Мұстафа Шоқай - өмір жолы, ұстазы

1 Мустафа Шоқай
2 Саясатқа баулыған . Әлихан Бөкейханов

Түркістан халықтарының бірлігі мен тәуелсіздігі идеясын ту етіп ұстанған аса көрнекті саяси қайраткер, жалынды публицист, аудармашы, жазушы, XX ғасырдың басындағы қазақ интеллигенциясының ең жарқын өкілдерінің бірі Мұстафа Шоқай бұрынғы күнтізбе бойынша 1890 жылдың 25 желтоқсанында, ал жаңаша есеппен 1891 жылдың 7 қаңтарында қазіргі Қызылорда облысы Шиелі ауданы Сұлутөбе маңындағы Наршоқы қыстауында дүниеге келген. Бастапқыда ауыл молдасынан сауат ашқан зерделі Мұстафа діни біліммен қатар, музыкадан да сабақ алған .
Франция, Германия, Түркия, Ұлы¬британия, Польша, Ресей Феде¬рациясы, Өзбекстан мұрағаттары мен кітапхана¬ларының қорларындағы Шқай мұра¬лары орыс, ағылшын, фран¬цуз, неміс, поляк, түрік, әзірбайжан, қа¬зақ, өзбек және т.б. тілдерде сақ¬таулы. Мұның өзі¬нен азамат үніне сол тұстары қанша¬лық¬ты мән берілгенін анық аңғаруға болады. Мәселен Санкт-Петербург қаласының тарихи мұрағатын¬дағы Санкт-Перербург уни¬вер¬ситетінің қо¬рын¬да М.Шоқайдың жеке ісі сақталған. Оның алғашқы па¬рағы Мұстафаның университет рек¬торы атына оқуға қабылдауды сұра¬ған өті¬нішпен басталады. Құжат жиегіне 1910 жылдың 30 маусымында құ¬жат қарал¬ға¬нын, осы жылдың 6 шіл¬десінде студент қатарына қабыл¬дан¬ғаны тура¬лы жазыл¬ған. Іске М.Шо¬қайдың сы¬нақ кітапшасы, университетте оқы¬ған кездегі төлеген жар¬на¬ларының түбір¬тек¬тері қоса жал¬зылған. 1914 жылғы 15 қыркүйектегі заң факультеті деканына Санкт-Петер¬бург универси¬теті¬нің то¬лық курсын аяқта¬ғаны, соған байла¬нысты оқу бітіргені туралы куәлікті сұраған өтіні¬шінде өзі тұратын мекен-жайын көрсетеді - «Петроград.Провиантская 10, кв. 25». Өті¬ніш арнайы бланкіде жазылған, онда оқу бітіргені жөнін¬дегі куәлікті арыз берген соң екі апта ішінде алу керектігі және куәлік алған соң Санкт-Петербург қала¬сында тұруға берілген рұқсат қағазды қайтару тиістігі ескертілген. Сондай-ақ бұл істе Ташкент ерлер гимна¬зиясын бітіргені туралы кә¬мелеттік аттестат, сол қалада түсіріл¬ген М.Шо¬қайдың екі фотосуреті сақталған. Жал¬пы таусылмайтын мол қазына талай елдің тілін білген, телегей теңіз білім иесі, әрі қаламы қолы¬нан түс¬пей күн сайын өнімді еңбек еткен Мұстафа Шоқайдың жеке құ¬жат¬тары тарихы¬мыздың талай ақтаңдақ¬тарын қайта қарауға, таным-түсінігі¬мізге тағы да тың¬нан арналар салуға кө¬мек¬тесері анық. Оның мұра¬сы тек қа¬зақ хал¬қы¬ның ғана емес, бүкіл түркі халық¬тарына ортақ құнды¬лық екені мойын¬далуда.