18. Деятельность коммерческих банков (под ред. А.В.Калтырина) Ростов н/Д, «Феникс», 2005.
19. Найманбаева С. С. Финансовое право (Обшая и Особенная части) Алматы: Дәнекер, 2005.
20. «Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу және қадағалау туралы» 2003 жылғы 4 шілдедегі Қазақстан Республи-касының заңы (Соңғы өзгеріс 2006 ж. 8 шілдедегі ҚР заңымен енгізілген)
21. «Қазақстан Республикасындағы кредиттік бюролар және кредиттік тарихты қалыптастыру туралы» 2005 ж. 6 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы.
22. «Инвестициялар туралы» 2003 ж. 8 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңы.
23. «Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» 2006 ж. 13 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңы, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 27, 28, 29-баптарын қараныз.
24. «Акционерлік қоғамдар туралы» 2003 ж. 13 мамырдағы Қазақстан Республикасының Заңы.
25. «Ақша төлемі мен аударымы туралы» 1998 ж. 29 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңы (сонғы өзгерістер 2006 ж. 8 шіл-дедегі К.Р заңымен енгізілді).
26. Беляевы Андрей и Алия Поющие мысли, или День возвышенных желаний: Музыкально-поэтический сборник. – Караганда: ИД «Азия-Транзит», 2006. – 320с.
27. Беляевы Андрей и Алия Алгаритм Счастья. Общественно-экономическое издание. Астана: ИД «Азия-Транзит»,2006. – с.,264
28. Ерпылева Н. Ю. Международное банковское право. М.: Дело, 2005.
29. Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие. Оқу құралы. –Алматы: ИздатМаркет,2005.-248б
30. Банковское дело. (Под ред. Г.Н. Белоглазовой; Л.П. Кроливецкой). М., Финансы и статистика, 2005.
31. Банковское дело. (Под ред. В.И. Колесникова, Л.П. Кроливецкой). М., Финансы и статистика, 2000.
32. Белых В.С., Виниченко С.И. Биржевое право. М., Издательство Норма (изд. Группа НОРМА-ИНФРА-М), 2001.
33. Сазанов С. Банковский менеджмент в условиях межгосударственных интеграций. Алматы: Қаржы-қаражат, 1999.
34. Банковское дело. (Под ред. д. э. н.проф. Г.Г. Коробовой). М., Экономистъ, 2005.-751 с.
2. Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан Халқына жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» Астана, 2007 жыл.
3. Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан Халқына жолдауы «Қазақстан өз дамуындағы серпіліс жасау қарсаңында Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барына қабілетті елу елдің қатарына кіру стратегиясы» Астана, 2006 жылғы 1наурыз.
4. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдау Астана, 2005 жылғы 18 ақпан,
5. Қазақстан Республикасы конститутциясы (1995 жылғы 30 тамызда қабылданған),(1998 жылғы 7 қазандағы Қазақстан Республикасы заңымен тиісті өзгерту енгізілген), 44(4), 53(5), 59(6) баптары.
6. «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі туралы» 1995 ж. 30 наурыздағы Қазақстан Республикасының заңы (соңғы өзгерістер 2006 жылғы 8 шілдедегі Қазақстан Республикасы заңымен енгізілді), 24,27,33,36-1,60баптары.
7. «Қазақстанның Даму Банкі туралы» 2001 жылғы 25 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңы (соңғы өзгерістер 2005ж. 20 желтоқсанда ҚР заңымен енгізілді), 7,9,10,12 баптары.
8. «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы» 1995 жылғы 8 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы (соңғы өзгерістер 2006ж. 8 шілдеде ҚР заңымен енгізілді), 3(3,5,6), 26,30,31,32,33,37,38 баптары.
9. «Лицензиялау туралы» 1995 ж. 17 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңы (соңғы өзгерістер 2006 жылғы 8 шілдедегі ҚР заңымен енгізілді), 4(1,2,3), 11 баптары.
10. «Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі» 1994ж. 27 желтоқсандағы жалпы бөлімнің 127,128,129-134,,150,151,299,330,348,378,баптары
11. «Бағалы қағаздар рыногы туралы» 2003ж. 2 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы 4,5,9,14,22,34,63 баптары.
12. Алексеева Д.Г.,Пыхтин С.В., Хоменко Е.Г. Банковское право. М., Финансы и статистика, 2000ж.
13. Банк қызметі туралы. Қазақстан Республикасының құқықтық актілер жиынтығы. Алматы, Юрист,2006. 57-106.
14. Банковское дело. (под ред. Г.Н.Белоглазовой, Л.П. Кроливецой), М.,Финансы и статистика,2000г.
15. Бердникова Т.Б. Рынок ценных бумаг и биржевое дело. М., ИНФРА-М, 2000.
16. Банки Казахстана. 2003.-№2, стр.9-13.
17. Банки Казахстана. 2003. №4, стр. 8-11.
18. Карагусов Г.С., Асильбеков А.Б. Инвестиционные советники на рынке ценных бумаг Казахстана. Алматы: Қаржы-қаражат.1998
16. Давыдова Л., Райманов Д. Банковское право Республики Казахстан. Алматы: Жеті жарғы, 2005.
17. Джаншанло Р. Управление инфляцией. Алматы: ТОО «Издательство ЬЕМ», 2003.
18. Деятельность коммерческих банков (под ред. А.В.Калтырина) Ростов н/Д, «Феникс», 2005.
19. Найманбаева С. С. Финансовое право (Обшая и Особенная части) Алматы: Дәнекер, 2005.
20. «Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу және қадағалау туралы» 2003 жылғы 4 шілдедегі Қазақстан Республи-касының заңы (Соңғы өзгеріс 2006 ж. 8 шілдедегі ҚР заңымен енгізілген)
21. «Қазақстан Республикасындағы кредиттік бюролар және кредиттік тарихты қалыптастыру туралы» 2005 ж. 6 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы.
22. «Инвестициялар туралы» 2003 ж. 8 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңы.
23. «Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» 2006 ж. 13 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңы, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 27, 28, 29-баптарын қараныз.
24. «Акционерлік қоғамдар туралы» 2003 ж. 13 мамырдағы Қазақстан Республикасының Заңы.
25. «Ақша төлемі мен аударымы туралы» 1998 ж. 29 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңы (сонғы өзгерістер 2006 ж. 8 шіл-дедегі К.Р заңымен енгізілді).
26. Беляевы Андрей и Алия Поющие мысли, или День возвышенных желаний: Музыкально-поэтический сборник. – Караганда: ИД «Азия-Транзит», 2006. – 320с.
27. Беляевы Андрей и Алия Алгаритм Счастья. Общественно-экономическое издание. Астана: ИД «Азия-Транзит»,2006. – с.,264
28. Ерпылева Н. Ю. Международное банковское право. М.: Дело, 2005.
29. Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие. Оқу құралы. –Алматы: ИздатМаркет,2005.-248б
30. Банковское дело. (Под ред. Г.Н. Белоглазовой; Л.П. Кроливецкой). М., Финансы и статистика, 2005.
31. Банковское дело. (Под ред. В.И. Колесникова, Л.П. Кроливецкой). М., Финансы и статистика, 2000.
32. Белых В.С., Виниченко С.И. Биржевое право. М., Издательство Норма (изд. Группа НОРМА-ИНФРА-М), 2001.
33. Сазанов С. Банковский менеджмент в условиях межгосударственных интеграций. Алматы: Қаржы-қаражат, 1999.
34. Банковское дело. (Под ред. д. э. н.проф. Г.Г. Коробовой). М., Экономистъ, 2005.-751 с.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-5
1-тарау. Банктік құқық және банк жүйесінің
теориялық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..6-27
1. Банктік құқық: қажеттілігі, әдістері мен
жүйесі ... ... ... ... ... ... ...6- 11
2. Банк жүйесіндегі банктік құқық қатынастарының
қалыптасуы және
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .11-18
3. Банктік қызметті ұйымдастыру және
реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ..18-27
2- тарау. банктік операциялық қызметінің құқықтық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 28- 63
2.1 Банктің қызметіне жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .28-41
2.2 Банктің құқыққа сәйкес операциялық қызметін талдау ... ... ..41-
51
2.3 Банктерінің несиелік операциялық қызметін құқықтық
реттеу негіздерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... 51-63
3- тарау. Банк қызметін реттеудің құқықтық негізін
жетілдірудің кейбір
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..64-74
3.1 Заман талаптарына сай банктің
әрекетін жетілдірудің негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 64-70
3.2 Банктік қызметті құқықтық реттеуді
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .7 0-74
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .75-80
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 81-82
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ..83-85
Кіріспе
Банктер – нарықтық механизм жүйесіндегі орталық звеноларының бірі
болып табылады. Олардың қарекетінің дамуы – нарықтық механизмді құрудың
қажетті шарты. Экономикалық қайта құру прцесі банктік жүйенің қалыптасуынан
басталады. Бұл сала осы уақытта да жоғарғы қарқынмен даму үстінде.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2007 жылғы 1
наурызындағы Қазақстан халқына Қазақстан өз дамуындағы серпіліс жасау
қарсаңында Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барына қабілетті елу елдің
қатарына кіру стратегиясы атты Жолдауында: Қазақстан бүгінгі таңда
әлеуметтік –экономикалық жаңару мен саяси демократияландырудың жаңа
кезеңіне қадам басқалы тұр деп еліміздің дамуы болашағында алға қойған
шаралардың ауқымдылығын айта кетті.
Сондай-ақ, Біз Қазақстанның жаһандық экономикалық үрдістерге сәйкес
дамып келе жатқан ел болуын қалаймыз. Әлемдегі жасалған жаңа мен озық
таулыны бойына сіңірген, дүниежүзілік шаруашылықтан шағын да болса өзіне
лайық орнын иемденген, әрі жаңа экономикалық жағдайларға жылдам
бейімделуге қабілетті ел болуын қалаймыз.
Біздің қатаң бәсекеге әзір тұрып, оны өз мүддемізге пайдалана
білуіміз керек. Қазақстан көп тарапты халықаралық экономикалық жобаларға
белсене қатыса алады,қатысуға тиіс те, өйткені олар біздің жаһандық
экономикағакіруімізге жәрдемдеседі әрі сол арқылы біздің экономикалық-
географиялық жағдайымызға және қолымыздағы ресурстарға сүйенеді деген
жолдарын ерекше атап өтуімізге болады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2006 жылғы
18 ақпандағы Қазақстан халқына Жолдауында қаржылық сектор, оның ішінде
банктік сектор мәселелері жөнінде былай пайымдаған болатын: Қаржылық
сектор, оның ішінде банктік сектор мәселелері жөнінде былай пайымдаған
болатын: Банктердің қызметі ашықтықтың айтулы өнегесі болуға тиіс. Ең
алдымен, мұның меншік құрылымы мен аффилирленген тұлғалар туралы
мәліметтерге қатысы бар. Банк қабылдайтын шешімдерге елеулі ықпалы бар
барлық тұлғалар уәкілетті органдардың келісімін ала отырып, өздерінің
мәртебесін нақтылай түсулері керек. Банктердің инвестициялық қызметіне
қойылатын талаптарды топтасу негізінде ретке келтіру қажет. Аффилирленген
тұлғаламен жасалатын мәмілелер банктерді тәуекелге барғызбауы шарт.2
Бүгінгі таңдағы Қазақстандағы қызмет ететін банктік жүйенің не бары он
бес жылдық тарихы бар. Бұл жүйенің қалыптасуына КСРО-ның ыдырауының
нәтижесінде еліміздің өз тәуелсіздігін алуының себеп болғандығын айта кету
керек. Содан бері банк жүйесінде түбегейлі реформалау жалғасуда. Ондағы
мақсат – отандық банктеріміздің қызметін халықаралық стандартқа сай етіп
жүргізілуін қамтамасыз ету екені жасырын емес. Бүгінде нарықтық талаптарға
және халықаралық банк стандарт ережелеріне сай жетілдірілген Қазақстан
Республикасының банк жүйесіндегі барлық банктер бірыңғай несиелік-қаржылық
механизм ауқымында өзара іс-әрекеттері мен өздеріне тиесілі кәсіби
қызметін, экономикалық-қаржылық банктік операцияларын жүзеге асыруда.
Банктік жүйе – нарықтық экономиканың маңызды және ажырамас салаларының
бірі. Екі деңгейлі банктік жүйе халық шаруашылығын жетілдіруді қамтамасыз
етуде маңызды. Есеп айырысу, салымдық, несиелік және өзге де операциялар
түрлерін оындай отырып банктер қоғамдық-қажетті функцияларды орындайды.
Сонымен қатар, өзге де коммерциялық кәсіпорындар қызметі тәрізді банк
қызметі көптеген тәуекелдерге барады және сондықтан да көптеген елдерде бұл
қызмет қатаң реттелетін кәсіпкерлік түрі болып саналады.
Банктік жүйенің тиімді қызмет атқарылуына, банктік операциялар мен
қызметтердің ашықтылығына, заңдығына әрі тиімділігіне тек банк жүйесінің
негізіндегі банктік құқық пен заңнама ережелерін сауатты пайдалана білгенде
ғана қол жеткізе аламыз.
Банктік құқық мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге
ат салысады және рыноктік үлгідегі банк жүйесінің құқықтық негізін
қалыптастырады.
Банктік құқық экономиканың банктік секторындағы банктік іспен банктік
қызметті және олардың барысында туындайтын қоғамдық банктік қатынастарды
реттйді.
Банктік-құқықтық реттеу ауқымындағы банктік қызмет барынша пайда
табуға бағытталған, тиісті заңнамалық акті немесе лицензия негізінде,
жүйелі сипатта банктер жүзеге асыратын операциялар мен мәмілелер болып
табылады.
Банк жүйесінеде банктік қызмет (операциялар) барысында туындайтын
қоғамдық банктік қатынастар банктік, қаржылық, әкімшілік, азаматтық,
валюталық, кедендік және т.б. қатынастар сипатында көрініс табады. Осы
орайда банктік құқық императивтік және диспозитивтік құқықтық реттеу
әдістерін, сондай-ақ осындай әдістерді тиісінше ұштастыру арқылы кешенді
құқықтық реттеу әдісін пайдаланады.
Қазақстан Республикасы Президентінің 1 наурыздағы халыққа жолдауында
атап көрсеткендей бәсек қабілетті озық елу елдің қатарына қосылу үшін,
банктік қызмет көрсетулерді одан әрі жетілдіру шарт болып табылады.
Осыған байланысты диломдық жұмыс тақырыптың өзектілігін банктік қызмет
лицензияланатын қызмет түріне жататындықтан, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының банк саласындағы заңнамалық база негізінде жүзеге
асырылатындықтан осы банктік қызмет көрсетулердің заң талаптарына сай
орындалуын қамтамасыз етуден көруге болады.
Дипломдық жұмыс мақсаты: нарықтық экономикамыздың дамуында маңызды
орындардың бірін алатын банктік жүйенің банктік құқықтық реттелуін
қарастыру және банктік заңнаманы жан-жақты меңгере отырып өз қызметін
жүзеге асыру ерекшеліктерін талдау.
Осы қойылған мақсатқа жету үшін дипломдық жұмыста келесідей міндеттер
көрсетілген:
▪ банктік құқық қажеттілігін, әдістері мен жүйесінің мәнін ашу;
▪ банк жүйесіндегі банктік құқықтық қатынастардың қалыптасу мен
даму жағдайын қарастыру;
▪ банктік қызметті ұйымдастыру мен реттеудің теориялық негізін
қарастыру;
▪ банктік құқықтың тәжірбиеде жүзеге асырылу жағдайын Альянс
Банк АҚ мысалында қарастырып, оның операциялық қызметіне талдау
жасау;
▪ Отандық банктердің несиелік операцияларын құқықтық реттеу
жағдайына талдау жасау;
▪ жүргізілген талдауларға сүйене отырып, банк қызметін құқықтық
реттеуді жетілдірудің негізгі бағыттарын ұсыну.
Зерттеу пәні болып халыққа қызмет көрсету нарығындағы банктік қызмет
көрсетулердің құқықтық негізі.
Зерттеу объектісі: банктік қызмет көрсету саласындағы банктік
операцялардың құқықтық реттеудің әрекет етуші тәжірбиесі.
Зерттеудің әдістемелік негізін банктік қарекетті ұйымдастыру мен оны
құқықтық реттеу мәселелеріне арналған отандық және шетелдік ғалымдардың
еңбектерінде мазмұндалған негізгі заңдылықтар мен ережелер құрайды.
Сондай-ақ дипломдық жұмыста Қазақстан Республикасының банк саласындағы
қызметтерді реттейтін заңдар, Қазақстан Республикасының Президенті мен
Парламентінің заңнамалық құжаттары ҚР Ұлттық Банкінің нормативтік
актілерімен Альянс Банк АҚ-ң ақпараттық - анықтамалық материалдары мен
статистикалық мәліметтер қолданылды.
Зерттеу әдісі: диалектикалық логика мен жүйелеу амалдарын қолдануға
негізделді. Зерттеу барысында логикалық құрылымда статистикалық талдау,
сараптық баға беру әдістері қолданылды.
Дипломдық жұмыс құрылымы өзара логикалық жүйелі байланысқан кіріспе, үш
бөлім, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлімде Банктік құқық пен банк жүйесінің теориялық аспектілері
қарастырылса, екінші бөлімде Альянс Банк АҚ материалдары негізінде
банктік операцияны жүргізудің құқықтық негізіне талдау жасалса, үшінші
бөлімде жүргізілген талдау негізінде банктік қызметті құқықтық реттеуді
жетілдіру мәселелері ұсынылды.
1-тарау. Банктік құқық және банк жүйесінің
теориялық аспектілері
1. Банктік құқық: қажеттілігі, әдістері мен жүйесі
Банктік қызметтің және банк жүйесінің айтарлықтай ерекшеленуі және
жаңаша дамуы,ұлттық қаржы рыногының оның ішінде ақша, алтын және валюта
рыноктарының халықаралық стандарттарға сай құрылуы, коммерциялық банктердің
операциялық қызметтері ауқымының ұлғаюы, қоғамдық банктік қатынастардағы
мемлекет пен жеке меншік-корпоративтік субъектілері мүдделерін қамтамасыз
ету мәселелері, сондай-ақ т.б. экономикалық-басқарушы мән-жайлар банктік
құқықтың дербес құқықтық саласы ретінде жаңадан қалыптасуын негіздеді.
Демек банктік құқықтың дербес құқық саласы ретінде жаңадан құрылуы
банк жүйесінің ел экономикасындағы рөлі мен маңызына, қоғам мен мемлекеттің
экономикалық-қаржылық мүдделеріне, мемлекеттің қаржы, ақша-несие(оның
ішінде валюталық) саясаты ұстанымдарына,нақтылы айқындалған реттеу пәніне,
айрықша құқықтық реттеу әдісіне, тиісті заңнамалық актілерде бекітілген
ереже-принциптеріне, арнайы заңнамалық және заңға тәуелді номативтік
банктік құқықтық актілерден тұратын қайнар көздеріне байланысты ұтымды
көрініс тауып отыр.
Банктік құқық мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге
ат салысады және рыноктік үлгідегі банк жүйесінің құқықтық негізін
қалыптастырады.
Банктік құқық экономиканың банктік секторындағы банктік іспен банктік
қызметті және олардың барысында туындайтын қоғамдық банктік қатынастарды
реттйді.
Банктік-құқықтық реттеу ауқымындағы банктік қызмет барынша пайда
табуға бағытталған, тиісті заңнамалық акті немесе лицензия негізінде,
жүйелі сипатта банктер жүзеге асыратын операциялар мен мәмілелер болып
табылады.
Банк жүйесінеде банктік қызмет (операциялар) барысында туындайтын
қоғамдық банктік қатынастар банктік, қаржылық, әкімшілік, азаматтық,
валюталық, кедендік және т.б. қатынастар сипатында көрініс табады. Осы
орайда банктік құқық императивтік және диспозитивтік құқықтық реттеу
әдістерін, сондай-ақ осындай әдістерді тиісінше ұштастыру арқылы кешенді
құқықтық реттеу әдісін пайдаланады.
Банктік құқықтың кешенді құқықтық реттеу әдісі банк жүйесінің жұмыс
істеуі және банктік операциялардың жүзеге асырылуы барысында туындайтын
аралас қоғамдық банктік (қаржылық, әкімшілік, азаматтық, валюталық және
т.б,) қатынастарды реттейді.
Кешенді құқық саласы банктік құқық заңи біртұтас құқықтық құрылым
болып табылады.
Демек, банктік құқық Қазақстан Республикасы экономикасының банктік
секторындағы Қазақстан Ұлттық Банкі, Қазақстанның Даму Банкі және
коммерциялық банктер тарапынан қоғам мен мемлекеттің, жеке меншік-
корпоративтік шаруашылық субъектілерінің несиелік, ақшалай, инвестициялық-
қаржылық мүдделерін қамтамасыз ету мақсатында, экономикалық-жанама және
әкімшілік-тікелей мемлекеттік басқару (реттеу) ауқымында ұйымдастырушы-
нәтижелеуші сипатта тоқтаусыз, ұдайы әрі үзбей жүзеге асырылатын банктік
операциялар (мен өзге де банктік іс-әрекеттер) барысында туындайтын
қоғамдық банктік қатынастарды халықаралық банктік құқық принциптері мен
ережелерін есепке ала отырып реттейтін кешенді құқықтық құрылым болып
табылады.
Банктік құқықтың пәні, әдістері, жүйесі, қайнар көздері. Банктік
құқықтың құқықтық реттеу пәнін банк жүйесін құру және оның тиісінше жұмыс
істеуін қамтамасыз ету, банктік қызметті ұйымдастыру және жүзеге асыру,
банктердің және басқа да қатысушылардың құқықтық мәртебесін белгілеу,
банктердің қаржыларын мемлекеттік реттеу, банктік қадағалау – бақылау
жүргізу, банктік құқық бұзушылық фактілерін анықтау және ол үшін заңи
жауапкершілік шарасын қолдану барысында туындайтын қоғамдық валюталық
қатынастар құрайды.
Банктік құқықтың пәніне жататын қоғамдық қатынастар өздеріне тән
мынадай белгілерімен ерекшеленеді:
1) олар Қазақстан Ұлттық Банкі мен Қазақстанның Даму Банкі жүзеге асыратын
банктік операциялардың және мәмілелердің барысында туындайды;
2) олар коммерциялық банктердің лицензияланған операциялары мен
мәмілелеріне байланысты туындайды;
3) олар жүйелі, мақсатты, әрі тұрақты сипатта болады;
4) олар банк жүйесін және банктік қызметті мемлекеттік реттеу барысында
туындайды.
5) олар мемлекеттің қаржы, ақша-несие және инвестициялық саясаты
ұстанымдарын іске асыру барысында туындайды;
6) олар мемлекеттік монетарлық билік органы Қазақстан Ұлттық Банкінің
несиелік-қаржылық және әкімшілік қызметінің нәтижесінде туындайды;
7) олар қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі
Қазақстан Республикасы Агенттігінің коммерциялық банктердің қызметін
ұйымдастыруы, бақылауы және лицензиялауы барысында туындайды;
8) олар Қазақстан Ұлттық Банкінің, Қазақстанның Даму банкінің мемлекеттік
қаржылық ресурстарын қалыптастыруға және бөлуге, мемлекеттің алтын-валюта
активін қалыптастыруға байланысты туындайды;
9) олардың объектілеріне ақшалар, бағалы қағаздар, валюталық құндылықтыр
және банктік құпия режимімен қамтылған ақпарт жатады;
10) олардың ішінен банктік шот ашу, есеп айырысу, депозит тарту,
инвестициялау, банктік несиелеу, операцияларына және бағалы қағаздарды
эмиссиялауға байланысты қатынастар ерекше көрініс табады;
11) олардың жүйесі банктік және өзге де заңнамалық актілерге,
лицензияларға, түрлі банктік шарт нысандарына, сондай-ақ халықаралық
банктік стандарт ережелеріне сай жүргізілген банктік операцияларға сәйкес
қалыптасады;
12) олар қаржылық инструменттер айналымынан пайда алу барысында туындайды;
13) олар негізінен сенімгерлік сипатта болады.
Банктік құқықтың құқықтық реттеу әдістері оның құқықтық реттеу пәнін
құрайтын қоғамдық банктік қатынастарды құқықтық реттеу барысында
пайдаланылатын заңи тәсілдер мен құралдар және амалдар жиынтығы ретінде
көрініс табады.
Банктік-құқықтық реттеу әдістері банк жүйесіндегі және банктік қызмет
ауқымындағы тиісті құқықтар мен міндеттердің туындау негізінде, қоғамдық
банктік қатынастарға қатысушылардың құқықтары мен міндеттерінің мәніне-
маңызына, банктік құқықтық санкциялардың мән-жайына және т.б. элементтерге
сай қалыптасады.
Банктік құқық ауқымында мемлекеттік-өктем-әмірлі-императивт ік әдіс,
қос (не одан да көп) тарапты – келісімді немесе шартты – диспозитивтік
әдіс, содай-ақ банк жүйесінің, банктер мен олардың клиенттерінің және
банктік қызметтің қайсыбір мәселелеріне тікелей қатысты императивтік және
диспозитивтік құқықтық реттеу әдістерінің аса қажетті жекелеген тұстарын
біріктіретін кешенді әдіс пайдаланылады.
Императивтік банктік-құқықтық реттеу әдісі тиісті заңнамалық
актілердегі мемлекеттің әмірлі өктем талабын бұлжытпай орындау арқылы
жүзеге асырылады.
Диспозитивтік банктік-құқықтық реттеу әдісі қоғамдық банктік
қатынастардағы тараптардың құқықтары мен міндеттерін, міндеттемелерін
тиісті заңнамалық актілер және тарптардың арасында жасалған банктік шарттар
негізінде регламенттеу барысында қолданылады.
Кешенді банктік - құқықтық реттеу әдісі негізінен қоғамдық банктік
қатынасқа қатысушылардың экономикалық – қаржылық және өзге де мүдделерінің
теңдестірімділігін көздеу, олардың банктік қызметінің тиімділігін және
мемлекеттің (оның уәкілетті органдарының) өктем нұсқамаларын орындау
еріктілігі дәрежесін айқындау тұрғысынан жүзеге асырылады.[6,9-10]
Демек императивтік және диспозитивтік банктік – құқықтық реттеу
әдістерінің өзара байланысы мен біріңғайлығы негізінде кешенді банктік
құқықтық реттеу әдісі құрылады. Банктік құқықтың кешенді әдісі банк
жүйесінің жұмыс істеуі барысында қоғам мен мемлекеттің және жекеге -
корпаративтік ая субъектілерінің мүдделерін ұштастыруға, сондай-ақ қаржылық
инструменттер қозғалысына байланысты қоғамдық банктік қатынастарды реттеуге
ат салысады.
Банктік құқықтың жүйесі оның ішкі нысанын (құрылымын) білдіреді.
Банктік құқық жүйесінің негізгі белгілеріне оның құқықтық нормаларының
біртұтастылығы және бірыңғайлығы, сондай-ақ оның құқықтық институттарының
өзара байланысы, өзара шартталынғандығы және келісімділігі жатады.
Осындай құқықтық нормалар мен институттардың банктік құқық саласы
ішінде орналасу тәртібі объективті сипат алады және өздері реттейтін
қоғамдық банктік қатынастардың ерекшеліктеріне байланысты болады.
Банктік құқықтың жүйесі мақсаттары мен міндеттерінің және
функцияларының бірыңғайлығына орай біріктірілген, сондай-ақ өзара
байланыстырылған және белгілі бір тәртіппен орналастырылған құқықтық
нормалардың жүйесінен тұратын өзінің ішкі құрылысын білдіреді.
Банктік құқықтың құқықтық нормалары мен институттарын іштей жүйелеу
және топтастыру нәтижесінде оның аса ірі бөлімшелері Жалпы және Ерекше
бөлімдері қалыптастырылады.
Құқық саласы ретіндегі банктік құқықтың Жалпы бөлімі:
1. Банктік құрылыстың құқықтық негіздері.
2. Банктік қызмет саласындағы мемлекеттік басқару-реттеудің
құқықтық негіздері.
3. Мемлекеттік банктік бақылау-қадағалаудың құқықтық негіздері.
4. Банктік құқық бұзушылық үшін жауапкершілікті құқықтық реттеу
сияқты институттардан тұрады.
Банктік құқықтың Жалпы бөлімі елдің банк жүйесінің құрылуы және жұмыс
істеуі, банктік қызметті жүзеге асыру ауқымын мемлекеттік басқару және
реттеу, мемлекеттк банктік бақылау және қадағалау, банктік құқық бұзушылық
үшін заңи жауапкершілік шараларын қолдану барысында туындайтын қоғамдық
банктік қатынастарды құқықтық реттеу бірыңғайлығын қамтамасыз етуге
мүмкіндік береді.
Банктік құқықтың Жалпы бөлімінің құқықтық нормалары оның Ерекше
бөлімінде нақтылы көрініс таба отырып, Ерекше бөлім институттарының жұмыс
істеуіне орай туындайтын банктік қатынастарды реттеуге ат салысады.
Құқық саласы ретіндегі Банктік құқықтың Ерекше бөлімін:
1. Банктердің банктік шот ашу – жүргізу операцияларын құқықтық
реттеу.
2. Банктердің депозиттік операцияларын құқықтық реттеу.
3. Банктердің несиелеу операцияларын құқытық реттеу.
4. Банктердің төлемдік – есептік операцияларын құқықтық реттеу.
5. Банктердің бағалы қағаздармен жасайтын операцияларын құқықтық
реттеу.
6. Банктердің валюталық операцияларын құқықтық реттеу сияқты ірі
функционалдық институттар құрайды.
Банктік құқықтың қайнар көздері елдің банк жүйесінің құрылуына және
жұмыс істеуіне, оны мемлекеттік реттеуге және қадағалауға, сондай-ақ
банктік қызметті жүзеге асыруға байланысты туындайтын қоғамдық банктік
қатынастарды реттейтін тиісті нормалары бар заңнамалық актілер мен заңға
тәуелді нормативтік банктік құқықтық актілер ретінде көрініс табады. Демек
банктік құқықтың қайнар көздері оның сыртқы (нақтылы) нысандарының жүйесін
көрсетеді.
Банктік заңнама мемлекеттік банктік менеджмент және банктердің банктік
қызметі аясында туындайтын қоғамдық банктік қатынастарды реттейтін
заңнамалық актілердің (заңдардың) жиынтығы болып табылады.
Банктік заңнама тиісті банктердің, банк жүйесінің және банктік құқық
институттарының нормативтік құқықтық базасын құрайтын, банктік қызметті
және оның аясындағы қоғамдық банктік қатынастарды регламенттейтін,
мемлекеттің қаржы, ақша-несие, валюталық, сыртқы экономикалық саясаты
ұстанымдарын іске асыру мақсатында жүргізілетін мемлекеттің монетарлық
билігінің және мемлекеттің банктік менеджментінің нормативтік құқықтық
негізін қалыптастыратын банктік заңнамалық актілер – арнайы және жалпы
сипатты заңдардың жиынтығынан тұрады.
Осындай арнайы банктік заңдар қатарына: Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкі туралы, Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік
қызмет туралы, Қазақстан Даму Банкі туралы, Қазақстан Республикасының
тұрғын үй құрылысы жинақ банкі туралы, Қаржы рыногы мен қаржылық
ұйымдарды мемлекеттік реттеу және қадағалау туралы, Қазақстан
Республикасындағы несиелік бюролар және несиелік тарихты қалыптастыру
туралы Қазақстан Республикасының заңнамалық актілері жатады.
Банктік заңнамалық актілер өздеріне тән мынадай белгілерімен
ерекшеленеді:
1) банктер, банктік қызмет, банк жүйесі, сондай-ақ оларды
мемлекеттік реттеу туралы заңдар тек заң шығарушы билік
органдары тараптарынан қабылданады;
2) олар әрдайым ерекше іс жүргізу нормасын сақтай отырып
қабылданады және жоғары заңи күшке ие болады;
3) олар тек мемлекеттің монитарлық билігі мен банктік
құқығы аумағындағы қоғамдық банктік қатынастарды ғана
реттейді.
4) Олар заңға тәуелді нормативтік банктік құқықтық
актілерді қабылдауға қажетті бастапқы сипаттағы
нормалардан тұрады.
Банк жүйесі мен банктердің жұмыс істеу режиміне қоғамдық банктік
қатынастардың жекелеген тұстарына қатысы бар заңнамалық актілер ретінде:
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, Қазақстан Республикасының
Бюджет кодексі, Ақша төлемі мен аударымы туралы, Лицензиялау туралы,
Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы, Бухгалтерлік есепке алу
және қаржылық есеп беру туралы және т.б. Қазақстан Республикасының заңдары
көрініс табады.
Демек Қазақстан Республикасының банктік заңнамасы тікелей (арнаулы)
банктік заңнамалық актілерденжәне құрамында тиісті банктік құық номалары
бар өзге де заңнамалық актілерден құралады.
Банктік заңнамалық актілер мемлекеттің банктік менеджменті және ел
экономикасының банктік секторы (банк жүйесі) ауқымында жүзеге асырылатын
банктік қызметтің құқықтық нысаны болып саналады.
Банктік құқықтың қайнар көздеріне Қазақстан Республикасының
Конститутциясы, арнайы және жалпы банктік және өзге де заңнамалық актілер,
заңға тәуелді нормативтік банктік-құқықтық актілер, халықаралық банктік
құқық нормалары және халықарлық банктік келісімдер, Конститутциялық
Кенестің және Жоғарғы Сот Пленумының шешімдері, қаулылары жатады.
Уәкілетті мемлекеттік органдар шығарған, құрамында банктік құқықтың
нормалары бар нормативтік-құқықтық актілер банктік құқықтың қайнар көздері
болып табылады.
2. Банк жүйесіндегі банктік құқық қатынастарының
қалыптасуы және дамуы
Қазақстан Республикасының егемен мемлекет ретінде дамуы, оның
экономикалық қауіпсіздігі, мемлекеттік билік органдары мен жергілікті
мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелердің үзбей және тиімді жұмыс істеуі
елдің стратегиялық маңызы бар банк жүйесінің жай-күйі мен тұрақтылығына әрі
орнықтылығын қамтамасыз ету мәселелеріне тікелей байланысты болады.
1987-1988 жылдары реформалауға ұшыраған банктер егемен Қазақстанда
1991 жылы жаңадан құрылып, қалыптасқан болатын. Осы кезден бастап Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі (бұрынғы Мемлекеттік банк), акционерлік-
коммерциялық банк Тұран банкі(бұрынғы Өнеркәсіпқұрылыс банкі), акционерлік-
коммециялық банк Агроөнеркәсіп банкі (бұрынғы Агроөнеркәсіп банкі),
акционерлік-коммерциялық банк Әлем банкі (бұрынғы Сыртқы сауда банкі),
акционерлік-коммерциялық банк Жинақ банкі (бұрынғы Жианқ банкі,кейіннен
Халықтық банк деп аталды) жұмыс істей бастады.
1993 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы және
Қазқстан Республикасындағы банкілер туралы Қазақстан Республикасы
заңдарының қабылдауына сәйкес барлық акционерлік-коммерциялық банктер
акционерлік банктер ретінде қайтадан құрылды. Қазақстан Республикасы
Президентінің 1994 жылғы шілденің 16-сындағы және қыркүйектің 6-сындағы
Жарлығына орай Мемлекеттік экспорттық-импорттық банк, Мемлекеттік Даму
банкі, сондай-ақ 1996 жылғы наурыздың 29-ындағы Жарлығы бойынша
Мемлекеттік медетші банк құрылды.
Қазақстан Республикасының банк жүйесі екі деңгейден: жоғарғы және
төменгі деңгейден тұрады.
Қазақстан Республикасы банк жүйесінің жоғарғы (бірінші) деңгейі егемен
Қазақстанның орталық банкі болып табылатын Қазақстан Ұлттық Банкінен
тұрады.
Мемлекеттің монетарлық билігінің және мемлекеттік банктік
менеджменттің басты органы Қазақстан Ұлттық Банкі өз құзыреті шегінде
Қазақстан Республикасының экономикалық-қаржылық мүддесін тиісінше
қамтамасыз етуге ат салысады.
Қоғам мен мемлекеттің мүддесіне сай инвестициялық-қаржылық және
кредиттік құзыреті бар Қазақстанның Даму Банкі өзінің ерекше құқықтық
мәртебесіне орай деңгей аралық мемлекеттік банк ретінде көрініс тапқан.
Қазақстан Республикасы банк жүйесінің төменгі (екінші) деңгейін:
1) мемлекетаралық банктер;,
2) Қазақстан Республикасының резидент банктері (заңды
тұлғалары- коммерциялық ұйымдары);
3) Қазақстан Республикасындағы резидент емес банктер;
4) Шетелдік қатысуы бар Қазақстан Республикасының резидент
банкі- аралас капиталы бар банктер құрайды.
Қазақстан Республикасының осындай нарықтық үлгідегі банк жүйесінің
құрылуы және оның нормативтік құқықтық негіздерінің айтарлықтай қалыптасуы
елімізде үзбей жүргізіліп жатқан экономикалық және құқықтық реформаның
жемісті нәтижесіне жатады.
Қазақстан Республикасы банк жүйесінің нормативтік құқықтық негізін
құрайтын банктік заңнамалық актілердің, сондай-ақ банк секторына қатысы бар
өзге де заңнамалық актілерінің нормаларының өзара генетикалық,
функционалдық және құрылымдық байланыстары банктік заңнаманың банк жүйесі
ауқымында жүзеге асырылатын банктік қызмет (банктік операция, мәміле, іс-
әрекет) барысында туындайтын қоғамдық банктік қатынастарды жан-жақты реттей
алатынын көрсетеді.
Банк жүйесінде жүргізілетін әр алуан банктік қызметтің ұйымдастырылу
ерекшелігі және ресурстық-ұйымдастыру негізі банк жүйесінің экономикалық,
сондай-ақ заңнамалық негізін құру процесінде айқындалады.
Қазақстан Республикасы банк жүйесінің құрылуы өзіне тән біртұтастық
және құрылымдық ерекшеліктерге байланысты болады. Осындай иерархиялық,
біртұтастық және құрылымдық сипаты-мәні банк жүйесінің тиісінше
қалыптасуына септігін тигізеді. Қазақстан Республикасының қазіргі заманғы
банк жүйесі өз ауқымындағы мемлекеттік банктік менеджмент мән-жайларымен
ғана емес, сонымен бірге өзіндік (корпоративтік( басқаруға және
ұйымдастыруға қабілеттілігімен ерекшеленеді.
Сонымен Қазақстан Республикасының бүгінгі банк жүйесінің сипаттамалық
белгілері мынадай көрініс табады:
1) Қазақстан Республикасының банк жүйесі күрделі әлеуметтік жүйе тобына
жатады;
2) Банк жүйесінің, қоғам мен мемлекеттің мүдделеріне сай жұмыс істеуін
оның нормативтік құқықтық базасын құрайтын банктік заңнамалық актілер
және заңға тәуелді нормативтік банктік құқықтық актілер, сондай-ақ
халықаралық банктік келісімдер мен банктік стандарт ережелері
қамтамасыз етеді;
3) Қазақстан Республикасының банк жүйесі мемлекеттік банктік менеджмент
ауқымында жұмыс істейді;
4) Банк жүйесі Қазақстан Республикасы қаржы - кредит жүйесінің аса
маңызды бір бөлігі болып саналады;
5) Қазақстан Республикасының банк жүйесі екі деңгейлі, иерархиялы,
біртұтас және өзіндік ұйымдастырылуға қабілетті құрылым болып
табылады.
6) Жоғарғы және төменгі деңгейлі банк жүйесі Қазақстан Ұлттық Банкінен,
Қазақстанның Даму Банкінен, Қазақстан Республикасының тұрғын үй
құрылысы жинақ банкінен, коммерциялық банктерден, мемлекетаралық
банктерден, банктік инфрақұрылымнан және банктік рыноктан тұрады;
7) Банк жүйесінің жоғарға деңгейдегі Қазақстан Ұлттық Банкі белгілі бір
дәреже-көлемде тиісті мемлекеттік билік органдарының ықпалына
тәуелсіз, кредиттік-қаржылық сипатты айрықша құқықтық мәртебесі бар
экономикалық субъект – мемлекеттік монетарлық биліктің басты органы
болып табылады;
8) Қазақстан Республикасының банк жүйесі, оның ұйымдастырылу нысандары
мен басқа да мән-жайлары Қазақстан Республикасы Конституциясымен, ҚР
банктік заңнамалық актілерімен, қатысы бар өзге де заңнамалық
актілерімен, сондай-ақ Қазақстан Ұлттық Банкінің заңға тәуелді
нормативтік құқықтық актілерімен регламенттелінеді;
9) Банк жүйесі мемлекеттің экономикалық саясатын іске асыруға айтарлықтай
септігін тигізеді және дүниежүзілік экономика аясындағы халықаралық
банк жүйесінің өзара тиімді қарым-қатынас механизмін құрады;
10) Банк жүйесі мемлекеттік меншікті реформалауға, баға тұрақтылығын және
ұлттық валюта тұрақтылығын қамтамасыз етуге септігін тигізеді, сондай-
ақ инфляцияны төмендетуді нәтижелейді;
11) Банк жүйесінің жұмыс істеуі кредиттік – қаржылық қызметтер көрсетуді
тиісінше ұйымдастыру барысында экономикалық, салалық және жергілікті
мемлекеттік басқар органдарымен тығыз байланыс арнасында көрініс
табады.
Бүгін де нарықтық талаптарға және халықаралық банктік стандарт
ережелеріне сай жетілдірілген Қазақстан Республикасының банк жүйесіндегі
барлық банктер бірыңғай кредиттік-қаржылық механизм ауқымында өзара іс-
әрекеттері мен өздеріне тиесілі кәсіби қызметін, экономикалық-қаржылық
банктік операцияларын жүзеге асыруда.
Банк жүйесіндегі Қазақстан Ұлттық Банкі: құрылу, жұмыс істеу
ерекшеліктері, айрықша экономикалық-қаржылық құзыреті. Қазақстан
Республикасы банк жүйесінің жоғарғы деңгейін білдіретін мемлекеттің банктік
менеджмент әрі аса ірі кредиттік-қаржылық басты органы Қазақстан Ұлттық
Банкі елдің эмиссиялық,кассалық және резрвтік орталығы, банктердің банкі,
банктер үшін соңғы сатыдағы кредитор болып табылады, Қазақстан
Республикасының ақша-кредит, валюталық және сыртқы экономикалық қызмет
саясатын айқындап, оның ұстанымдарын қоғамдық маңызы басым бағыттарда өз
құзыреті шегінде іске асыруға ат салысады.
Қазақстан Ұлттық Банкі мемлекеттік мекеме ұйымдастырылу-құқықтық
нысанындағы заңды тұлға болып табылады. Қазақстан Ұлттық Банкінің өзіндік
балансы болады, ол өзінің филиалдарын, өкілдіктерін қоса алғанда біртұтас
құрылымды құрайды. [3,24-29]
Қазақстан Ұлттық Банкі өз құзыретін және банктік қызметін жүзеге асыру
барысында Қазақстан Республикасы Конституциясын, Қазақстан Ұлттық Банкі
туралы, Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы
заңдарды, Қазақстан Республикасы Президентінің актілерін және басқа
мемлекеттермен жасасқан халықаралық шарттарын басшылыққа алады.
Ел экономикасының банктік секторындағы қоғамдық-мемлекеттік маңызды
мән-жайларға орай Қазақстан Ұлттық Банкінің негізгі мақсатына елдегі баға
тұрақтылығын қамтамасыз ету жатады.
Ал осындай мақсатты іске асыру тұрғысынан Ұлттық Банкке
мемлекеттің ақша-кредит саясатын әзірлеу және жүргізу; валюталық реттеуді
және бақылауды жүзеге асыру; қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге
жәрдемдесу тәрізді міндеттер жүктелген.
Қазақстан Ұлттық Банкі өз құзыреті шегінде :
1) айналыстағы ақша көлемінің мөлшерін реттеу жолымен ақша-кредит
саясатын жүргізеді;
2) банкноттар мен монеталардың бірден-бір эмитенті болып табылады және
мемлекеттік бағалы қағаздар эмиссиясын жүзеге асырады;
3) өзара келісім бойынша Қазақстан Республикасы Үкіметінің мемлекеттік
қарыздарына қызмет көрсетеді;
4) банктерге Ұлттық Банк шешімі бойынша өзінде банктік шот ашқан заңды
тұлғаларға кредит береді;
5) Қазақстандағы банктер үшін соңғы сатыдағы кредитор қызметін
атқарады;
6) Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы
Қазақстан Республикасы заңының 30-бабында белгіленген барлық
банктік операцияларды тәртібін айқындайды;
7) Қазақстан Республикасының Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды
реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігін валюталық құндылықтармен
жасалатын операциялардан басқа банктік операциялардың жекелеген
түрлері бойынша лицензия беруінің мән-жайлары туралы
қорытындыбереді;
8) Банктік операцияларды жүзеге асыру барысында электрондық банктік
қызмет көрсету ережелерін белгілейді;
9) Валюталық операциялардың барлық түрлерін жүргізе алады;
10) Валюталық құндылықтарды барлық түрлерін жүргізе алады;
11) Валюталық реттеуді жне валюталық бақылауды жүзеге асырады;
12) Банктік перациялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарға
шетел валютасымен айырбас операцияларын жүргізуге, банкноттар мен
монеталар мен бағалы құндылықтары инкассациялауға және банкке
өткізу үшін салып жіберуге, банкаралық клиринг жөніндегі
операцияларды жүргізуге лицензиялар береді;
13) Валюталық реттеу және валюталық бақылау мәселелері бойынша
есептілік тәртібін, нысандарын және табыс ету мерзімдерін
белгілейді;
14) Банктік қызмет, ақша төлемдері мен аударымдары, валюталық
операцияларды жүргізу мәселелері бойынша барлық банктер, банктік
операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар, сондай-
ақ олардың клиенттері орындауға міндетті нормативтік құқықтық
актілер шығарады және олардың сақталуын қадағалайды;
15) Мемлекеттің ақша-кредит және қаржы статистикасын қалыптастырады;
16) Банктік шоттардың режимін белгілейді;
17) Қазақстандық банктердің жиынтық балансы мен өз балансын жасайды;
18) Елдің есептік төлемдік балансын қалыптастырады;
19) Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сенімгерлікпен басқаруды
жүзеге асырады;
20) Банкноттар мен монеталардың резервтегі мемлкеттік қорын құрайды;
21) өзінің жарғылық капиталы 20 млрд. Қазақстан теңгесі мөлшерінде
қалыптастырады;
22) резервтік капиталын жарғылық капиталы мөлшерінде қалыптастырып,
өзінің таза бөлінбеген табысы есебіне толықтырады;
23) Қазақстан Республикасы Үкіметінің шоттары бойынша төлемдер
жүргізеді;
24) Қазақстан Республикасы Үкіметінің агенті ретінде оның мемлекеттік
заемына қызмет көрсетеді;
25) ақша-кредит саясаты негізінде валюталық интервенциялар жүргізеді;
26) банктердің және өзге тұлғалардың қызметін тексереді;
27) мемлекеттік органдардан, ұйымдардан және азаматтардан өзінің
бақылау және қадағалау жүргізуіне қажетті мәліметтерді ала алады.
Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде көзделген басқа да
функцияларды және өкілеттіктерді жүзеге асыратын Қазақстан Ұлттық Банкінің
банктік қызмет жөніндегі басқарушы-реттеуші функциялары нақтылы нарықтық
даму кезеңіндегі ақша-кредит жүйесінің тиімді жұмыс істеуін және бағалар
тұрақтылығын қамтамасыз етуге, инвестициялық қызметті жандандыруға, сондай-
ақ қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге жәрдемдесуге бағдарланады.
Ұлттық өзіне мемлекет жүктеген мақсаттар мен функцияларды іске асыру
барысында экономикалық әдістерді қолданады, сондай-ақ нарықтық және
нарықтық емес экономикалық-қаржылық мән-жайларды ұштастыруға ат салысады.
Ұлттық Банктің өз құзыреті шегінде жүзеге асыратын барлық іс-
шараларының ықпалы нарықтық икемділігімен және өркениеттілігімен
ерекшеленетіндіктен банктік қызмет ауқымына қатысты үйлесімді көрініс
табады.
Қазақстан Ұлттық Банкі жүргізетін мемлекеттік банктік менеджмент
аясындағы әр түрлі меншік нысанына негізделген барлық банктердің қызметі
объективті және субъективті факторларды ескере отырып жүзеге асырылатын
мақсатты-бағдарлы , тәртіптеуші ықпалдың ауқымымен қамтылады.
Банк жүйесіндегі Қазақстанның Даму Банкі: несиелеу-инвестициялау
сипатындағы қаржылық құзыреті Қазақстанның Даму Банкі жарғылық капиталына
мемлекеттің қатысуы 100 процентті құрайтын, өзіне берілген ерекше құқықтық
мәртебесіне орай Қазақстан Республикасы банк жүйесінің екінші деңгейіне
қосылмайтын, Қазақстан Республикасы аумағында және одан тысқары жерлерде
жүзеге асырылатын инвестициялық-қаржылық қызмет пен Қазақстан Республикасы
резиденттерінің экспорттық операцияларын кредиттеу, қаржыландыру және
ынталандыру мақсатында акционерлік қоғам нысанында құрылған заңды тұлға,
мемлекеттік кредиттік-қаржылық институт болып табылады.
Деңгейаралық Қазақстанның Даму Банкінің айрықша құзыретіне қайтарымды
негізде қаржыландырылатын (бюджеттік кредит арқылы) республикалық және
жергілікті инвестициялық жобаларға, сондай-ақ мемлекет кепілдік берген
заемдар есебінен қаржыландырылатын жобаларға қызмет көрсету жөніндегі
агенттің функциясын орындау жатады.
Республикалық және жергілікті бюжет қаражаттары есебінен
қалыптастырылатын Қазақстанның Даму Банкінің жарғылық капиталының мөлшері
30 млрд. теңгені құрайды.
Қазақстанның Даму Банкі өз қызметінің барысында мемлекеттік
инвестициялық қызметті жетілдіру және оның тиімділігін арттыру, өндірістік
инфрақұрылым мен өңдеуші өнеркәсіпті дамыту, ел экономикасына сыртқы және
ішкі инвестициялар тартуға жәрдемдесу сияқты мақсаттарды көздейді.
Осындай мақсаттарды іске асыру тұрғысынан Қазақстан Даму Банкіне:
1) инвестициялық жобаларға 5 жылға және одан артық мерзімге кредит беру;
2) инвестициялық жобаларға 10 жылға және одан артық мерзім 20 жылға дейін
кредит беру ;
3) ел аумағында шығарылатын өнімдердің экспортын ынталандыру мақсатында
Қазақстан Республикасы резиденттерінің экспорттық операцияларын
кредиттеу;
4) басқа қаржылық-кредиттік институттар беретін заемдар мен кредиттер
бойынша кепілдік міндеттемелер беру;
5) бірлесіп қаржыландыру жлымен Қазақстан Республикасы экономикасының
өндірістік секторына кредит беруді ынталандыру;
6) Қазақстан Республикасының Үкіметі іске асыратын инвестициялық
жобаларды қаржыландырудың тетіктерін жетілдіру сияқты және Қазақстан
Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес өзге де міндеттер
жүктелген.
Қазақстанның Даму Банкі өзіне тән функцияларын жүзеге асыру ауқымынды:
1) Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін өзінің Кредит саясаты
туралы Меморандумына сәйкес инвестициялық жобаларды және экспорттық
операцияларды іріктейді, сондай-ақ осы жобалар мен операцияларды
кредиттейді, бірлесіп қаржыландырады;
2) Қайтарымды негізде қаржыландырылатын республикалық және жергілікті
инвестициялық жобаларға, сондай-ақ мемлекет кепілдік берген заемдар
есебінен қаржыландыратын жобаларға қызмет көрсететін агенттің
функциясын орындайды;
3) Республикалық және жергілікті инвестициялық жобалар ретінде қайтарымды
негізде қаржыландыруға ұсынылатын жобаларға, сондай-ақ мемлекет
кепілдік берген заемдар есебінен қаржыландыруға ұсынылатын жобаларға
банктік сараптама жүргізеді;
4) өз заемшыларының қаржылық жай-күйіне, өзі қызмет көрсететін
республикалық және жергілікті инвестициялық жобаларға,сондай-ақ
мемлекет кепілдік берген заемдар есебінен қаржыландырылатын жобаларды
іске асыруға мониторинг жүргізеді;
5) өз заемшыларының тиісті міндеттемелерді орындауын қамтамасыз ету
жөнінде шаралар қолданады;
6) мемлекет кепілдік берген заемдарды қоса алғанда, мемлекеттік емес
заемдар алады, оларға қызмет көрсетеді және өтейді;
7) мемлекет кепілік берген заемдарға қызмет көрсетеді;
8) Қазақстан Республикасы Үкіметінің мемлекеттік кепілдіктер бойынша
міндеттемелерді орындауына және заңды тұлғалардың өзге де борыштық
міндеттемелерін орындауына байланысты республикалық бюджеттен бөлінген
қаражатты қайтару жөніндегі агенттің функциясын орындайы.
Қазақстанның Даму Банкі:
1) өзінің Кредит саясаты туралы Меморандумына сәйкес тиісті қаржы жылына
арналған өз кредиттік саясатын анықтауға;
2) банктік сараптаманы және заемшының кредиттік қабілеттілігін талдау
нәтижелері бойынша инвестициялы жобаны қайтарымдылық негізінде
қаржыландырудың қыйсындылығын анықтауға;
3) банктік сараптама жүргізу үшін сарапшыларды және консультанттарды
тарту;
4) Кредит саясаты туралы Меморандумда белгіленген шектерде және тәртіп
негізінде заем қаражатын қоса алғанда, өтімділігі жоғары қаржылық
құралдардың ішкі және сыртқы рыноктарыннда уақытша бос қаражатты
орналастыруға;
5) Бағдарламаға енбейтін республикалық және жергілікті инвестициялы
жобаларды іріктеп алуға және Меморандумда белгіленген шектеулерді
ескере отырып, бірлесіп қаржыландыруды қоса алғанда, оларға кредит
беру;
6) Жиынтық көлемі Меморанумда белгіленетін өз кепілдіктерін беруге;
7) Отандық және шетелдік банктердің, басқа да қаржылық институттардың
атысуымен қарыз алудың ұйымдастырушысы және қатысушысы болуға құқылы.
Қазақстанның Даму Банкі агент ретінде қызмет көрсететін инвестициялық
жобаларды республикалық және жергілікті бюджеттер есебінен қаржыландыру
бюжеттік бағдарламалардың әкімшілері тарапынан осы Банкке қаражаттар
аудару жолымен жүзеге асырылады.
Өзі қызмет көрсететін инвестициялық жобаларға қатысты агенттік қызмет
көрсету шарттарына сәйкес Қазақстанның Даму Банкі:
1) инвестициялық жобаларды іске асыруды қаржыландыру графиктерінің;
2) заемшылардың қаржылық жай-күйінің;
3) іске асырылатын жобалар бойынша жұмыстар, көрсетілетін қызметтер
көлемінің нақтылы орындалуының мониторингін жүргізеді.
Қазақстанның Даму Банкі республикалық және жергілікті инвестициялық
жобалар ретінде қайтарымды негізде қаржыландыруға ұсынылатын жобалардың,
мемлекет кепілдік берген заемдар есебінен қаржыландыруға ұсынылатын
жобалардың банктік сараптамасын тиісті шарт негізінде жүзеге асырады.
Осындай инвестициялық жобаларды банктік сараптау нәтижелері жөніндегі
Қазақстан Даму Банкінің қорытындысы жобаның тиімділігі, заемшның кредиттік
қабілеттілігі мен төлем қабілеттілігі, заемды қайтарудың қамтамасыз етілуі
туралы, қаржыландырудың нысаны мен шарттары туралы, жобаны қайтарымды
негізде қаржыландырудың қыйсындылығы туралы қорытындыларды қамтиды.
Қазақстанның Даму Банкі бюджетті атқару жөніндегі уәкілеті органға
республикалық бюджеттің ақша-қаражаттарының шығыстары туралы, облыстардың,
Алматы қаласының және Астана қаласының әкімдіктеріне жергілікті
бюджеттердің ақша қаражаттарының шығыстары туралы, сондай-ақ бюджетті
атқару және бюджеттік жоспарлау жөніндегі уәкілетті органдарға
республикалық бюжеттен өзіне, жергілікті бюджеттерден облыстардың,
Алматының және Астананың әкімдіктеріне бөлінген заемдық қаражаттардың
игерілуі туралы есептілікті ай сайын табыс етіп отырады.
1.3 Банктік қызметті ұйымдастыру және реттеу
Қазақстан Республикасының банк жүйесіндегі коммерциялық банктер
акционерлік қоғам нысанында құрылған, Қазақстан Республикасының банктер,
банктік қызмет туралы заңнамалық актілері, өздеріне қатысты өзге де
заңнамалық актілермен заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілер, арнаулы
лицензиялар – рұқсаттар негізінде банктік операциялар мен мәмілелердің
барлық түрлерін және тиісті қаржылық қызметті кең ауқымда жүзеге асыратын
коммерциялық заңды тұлғалар кредиттік ұйымдар болып табылады.[5, 26-30]
Банк жүйесінің төменгі деңгейіндегі коммерциялық банктер кәсіпкерлік
қызметтің айрықша түрін банктік операцияларды тиісті заңдарға және
лицензияларға сәйкес жүзеге асыру арқылы белгілі бір көлемде мол пайда
табуды көздейтін, таза нарықтық сипаттағы коммерциялық институттар ретінде
ерекшеленеді.
Коммерциялық банктер Қазақстан Республикасының тиісті заңдарында заңды
тұлғалар үшін белгіленген тәртіппен және банктер туралы заңдарда
белгіленген мән-жайлар мен ерекшеліктер негізінде акционерлік қоғам
нысанында құрылады.
Жаңадан құрылған коммерциялық банктің акционерлері банктің жарғылық
капилалына Әділет министрлігінде не оның жергілікті бөлімдерінде банкті
тіркейтін мерзімге қарай елу процент мөлшерінде және тіркелген күннен
бастап бір күнтізбелік жыл ішінде толығымен төлем жасайды.
Қазақстан Республикасының Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды
мемлекеттік реттеу және қадағалау жөніндегі Агенттігі өз құзыреті шегінде
әрі өзі белгілеген тәртіппен коммерциялық банктерге коммерциялық
операциялардың Қазақстан Республикасы банктік заңнамасында көзделген
түрлерін (валюталық операциялардан басқаларын) жүргізуге лицензия береді.
Сонымен қатар, аталған Агенттік банктерге, банктік топтарға арналған
пруденциялдық нормативтерді және банктер үшін сақталуға міндетті өзге де
нормалар мен лимиттерді белгілейді, сондай-ақ коммерциялық банктерді ашуға,
қайта ұйымдастыру және таратуға келісім береді.
Қазақстан Ұлттық Банкі және өзге де уәкілетті мемлекеттік органдар
коммерциялық банктердің операциялық іс-әрекеттеріне араласпайды. Олар банк
жүйесіндегі адал бәсекелестіктің қалыптасуына жағдай жасауды көздейді.
Коммерциялық банктердің пассивті операцияларына клиенттерге қызмет
көрсету арқылы немесе клиенттерге қызмет көрсетуден басқа да көздерден
қаражаттар тарту жатады.
Коммерциялық банктердің активті операциялары банк клиенттерінің
есебінен және олардың тапсырмалары бойынша банктің өзінің пайдасына
жүргізілетін операциялар болып табылады.
Коммерциялық банктер мен олардың клиенттері арасындағы операциялар және
банкаралық қатынастар тиісті банктік шарттардың негізінде жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасы экономикасының банктік секторындағы коммерциялық
банктер елдің бірыңғай экономикалық кеңістігіндегі шаруашылық қызмет
субъектілеріне қатысты және сыртқы экономикалық қызметке байланысты
кредиттік, қаржылық және есеп айырысу операцияларының барлық түрлерін
жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы
Қазақстан Республикасы заңының 30-бабына сәйкес коммерциялық банктер:
1) заңды тұлғалардың депозиттерін қабылдайды, олардың банктік
шоттарын ашады және жүргізеді;
2) жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдайды, олардың банктік
шоттарын ашады және жүргізеді;
3) банктердің және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге
асыратын ұйымдардың коррепонденттік есепшоттарын ашады және
жүргізеді;
4) жеке және заңды тұлғалардың метал шоттарын ашады және жүргізеді;
5) кассалық оперцияларды жүзеге асырады;
6) заңды және жеке тұлғалардың ақша аударуы жөніндегі тапсырмаларын
орындайды;
7) заңды және жеке тұлғалардың вексельдерін және өзге де қарыздық
міндеттемелерін есепке алады;
8) Жеке және заңды тұлғалардың , оның ішінде корреспондент тапсрмасы
мен олардың банктік шоттары бойынша есеп айырысуды жүзеге
асырады;
9) Сенімгерлік (трасталық) операцияларды жүзеге асырады;
10) Банкаралық клиринг жүргізеді;
11) Сейфтік операцияларды жүзеге асырады;
12) Ломбардтық операцияларды жүзеге асырады;
13) Төлемдік карточкалар шығарады;
14) Банкноттарды, монеталар мен қазыналарды инкассациялайды;
15) Шетел валютасымен айырбастау операцияларын жүзеге асырады;
16) Төлем құжаттарын икассоға қабылдайды;
17) Чек кітапшаларын шығарады;
18) Аккредитив ашады, оны растайды және ол бойынша міндеттемелер
орындайды;
19) Ақша түрінде орындалуды көздейтін банктік кепілдіктер береді;
20) Лизинг қызметін жүзеге асырады;
21) өз меншігіндегі бағалы қағаздарды эмиссиялайды;
22) факторингтік операцияларды жүргізеді;
23) форфейтингтік операцияларды жүргізеді;
24) инвестициялық портфельді басқарады;
25) бағалы қаағаздар рыногында делалдық және дилерлік қызметті жүзеге
асырады;
26) қымбат бағалы тазартылған металлдарды сатып алады, кепілге
қабылдайды, сақтайды және сатады;
27) вексельдермен жасалатын операцияларды жүзеге асырады.
Осындай өзге де банктік операцияларды топтастыру коммерциялық банктер
орындайтын:
1) ел экономикасының мемлекеттік және жеке меншік секторларын,
тұрғылықты халықты кредиттеу;
2) қазақстандық немесе шетелдік инвесторлардың тапсырмалары
бойынша салымдарды қаржыландыру;
3) қазақстандық не шетелдік заңды және жеке тұлғалардың
уақытша басы бос ақша қаражаттарын, жинақталған ақшаларын
немесе пайдаланбай жыйған қаражаттарын өз қарамағына
жұмылдыру;
4) қолма-қолсыз есеп айырысуды ұйымдастыру және жүргізу;
5) өздеріне тән бағалы қағаздарды шығару;
6) инвестициялық қызметті жүзеге асыру;
7) түрлі қаржылық қызмет көрсетулерді ұйымдастыру және жүргізу
сияқты функцияларды қалыптастыруға мүмкіндік береді, сондай-
ақ оларды орындау аясы осы банктердің қолындағы барлық
лицензияларымен қамтылады.
Банктік операциялардың заң жүзінде толығымен көрініс табуы және
коммерциялық банктерге осы орайда берілітін лицензиялардың міндетті түрде
болуы коммерциялық банктердің арнаулы құқықтарының көлемін айқындай түседі.
Банктік қызметті ұйымдастыру және реттеу: қазіргі заманғы үрдістері,
тәсілдері, құқықтық негіздері Банк жүйесінің кредиттік-қаржылық
орталық ретіндегі мәні мен маңызы, нағыз өркендеп даму шағы нарықтық
экономика жағдайында айқын көрініс табады.
Банк жүйесіндегі кредиттік-қаржылық прецестерді мемлекетті,
корпоратвтік және т.б. тұрғыдан басқаратын Қазақстан Республикасындағы
банктер елдің қаржы жйесінің орталық буыны болып табылады, сондай-ақ олар
ақша-кредит жүйесінің, ұлттық валюталық жүйенің тиімді жұмыс істеуін және
тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
Банк жүйесіндегі банктік қызмет Қазақстан Ұлттық Банкі құзырының
ауқымында және екінші деңгейдегі банктердің өкілеттіктері шегінде жүзеге
асырылады. Өйткені банктік қызмет тиісті заңнамалық актде белгіленген
банктік операцияларды жүзеге асыру және банктердің құқықтық мәртебесі мен
функциялары ауқымымен шектелген.
Банктік қызмет уәкілетті орган берген лицензиялар- рұқсаттар негізінде
барлық банктік операцияларды жүйелі түрде банк жүйесінде жүзеге асыруға
бағытталған экономикалық іс-әрекеттер болып табылады.
Банктер жүзеге асыратын банктік операциялардың тиісті заңнамалық
актіде нақтылы әрі мұқият белгіленуі коммерциялық ұйымдарға уәкілетті
мемлекеттік органдар тигізетін басқарушы-реттуші ықпалдың шеніг айқындауға,
банктік-құқықтық тәртіптің және заңдықтың қатаң сақталуын бақылауға-
қадағалауға зор мүмкіндік береді.
Бүгін де Қазақстан Ұлттық Банкі мен Қаржы рыногы мен қаржылық
ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі Қазақстан Республикасы
Агенттігінің ұйымдастыру-реттеу ықпалдарының ауқымында:
- екі тараптың мүдделерін құжат жүзінде айқындап, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-5
1-тарау. Банктік құқық және банк жүйесінің
теориялық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..6-27
1. Банктік құқық: қажеттілігі, әдістері мен
жүйесі ... ... ... ... ... ... ...6- 11
2. Банк жүйесіндегі банктік құқық қатынастарының
қалыптасуы және
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .11-18
3. Банктік қызметті ұйымдастыру және
реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ..18-27
2- тарау. банктік операциялық қызметінің құқықтық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 28- 63
2.1 Банктің қызметіне жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .28-41
2.2 Банктің құқыққа сәйкес операциялық қызметін талдау ... ... ..41-
51
2.3 Банктерінің несиелік операциялық қызметін құқықтық
реттеу негіздерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... 51-63
3- тарау. Банк қызметін реттеудің құқықтық негізін
жетілдірудің кейбір
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..64-74
3.1 Заман талаптарына сай банктің
әрекетін жетілдірудің негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 64-70
3.2 Банктік қызметті құқықтық реттеуді
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .7 0-74
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .75-80
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 81-82
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ..83-85
Кіріспе
Банктер – нарықтық механизм жүйесіндегі орталық звеноларының бірі
болып табылады. Олардың қарекетінің дамуы – нарықтық механизмді құрудың
қажетті шарты. Экономикалық қайта құру прцесі банктік жүйенің қалыптасуынан
басталады. Бұл сала осы уақытта да жоғарғы қарқынмен даму үстінде.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2007 жылғы 1
наурызындағы Қазақстан халқына Қазақстан өз дамуындағы серпіліс жасау
қарсаңында Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барына қабілетті елу елдің
қатарына кіру стратегиясы атты Жолдауында: Қазақстан бүгінгі таңда
әлеуметтік –экономикалық жаңару мен саяси демократияландырудың жаңа
кезеңіне қадам басқалы тұр деп еліміздің дамуы болашағында алға қойған
шаралардың ауқымдылығын айта кетті.
Сондай-ақ, Біз Қазақстанның жаһандық экономикалық үрдістерге сәйкес
дамып келе жатқан ел болуын қалаймыз. Әлемдегі жасалған жаңа мен озық
таулыны бойына сіңірген, дүниежүзілік шаруашылықтан шағын да болса өзіне
лайық орнын иемденген, әрі жаңа экономикалық жағдайларға жылдам
бейімделуге қабілетті ел болуын қалаймыз.
Біздің қатаң бәсекеге әзір тұрып, оны өз мүддемізге пайдалана
білуіміз керек. Қазақстан көп тарапты халықаралық экономикалық жобаларға
белсене қатыса алады,қатысуға тиіс те, өйткені олар біздің жаһандық
экономикағакіруімізге жәрдемдеседі әрі сол арқылы біздің экономикалық-
географиялық жағдайымызға және қолымыздағы ресурстарға сүйенеді деген
жолдарын ерекше атап өтуімізге болады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2006 жылғы
18 ақпандағы Қазақстан халқына Жолдауында қаржылық сектор, оның ішінде
банктік сектор мәселелері жөнінде былай пайымдаған болатын: Қаржылық
сектор, оның ішінде банктік сектор мәселелері жөнінде былай пайымдаған
болатын: Банктердің қызметі ашықтықтың айтулы өнегесі болуға тиіс. Ең
алдымен, мұның меншік құрылымы мен аффилирленген тұлғалар туралы
мәліметтерге қатысы бар. Банк қабылдайтын шешімдерге елеулі ықпалы бар
барлық тұлғалар уәкілетті органдардың келісімін ала отырып, өздерінің
мәртебесін нақтылай түсулері керек. Банктердің инвестициялық қызметіне
қойылатын талаптарды топтасу негізінде ретке келтіру қажет. Аффилирленген
тұлғаламен жасалатын мәмілелер банктерді тәуекелге барғызбауы шарт.2
Бүгінгі таңдағы Қазақстандағы қызмет ететін банктік жүйенің не бары он
бес жылдық тарихы бар. Бұл жүйенің қалыптасуына КСРО-ның ыдырауының
нәтижесінде еліміздің өз тәуелсіздігін алуының себеп болғандығын айта кету
керек. Содан бері банк жүйесінде түбегейлі реформалау жалғасуда. Ондағы
мақсат – отандық банктеріміздің қызметін халықаралық стандартқа сай етіп
жүргізілуін қамтамасыз ету екені жасырын емес. Бүгінде нарықтық талаптарға
және халықаралық банк стандарт ережелеріне сай жетілдірілген Қазақстан
Республикасының банк жүйесіндегі барлық банктер бірыңғай несиелік-қаржылық
механизм ауқымында өзара іс-әрекеттері мен өздеріне тиесілі кәсіби
қызметін, экономикалық-қаржылық банктік операцияларын жүзеге асыруда.
Банктік жүйе – нарықтық экономиканың маңызды және ажырамас салаларының
бірі. Екі деңгейлі банктік жүйе халық шаруашылығын жетілдіруді қамтамасыз
етуде маңызды. Есеп айырысу, салымдық, несиелік және өзге де операциялар
түрлерін оындай отырып банктер қоғамдық-қажетті функцияларды орындайды.
Сонымен қатар, өзге де коммерциялық кәсіпорындар қызметі тәрізді банк
қызметі көптеген тәуекелдерге барады және сондықтан да көптеген елдерде бұл
қызмет қатаң реттелетін кәсіпкерлік түрі болып саналады.
Банктік жүйенің тиімді қызмет атқарылуына, банктік операциялар мен
қызметтердің ашықтылығына, заңдығына әрі тиімділігіне тек банк жүйесінің
негізіндегі банктік құқық пен заңнама ережелерін сауатты пайдалана білгенде
ғана қол жеткізе аламыз.
Банктік құқық мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге
ат салысады және рыноктік үлгідегі банк жүйесінің құқықтық негізін
қалыптастырады.
Банктік құқық экономиканың банктік секторындағы банктік іспен банктік
қызметті және олардың барысында туындайтын қоғамдық банктік қатынастарды
реттйді.
Банктік-құқықтық реттеу ауқымындағы банктік қызмет барынша пайда
табуға бағытталған, тиісті заңнамалық акті немесе лицензия негізінде,
жүйелі сипатта банктер жүзеге асыратын операциялар мен мәмілелер болып
табылады.
Банк жүйесінеде банктік қызмет (операциялар) барысында туындайтын
қоғамдық банктік қатынастар банктік, қаржылық, әкімшілік, азаматтық,
валюталық, кедендік және т.б. қатынастар сипатында көрініс табады. Осы
орайда банктік құқық императивтік және диспозитивтік құқықтық реттеу
әдістерін, сондай-ақ осындай әдістерді тиісінше ұштастыру арқылы кешенді
құқықтық реттеу әдісін пайдаланады.
Қазақстан Республикасы Президентінің 1 наурыздағы халыққа жолдауында
атап көрсеткендей бәсек қабілетті озық елу елдің қатарына қосылу үшін,
банктік қызмет көрсетулерді одан әрі жетілдіру шарт болып табылады.
Осыған байланысты диломдық жұмыс тақырыптың өзектілігін банктік қызмет
лицензияланатын қызмет түріне жататындықтан, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының банк саласындағы заңнамалық база негізінде жүзеге
асырылатындықтан осы банктік қызмет көрсетулердің заң талаптарына сай
орындалуын қамтамасыз етуден көруге болады.
Дипломдық жұмыс мақсаты: нарықтық экономикамыздың дамуында маңызды
орындардың бірін алатын банктік жүйенің банктік құқықтық реттелуін
қарастыру және банктік заңнаманы жан-жақты меңгере отырып өз қызметін
жүзеге асыру ерекшеліктерін талдау.
Осы қойылған мақсатқа жету үшін дипломдық жұмыста келесідей міндеттер
көрсетілген:
▪ банктік құқық қажеттілігін, әдістері мен жүйесінің мәнін ашу;
▪ банк жүйесіндегі банктік құқықтық қатынастардың қалыптасу мен
даму жағдайын қарастыру;
▪ банктік қызметті ұйымдастыру мен реттеудің теориялық негізін
қарастыру;
▪ банктік құқықтың тәжірбиеде жүзеге асырылу жағдайын Альянс
Банк АҚ мысалында қарастырып, оның операциялық қызметіне талдау
жасау;
▪ Отандық банктердің несиелік операцияларын құқықтық реттеу
жағдайына талдау жасау;
▪ жүргізілген талдауларға сүйене отырып, банк қызметін құқықтық
реттеуді жетілдірудің негізгі бағыттарын ұсыну.
Зерттеу пәні болып халыққа қызмет көрсету нарығындағы банктік қызмет
көрсетулердің құқықтық негізі.
Зерттеу объектісі: банктік қызмет көрсету саласындағы банктік
операцялардың құқықтық реттеудің әрекет етуші тәжірбиесі.
Зерттеудің әдістемелік негізін банктік қарекетті ұйымдастыру мен оны
құқықтық реттеу мәселелеріне арналған отандық және шетелдік ғалымдардың
еңбектерінде мазмұндалған негізгі заңдылықтар мен ережелер құрайды.
Сондай-ақ дипломдық жұмыста Қазақстан Республикасының банк саласындағы
қызметтерді реттейтін заңдар, Қазақстан Республикасының Президенті мен
Парламентінің заңнамалық құжаттары ҚР Ұлттық Банкінің нормативтік
актілерімен Альянс Банк АҚ-ң ақпараттық - анықтамалық материалдары мен
статистикалық мәліметтер қолданылды.
Зерттеу әдісі: диалектикалық логика мен жүйелеу амалдарын қолдануға
негізделді. Зерттеу барысында логикалық құрылымда статистикалық талдау,
сараптық баға беру әдістері қолданылды.
Дипломдық жұмыс құрылымы өзара логикалық жүйелі байланысқан кіріспе, үш
бөлім, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлімде Банктік құқық пен банк жүйесінің теориялық аспектілері
қарастырылса, екінші бөлімде Альянс Банк АҚ материалдары негізінде
банктік операцияны жүргізудің құқықтық негізіне талдау жасалса, үшінші
бөлімде жүргізілген талдау негізінде банктік қызметті құқықтық реттеуді
жетілдіру мәселелері ұсынылды.
1-тарау. Банктік құқық және банк жүйесінің
теориялық аспектілері
1. Банктік құқық: қажеттілігі, әдістері мен жүйесі
Банктік қызметтің және банк жүйесінің айтарлықтай ерекшеленуі және
жаңаша дамуы,ұлттық қаржы рыногының оның ішінде ақша, алтын және валюта
рыноктарының халықаралық стандарттарға сай құрылуы, коммерциялық банктердің
операциялық қызметтері ауқымының ұлғаюы, қоғамдық банктік қатынастардағы
мемлекет пен жеке меншік-корпоративтік субъектілері мүдделерін қамтамасыз
ету мәселелері, сондай-ақ т.б. экономикалық-басқарушы мән-жайлар банктік
құқықтың дербес құқықтық саласы ретінде жаңадан қалыптасуын негіздеді.
Демек банктік құқықтың дербес құқық саласы ретінде жаңадан құрылуы
банк жүйесінің ел экономикасындағы рөлі мен маңызына, қоғам мен мемлекеттің
экономикалық-қаржылық мүдделеріне, мемлекеттің қаржы, ақша-несие(оның
ішінде валюталық) саясаты ұстанымдарына,нақтылы айқындалған реттеу пәніне,
айрықша құқықтық реттеу әдісіне, тиісті заңнамалық актілерде бекітілген
ереже-принциптеріне, арнайы заңнамалық және заңға тәуелді номативтік
банктік құқықтық актілерден тұратын қайнар көздеріне байланысты ұтымды
көрініс тауып отыр.
Банктік құқық мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге
ат салысады және рыноктік үлгідегі банк жүйесінің құқықтық негізін
қалыптастырады.
Банктік құқық экономиканың банктік секторындағы банктік іспен банктік
қызметті және олардың барысында туындайтын қоғамдық банктік қатынастарды
реттйді.
Банктік-құқықтық реттеу ауқымындағы банктік қызмет барынша пайда
табуға бағытталған, тиісті заңнамалық акті немесе лицензия негізінде,
жүйелі сипатта банктер жүзеге асыратын операциялар мен мәмілелер болып
табылады.
Банк жүйесінеде банктік қызмет (операциялар) барысында туындайтын
қоғамдық банктік қатынастар банктік, қаржылық, әкімшілік, азаматтық,
валюталық, кедендік және т.б. қатынастар сипатында көрініс табады. Осы
орайда банктік құқық императивтік және диспозитивтік құқықтық реттеу
әдістерін, сондай-ақ осындай әдістерді тиісінше ұштастыру арқылы кешенді
құқықтық реттеу әдісін пайдаланады.
Банктік құқықтың кешенді құқықтық реттеу әдісі банк жүйесінің жұмыс
істеуі және банктік операциялардың жүзеге асырылуы барысында туындайтын
аралас қоғамдық банктік (қаржылық, әкімшілік, азаматтық, валюталық және
т.б,) қатынастарды реттейді.
Кешенді құқық саласы банктік құқық заңи біртұтас құқықтық құрылым
болып табылады.
Демек, банктік құқық Қазақстан Республикасы экономикасының банктік
секторындағы Қазақстан Ұлттық Банкі, Қазақстанның Даму Банкі және
коммерциялық банктер тарапынан қоғам мен мемлекеттің, жеке меншік-
корпоративтік шаруашылық субъектілерінің несиелік, ақшалай, инвестициялық-
қаржылық мүдделерін қамтамасыз ету мақсатында, экономикалық-жанама және
әкімшілік-тікелей мемлекеттік басқару (реттеу) ауқымында ұйымдастырушы-
нәтижелеуші сипатта тоқтаусыз, ұдайы әрі үзбей жүзеге асырылатын банктік
операциялар (мен өзге де банктік іс-әрекеттер) барысында туындайтын
қоғамдық банктік қатынастарды халықаралық банктік құқық принциптері мен
ережелерін есепке ала отырып реттейтін кешенді құқықтық құрылым болып
табылады.
Банктік құқықтың пәні, әдістері, жүйесі, қайнар көздері. Банктік
құқықтың құқықтық реттеу пәнін банк жүйесін құру және оның тиісінше жұмыс
істеуін қамтамасыз ету, банктік қызметті ұйымдастыру және жүзеге асыру,
банктердің және басқа да қатысушылардың құқықтық мәртебесін белгілеу,
банктердің қаржыларын мемлекеттік реттеу, банктік қадағалау – бақылау
жүргізу, банктік құқық бұзушылық фактілерін анықтау және ол үшін заңи
жауапкершілік шарасын қолдану барысында туындайтын қоғамдық валюталық
қатынастар құрайды.
Банктік құқықтың пәніне жататын қоғамдық қатынастар өздеріне тән
мынадай белгілерімен ерекшеленеді:
1) олар Қазақстан Ұлттық Банкі мен Қазақстанның Даму Банкі жүзеге асыратын
банктік операциялардың және мәмілелердің барысында туындайды;
2) олар коммерциялық банктердің лицензияланған операциялары мен
мәмілелеріне байланысты туындайды;
3) олар жүйелі, мақсатты, әрі тұрақты сипатта болады;
4) олар банк жүйесін және банктік қызметті мемлекеттік реттеу барысында
туындайды.
5) олар мемлекеттің қаржы, ақша-несие және инвестициялық саясаты
ұстанымдарын іске асыру барысында туындайды;
6) олар мемлекеттік монетарлық билік органы Қазақстан Ұлттық Банкінің
несиелік-қаржылық және әкімшілік қызметінің нәтижесінде туындайды;
7) олар қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі
Қазақстан Республикасы Агенттігінің коммерциялық банктердің қызметін
ұйымдастыруы, бақылауы және лицензиялауы барысында туындайды;
8) олар Қазақстан Ұлттық Банкінің, Қазақстанның Даму банкінің мемлекеттік
қаржылық ресурстарын қалыптастыруға және бөлуге, мемлекеттің алтын-валюта
активін қалыптастыруға байланысты туындайды;
9) олардың объектілеріне ақшалар, бағалы қағаздар, валюталық құндылықтыр
және банктік құпия режимімен қамтылған ақпарт жатады;
10) олардың ішінен банктік шот ашу, есеп айырысу, депозит тарту,
инвестициялау, банктік несиелеу, операцияларына және бағалы қағаздарды
эмиссиялауға байланысты қатынастар ерекше көрініс табады;
11) олардың жүйесі банктік және өзге де заңнамалық актілерге,
лицензияларға, түрлі банктік шарт нысандарына, сондай-ақ халықаралық
банктік стандарт ережелеріне сай жүргізілген банктік операцияларға сәйкес
қалыптасады;
12) олар қаржылық инструменттер айналымынан пайда алу барысында туындайды;
13) олар негізінен сенімгерлік сипатта болады.
Банктік құқықтың құқықтық реттеу әдістері оның құқықтық реттеу пәнін
құрайтын қоғамдық банктік қатынастарды құқықтық реттеу барысында
пайдаланылатын заңи тәсілдер мен құралдар және амалдар жиынтығы ретінде
көрініс табады.
Банктік-құқықтық реттеу әдістері банк жүйесіндегі және банктік қызмет
ауқымындағы тиісті құқықтар мен міндеттердің туындау негізінде, қоғамдық
банктік қатынастарға қатысушылардың құқықтары мен міндеттерінің мәніне-
маңызына, банктік құқықтық санкциялардың мән-жайына және т.б. элементтерге
сай қалыптасады.
Банктік құқық ауқымында мемлекеттік-өктем-әмірлі-императивт ік әдіс,
қос (не одан да көп) тарапты – келісімді немесе шартты – диспозитивтік
әдіс, содай-ақ банк жүйесінің, банктер мен олардың клиенттерінің және
банктік қызметтің қайсыбір мәселелеріне тікелей қатысты императивтік және
диспозитивтік құқықтық реттеу әдістерінің аса қажетті жекелеген тұстарын
біріктіретін кешенді әдіс пайдаланылады.
Императивтік банктік-құқықтық реттеу әдісі тиісті заңнамалық
актілердегі мемлекеттің әмірлі өктем талабын бұлжытпай орындау арқылы
жүзеге асырылады.
Диспозитивтік банктік-құқықтық реттеу әдісі қоғамдық банктік
қатынастардағы тараптардың құқықтары мен міндеттерін, міндеттемелерін
тиісті заңнамалық актілер және тарптардың арасында жасалған банктік шарттар
негізінде регламенттеу барысында қолданылады.
Кешенді банктік - құқықтық реттеу әдісі негізінен қоғамдық банктік
қатынасқа қатысушылардың экономикалық – қаржылық және өзге де мүдделерінің
теңдестірімділігін көздеу, олардың банктік қызметінің тиімділігін және
мемлекеттің (оның уәкілетті органдарының) өктем нұсқамаларын орындау
еріктілігі дәрежесін айқындау тұрғысынан жүзеге асырылады.[6,9-10]
Демек императивтік және диспозитивтік банктік – құқықтық реттеу
әдістерінің өзара байланысы мен біріңғайлығы негізінде кешенді банктік
құқықтық реттеу әдісі құрылады. Банктік құқықтың кешенді әдісі банк
жүйесінің жұмыс істеуі барысында қоғам мен мемлекеттің және жекеге -
корпаративтік ая субъектілерінің мүдделерін ұштастыруға, сондай-ақ қаржылық
инструменттер қозғалысына байланысты қоғамдық банктік қатынастарды реттеуге
ат салысады.
Банктік құқықтың жүйесі оның ішкі нысанын (құрылымын) білдіреді.
Банктік құқық жүйесінің негізгі белгілеріне оның құқықтық нормаларының
біртұтастылығы және бірыңғайлығы, сондай-ақ оның құқықтық институттарының
өзара байланысы, өзара шартталынғандығы және келісімділігі жатады.
Осындай құқықтық нормалар мен институттардың банктік құқық саласы
ішінде орналасу тәртібі объективті сипат алады және өздері реттейтін
қоғамдық банктік қатынастардың ерекшеліктеріне байланысты болады.
Банктік құқықтың жүйесі мақсаттары мен міндеттерінің және
функцияларының бірыңғайлығына орай біріктірілген, сондай-ақ өзара
байланыстырылған және белгілі бір тәртіппен орналастырылған құқықтық
нормалардың жүйесінен тұратын өзінің ішкі құрылысын білдіреді.
Банктік құқықтың құқықтық нормалары мен институттарын іштей жүйелеу
және топтастыру нәтижесінде оның аса ірі бөлімшелері Жалпы және Ерекше
бөлімдері қалыптастырылады.
Құқық саласы ретіндегі банктік құқықтың Жалпы бөлімі:
1. Банктік құрылыстың құқықтық негіздері.
2. Банктік қызмет саласындағы мемлекеттік басқару-реттеудің
құқықтық негіздері.
3. Мемлекеттік банктік бақылау-қадағалаудың құқықтық негіздері.
4. Банктік құқық бұзушылық үшін жауапкершілікті құқықтық реттеу
сияқты институттардан тұрады.
Банктік құқықтың Жалпы бөлімі елдің банк жүйесінің құрылуы және жұмыс
істеуі, банктік қызметті жүзеге асыру ауқымын мемлекеттік басқару және
реттеу, мемлекеттк банктік бақылау және қадағалау, банктік құқық бұзушылық
үшін заңи жауапкершілік шараларын қолдану барысында туындайтын қоғамдық
банктік қатынастарды құқықтық реттеу бірыңғайлығын қамтамасыз етуге
мүмкіндік береді.
Банктік құқықтың Жалпы бөлімінің құқықтық нормалары оның Ерекше
бөлімінде нақтылы көрініс таба отырып, Ерекше бөлім институттарының жұмыс
істеуіне орай туындайтын банктік қатынастарды реттеуге ат салысады.
Құқық саласы ретіндегі Банктік құқықтың Ерекше бөлімін:
1. Банктердің банктік шот ашу – жүргізу операцияларын құқықтық
реттеу.
2. Банктердің депозиттік операцияларын құқықтық реттеу.
3. Банктердің несиелеу операцияларын құқытық реттеу.
4. Банктердің төлемдік – есептік операцияларын құқықтық реттеу.
5. Банктердің бағалы қағаздармен жасайтын операцияларын құқықтық
реттеу.
6. Банктердің валюталық операцияларын құқықтық реттеу сияқты ірі
функционалдық институттар құрайды.
Банктік құқықтың қайнар көздері елдің банк жүйесінің құрылуына және
жұмыс істеуіне, оны мемлекеттік реттеуге және қадағалауға, сондай-ақ
банктік қызметті жүзеге асыруға байланысты туындайтын қоғамдық банктік
қатынастарды реттейтін тиісті нормалары бар заңнамалық актілер мен заңға
тәуелді нормативтік банктік құқықтық актілер ретінде көрініс табады. Демек
банктік құқықтың қайнар көздері оның сыртқы (нақтылы) нысандарының жүйесін
көрсетеді.
Банктік заңнама мемлекеттік банктік менеджмент және банктердің банктік
қызметі аясында туындайтын қоғамдық банктік қатынастарды реттейтін
заңнамалық актілердің (заңдардың) жиынтығы болып табылады.
Банктік заңнама тиісті банктердің, банк жүйесінің және банктік құқық
институттарының нормативтік құқықтық базасын құрайтын, банктік қызметті
және оның аясындағы қоғамдық банктік қатынастарды регламенттейтін,
мемлекеттің қаржы, ақша-несие, валюталық, сыртқы экономикалық саясаты
ұстанымдарын іске асыру мақсатында жүргізілетін мемлекеттің монетарлық
билігінің және мемлекеттің банктік менеджментінің нормативтік құқықтық
негізін қалыптастыратын банктік заңнамалық актілер – арнайы және жалпы
сипатты заңдардың жиынтығынан тұрады.
Осындай арнайы банктік заңдар қатарына: Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкі туралы, Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік
қызмет туралы, Қазақстан Даму Банкі туралы, Қазақстан Республикасының
тұрғын үй құрылысы жинақ банкі туралы, Қаржы рыногы мен қаржылық
ұйымдарды мемлекеттік реттеу және қадағалау туралы, Қазақстан
Республикасындағы несиелік бюролар және несиелік тарихты қалыптастыру
туралы Қазақстан Республикасының заңнамалық актілері жатады.
Банктік заңнамалық актілер өздеріне тән мынадай белгілерімен
ерекшеленеді:
1) банктер, банктік қызмет, банк жүйесі, сондай-ақ оларды
мемлекеттік реттеу туралы заңдар тек заң шығарушы билік
органдары тараптарынан қабылданады;
2) олар әрдайым ерекше іс жүргізу нормасын сақтай отырып
қабылданады және жоғары заңи күшке ие болады;
3) олар тек мемлекеттің монитарлық билігі мен банктік
құқығы аумағындағы қоғамдық банктік қатынастарды ғана
реттейді.
4) Олар заңға тәуелді нормативтік банктік құқықтық
актілерді қабылдауға қажетті бастапқы сипаттағы
нормалардан тұрады.
Банк жүйесі мен банктердің жұмыс істеу режиміне қоғамдық банктік
қатынастардың жекелеген тұстарына қатысы бар заңнамалық актілер ретінде:
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, Қазақстан Республикасының
Бюджет кодексі, Ақша төлемі мен аударымы туралы, Лицензиялау туралы,
Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы, Бухгалтерлік есепке алу
және қаржылық есеп беру туралы және т.б. Қазақстан Республикасының заңдары
көрініс табады.
Демек Қазақстан Республикасының банктік заңнамасы тікелей (арнаулы)
банктік заңнамалық актілерденжәне құрамында тиісті банктік құық номалары
бар өзге де заңнамалық актілерден құралады.
Банктік заңнамалық актілер мемлекеттің банктік менеджменті және ел
экономикасының банктік секторы (банк жүйесі) ауқымында жүзеге асырылатын
банктік қызметтің құқықтық нысаны болып саналады.
Банктік құқықтың қайнар көздеріне Қазақстан Республикасының
Конститутциясы, арнайы және жалпы банктік және өзге де заңнамалық актілер,
заңға тәуелді нормативтік банктік-құқықтық актілер, халықаралық банктік
құқық нормалары және халықарлық банктік келісімдер, Конститутциялық
Кенестің және Жоғарғы Сот Пленумының шешімдері, қаулылары жатады.
Уәкілетті мемлекеттік органдар шығарған, құрамында банктік құқықтың
нормалары бар нормативтік-құқықтық актілер банктік құқықтың қайнар көздері
болып табылады.
2. Банк жүйесіндегі банктік құқық қатынастарының
қалыптасуы және дамуы
Қазақстан Республикасының егемен мемлекет ретінде дамуы, оның
экономикалық қауіпсіздігі, мемлекеттік билік органдары мен жергілікті
мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелердің үзбей және тиімді жұмыс істеуі
елдің стратегиялық маңызы бар банк жүйесінің жай-күйі мен тұрақтылығына әрі
орнықтылығын қамтамасыз ету мәселелеріне тікелей байланысты болады.
1987-1988 жылдары реформалауға ұшыраған банктер егемен Қазақстанда
1991 жылы жаңадан құрылып, қалыптасқан болатын. Осы кезден бастап Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі (бұрынғы Мемлекеттік банк), акционерлік-
коммерциялық банк Тұран банкі(бұрынғы Өнеркәсіпқұрылыс банкі), акционерлік-
коммециялық банк Агроөнеркәсіп банкі (бұрынғы Агроөнеркәсіп банкі),
акционерлік-коммерциялық банк Әлем банкі (бұрынғы Сыртқы сауда банкі),
акционерлік-коммерциялық банк Жинақ банкі (бұрынғы Жианқ банкі,кейіннен
Халықтық банк деп аталды) жұмыс істей бастады.
1993 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы және
Қазқстан Республикасындағы банкілер туралы Қазақстан Республикасы
заңдарының қабылдауына сәйкес барлық акционерлік-коммерциялық банктер
акционерлік банктер ретінде қайтадан құрылды. Қазақстан Республикасы
Президентінің 1994 жылғы шілденің 16-сындағы және қыркүйектің 6-сындағы
Жарлығына орай Мемлекеттік экспорттық-импорттық банк, Мемлекеттік Даму
банкі, сондай-ақ 1996 жылғы наурыздың 29-ындағы Жарлығы бойынша
Мемлекеттік медетші банк құрылды.
Қазақстан Республикасының банк жүйесі екі деңгейден: жоғарғы және
төменгі деңгейден тұрады.
Қазақстан Республикасы банк жүйесінің жоғарғы (бірінші) деңгейі егемен
Қазақстанның орталық банкі болып табылатын Қазақстан Ұлттық Банкінен
тұрады.
Мемлекеттің монетарлық билігінің және мемлекеттік банктік
менеджменттің басты органы Қазақстан Ұлттық Банкі өз құзыреті шегінде
Қазақстан Республикасының экономикалық-қаржылық мүддесін тиісінше
қамтамасыз етуге ат салысады.
Қоғам мен мемлекеттің мүддесіне сай инвестициялық-қаржылық және
кредиттік құзыреті бар Қазақстанның Даму Банкі өзінің ерекше құқықтық
мәртебесіне орай деңгей аралық мемлекеттік банк ретінде көрініс тапқан.
Қазақстан Республикасы банк жүйесінің төменгі (екінші) деңгейін:
1) мемлекетаралық банктер;,
2) Қазақстан Республикасының резидент банктері (заңды
тұлғалары- коммерциялық ұйымдары);
3) Қазақстан Республикасындағы резидент емес банктер;
4) Шетелдік қатысуы бар Қазақстан Республикасының резидент
банкі- аралас капиталы бар банктер құрайды.
Қазақстан Республикасының осындай нарықтық үлгідегі банк жүйесінің
құрылуы және оның нормативтік құқықтық негіздерінің айтарлықтай қалыптасуы
елімізде үзбей жүргізіліп жатқан экономикалық және құқықтық реформаның
жемісті нәтижесіне жатады.
Қазақстан Республикасы банк жүйесінің нормативтік құқықтық негізін
құрайтын банктік заңнамалық актілердің, сондай-ақ банк секторына қатысы бар
өзге де заңнамалық актілерінің нормаларының өзара генетикалық,
функционалдық және құрылымдық байланыстары банктік заңнаманың банк жүйесі
ауқымында жүзеге асырылатын банктік қызмет (банктік операция, мәміле, іс-
әрекет) барысында туындайтын қоғамдық банктік қатынастарды жан-жақты реттей
алатынын көрсетеді.
Банк жүйесінде жүргізілетін әр алуан банктік қызметтің ұйымдастырылу
ерекшелігі және ресурстық-ұйымдастыру негізі банк жүйесінің экономикалық,
сондай-ақ заңнамалық негізін құру процесінде айқындалады.
Қазақстан Республикасы банк жүйесінің құрылуы өзіне тән біртұтастық
және құрылымдық ерекшеліктерге байланысты болады. Осындай иерархиялық,
біртұтастық және құрылымдық сипаты-мәні банк жүйесінің тиісінше
қалыптасуына септігін тигізеді. Қазақстан Республикасының қазіргі заманғы
банк жүйесі өз ауқымындағы мемлекеттік банктік менеджмент мән-жайларымен
ғана емес, сонымен бірге өзіндік (корпоративтік( басқаруға және
ұйымдастыруға қабілеттілігімен ерекшеленеді.
Сонымен Қазақстан Республикасының бүгінгі банк жүйесінің сипаттамалық
белгілері мынадай көрініс табады:
1) Қазақстан Республикасының банк жүйесі күрделі әлеуметтік жүйе тобына
жатады;
2) Банк жүйесінің, қоғам мен мемлекеттің мүдделеріне сай жұмыс істеуін
оның нормативтік құқықтық базасын құрайтын банктік заңнамалық актілер
және заңға тәуелді нормативтік банктік құқықтық актілер, сондай-ақ
халықаралық банктік келісімдер мен банктік стандарт ережелері
қамтамасыз етеді;
3) Қазақстан Республикасының банк жүйесі мемлекеттік банктік менеджмент
ауқымында жұмыс істейді;
4) Банк жүйесі Қазақстан Республикасы қаржы - кредит жүйесінің аса
маңызды бір бөлігі болып саналады;
5) Қазақстан Республикасының банк жүйесі екі деңгейлі, иерархиялы,
біртұтас және өзіндік ұйымдастырылуға қабілетті құрылым болып
табылады.
6) Жоғарғы және төменгі деңгейлі банк жүйесі Қазақстан Ұлттық Банкінен,
Қазақстанның Даму Банкінен, Қазақстан Республикасының тұрғын үй
құрылысы жинақ банкінен, коммерциялық банктерден, мемлекетаралық
банктерден, банктік инфрақұрылымнан және банктік рыноктан тұрады;
7) Банк жүйесінің жоғарға деңгейдегі Қазақстан Ұлттық Банкі белгілі бір
дәреже-көлемде тиісті мемлекеттік билік органдарының ықпалына
тәуелсіз, кредиттік-қаржылық сипатты айрықша құқықтық мәртебесі бар
экономикалық субъект – мемлекеттік монетарлық биліктің басты органы
болып табылады;
8) Қазақстан Республикасының банк жүйесі, оның ұйымдастырылу нысандары
мен басқа да мән-жайлары Қазақстан Республикасы Конституциясымен, ҚР
банктік заңнамалық актілерімен, қатысы бар өзге де заңнамалық
актілерімен, сондай-ақ Қазақстан Ұлттық Банкінің заңға тәуелді
нормативтік құқықтық актілерімен регламенттелінеді;
9) Банк жүйесі мемлекеттің экономикалық саясатын іске асыруға айтарлықтай
септігін тигізеді және дүниежүзілік экономика аясындағы халықаралық
банк жүйесінің өзара тиімді қарым-қатынас механизмін құрады;
10) Банк жүйесі мемлекеттік меншікті реформалауға, баға тұрақтылығын және
ұлттық валюта тұрақтылығын қамтамасыз етуге септігін тигізеді, сондай-
ақ инфляцияны төмендетуді нәтижелейді;
11) Банк жүйесінің жұмыс істеуі кредиттік – қаржылық қызметтер көрсетуді
тиісінше ұйымдастыру барысында экономикалық, салалық және жергілікті
мемлекеттік басқар органдарымен тығыз байланыс арнасында көрініс
табады.
Бүгін де нарықтық талаптарға және халықаралық банктік стандарт
ережелеріне сай жетілдірілген Қазақстан Республикасының банк жүйесіндегі
барлық банктер бірыңғай кредиттік-қаржылық механизм ауқымында өзара іс-
әрекеттері мен өздеріне тиесілі кәсіби қызметін, экономикалық-қаржылық
банктік операцияларын жүзеге асыруда.
Банк жүйесіндегі Қазақстан Ұлттық Банкі: құрылу, жұмыс істеу
ерекшеліктері, айрықша экономикалық-қаржылық құзыреті. Қазақстан
Республикасы банк жүйесінің жоғарғы деңгейін білдіретін мемлекеттің банктік
менеджмент әрі аса ірі кредиттік-қаржылық басты органы Қазақстан Ұлттық
Банкі елдің эмиссиялық,кассалық және резрвтік орталығы, банктердің банкі,
банктер үшін соңғы сатыдағы кредитор болып табылады, Қазақстан
Республикасының ақша-кредит, валюталық және сыртқы экономикалық қызмет
саясатын айқындап, оның ұстанымдарын қоғамдық маңызы басым бағыттарда өз
құзыреті шегінде іске асыруға ат салысады.
Қазақстан Ұлттық Банкі мемлекеттік мекеме ұйымдастырылу-құқықтық
нысанындағы заңды тұлға болып табылады. Қазақстан Ұлттық Банкінің өзіндік
балансы болады, ол өзінің филиалдарын, өкілдіктерін қоса алғанда біртұтас
құрылымды құрайды. [3,24-29]
Қазақстан Ұлттық Банкі өз құзыретін және банктік қызметін жүзеге асыру
барысында Қазақстан Республикасы Конституциясын, Қазақстан Ұлттық Банкі
туралы, Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы
заңдарды, Қазақстан Республикасы Президентінің актілерін және басқа
мемлекеттермен жасасқан халықаралық шарттарын басшылыққа алады.
Ел экономикасының банктік секторындағы қоғамдық-мемлекеттік маңызды
мән-жайларға орай Қазақстан Ұлттық Банкінің негізгі мақсатына елдегі баға
тұрақтылығын қамтамасыз ету жатады.
Ал осындай мақсатты іске асыру тұрғысынан Ұлттық Банкке
мемлекеттің ақша-кредит саясатын әзірлеу және жүргізу; валюталық реттеуді
және бақылауды жүзеге асыру; қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге
жәрдемдесу тәрізді міндеттер жүктелген.
Қазақстан Ұлттық Банкі өз құзыреті шегінде :
1) айналыстағы ақша көлемінің мөлшерін реттеу жолымен ақша-кредит
саясатын жүргізеді;
2) банкноттар мен монеталардың бірден-бір эмитенті болып табылады және
мемлекеттік бағалы қағаздар эмиссиясын жүзеге асырады;
3) өзара келісім бойынша Қазақстан Республикасы Үкіметінің мемлекеттік
қарыздарына қызмет көрсетеді;
4) банктерге Ұлттық Банк шешімі бойынша өзінде банктік шот ашқан заңды
тұлғаларға кредит береді;
5) Қазақстандағы банктер үшін соңғы сатыдағы кредитор қызметін
атқарады;
6) Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы
Қазақстан Республикасы заңының 30-бабында белгіленген барлық
банктік операцияларды тәртібін айқындайды;
7) Қазақстан Республикасының Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды
реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігін валюталық құндылықтармен
жасалатын операциялардан басқа банктік операциялардың жекелеген
түрлері бойынша лицензия беруінің мән-жайлары туралы
қорытындыбереді;
8) Банктік операцияларды жүзеге асыру барысында электрондық банктік
қызмет көрсету ережелерін белгілейді;
9) Валюталық операциялардың барлық түрлерін жүргізе алады;
10) Валюталық құндылықтарды барлық түрлерін жүргізе алады;
11) Валюталық реттеуді жне валюталық бақылауды жүзеге асырады;
12) Банктік перациялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарға
шетел валютасымен айырбас операцияларын жүргізуге, банкноттар мен
монеталар мен бағалы құндылықтары инкассациялауға және банкке
өткізу үшін салып жіберуге, банкаралық клиринг жөніндегі
операцияларды жүргізуге лицензиялар береді;
13) Валюталық реттеу және валюталық бақылау мәселелері бойынша
есептілік тәртібін, нысандарын және табыс ету мерзімдерін
белгілейді;
14) Банктік қызмет, ақша төлемдері мен аударымдары, валюталық
операцияларды жүргізу мәселелері бойынша барлық банктер, банктік
операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар, сондай-
ақ олардың клиенттері орындауға міндетті нормативтік құқықтық
актілер шығарады және олардың сақталуын қадағалайды;
15) Мемлекеттің ақша-кредит және қаржы статистикасын қалыптастырады;
16) Банктік шоттардың режимін белгілейді;
17) Қазақстандық банктердің жиынтық балансы мен өз балансын жасайды;
18) Елдің есептік төлемдік балансын қалыптастырады;
19) Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сенімгерлікпен басқаруды
жүзеге асырады;
20) Банкноттар мен монеталардың резервтегі мемлкеттік қорын құрайды;
21) өзінің жарғылық капиталы 20 млрд. Қазақстан теңгесі мөлшерінде
қалыптастырады;
22) резервтік капиталын жарғылық капиталы мөлшерінде қалыптастырып,
өзінің таза бөлінбеген табысы есебіне толықтырады;
23) Қазақстан Республикасы Үкіметінің шоттары бойынша төлемдер
жүргізеді;
24) Қазақстан Республикасы Үкіметінің агенті ретінде оның мемлекеттік
заемына қызмет көрсетеді;
25) ақша-кредит саясаты негізінде валюталық интервенциялар жүргізеді;
26) банктердің және өзге тұлғалардың қызметін тексереді;
27) мемлекеттік органдардан, ұйымдардан және азаматтардан өзінің
бақылау және қадағалау жүргізуіне қажетті мәліметтерді ала алады.
Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде көзделген басқа да
функцияларды және өкілеттіктерді жүзеге асыратын Қазақстан Ұлттық Банкінің
банктік қызмет жөніндегі басқарушы-реттеуші функциялары нақтылы нарықтық
даму кезеңіндегі ақша-кредит жүйесінің тиімді жұмыс істеуін және бағалар
тұрақтылығын қамтамасыз етуге, инвестициялық қызметті жандандыруға, сондай-
ақ қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге жәрдемдесуге бағдарланады.
Ұлттық өзіне мемлекет жүктеген мақсаттар мен функцияларды іске асыру
барысында экономикалық әдістерді қолданады, сондай-ақ нарықтық және
нарықтық емес экономикалық-қаржылық мән-жайларды ұштастыруға ат салысады.
Ұлттық Банктің өз құзыреті шегінде жүзеге асыратын барлық іс-
шараларының ықпалы нарықтық икемділігімен және өркениеттілігімен
ерекшеленетіндіктен банктік қызмет ауқымына қатысты үйлесімді көрініс
табады.
Қазақстан Ұлттық Банкі жүргізетін мемлекеттік банктік менеджмент
аясындағы әр түрлі меншік нысанына негізделген барлық банктердің қызметі
объективті және субъективті факторларды ескере отырып жүзеге асырылатын
мақсатты-бағдарлы , тәртіптеуші ықпалдың ауқымымен қамтылады.
Банк жүйесіндегі Қазақстанның Даму Банкі: несиелеу-инвестициялау
сипатындағы қаржылық құзыреті Қазақстанның Даму Банкі жарғылық капиталына
мемлекеттің қатысуы 100 процентті құрайтын, өзіне берілген ерекше құқықтық
мәртебесіне орай Қазақстан Республикасы банк жүйесінің екінші деңгейіне
қосылмайтын, Қазақстан Республикасы аумағында және одан тысқары жерлерде
жүзеге асырылатын инвестициялық-қаржылық қызмет пен Қазақстан Республикасы
резиденттерінің экспорттық операцияларын кредиттеу, қаржыландыру және
ынталандыру мақсатында акционерлік қоғам нысанында құрылған заңды тұлға,
мемлекеттік кредиттік-қаржылық институт болып табылады.
Деңгейаралық Қазақстанның Даму Банкінің айрықша құзыретіне қайтарымды
негізде қаржыландырылатын (бюджеттік кредит арқылы) республикалық және
жергілікті инвестициялық жобаларға, сондай-ақ мемлекет кепілдік берген
заемдар есебінен қаржыландырылатын жобаларға қызмет көрсету жөніндегі
агенттің функциясын орындау жатады.
Республикалық және жергілікті бюжет қаражаттары есебінен
қалыптастырылатын Қазақстанның Даму Банкінің жарғылық капиталының мөлшері
30 млрд. теңгені құрайды.
Қазақстанның Даму Банкі өз қызметінің барысында мемлекеттік
инвестициялық қызметті жетілдіру және оның тиімділігін арттыру, өндірістік
инфрақұрылым мен өңдеуші өнеркәсіпті дамыту, ел экономикасына сыртқы және
ішкі инвестициялар тартуға жәрдемдесу сияқты мақсаттарды көздейді.
Осындай мақсаттарды іске асыру тұрғысынан Қазақстан Даму Банкіне:
1) инвестициялық жобаларға 5 жылға және одан артық мерзімге кредит беру;
2) инвестициялық жобаларға 10 жылға және одан артық мерзім 20 жылға дейін
кредит беру ;
3) ел аумағында шығарылатын өнімдердің экспортын ынталандыру мақсатында
Қазақстан Республикасы резиденттерінің экспорттық операцияларын
кредиттеу;
4) басқа қаржылық-кредиттік институттар беретін заемдар мен кредиттер
бойынша кепілдік міндеттемелер беру;
5) бірлесіп қаржыландыру жлымен Қазақстан Республикасы экономикасының
өндірістік секторына кредит беруді ынталандыру;
6) Қазақстан Республикасының Үкіметі іске асыратын инвестициялық
жобаларды қаржыландырудың тетіктерін жетілдіру сияқты және Қазақстан
Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес өзге де міндеттер
жүктелген.
Қазақстанның Даму Банкі өзіне тән функцияларын жүзеге асыру ауқымынды:
1) Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін өзінің Кредит саясаты
туралы Меморандумына сәйкес инвестициялық жобаларды және экспорттық
операцияларды іріктейді, сондай-ақ осы жобалар мен операцияларды
кредиттейді, бірлесіп қаржыландырады;
2) Қайтарымды негізде қаржыландырылатын республикалық және жергілікті
инвестициялық жобаларға, сондай-ақ мемлекет кепілдік берген заемдар
есебінен қаржыландыратын жобаларға қызмет көрсететін агенттің
функциясын орындайды;
3) Республикалық және жергілікті инвестициялық жобалар ретінде қайтарымды
негізде қаржыландыруға ұсынылатын жобаларға, сондай-ақ мемлекет
кепілдік берген заемдар есебінен қаржыландыруға ұсынылатын жобаларға
банктік сараптама жүргізеді;
4) өз заемшыларының қаржылық жай-күйіне, өзі қызмет көрсететін
республикалық және жергілікті инвестициялық жобаларға,сондай-ақ
мемлекет кепілдік берген заемдар есебінен қаржыландырылатын жобаларды
іске асыруға мониторинг жүргізеді;
5) өз заемшыларының тиісті міндеттемелерді орындауын қамтамасыз ету
жөнінде шаралар қолданады;
6) мемлекет кепілдік берген заемдарды қоса алғанда, мемлекеттік емес
заемдар алады, оларға қызмет көрсетеді және өтейді;
7) мемлекет кепілік берген заемдарға қызмет көрсетеді;
8) Қазақстан Республикасы Үкіметінің мемлекеттік кепілдіктер бойынша
міндеттемелерді орындауына және заңды тұлғалардың өзге де борыштық
міндеттемелерін орындауына байланысты республикалық бюджеттен бөлінген
қаражатты қайтару жөніндегі агенттің функциясын орындайы.
Қазақстанның Даму Банкі:
1) өзінің Кредит саясаты туралы Меморандумына сәйкес тиісті қаржы жылына
арналған өз кредиттік саясатын анықтауға;
2) банктік сараптаманы және заемшының кредиттік қабілеттілігін талдау
нәтижелері бойынша инвестициялы жобаны қайтарымдылық негізінде
қаржыландырудың қыйсындылығын анықтауға;
3) банктік сараптама жүргізу үшін сарапшыларды және консультанттарды
тарту;
4) Кредит саясаты туралы Меморандумда белгіленген шектерде және тәртіп
негізінде заем қаражатын қоса алғанда, өтімділігі жоғары қаржылық
құралдардың ішкі және сыртқы рыноктарыннда уақытша бос қаражатты
орналастыруға;
5) Бағдарламаға енбейтін республикалық және жергілікті инвестициялы
жобаларды іріктеп алуға және Меморандумда белгіленген шектеулерді
ескере отырып, бірлесіп қаржыландыруды қоса алғанда, оларға кредит
беру;
6) Жиынтық көлемі Меморанумда белгіленетін өз кепілдіктерін беруге;
7) Отандық және шетелдік банктердің, басқа да қаржылық институттардың
атысуымен қарыз алудың ұйымдастырушысы және қатысушысы болуға құқылы.
Қазақстанның Даму Банкі агент ретінде қызмет көрсететін инвестициялық
жобаларды республикалық және жергілікті бюджеттер есебінен қаржыландыру
бюжеттік бағдарламалардың әкімшілері тарапынан осы Банкке қаражаттар
аудару жолымен жүзеге асырылады.
Өзі қызмет көрсететін инвестициялық жобаларға қатысты агенттік қызмет
көрсету шарттарына сәйкес Қазақстанның Даму Банкі:
1) инвестициялық жобаларды іске асыруды қаржыландыру графиктерінің;
2) заемшылардың қаржылық жай-күйінің;
3) іске асырылатын жобалар бойынша жұмыстар, көрсетілетін қызметтер
көлемінің нақтылы орындалуының мониторингін жүргізеді.
Қазақстанның Даму Банкі республикалық және жергілікті инвестициялық
жобалар ретінде қайтарымды негізде қаржыландыруға ұсынылатын жобалардың,
мемлекет кепілдік берген заемдар есебінен қаржыландыруға ұсынылатын
жобалардың банктік сараптамасын тиісті шарт негізінде жүзеге асырады.
Осындай инвестициялық жобаларды банктік сараптау нәтижелері жөніндегі
Қазақстан Даму Банкінің қорытындысы жобаның тиімділігі, заемшның кредиттік
қабілеттілігі мен төлем қабілеттілігі, заемды қайтарудың қамтамасыз етілуі
туралы, қаржыландырудың нысаны мен шарттары туралы, жобаны қайтарымды
негізде қаржыландырудың қыйсындылығы туралы қорытындыларды қамтиды.
Қазақстанның Даму Банкі бюджетті атқару жөніндегі уәкілеті органға
республикалық бюджеттің ақша-қаражаттарының шығыстары туралы, облыстардың,
Алматы қаласының және Астана қаласының әкімдіктеріне жергілікті
бюджеттердің ақша қаражаттарының шығыстары туралы, сондай-ақ бюджетті
атқару және бюджеттік жоспарлау жөніндегі уәкілетті органдарға
республикалық бюжеттен өзіне, жергілікті бюджеттерден облыстардың,
Алматының және Астананың әкімдіктеріне бөлінген заемдық қаражаттардың
игерілуі туралы есептілікті ай сайын табыс етіп отырады.
1.3 Банктік қызметті ұйымдастыру және реттеу
Қазақстан Республикасының банк жүйесіндегі коммерциялық банктер
акционерлік қоғам нысанында құрылған, Қазақстан Республикасының банктер,
банктік қызмет туралы заңнамалық актілері, өздеріне қатысты өзге де
заңнамалық актілермен заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілер, арнаулы
лицензиялар – рұқсаттар негізінде банктік операциялар мен мәмілелердің
барлық түрлерін және тиісті қаржылық қызметті кең ауқымда жүзеге асыратын
коммерциялық заңды тұлғалар кредиттік ұйымдар болып табылады.[5, 26-30]
Банк жүйесінің төменгі деңгейіндегі коммерциялық банктер кәсіпкерлік
қызметтің айрықша түрін банктік операцияларды тиісті заңдарға және
лицензияларға сәйкес жүзеге асыру арқылы белгілі бір көлемде мол пайда
табуды көздейтін, таза нарықтық сипаттағы коммерциялық институттар ретінде
ерекшеленеді.
Коммерциялық банктер Қазақстан Республикасының тиісті заңдарында заңды
тұлғалар үшін белгіленген тәртіппен және банктер туралы заңдарда
белгіленген мән-жайлар мен ерекшеліктер негізінде акционерлік қоғам
нысанында құрылады.
Жаңадан құрылған коммерциялық банктің акционерлері банктің жарғылық
капилалына Әділет министрлігінде не оның жергілікті бөлімдерінде банкті
тіркейтін мерзімге қарай елу процент мөлшерінде және тіркелген күннен
бастап бір күнтізбелік жыл ішінде толығымен төлем жасайды.
Қазақстан Республикасының Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды
мемлекеттік реттеу және қадағалау жөніндегі Агенттігі өз құзыреті шегінде
әрі өзі белгілеген тәртіппен коммерциялық банктерге коммерциялық
операциялардың Қазақстан Республикасы банктік заңнамасында көзделген
түрлерін (валюталық операциялардан басқаларын) жүргізуге лицензия береді.
Сонымен қатар, аталған Агенттік банктерге, банктік топтарға арналған
пруденциялдық нормативтерді және банктер үшін сақталуға міндетті өзге де
нормалар мен лимиттерді белгілейді, сондай-ақ коммерциялық банктерді ашуға,
қайта ұйымдастыру және таратуға келісім береді.
Қазақстан Ұлттық Банкі және өзге де уәкілетті мемлекеттік органдар
коммерциялық банктердің операциялық іс-әрекеттеріне араласпайды. Олар банк
жүйесіндегі адал бәсекелестіктің қалыптасуына жағдай жасауды көздейді.
Коммерциялық банктердің пассивті операцияларына клиенттерге қызмет
көрсету арқылы немесе клиенттерге қызмет көрсетуден басқа да көздерден
қаражаттар тарту жатады.
Коммерциялық банктердің активті операциялары банк клиенттерінің
есебінен және олардың тапсырмалары бойынша банктің өзінің пайдасына
жүргізілетін операциялар болып табылады.
Коммерциялық банктер мен олардың клиенттері арасындағы операциялар және
банкаралық қатынастар тиісті банктік шарттардың негізінде жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасы экономикасының банктік секторындағы коммерциялық
банктер елдің бірыңғай экономикалық кеңістігіндегі шаруашылық қызмет
субъектілеріне қатысты және сыртқы экономикалық қызметке байланысты
кредиттік, қаржылық және есеп айырысу операцияларының барлық түрлерін
жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы
Қазақстан Республикасы заңының 30-бабына сәйкес коммерциялық банктер:
1) заңды тұлғалардың депозиттерін қабылдайды, олардың банктік
шоттарын ашады және жүргізеді;
2) жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдайды, олардың банктік
шоттарын ашады және жүргізеді;
3) банктердің және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге
асыратын ұйымдардың коррепонденттік есепшоттарын ашады және
жүргізеді;
4) жеке және заңды тұлғалардың метал шоттарын ашады және жүргізеді;
5) кассалық оперцияларды жүзеге асырады;
6) заңды және жеке тұлғалардың ақша аударуы жөніндегі тапсырмаларын
орындайды;
7) заңды және жеке тұлғалардың вексельдерін және өзге де қарыздық
міндеттемелерін есепке алады;
8) Жеке және заңды тұлғалардың , оның ішінде корреспондент тапсрмасы
мен олардың банктік шоттары бойынша есеп айырысуды жүзеге
асырады;
9) Сенімгерлік (трасталық) операцияларды жүзеге асырады;
10) Банкаралық клиринг жүргізеді;
11) Сейфтік операцияларды жүзеге асырады;
12) Ломбардтық операцияларды жүзеге асырады;
13) Төлемдік карточкалар шығарады;
14) Банкноттарды, монеталар мен қазыналарды инкассациялайды;
15) Шетел валютасымен айырбастау операцияларын жүзеге асырады;
16) Төлем құжаттарын икассоға қабылдайды;
17) Чек кітапшаларын шығарады;
18) Аккредитив ашады, оны растайды және ол бойынша міндеттемелер
орындайды;
19) Ақша түрінде орындалуды көздейтін банктік кепілдіктер береді;
20) Лизинг қызметін жүзеге асырады;
21) өз меншігіндегі бағалы қағаздарды эмиссиялайды;
22) факторингтік операцияларды жүргізеді;
23) форфейтингтік операцияларды жүргізеді;
24) инвестициялық портфельді басқарады;
25) бағалы қаағаздар рыногында делалдық және дилерлік қызметті жүзеге
асырады;
26) қымбат бағалы тазартылған металлдарды сатып алады, кепілге
қабылдайды, сақтайды және сатады;
27) вексельдермен жасалатын операцияларды жүзеге асырады.
Осындай өзге де банктік операцияларды топтастыру коммерциялық банктер
орындайтын:
1) ел экономикасының мемлекеттік және жеке меншік секторларын,
тұрғылықты халықты кредиттеу;
2) қазақстандық немесе шетелдік инвесторлардың тапсырмалары
бойынша салымдарды қаржыландыру;
3) қазақстандық не шетелдік заңды және жеке тұлғалардың
уақытша басы бос ақша қаражаттарын, жинақталған ақшаларын
немесе пайдаланбай жыйған қаражаттарын өз қарамағына
жұмылдыру;
4) қолма-қолсыз есеп айырысуды ұйымдастыру және жүргізу;
5) өздеріне тән бағалы қағаздарды шығару;
6) инвестициялық қызметті жүзеге асыру;
7) түрлі қаржылық қызмет көрсетулерді ұйымдастыру және жүргізу
сияқты функцияларды қалыптастыруға мүмкіндік береді, сондай-
ақ оларды орындау аясы осы банктердің қолындағы барлық
лицензияларымен қамтылады.
Банктік операциялардың заң жүзінде толығымен көрініс табуы және
коммерциялық банктерге осы орайда берілітін лицензиялардың міндетті түрде
болуы коммерциялық банктердің арнаулы құқықтарының көлемін айқындай түседі.
Банктік қызметті ұйымдастыру және реттеу: қазіргі заманғы үрдістері,
тәсілдері, құқықтық негіздері Банк жүйесінің кредиттік-қаржылық
орталық ретіндегі мәні мен маңызы, нағыз өркендеп даму шағы нарықтық
экономика жағдайында айқын көрініс табады.
Банк жүйесіндегі кредиттік-қаржылық прецестерді мемлекетті,
корпоратвтік және т.б. тұрғыдан басқаратын Қазақстан Республикасындағы
банктер елдің қаржы жйесінің орталық буыны болып табылады, сондай-ақ олар
ақша-кредит жүйесінің, ұлттық валюталық жүйенің тиімді жұмыс істеуін және
тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
Банк жүйесіндегі банктік қызмет Қазақстан Ұлттық Банкі құзырының
ауқымында және екінші деңгейдегі банктердің өкілеттіктері шегінде жүзеге
асырылады. Өйткені банктік қызмет тиісті заңнамалық актде белгіленген
банктік операцияларды жүзеге асыру және банктердің құқықтық мәртебесі мен
функциялары ауқымымен шектелген.
Банктік қызмет уәкілетті орган берген лицензиялар- рұқсаттар негізінде
барлық банктік операцияларды жүйелі түрде банк жүйесінде жүзеге асыруға
бағытталған экономикалық іс-әрекеттер болып табылады.
Банктер жүзеге асыратын банктік операциялардың тиісті заңнамалық
актіде нақтылы әрі мұқият белгіленуі коммерциялық ұйымдарға уәкілетті
мемлекеттік органдар тигізетін басқарушы-реттуші ықпалдың шеніг айқындауға,
банктік-құқықтық тәртіптің және заңдықтың қатаң сақталуын бақылауға-
қадағалауға зор мүмкіндік береді.
Бүгін де Қазақстан Ұлттық Банкі мен Қаржы рыногы мен қаржылық
ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі Қазақстан Республикасы
Агенттігінің ұйымдастыру-реттеу ықпалдарының ауқымында:
- екі тараптың мүдделерін құжат жүзінде айқындап, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz