Жиынтық құрылымын және динамиканы сипаттайтын қатыстық шама

1. Жиынтық құрылымын сипаттайтын қатыстық шама
2. Динамиканы сипаттайтын қатыстық шама

Статистикалық зерттеулерге алынған жиынтықтардың құрылымын анықтау және жиынтықты құрайтын біртектес жиынтықтардың бастапқы жиынтық ішіндегі үлесін, көлемін анықтау статистикада, оның ішінде құқықтық статистикада жиі қолданылады. Себебі, статистикалық бақылауға құбылыс әртүрлі сандық және сапалық белгілеріне қарай ерекшеліктерібар вариациялық белгілерімен бірге тіркеуге алынатындықтан, жиналған мәліметтерді кейінгі өңдеу, топтастыру кезеңінде ол бақылау кезінд қамтылған белгілер бойынша топтастыру жүргізіледі. Жиынтық құрамын топтастырудан алынған абсолют тік шамалардың негізгі жиынтық ішінде алатын үлесін немесе құбылыс ішінде жайылғандық дәрежесін анықтау маңызды, әрі жиі қолданылатын жұмыстың бірі болып табылады.
Қылмыстылықтың құрылымы тіркеуге алынған жалпы қылмыстылықтың ішндегі біртектес, яғни, бір топқа жататын қылмыстардың немесе әртүрлі топқа жататын қылмыс жасаған адамдардың, сондай-ақ құқық қорғау органдарының қылмыстық іс жүргізу заңдарының ережелеріне сәйкес жүргізген қызметінің түрлеріне қарай топтастырудан шыққан жекелеген топтардың арақатынасын ашып береді. Дәлірек айтқанда қылмыстылықтың құрылымынан мынандай топтарды шығаруға және олардың бастапқы жиынтықтан үлес салмағын анықтауға болады:
1) Қылмыстық заңның Ерекше бөлімінің тараулары мен оның баптары бойынша белгілі болған қылмыстар; 2) қылмыстардың қоғамға қауіптілік дәрежесі мен сипаты бойынша санаттарының (маңызы ауыр емес, орташа ауыр, ауыр, аса ауыр) көлемі; 3) кінә нысандары бойынша (қасақаналықта және абайсыздықта жасалған қылмыстар); 4) криминологиялық немесе әлеуметтік белгілері бойынша анықталған қылмыстар (ұйымдасқан қылмыстылық, рецедивтік, кәсіптік, зорлық-зомбылықпен ұштасқан қылмыстылық, әйелдер, кәмелетке толмағандар қылмыстылығы); 5) Қазақстан Республикасының әкімшілік аймақтары бойынша тіркелген қылмыстар; 6) Ашылған немесе ашылмаған қылмыстар; 7) Жаза тағайындалған немесе жаза тағайындалмаған қылмыстар. Бұл келтіріліп отырғандар, әдетте жиі анықталып жататын топтарды білдіреді және осы топтардың үлес салмағын анықтау жиі қолданылады. Қылмыстылықты және қылмыскерлерді, сонымен бірге тағайындалған мемелкеттік шараларды қылмыстық-құқық, қылмыстық іс жүргізу заңдарының ережелері, және криминологиялық, әлеуметтік демографиялық тұрғылардан топтастырылуын ескере отырып, ол белгілердің кез келгенінің жиынтығының бастапқы жиынтықтағы үлес салмағын анықтауға болады.
Сонымен, жиынтықтың құрылымын сипаттайтын қатыстық шама статистикалық жиынтық құрамын ашу үшін қолданылады және жиынтықтың құрамдас бөліктерінің үлес салмағын анық ашып көрсетеді. Бұл қатыстық шамада екі абсолют тік шама белгілі болуы керек. Біріншісі, бастапқы жиынтықты білдіретін абсолют тік шама (мысалы, жыл ішінде барлық тіркелген қылмыстардың саны), екіншісі, бастапқы жиынтыққа жататын, бірақ нақты бір ерекше белгісі бойынша топтастыру нәтижесінде шыққан абсолют тік шама (мысалы, меншікке қарсы қылмыстар). Бастапқы жиынтық бүтін және салыстыру базасы ретінде алынып, оның көлемі 100-ге, яғни толық көлемге теңестіріледі. Салыстыруға жататын шамала ретінде жиынтықтың құрамдас бөліктерінің саны алынады. Бұл сан ешқашанда бастапқы жиынтықтың санынан аса алмайды. Өйткені, ол бүтіннің бір бөлігі ғана табылуы керек. Бастапқы жиынтықтан оның құрамдас бөліктерінің үлесін анықтау пайыз (%) түрінде жүргізіледі. Жиынтықтың құрамын сипаттағанда бастапқы жиынтықтың жекелеген топтарының үлес салмақтарын анықтайтын көрсеткіштерді қосқанда 100 болып шығуы керек. Ал, бастапқы жиынтықтан оның бөлігінің үлес салмағын есептеп шығару үшін, пайыздауды білу керек, ол үшін жиынтықтың бөлігін білдіретін шаманы бастапқы жиынтыққа бөліп, одан шыққан санды 100-ге көбейту керек.