Сөйлеу тіліндегі ақаулықтар

Жоспар
Кіріспе

1 Сөйлеу тіліндегі ақаулықтар.
2 Моторлы алалия.
3 Сенсорлы алалия
4 Афазияның түрлері.
5 Афазия

Сөйлеу тіліндегі ақаулықтардың ішіндегі алалия ең ауыры болып есептеледі. Алалияға шалдыққан бала тілі шықпаған мақау болады. Ондай баланың сөйлеу тілі логопедияның жәрдемінсіз өздігінен қалыптаспайды. Алалия дегеніміз – гректің «А» -жоқ деген мағынада қолданылатынын латынның IOQOS сөйлеу деген ұғымдарын білдіріп, ал бас ми қабығының сөйлеу тілі аймағындағы іштен немесе баланың жас кезіндегі болатын органикалық зақымданудың салдарынан сөйлеу тілінің жетілмей қалуы немесе барлық жүйесінің толық дамуынан болатын кемістік.
Алалия кемістігі бар баланың есту қабілеті мен сөйлеу тілі мүшелерінің шеткі құрылыстарының сақталғандығы және сөйлеу тілінің жеткілікті түрде дамуы үшін ой өрісінің толық мүмкіншілігі бар екендігі байқалады.
Сөйлеу тілінің шама шарқына, пайда болуына және арнайы оқытудың ықпалымен ой өрісінің кешеуілдеуінің біртіндеп жойылатындығына қарай алалик балалардың олигрофен, яғни ақыл ойы кем балалардан елеулі айырмашылығы бар.
Сөйлеу тілінің қалыптасуындағы бұзылудың шығу себебі орталық нерв жүйелерінің органикалық зақымдануына байланысты. Оған менинко-энцефалиттен, қызымықтан (краснуха) және жарақаттанудан кейінгі асқыну, бас миының жарақаттан зақымдануы, ісіп қызаруы, ауыр және тез босанудың салдарынан миға қан құылуы, ұрықтын құрсақтағы даму кезеніндегі, босану кезеніндегі, сондай –ақ баланың бір айлығынан жылдығына дейінгі кезендердегі зат алмасуының бұзылулары жатады. Сонымен бірге балалардың алалиясы мешелмен қатты ауырғаннан кейін, тыныс жолдарының күрделі сырқаттарынан, өмірінің алғашқы айларындағы ұйқының және тағамның бұзылуынан пайда болуы мүмкін.
Үлкен жарты мидың сөйлеу тілі аймағындағы зақымдануын жайыптаушылық артықшылығына байланысты алалияны қозғаушы ( моторный, және сезгіштік) деп екі түрге бөлуге болады.
Қозғаушы алалия сөйлеу тілі қимылдарындағы анализатор әрекетінен бұзылуына байланысты, ал сезгіштік алалия сөйлеу тілін есту анализаторының бұзылуына байланысты болады. Бірақ қазіргі уақытта баланың алалиясының барлық көріністерінің әр алуан түрлерінің бұлай бөлінуі әлдеқашан жеткіліксіз болған.

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Сөйлеу тіліндегі ақаулықтар.

Сөйлеу тіліндегі ақаулықтардың ішіндегі алалия ең ауыры болып
есептеледі. Алалияға шалдыққан бала тілі шықпаған мақау болады. Ондай
баланың сөйлеу тілі логопедияның жәрдемінсіз өздігінен қалыптаспайды.
Алалия дегеніміз – гректің А -жоқ деген мағынада қолданылатынын
латынның IOQOS сөйлеу деген ұғымдарын білдіріп, ал бас ми қабығының
сөйлеу тілі аймағындағы іштен немесе баланың жас кезіндегі болатын
органикалық зақымданудың салдарынан сөйлеу тілінің жетілмей қалуы немесе
барлық жүйесінің толық дамуынан болатын кемістік.
Алалия кемістігі бар баланың есту қабілеті мен сөйлеу тілі мүшелерінің
шеткі құрылыстарының сақталғандығы және сөйлеу тілінің жеткілікті түрде
дамуы үшін ой өрісінің толық мүмкіншілігі бар екендігі байқалады.
Сөйлеу тілінің шама шарқына, пайда болуына және арнайы оқытудың
ықпалымен ой өрісінің кешеуілдеуінің біртіндеп жойылатындығына қарай алалик
балалардың олигрофен, яғни ақыл ойы кем балалардан елеулі айырмашылығы бар.
Сөйлеу тілінің қалыптасуындағы бұзылудың шығу себебі орталық нерв
жүйелерінің органикалық зақымдануына байланысты. Оған менинко-энцефалиттен,
қызымықтан (краснуха) және жарақаттанудан кейінгі асқыну, бас миының
жарақаттан зақымдануы, ісіп қызаруы, ауыр және тез босанудың салдарынан
миға қан құылуы, ұрықтын құрсақтағы даму кезеніндегі, босану кезеніндегі,
сондай –ақ баланың бір айлығынан жылдығына дейінгі кезендердегі зат
алмасуының бұзылулары жатады. Сонымен бірге балалардың алалиясы мешелмен
қатты ауырғаннан кейін, тыныс жолдарының күрделі сырқаттарынан, өмірінің
алғашқы айларындағы ұйқының және тағамның бұзылуынан пайда болуы мүмкін.
Үлкен жарты мидың сөйлеу тілі аймағындағы зақымдануын жайыптаушылық
артықшылығына байланысты алалияны қозғаушы ( моторный, және сезгіштік) деп
екі түрге бөлуге болады.
Қозғаушы алалия сөйлеу тілі қимылдарындағы анализатор әрекетінен
бұзылуына байланысты, ал сезгіштік алалия сөйлеу тілін есту анализаторының
бұзылуына байланысты болады. Бірақ қазіргі уақытта баланың алалиясының
барлық көріністерінің әр алуан түрлерінің бұлай бөлінуі әлдеқашан
жеткіліксіз болған.
Моторлы алалия.
Моторлы алалия орталық бөліктің органикалық бұзылуының нәтижесінде пайда
болады. Мұндай неврологиялық теріс көрініс сөйлеу тілі жетілуінің қатты
кешеуілдеуімен байланысты сөйлеу тілінің белсенділігінің төмендеуіне,
сөйлеуге зауқының жойылуына және ой өрісі мен психикасының дамуының
біртіндеп артта қалуына әкеліп соғады. Балалардың сөйлеу тілінің белгілі
зерттеушісі А.Б.Богданов-Березовский балалардың афазиясы (алалиясы(
салдарынан сөйлеу тілінің барлық қызметтері дертке шалдығатын тек мидың
белгілі бір бөлігінің бұзылуымен ғана байланысты емес, сонымен бірге
міндетті түрде жалпы ой өрісінде де бейнеленеді деп көрсетті.
Неврологиялық кемістіктің көрінісі ата-аналардың өзі дімкес және әлсіз
баланың асты-үстіне түсіп шектен тыс мәпелеп, есіркеушілік көрсетіп дұрыс
тәрбиелей алмаулары да жиі қосылады. Мұндай балаларға тапсырма берілмейді,
иалап қойылмайды, жанашыр жақындары оны тіпті қолынан келетін қажетті
жеңіл жұмысқа да жуытпай қорғаштай. Мұндай қолпаштаулар баланың қасарысқан,
қырсық, ерке, ашуланған қылықтарды жиі көрсетіп, мінез-құлқының дұрыс
қалыптасуына үлкен зиянын тигізеді.
Мұндай балалар күнделікті тұрмыс тіршілігіне өздігінен көндігіп
дағдыланбаған киімін дұрыстап кие алмайды, түймелерін салуды, аяқ киімінің
бауын байлауды білмейді және сол сияқты тағы басқа да өзін күтудің ең
қарапайым жеңіл түрлерін орындай алмайды. Мұндай балалардың жалпы қимыл-
қозғалысы да бұзылады. Олардың жүрістері қорбандап әпетейсіз болады,
көбінесе тайғанақтап немесе өз аяғына өзі шалынып құлап қала береді. Бір
аяғымен секіріп және бөрененің үстімен жүре алмайды, музыканың ырғағымен
жылжи білмейді. Сөйлеу тілі мүшелерінің қимыл-қозғалыстары да жетілмеген.
Моторлы алалияның ерекшелік белгісі сөйлеу тіліндегі сөздің бұзылып
айтылуының басымдылығы, демек өздігінен қисықтырып сөйлеу мүмкіндігінің
күрт төмендеуі болады. Белсенді сөздік қорын, сөйлеу тілінің грамматикалық
құрылысын, дыбыстардың айтылуын және сөздік буындық құрамын меңгеру кезінде
балалардың қиналатындығы байқалады. Мұндай көрініс сөйлеу тілін толық
түсінуінде де байқалады.
Сөйлеу тілі дамуының бірінші деңгейіндегі алалик балалардың сөйлеу тілін
егжей-тегжейлі анықтап білу үшін біріншіден көп уақытты керек етеді,
екіншіден өз ісін жақсы білетін тәжіриебелі маман болу керек, ал іс
жүзіндегі тәжіриебесі аз адам қысқа мерзім ішінде жаратып ештенкені білу
алмайды. Бала сөйлеу тілі дамуының екінші деңгейінде айтатын ойын кеңірек,
айқынырақ түсіндіруге тырысады. Бірақ байланыстырып сөйлеу тілін талдау
кезінде лексико-грамматикалық және фонетико-фонематикалық қателері айқын
көрінеді.
Жоғарыда көрсетілгендей моторлы алалияда баланың өзіне арнайы айтылатын
сөйлеу тілін түсінуі бір шама сақталған. Ересектердің ауызша айтқан
сөздеріне бірден құлақ асады, жеңіл өтініштерін және тапсырмаларын
ықыласпен орындайды.
Сөйлеу тілін түсінбеуі ұзақ уақытқа созылады, оны жою үшін арнайы
оқытуды ұйымдастыру керек. Баланың өзіне айтылған сөйлеу тілін түсінуінің
ата-аналар үшін сәтті болып көрінуі әдеттегідей қарым-қатынастағы және
күнделікті тұрмыс-тіршілікте қолданып жүрген жаттанды сөйлеу тілдерін
түсінуіндегі дағдылы жағдайлар екені белгілі.
Сенсорлы алалия
Сенсорлы алалия дегеңіміз есту қабілетінің дені бүтіндей сау кезіндегі
қабылдау түйсігімен сөйлеу тілін түсінуінің құрылысы бұзылған ақаулық.
Сенсорлы алалия бас миының сол жақ жартысының самай аймағының зақымдануынан
байланысты пайда болады. Сенсорлы алаликтер өзіне айтылған сөйлеу тілін
мүлде түсінбейді немесе өте нашар түсінеді. Олар әр түрлі дыбыстарды
сезініп, біраз жаттықтырып үйреткен соң ерекшеліктеріне қарап ажырату
мүмкін. Сонымен бірге бала дыбыстың қай жағынан шыққан бағытын да бірден
дәл басып анықтай алмайды.
Сенсорлы алалик балаларда бөтеннін сөзі қайталауға әдеттенген жаңғырық
сияқты құбылыс байқалады. Бала қойылған сұраққа жауап беруді орнына
сұрақтың өзін қайталайды. Бір қатар жағадайларда өздеріне тапсырылған
заттарды бейнелі суреттерді атауға тырысады, ал өзінше осы заттарды көрсет
дегенде өтінішіті дұрыс орындай алмайды.
Тәрбиеші сенсорлы алалик балалардың ақыл ойының дамуы туралы қорытынды
жасауға асықпау қажет, сөйлеу тілі тапсырмаларын түсімбеуін, оларды орындай
алмауы ой өрісінің төмендегінен дөп қабылдауы қате болуы мүмкін. Сондықтан
мұндай жағдайларда балаларға іс жүзінде үлгі бойынша тапсырмаларды
орындауды ұсынады. Мұндай баланы дер кезінде анықтау және есту қабілетін
тәсілдерімен ақықатын тексеру үшін отолорингологқа, сосын психоневрологпен
логопедке қарату тәрбиешінің міндеттеріне жүктеледі.
Сенсорлы алалияның өмірде өте сирек кездесетіндігіне қарамастан мұндай
балалар өздеріне ынталы назар аударуын талап етеді, себебі тек қана тиісті
жағдайларды және ұзақ түзету кезінде бұл ақаулықты жарым-жартылас орнына
келтіруі мүмкін және сөйлеу тілі бұзылған балаларға арналған мектепте оқуға
дайындайды.
Афазия
Афазия дегеніміз бас миының закымына байланысты сөйлеу тілінің толык
немесе жартылай жойылуы.
Афазия бас миының қан айналымының шамамен үштен бірі буаналған
жағдайда пайда болада және көбінесе козғаушы жоғары фазисы жиі
байкалады.. Бадалардың фазисы тек бас сүйегі мен мидың зақымдануынын,
ісіктің пайда болуының немесе жұқпалы аурудан кейінгі патологияның
салдарынан ғана болады.
Афазия дегеніміз мидың өте тез зақамдануынының зардабыған сөйлеу тілі
кұрамының барлық бөліктерінің жүйесі бұзылған жағдайы.
Афазиядағы сөйлеу тілі бұзылуының күрделілігі зақымның орнына мысалы, ми
қыртысы астындағы бөлігіне қан құйылған кезде болған зақым ошағы орналаскан
жері сөйлеу тілінің өз еркімен калыптасуына үміттенугө мүмкіндік береді
зақым ошағының көлеміне, сөйлеу тілі кызметінің сақталған элементтерінің
қалдықтарының және функционалды ерекшеліктеріне байланысты.
Афазияның кезінде ауыз екі сөйлеу тілі, сөзді сөзінде жақтауы,
фонематикалык есіту кабілеті, сөзді түсінуі, жазуы, оқуы есептеуі сияқты
сөйлеу тілі әрекетіндегі көріністердің әр түрлі дөнгейдегі орындалуы ерекше
жүйелілікпөн бұзылады. Афазияның кезіндегі сөйлеу тілін, бұзылуын анықтауға
нейрофизиология калай үлкен үлес қосса, нейропсихология мен лиигвистика ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.