Қырықбуын тәрізділер және қырықжапырақ тәрізді бөлімі

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Қырықбуынтәрізділер және қырықжапырақтәрізді бөлімі

Мақсаты: Споралы өсімдіктердің көбеюі және құрылысы.

Жоспары:

1. Қырықбуындылар бөлімі.

2. .

3. Өсімдіктер анатомиясы мен морфологиясы.

ӨСІМДІКТЕР АНАТОМИЯСЫ МЕН МОРФОЛОГИЯСЫ
1. Гүлдің құрылысы, оның шығу тегі (жалған және нағыз гүл концепциясы, стробилярлық теория) .
2. Жоғары сатыдағы өсімдіктер, олардың жер бетінде тіршілік етуіне байланысты анатомиялық және морфологиялық құрылысындағы ерекшеліктері.
3. Гүлді өсімдіктердің микро- және мегоспорогенезі, қосарынан ұрықтану. Жабық тұқымдылардың жалаңаш тұқымдылармен салыстырғанда қалыптасу цикліндегі жетістіктері.
4. Өсімдіктердің көбеюі жайында жалпы мәлімет. Өсімдіктердің көбеюінің түрлері.
5. Дара және қос жарнақты өсімдіктердің жапырағы мен қылқанның анатомиялық құрылысы.
6. Өсімдік ұлпасының құрылыс ерекшеліктері мен атқаратын қызметі.
7. Өсімдіктің вегетативті мүшелерінің жер асты және жер үсті метаморфозы.
8. Тамыр жүйесі, тамырдың түрлері. Атқаратын қызметіне байланысты тамырдың анатомиялық құрылыс ерекшеліктері.
9. Өсімдіктің тіршілік формасы.
10. Дара- және қос жарнақты, қылқан жапырақты және ағаш тектес өсімдіктердің сабағының анатомиялық құрылысы.

ӨСІМДІКТЕР СИСТЕМАТИКАСЫ
1. Көк-жасыл балдырлар бөлімі - клетка құрылысының ерекшеліктері. Көбеюі, жіктелуі, таралуы. Экологиясы. Цианейлердің ежелгілігі.
2. Эукариоттар. Жалпы сипаттамасы. Фототрофты (балдырлар) және гетеротрофты (саңырауқұлақтар) эукариоттар. Органикалық әлем жүйесіндегі саңырауқұлақтардың орны.
3. Қоңыр балдырлар бөлімі. Қатпарының құрылысы, жасушалары, қор заттары. Жіктелуі, өкілдері. Ядро фазаларының және ұрпақ алмасуы. Таралуы, экологиясы, маңызы.
4. Саңырауқұлақтар бөлімі. Құрылымдық белгілері, қоректенуі, жіктелуі, әр түрлі кластарының байланыстары, шығу тегі, симбиоз, экологиялық топтары, ядро фазаларының алмасуы.
5. Даму циклінде гаметофиті және спорофиті басым жоғары сатыдағы өсімдіктерге сипаттама. Дамуындағы басым линия. Себебін түсіндіру. Мүктәрізділердің классификациясы.
6. Плаун тәрізділер бөлімі. Морфологиялық - анатомиялық сипаты, тіршілік ету циклі, микрофилия, тең және әр түрлі споралылық. Жіктелуі. Қазіргі плаун кластарының сипаты, шығу тегі.
7. Папоротник тәрізділер бөлімі. Анатомиялық - морфологиялық сипаты. Тең және әр түрлі споралылық. Жіктелуі. Даму циклінің эволюциясы. Құрып кеткен және қазіргі папоротниктер. Ата-тегі жайлы болжамдар.
8. Жабық тұқымды өсімдіктердің шығуы, уақыты, олардың пайда болған орны. Кең таралу жағдайлары. Гүлді өсімдіктердің шығу тегі жөніндегі гибридтік гипотезалар, эволюцияның негізгі бағыттары.
9. Гүлді өсімдіктердің филогенезі және жіктелуі, филогенетикалық системалар. Қос жарнақты және дара жарнақты өсімдіктердің өзара қарым қатынасы.
10. Магнолидтер катары. Құрылысының қарапайымдылығы, қатар ішіндегі гетеробатмия құбылысы, алғашқы топтарға гипотетикалық жақындығы. Жіктелуі, сипаттамасы.
11. Гаммамелидтер класс тармағы. Өсімдіктер әлеміндегі системадағы алатын орны жөніндегі әр түрлі көзқарастар. Жіктелуі. Қайыңдар тұқымдасын мысалға ала отырып, тән белгілеріне сипаттама. Теориялық және практикалық маңызы.
12. Раушандар тұқымдасы. Құрылысындағы жалпы белгілері. Жіктелуі, шығу тегі. Раушандар тұқымдасының мысалында сипаттама бер. Тұқымдас ішіндегі эволюциясы.
13. Сарғалдақтар тұқымдасы. әр түрлі системадағы орны, жалпы сипаттамасы. Гүлдердің тұқымдас аумағындағы эволюциясы. Жіктелуі. өкілдері және маңызы.
14. Лалалар тұқымдасы. Әр түрлі эволюциялық системадағы орны. Анатомиялық және морфологиялық құрылысындағы ерекшеліктері. Жіктелуі. Өкілдері және маңызы.
15. Астық тұқымдастар, анатомиялық - морфологиялық құрылысы. Гүлдерінің шығу тегі. Жіктелуі. Өкілдері және маңызы.
16. Астра тұқымдастар. Эволюция жүйесінде анатомиялық және морфологиялық ерекшеліктері, құрылысы және бағыты. гүл шоғыры, гүл, жеміс эволюциясы. Классификация, өкілдері және маңызы.

Споралы өсмдіктер - негізінен жынысты немесе жыныссыз жолмен түзілетін споралар арқылы көбейіп, таралатын өсімдіктер. Төменгі сатыдағы споралы өсмдіктер (саңырауқұлақтар, қыналар, балдырлар) жыныссыз көбеюі өз еркімен қозғалатын зооспоралармен және ондай қозғалысқа қабілетсіз апланоспораларымен, спорангиоспораларымен; жынысты көбеюі - зигоспоралармен, ооспоралармен; вегетативті көбеюі де споралармен (оидиялар, гемма, хламидоспоралар) жүзеге асады. Кейде споралы өсмдіктердің көбеюі вегетативтік денесінің бөліктерімен де жүзеге асады. Жоғары сатыдағы өсімдіктердің (мүктер, қырықбуындар, плаундар, қырыққұлақтар) жыныссыз көбеюі арнайы органдардың - спорангиялардың ішінде пайда болатын спорангиоспоралар арқылы жүреді.

Қырықжапырақтәріздес өсімдіктер бөлімі

Жалпы сипаттамасы, құрылысының ерекшеліктері, көбеюі

- жоғары сатыдағы споралы өсімдіктердің ең ерте пайда болған тобы. Ертедегі жойылып кеткен үлкен ағаш тәрізді түрлері ылғалды тропиктік орман болып өскен.

Қазіргі кезде 10 000-нан астам түрлері белгілі. Қырықжапырақтылар тропикте ағаш, лиана (басқа өсімдікке оралып өсу) түрінде өседі. суда өсетіндері де бар. Австралия мен Жаңа Зеландияда ағаш болып өсетін түрлерінің биіктігі 20 метрге дейін жетеді. Қазақстанда ағаш тәрізді тек ботаникалық бақтардан ғана көруге болады.

Қырықжапырақтылар - тең споралы және әр түрлі споралы өсімдіктер. Қазақстанда көпжылдық шөптекті түрлері ғана кездеседі. Олардың кең тараған өкілдерінің бірі - усасыр қырықжапырағы. Ол ылғалды, көлеңкелі жерлерде, орман шетінде және сайлар мен жыраларда өседі. Усасыр қырықжапырағы - тамырсабақты өсімдік. Тамырсабақтарынан төмен қарай - қосалқы тамырлары, ал жоғары қарай жапырақтары өседі. Бізде шөптекті болып өсетін қырықжапырақтың жерүсті сабағы дамымаған. Оның есесіне жерасты тамырсабағы жақсы дамыған. Сондықтан тамырсабағын қысқарған сабақ дейді. Усасыр қырықжапырақтың жапырақтары өте баяу өседі. Мұнда үш түрлі жапырақ бар. Бірінші жылғы жапырақтар бүршік түрінде болады және тамырсабақтың ұшына жақын орналасады. Осы бүршіктерден екінші жылғы жапырақтар пайда болады. Екінші жылғы жапырақтары биіктеліп, сыртын түктер жауып тұрады. Үшінші жылы көктемде бүктелген жапырақтар жазылып, қауырсынды тілімделген нағыз жапыраққа айналады. Жапырақтары ұшынан шексіз өсетіндіктен, өте ірі болады. Олардың мөлшері бірнеше миллиметрден 30 метрге дейін жетелі.

Қырықжапырақтылардың жапырақтары 2 түрлі қызмет атқарады:

фотосинтез үдерісінде ағзалық зат түзіледі;
споралар түзіліп, көбеюге қатысады.

Фотосинтез үдерісі болатын жапырақтарында сағағы мен тақтасы бар. Жапырақ тақтасы қауырсын тәрізді бірнеше қайтара тілімделгендіктен, өсімдік қырықжапырақ деп аталады.

Қырықжапырақтар өсімді, жыныссыз және жынысты жолдармен көбейеді. Өсімді көбеюі тамырсабақтары және өкім бүршіктері арқылы жүзеге асады. Өнім бүршіктері қырықжапырақтардың барлығында бірдей бола бермейді. Мұндай бүршіктер жапырақтың негізгі жүйкесін бойлай орналасады. Олардан жапырақтың нышаны бар кішкентай қырықжапыраққа бекиді де нағыз қырықжапыраққа айналады.

Жыныссыз көбею жаз кезінде усасыр қырықжапырақ жапырағының астыңғы бетінде, орталық жүйкені бойлай қоңыр төмпешіктер түзіледі. Оларды сорустар деп атайды. «Сорус» дегеніміз спорангийлердің жиынтығы. «Спорангий» - споралар дамып жетілетін орын - қалта. Сорустың үстін жауып тұратын жарғақша жамылғысы болады. Спорангийлері жапырақтың астыңғы бетінде ұзын аяқшалары арқылы негізгі жүйкеге бекініп тұрады. Пісіп жетілген споралар спорангийдің қабықшаларының жыртылуы нәтижесінде жерге шашылады. Қолайлы жерге түскен споралар өніп, өскіншелер береді. Усасыр қырықжапырақ - тең споралы өсімдік.

Жыныстық көбеюі осы өскіншеде жүзеге асады. Өскінше жүрек пішінді, жасыл түсті, диаметрі 4 миллиметрдей. Ол ризоидтары арқылы топыраққа бекиді. Өскіншенің астыңғы бетінде аталық және аналық жыныс мүшелері жетіледі. Аталық жыныс мүшесінен - аталық жыныс жасушалары, ал аналық жыныс мүшесінен аналық жынысжасушасы (жұмыртқа жасушасы) пайда болады. Екі әр түрлі жыныстық жасушалардың қосылуының нәтижесінде өсімдік ұрықтанады. Ұрықта болашақ өсімдік тамырының, сабағының, жапырағының бастамасы болады. Ұрық алғашқы кезде өскіншенің есебінен қоректенеді. Кейін ұрықтан тамыр және жапырақ жетіледі.

сәндік өсімдіктер ретінде өсімдікжайда (оранжереяларда) өсіреді және жұмыс орындарын көгалдандыруға жиі пайдаланады. Кейбір түрлері дәрілік өсімдіктер болып табылады. Мысалы, усасыр қырықжапырағы дәрілік өсімдік ретінде көп уақыттан бері белгілі. Оны ішекқұрт ауруларына қарсы қолданады. Жапырағынан жараларды жазатын тұнбалар, суық тигенде және ауырғанды басатын препараттар алынады. Ағаш тәрізді жойылып кеткен қырықжапырақтар тас көмірдің түзілуінде орасан зор рөл атқарған.

Бұдан 300 млн жыл бұрын түзілген орманға су көп жайылған. Сөйтіп жер жиі батпақты жерге айналған. Жердің батпақтануына климаттық өзгеріп, қалың нөсердің болуы да әсер еткен. Спора арқылы ғана көбейетін, биіктігі 40 метрге жететін қырықжапырақтәріздес ағаштар құлап, лайға батқан, құм басқан. Су қысымы үйінділер астында қалған қырықжапырақты ағаштарды нығыздап, оттегінің қатысуына мүмкіндік қалдырмаған. Миллиондаған жылдар бойы оттегі қатысынсыз нығыздалған ағаштардан тас көмір пайда болған.

Тас көмір - өте қызулы отын. Тас көмірден алынатын химиялық шикізаттар қаншама? Жанғыш газ, пластмасса, асфальт, сабын, шайыр, өзге де халық шаруашылығына қажетті өнімдер тас көмірлен алынады. Демек табиғат және адам тіршілігі үшін маңызы ерекше екенін естен шығаруға болмайды.

Қазіргі кездерде қырықжапырақтың кейбір түрлерінің саны жылдан-жылға азайып келеді. Соған байланысты оларды қорғаудың қажеттігі туындауда. Мысалы, Қазақстанда олардың сирек кездесетін, тіптен жойылуға жақын түрлері бар. Бұларға мыңжылқы қырықжапырағы мен шолпаншаш сүмбілі жатады. Олардың екеуі де Қазақстанның Қызыл кітабына енген.

- өсімдіктер дүниесінің бір бөлімі, қарапайым құрлық өсімдіктері. Бұлардың (өзге де жоғары сатылары өсімдіктердегідей) сабағы, тамыры, жапырақтары, су және минералды, қоректі заттарды тасымалдайтын өткізгіш жүйесі бар. Тіршілік айналымы екі сатыла өтеді. Бірінші сатыла спора түзеді. Ал екінші сатыла аталық және аналық гаметалардың қосылуы арқылы көбейеді. Қырық - жапырақтардың қауырсын тәрізді ірі жапырақтары - вайялар (грекше «байон» - пальма бұтағы деп аталады) . Жапырақтың астыңғы жағында спорангийлер орналасады. Топтасып жинақталған спорангийлер сорус деп аталады. «Қырықжапырақ» деген атау өсімдік жапырақ тақтасының қауырсын тәрізді бірнеше қайтара тілімделуіне негізделген. Табиғатта олардың биіктігі бірнеше миллиметрден 30 метрге дейін жететін өкілдері кездеседі. Қырықжапырақтар сәндік өсімдіктер ретінде, көгалдандыруға пайдаланылады. Олардың дәрілік түрлері де бар. Жойылып кеткен түрлерінің тас көмір түзілуде маңызы зор. Қазақстан Қызыл кітабына қырықжапырақтардың екі түрі: мыңжылқы қырықжапырағы және шолпаншаш сүмбілі тіркеліп, қорғалуда.

Қазіргі кезде тіршілік ететін ең үлкен споралы өсімдік Жаңа Зеландиядағы цианеа туысына жататын ағаш тәріздес қырықжапырақ деп есептеледі. Бұлардың жеке өкілдерінің биіктігі 24 метрге дейін жетелі және жапырақтарының ұзындығы 5 м. Норфол аралдарындағы алеофила эксцелла қырықжапырағының орташа мөлшері - 18, 28 м. Споралы өсімдіктердің ең үлкен өкілдері бұдан 300 миллион жыл бұрын (тас көмір кезеңінде) тіршілігін жойған ежелгі плаундар лепидодендрондар - қабыршақты ағаштар болған еді. Бұлардың жеке даналарының діңі 2 м, биіктігі 40 м болған.

Ең кішкене қырықжапырақ хецистортерис пумила деп есептеледі. Ол Орталық Америкадан табылған. АҚШ су қоймалары отаны болып есептелетін азолла карилиниана да кішкене қырықжапырақ. Қырықжапырақтардың бұл түрлерінің жапырақ ұзындығы 12 миллиметрге әзер жетелі.

Суқырықжапырақ(Сальвиния)

Суда өсетін өсімдіктердің ең зиянды арамшөбі Африкадан табылған суқырықжапырақ (сальвиния) болып табылады. Ол 1959 жылы наурызда Кариб суқоймасынан табылған. Сужапырақ көлемі 199 шаршы шақырымдық суқойманы 11 айда ығыстырып, 1963 жыл қарсаңында суқойманың 1002 шаршы шақырым бетіне қаптал өсті. ^[1]

Плаунтәріздес өсімдіктер бөлімі

Жалпы сипаттамасы, құрылыс ерекшеліктері, көбеюі

Плаунтәріздестер ерте дәуірде пайда болған. Олардың қазіргі кездегі өкілдері - көпжылдық мәңгі жасыл шөптекті өсімдіктер. Жойылып кеткен түрлерінің ішінде ағаштары да кездескен. Оның айырлана тармақталган майысқақ сабағы жерге төселе өседі. Топыраққа таралған тамыры өсімдіктің жер бетіндегі сабағын жоғары көтереді. Сабағы және оның тармақтары өте ұсақ, үшкір жапырақтармен тығыз қапталған. Бұл жапырақтар өсімдік сабағын жер бетімен жайлап бір орыннан екінші орынға жылжытады (жылыстатады) . Сондықтан, бұл плаунды жылысқы деген жөн деп есептейміз (орысша «плаун, плывун» - жүзу, жүзіп жүргіш, жылжымалы) . Қазіргі кезде жылысқының 200-500 түрі белгілі. Плаунтәріздестер - тең және әр түрлі споралы өсімдіктер. Тең споралы плаунтәріздестердің кең тараған өкілі - шоқпарбас плаун. Ол қарағайлы ормандарда жиі кездеседі. Төселіп өсетін сабақтан жоғары қарай - ұсақ жапырақтары бар өркендер, ал төмен қарай қосалқы тамырлар жетіледі. Күзге қарай жоғары бағытталып, тік өсетін өркендердің ұшында екіден (сиректеу 3-5-тен) спора түзетін масақтары дамиды. Плаун сабағының ішкі құрылысы өте қарапайым. Сабақтың сыртын жұқа өң жауып тұрады. Оның астында жақсы жетілген қабық қабатты болады. Қабықтың сыртқы қабатында тірек ұлпасы бар. Сабақтың ортаңғы бөлігін шеңберлі шоқ алып жатады.

Шоқпарбас плаун өсімді , жыныссыз және жынысты жолдармен көбейеді. Өсімді көбеюі төселіп өсетін өркендерінің үзінділері арқылы жүзеге асады. Мұндай үзінділердің жас жасушаларынан алдымен қосалқы тамырлар, содан соң жас өркендер жетіледі. Осылай бір өсімдіктен бірнеше жас плаун пайда болады. Кейбір түрлері (басқа ағашқа жабысып өсетіндер) өркендерінің ұшында пайда болатын бүршіктері арқылы өсімді көбейеді. Бүршік әбден жетілгенде үзіліп, 0, 5 м қашықтыққа түсіп, қолайлы жағдайда енеді. Мұндай бүршіктер өркенде жылына бір рет түзіледі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.