Таулардың абсолют биіктігі

I Кіріспе
Таулардың абсолют биіктігі.
II Негізгі бөлім
а) Қазақстан жеріндегі аласа таулар.
б) Қазақстан жеріндегі биік таулар.
в) Қазақстан жеріндегі орташа таулар
III Қорытынды

Тау жыныстарының абсолюттік жасы деп тау жынысы пайда болғаннан бергі жылдары санын айтады. Тау жыныстарының абсолюттік жасын анықтауға көмектесетін жер қойнауындағы сенімді уақыт өлшеуші-радиоактивті элемент – уран. Жер қойнауындағы уран уақыт өткен сайын бір қалыпты жылдамдықпен гелийге және қорғасынға ыдырайды. Гелий ұшып кетеді де қорғасын тау жынысында қалып қояды. Ғылымда ұранның ыдырау жылдамдығы белгілі, құрамында қорғасын бар тау жынысының бұдан қанша жыл бұрын түзілгеннің есептеп шығаруға болады. Ғалымдардың есептеуінше 100г. ураннан 74 млн. жылда 1 г. қорғасын түзіледі.
Ғалымдар жердің пайда болуы тарихын екі кезеңге бөледі. Бірінші кезеңде осыдан 7 млрд. Жыл бұрын барлық ғаламшарлармен бірге Жер пайда болған. Жер- Күн жүйесіндегі 9 ғаламшардың (планета) бірі. Мұнда табиғаттанудан білесіндер. Алғашқы ауа (атмосфера) және су қабаттары (гидросфера) жер 2 млрд. Жылдан кейінпайда болған. Ғалымдар жерде Дүниежүзілік мұхит пайда бола бастаған кезден бастап екінші геологиялық даму кезеңіне бөледі.

Қазақстан жеріндегі аласа таулар.
Қазақстан жеріндегі аласа таулар жүйесіне Сарыарқа, Мұғалжар, Маңғыстау, Ұлытау таулары жатады.
Ұлытау-Қарағанды облысының аймағында орналасқан аласа тау. Ең биік жері - Әулие Ақмешіт. Қазақстандағы ескі таулардың бірі. Шамамен 410-440 млн. Жыл бұрын пайда болған. Сол кездегі биік таулардың қатарына жатқан. Уақыт өте сыртқы пішіні өзгеріп, біршама аласарды. Нәтижесінде тау ішінде бірнеше кішігірім ойыстар мен үңгірлер пайда болды. Етегінде көктерек, аққайың өсетін орман кездеседі. Олар көктемгі еріген қармен, жазды күндері жер асты суларымен толысады. Тау іші мен өзен жағалауында сабанша, қосаяқ, шұбар күзең, құлан, арқар сияқты жануарлар мекендейді. Бұталы өсімдіктер өседі.
Ұлытауда көне қалалардың орындары кездеседі. Бұл-қазақ хандары мен билерінің бас қосқан жері, батырлардың Ордасы. Аты әлемге әйгілі Ақсақ Темір әскерімен Ұлытау маңында бірнеше күн аялдап, демалып, аттарын суытқан. Алтыншоқы төбесінде үлкен қазан шұңқыр қаздырған. От жағып, тас балқытып, 200 мың әскермен келгендігі туралы таңба қалдырған. Бұл таңбаны алғаш белгілі қазақ геологы Қ.И.Сәтпаев тапқан. Ол ұлытаудың етегінен жез, темір кен орындарында ашты.
Сарыарқа солтүстігінде Батыс Сібір жазығынан басталып, оңтүстігінде Балқаш көліне дейінгі аралықты, батысында Тоғай үстіртінен шығысында Сауыр-Тарбағатай таулы жүйесіне дейінгі аралықты алып жатыр. Жер бедерінің теңіз деңгейінен биіктігі 250-400 метр. Сарыарқаның жер бедері алуан түрлі. Мұнда тегіс жерлер ұсақ шоқырларымен алмасып отырады. Сондықтан да «Қазақстан ұсақ шоқысы» деп аталған. Сарыарқа шоқыларының биіктігі де әр түрлі. Сарыарқаға Ұлытау, Құмтас, Баянауыл, Қарқаралы, Шығыстау, Көкшетау таулары жатады. Палеозой эрасында қазіргі Сарыарқа жерінде жанартаулар атқылап, тау түзілу процесі жүрген. Содан бері миллиондаған жылдар өтті. Таулар біртідеп мүжіліп, ұсақ-ұсақ шоқыларға айналған. Сарыарқа өңірінің табиғаты өте әсем, көрікті. Сарыарқа жерінен жел, жаңбыр мен қар, күн сәулесі, ауа райы, т. б. әсерінен мүжілген әр түрлі пішінді тауларды, үлкенді-кішілі үңгірлерді кездестіруге болады.
Мұғалжар. Мұғалжар тауы – Орал тауының қазақ жеріндегі жалғасы. Тау солтүстіктен оңтүстікке қарай екі жүз шақырым жерге созылыды. Оның теңіз деңгейінен биіктігі орташа есеппен 450 метр. Ең биік шоқысы – Үлкен Боқтыбай (657 метр). Мұғалжар тауы шөгінде және магмалық жыныстардан құралған ежелгі тауларға жатады.
Маңғыстау таулары. Маңғыстау таулары Қазақстанның батысында Каспий теңізінің Маңғыстау түбегіне дейінгі аймақта созылып жатыр. Маңғыстау таулары құрылысы, жер бедерінің жалпы ерекшеліктері жағынан Сарыарқа тауларына ұқсас. Маңғыстау тауының Қаратау жотасының биіктігі 556 метр. Таулар құмтас, кристалды тақтатас, қара әктас (Қаратау), ақ әктастардан (Ақтау) құралған. Маңғыстау тауының оңтүстігінде Қазақстандағы теңіз деңгейінен ең төмен жатқан жер – Қарақия қазаншұңқыры бар.