Мүмкіндігі шектеулі балалармен жүргізілетін түзету және дамыту жаттығулары
Кіріспе
1. Жаттығулар
2. Әр түрлі құралдармен ойнайтын ойындар
3. “Өздеріне деген сенімділіктерін арттыру ” атты жаттығу
4. Ойлау процесін дамытуға арналған жаттығулар
5. Қабылдау процесін дамытуға арналған жаттығулар
6. Зейін байқағыштығы мен кеңістік елестетуді дамыту
1. Жаттығулар
2. Әр түрлі құралдармен ойнайтын ойындар
3. “Өздеріне деген сенімділіктерін арттыру ” атты жаттығу
4. Ойлау процесін дамытуға арналған жаттығулар
5. Қабылдау процесін дамытуға арналған жаттығулар
6. Зейін байқағыштығы мен кеңістік елестетуді дамыту
Қазақстан Республикасы “Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы” Заңын жүзеге асыруға, арнайы білім беру жүйесінде мүмкіндігі шектеулі балаларға педагогикалық - психологиялық көмек көрсету мақсатында төмендегі әдістемелік құрал ұсынылып отыр.
Мүмкіншілігі шектеулі балаларды әлеуметтік бейімдеумен айналысатын мамандар үшін «ерекше балаларды» қоғамға біріктіру жүйесінің ары қарай дамуының ғылыми іргетасының қалануы өзекті мәселенің бірі болып саналады.
Мүмкіншілігі шектеулі жеке тұлғаларды әлеуметтік бейімдеудің алғашқы сатыларының аспектілері қызығушылық тудыратыны анық. Себебі, қазіргі таңда оларға деген қоғамның көзқарасы өзгерген сайын, әлеуметке бейімдеудің көптеген түрлері қарастырылуда. Мұндай ілгерілеу процестері мүгедек бараларды қоғамға және білім ордасына біріктіру, яғни интеграциялау қажеттілігімен сипатталады.
Әдістемелік құралда ұсынылған психологиялық – логопедиялық жаттығуларды мамандар өз тәжірибелерінде пайдаланса, нәтижесінде тіл кемістігі бар балалардың оқу бағдарламасын толық меңгеріп кетуіне септігін тигізері хақ.
Сонымен қатар мұғалім үнемі баланың психологиялық жағдайын ескеріп отыруы тиіс. Мысалыға айтар болсақ, тіл ойлаумен тығыз байланысты. Өйткені адамның ойлауы тек тіл арқылы ғана дамып, тек тіл арқылы пайдаланылады. Сондықтан тіл- ойлаудың басты құралы деп саналады.
Сол себептен, тілінде кемістігі бар балалардың таным процестерін, эмоциональдық бұзылуларын, сөйлеудің бұзылуын, оқу және жазудағы бұзылуларды психологиялық- логопедиялық түзету үлкен жетістіктерге жеткізеді деген сенімдеміз.
Бұл жаттығулар мүмкіншілігі шектеулі балалардың сөйлеу процесін, даму деңгейін түзетуге арналған әдістемелік құрал болып табылады
Мүмкіншілігі шектеулі балаларды әлеуметтік бейімдеумен айналысатын мамандар үшін «ерекше балаларды» қоғамға біріктіру жүйесінің ары қарай дамуының ғылыми іргетасының қалануы өзекті мәселенің бірі болып саналады.
Мүмкіншілігі шектеулі жеке тұлғаларды әлеуметтік бейімдеудің алғашқы сатыларының аспектілері қызығушылық тудыратыны анық. Себебі, қазіргі таңда оларға деген қоғамның көзқарасы өзгерген сайын, әлеуметке бейімдеудің көптеген түрлері қарастырылуда. Мұндай ілгерілеу процестері мүгедек бараларды қоғамға және білім ордасына біріктіру, яғни интеграциялау қажеттілігімен сипатталады.
Әдістемелік құралда ұсынылған психологиялық – логопедиялық жаттығуларды мамандар өз тәжірибелерінде пайдаланса, нәтижесінде тіл кемістігі бар балалардың оқу бағдарламасын толық меңгеріп кетуіне септігін тигізері хақ.
Сонымен қатар мұғалім үнемі баланың психологиялық жағдайын ескеріп отыруы тиіс. Мысалыға айтар болсақ, тіл ойлаумен тығыз байланысты. Өйткені адамның ойлауы тек тіл арқылы ғана дамып, тек тіл арқылы пайдаланылады. Сондықтан тіл- ойлаудың басты құралы деп саналады.
Сол себептен, тілінде кемістігі бар балалардың таным процестерін, эмоциональдық бұзылуларын, сөйлеудің бұзылуын, оқу және жазудағы бұзылуларды психологиялық- логопедиялық түзету үлкен жетістіктерге жеткізеді деген сенімдеміз.
Бұл жаттығулар мүмкіншілігі шектеулі балалардың сөйлеу процесін, даму деңгейін түзетуге арналған әдістемелік құрал болып табылады
1. Логопедия. Под. ред. Волковой Л.С.М., 1989.
2. М.А. Поваляева «Справочник логопеда». – Ростов на Дону, 2002.
3. М. А. Поваляева. Коррекционная педагогика. 2002г.
4. З.А. Мовкебаева «Логопедия в схемах и таблицах». – Алматы, 2007.
5. Основы логопедии. Филичева Т.Б. и др. М 1989.
6. Практическая психология и логопедия. М., 2007.
7. Выготский Л. С. Основы дефектологии – Собрание соч. – т 5. – М., 1983.
8. Выготский Л. С. Игра и ее роль психическом развитии ребенка // Вопросы психологии. 1966. №6.
9. Данилова Л. А. Методы коррекции речевого и психического развития у детей с церебральным параличом. Л., 1977.
10. Ипполитова М.В., Чернобровкина Е.Д. Педагогам и воспитателям о детях с отклонениями в развитии: Методическое пособие. М., 1994.
11. Исаев Д.Н. Психопатология детского возраста. СПб., 2001.
12. Каппелле Б., Фарричелли М., Соре В. Лица с физическими аномалиями // Основы ортопедагогики / Под ред. Э. Брукарт. Lonven; Yarant.1999.
13. Лебединский В.В. Нарушения психического развития у детей. М., 1985.
14. Карабанова О. А. Игра в коррекции психического развития ребенка. М., 1997.
15. Кошелева А.Д., Алексеева Л.С. Диагностика и коррекция гиперактивного ребенка. М., 1997.
16. Маркова А.К, Лидерс А.Г., Яковлева Е.Л. Диагностика и коррекция умственного развития в школьном и дошкольном возрасте. Петрозаводск, 1992.
17. Руководство практического психолога: готовность к школе, развивающие программы. М., 1998.
18. Практическая психология образования. М., 1997.
19. Психологическая коррекция умственного развития учащихся. М., 1990.
20. Энциклопедия психологических тестов для детей. М., 1998.
21. Энциклопедия психологических тестов. Саратов, 1996.
22. Выготский Л.С. Основы дефектологии – Собрание соч. – т 5. – М., 1983.
23. Коломинский А. Я. Человек: психология. М.: 1986.
24. Занков Л.В. Очерки психологии умственно отсталого ребенка.- М.,1985.
2. М.А. Поваляева «Справочник логопеда». – Ростов на Дону, 2002.
3. М. А. Поваляева. Коррекционная педагогика. 2002г.
4. З.А. Мовкебаева «Логопедия в схемах и таблицах». – Алматы, 2007.
5. Основы логопедии. Филичева Т.Б. и др. М 1989.
6. Практическая психология и логопедия. М., 2007.
7. Выготский Л. С. Основы дефектологии – Собрание соч. – т 5. – М., 1983.
8. Выготский Л. С. Игра и ее роль психическом развитии ребенка // Вопросы психологии. 1966. №6.
9. Данилова Л. А. Методы коррекции речевого и психического развития у детей с церебральным параличом. Л., 1977.
10. Ипполитова М.В., Чернобровкина Е.Д. Педагогам и воспитателям о детях с отклонениями в развитии: Методическое пособие. М., 1994.
11. Исаев Д.Н. Психопатология детского возраста. СПб., 2001.
12. Каппелле Б., Фарричелли М., Соре В. Лица с физическими аномалиями // Основы ортопедагогики / Под ред. Э. Брукарт. Lonven; Yarant.1999.
13. Лебединский В.В. Нарушения психического развития у детей. М., 1985.
14. Карабанова О. А. Игра в коррекции психического развития ребенка. М., 1997.
15. Кошелева А.Д., Алексеева Л.С. Диагностика и коррекция гиперактивного ребенка. М., 1997.
16. Маркова А.К, Лидерс А.Г., Яковлева Е.Л. Диагностика и коррекция умственного развития в школьном и дошкольном возрасте. Петрозаводск, 1992.
17. Руководство практического психолога: готовность к школе, развивающие программы. М., 1998.
18. Практическая психология образования. М., 1997.
19. Психологическая коррекция умственного развития учащихся. М., 1990.
20. Энциклопедия психологических тестов для детей. М., 1998.
21. Энциклопедия психологических тестов. Саратов, 1996.
22. Выготский Л.С. Основы дефектологии – Собрание соч. – т 5. – М., 1983.
23. Коломинский А. Я. Человек: психология. М.: 1986.
24. Занков Л.В. Очерки психологии умственно отсталого ребенка.- М.,1985.
Педагог кадрлардың біліктілігін арттыру және қайта даярлау институты
Шымкент - 2012
Құрастырушылар: С.Дүйсенбі, З.Тұрсынбаева, В.Аманова
“Мүмкіндігі шектеулі балалармен жүргізілетін
түзету және дамыту жаттығулары”
Пікір жазғандар:
1. Ергешбаева Ш.Н. – ББЖЖТ,ПКБА және ҚДО-ның
директордың орынбасары, п.ғ.к.
2. Қалыбекова С.Қ. – ОҚМУ-нің “Психология және
дефектология” кафедрасының аға
оқытушысы
Бұл әдістемелік құрал мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс жүргізетін
дефектолог-логопед, психолог, тәрбиеші, ата-аналарға арналған.
Жинақта мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған артикуляциялық,
психологиялық, сергіту жаттығулардың әдіс-тәсілдері, тренинг және ойындарды
жүргізу ережелері көрсетілген.
Кіріспе
Қазақстан Республикасы “Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-
педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы” Заңын жүзеге асыруға, арнайы
білім беру жүйесінде мүмкіндігі шектеулі балаларға педагогикалық -
психологиялық көмек көрсету мақсатында төмендегі әдістемелік құрал
ұсынылып отыр.
Мүмкіншілігі шектеулі балаларды әлеуметтік бейімдеумен айналысатын
мамандар үшін ерекше балаларды қоғамға біріктіру жүйесінің ары қарай
дамуының ғылыми іргетасының қалануы өзекті мәселенің бірі болып саналады.
Мүмкіншілігі шектеулі жеке тұлғаларды әлеуметтік бейімдеудің алғашқы
сатыларының аспектілері қызығушылық тудыратыны анық. Себебі, қазіргі таңда
оларға деген қоғамның көзқарасы өзгерген сайын, әлеуметке бейімдеудің
көптеген түрлері қарастырылуда. Мұндай ілгерілеу процестері мүгедек
бараларды қоғамға және білім ордасына біріктіру, яғни интеграциялау
қажеттілігімен сипатталады.
Әдістемелік құралда ұсынылған психологиялық – логопедиялық
жаттығуларды мамандар өз тәжірибелерінде пайдаланса, нәтижесінде тіл
кемістігі бар балалардың оқу бағдарламасын толық меңгеріп кетуіне септігін
тигізері хақ.
Сонымен қатар мұғалім үнемі баланың психологиялық жағдайын ескеріп
отыруы тиіс. Мысалыға айтар болсақ, тіл ойлаумен тығыз байланысты. Өйткені
адамның ойлауы тек тіл арқылы ғана дамып, тек тіл арқылы пайдаланылады.
Сондықтан тіл- ойлаудың басты құралы деп саналады.
Сол себептен, тілінде кемістігі бар балалардың таным процестерін,
эмоциональдық бұзылуларын, сөйлеудің бұзылуын, оқу және жазудағы
бұзылуларды психологиялық- логопедиялық түзету үлкен жетістіктерге
жеткізеді деген сенімдеміз.
Бұл жаттығулар мүмкіншілігі шектеулі балалардың сөйлеу процесін, даму
деңгейін түзетуге арналған әдістемелік құрал болып табылады.
Сөйлеу тілі дамымаған, соның ішінде жалпы тіл кемістігі бар балалардың
өз ерекшеліктері бар. Жалпы педагогикалық ғылым ретінде логопедия “жалпы
кемістігі” ұғымына мына тұрғыда қарайды. Яғни есте сақтау қабілеті мен
интеллектуалды дамуының алғы шарттары қалыптасқанмен сөйлеу компонентерінің
бұзылуының салдарынан болған кемшілік.
Осындай кемшілігі бар балалар дыбыстың талдауды және синтезді
меңгергенде фонемаларды ажырату тен жеткіліксіз қабылдау барысында фонетико
– фонематикалық жетіспеушілік көлемінде қиындықтарға кездеседі.
Сондықтан осындай оқушылардың даму ерекшеліктері жазуының бұзылуын
түзетуде арнайы жаттығулар қолдануды қажет етеді.
Ұсынылған жаттығулар арқылы сөзді орынды қолдана білуге, дыбыстарды
дұрыс айтуға, сөздің мағынасын түсінуге, орынды сөйлеуге үйреніп, өз
нәтижесін береді.
Жаттығу “Затты аяқтап сал”
Мазмұны:Жаттығудың шарты бойынша біз сызықша жүргізу арқылы “өзіңнен
әрі”(ұзын-қысқа), “өзіңе қарай” сонан соң жарты дөңгелек жасаймыз. “Бұл
не?” яғни осы сұрақты ашу арқылы қандай заттар екенін тануымыз керек.
Жұлдызша, саңырауқұлақ бейнелері жасалынады.
Жаттығу “Сиқырлы жіптер”
Мазмұны: Бір түсті жіптерді бояуға ала отырып, түрлі-түсті жіптер
жасалынады.Бұл жіптерді қағаз парақтарына орналастырады (желпігіш зигзаг)
тек қана жіптің ұшы қағаз сыртында қалады. Одан кейін жіп қойылған парақ
екінші альбом парағымен жабылады. Жіптерді бала біртіндеп шығарып алу
керек. Түсті дақтарды алған соң, бала зат бейнесіне ұқсатып бөлшектерді
аяқтау керек.
Желпігіш зигзагы жасалады.
Жаттығу “Сүйеніш нүктелер арқылы сурет салу”
Мазмұны:Бұл жаттығуда алдын-ала бір заттың суретін салады. Ол үшін барлық
ойыншылар бөлме ішінде тыныштық сақтаулары қажет. Ойыншылар нүктелерді
жалпы сызықпен жүргізіп, өз қалауы бойынша бояйды. Бұлт, күн,шырша бейнесі
жасалады.
Тапсырма: Пішіндердің бұрыштарын санаймыз
Пішіндер
Мазмұны:
Пішіндердің бұрыштарын санау.
Үшбұрышта үш бұрыш, үш кесінді бар.
Төртбұрышта төрт бұрыш, төрт кесінді бар.
- дөңгелекте бұрыш бар ма?
- дөңгелекте бұрыш жоқ.
- пішіндердің түстерін ажырату. ( сары, көк, жасыл)
Тапсырма: Таяқшалардан пішіндерді құрастыру
Мазмұны:
Таяқшаларды түстеріне қарай санау.
Үш сары таяқшадан үшбұрыш құрастырамыз.
Жасыл дөңгелекте табу.
Бірдей пішіндерді жалға.
Пішіндердің түсін, көлемін ажырата отырып, бірдей пішіндерді жалғау.
Тапсырма: Пішіндерден күшікке үй жасап беріңіздер
Сергіту жаттығулары
Тыныс алу жаттығулары.
.
Шармен ойнайтын ойындар
Бала көлемі үлкен және кішкентай доптармен ойнайтын ойындарды ұғып алды.
Енді балаға шарлармен ойнайтын қарапайым ойындарды үйретіңіз.
1. Шармен қойған мақсатына жетуді (ойыншыққа).
2. Шарды үстелдің үстімен тайғанату; оң қолымен итеріп сол қолымен ұстап
алуды.
3. Шарды үлкен көрсеткіш саусағымен, ортаңғы саусағымен ұстауды.
4. Футбол Сол алақанды жартылай майыстырып үстелдің үстіне жатқызу
керек. Бұл – доп салатын қақпа. Оң қолының саусақтары кезек – кезек
қақпаға сол алақанымен итеріп шарды кіргізеді.
5. Сіз амалсыздан моншақты шашып алған болыңыз. Баладан моншақты жинауға
көмектесуін сұраңыз. Бала моншақтарды жинап, оны қапшықтың кішкентай
тесігіне салсын. Одан кейін ол моншақты жіпке тізуге көмектессін. Бара
– бара ол моншақты рет – ретімен тізуді үйренеді.
Сақинамен ойнайтын ойындар
Балаға қажетті түрде сақинамен ойнайтын ойынды ұсыныңыз. Сақинаны екі
немесе үш маусақ ұштарымен ұстап тұрып кигізуді үйретіңіз. (жұдырыққа
қыспай).
Сақинаны жіпке кіргізіңіз.
Өзіңіздің артынан жаттығуларды қайталауды ұысныңыз.
Үш сақина көлдененінен жатқызылған. Жаттығуды : Бір сақина – ортасында,
біреуі – үстінде, біреуі – төмен деген сөздермен айтып отырыңыз.
Үш сақина бірі – біріне қатар қойылған. Бір сақина – ортасында, біреуі –
сол жағында, біреуі оң жағында.
Онша үлкен емес бес сақинаны сол қолының әрбір саусағына кигіземіз, одан
кейін – оң қолының әрбір саусағына әртүрлі саусаққа кигізіп жатып
саусақтарды атаймыз: үлкен, кішкене, көрсеткіш т.б. Саусақтардан сақинаны
шешкенде, оларды қатар-қатар реттеп қоямыз.
Бір – бірінен онша алшақ қылмай 5-сақинаны сыйғызып қоямыз.
Саусақтарымен сақиналардың үстімен ары-бері жүріп өтуін ұсыныңыз.
Баумен ойнайтын ойын
Үстелдің үстіне бауды немесе жіпті иректетіп сыйғызып қойыңыз, балаға әрбір
саусақтарымен сол иірімнің үстімен секіріп өтуін ұсыныңыз. Сонымен қатар
баудың үстімен адымдап өтуге де болады.
Баланың екі саусағын баумен шармалдап тастаңыз. Балаға оны шешуді ұсыныңыз.
Сонымен бірге ойыншық мышықпен де солай істеуге болады. Балаға жіпті шешуді
ұсыныңыз. Ол жіптің ішінде шырмалып қалған мысықтың баласын көргенде таң
қалады.
Балаға баудан мынандай оюлар тоқуды көрсетіңіз: баудың ұшымен кішкентай
саусақты орап тастаңыз, одан кейін ортаңғы саусақтың астымен айналдырып,
үстімен ортаңғы, астымен көрсеткіш, үстімен үлкен және қайтадан қарама-
қарсы істеуді.
Алуан түрлі қалған маталардың қалдықтарынан гүл жасап оның жан-жағын тесіп,
сол арқылы бауды жүргізіңіз. Ал бала әбден үйренгеннен кейін баладан
суреттерді рет – ретімен, түр-түрімен орналастыруды сураңыз.
Картон қағаздан күрдеше немесе етік ойып қиыңыз да оған бау өткізетін
тесіктер жасаңыз, одан балаға беріңіз ол өзі сол тесттерден бауды
өткізсін. Осыдан кейін оған өзінің киімдерімен қалай, не істеу керек екені
оңай болады.
Қағаз кортоннан алуан түрлі ойыншықтар, аңдар, құстар т.б. қиыңыз. Шет
жағына таман тесік жасайтынмен аралары бірдей қашықтықта (1 немесе 1,5см.)
тесіктер жасаңыз (арнайы жасайтын сайманмен). Сол тесіктермен бауды
өткізіп, балаға әлуан түрлі оюларды қалай жасауды көрсетіңіз. Сөйтіп
кішкене киім тігуші қалай қуыршақтың көрпешешін, ойыншық кілемшені қалай
әдемілеп оюлауды үйренеді. Кішкентай кілемшені мынандай түрде де көктеуге
болады. Кішкентай төртбұрышты матаның ішінен қатар екі қиық істеу керек
(ара қашықтығы 1,5см болатын етіп), одан кейін көлдененінен алуан түрлі
бауларды алып, соның араларынан кезек-кезек үсті-астымен,асты-үстімен
өткізу керек. Шеберге бұндай қол орамал немесе табақтың астына қойғышты
сізге сыйлық ретінде сыйласа, онда өз-өзіне аса бір шеберлікпен қарайды.
Осы жұмыстың арасында балаға өзінің байланып қалған бауын шешуді сұраңыз.
Келесі жолы кім өзінің бауын тез шешеді жөнінде жарыс ұйымдастырыңыз.
Түймелер
Түйме ұстайтын сандықшаны ретке келтіру жөнінде өзіңіздің кішкентай
балаңыздан көмек сұраңыз. Үлкен түймелерді – үлкен қорабшаға, орташасын-
орташаға, ұсағын - кішкентай қорабшаға салуды. Енді түймелердің көлеміне,
түріне қарай әдемі ою жасауға болады: гүл, моншақ, қорабша т.б.с.с.
Әртүрлі матаның қалдығынан машина, қайық, самолеттің бейнесін қиып жасаңыз.
Сол бейнеге түймеден дөңгелектерін, қанатын, терезесін жабыстырып тігіңіз
(ірі заттары үлкен түймеден болу керек). Жануардың бейнесіне түймеден
құлақтарын, аузын, құйрықтарын, аяқтарын тігіңіз. Көбелектің бейнесінің
үстіне қызылды-жасылды кішірек көбелек бейнесін тіксе, онда көбелек алуан
түрлі болып шығады. Қағаз картоннан жасалған қуыршақтың кеудешесі әртүрлі
түймелермен әдеміленген. Оған: қолтықша, шалбар, белдік қалта жапсырып
тігуге болады.
Бұл ойындардың барлығы, баланың өз киіміндегі түймесін өзі салып, ағытуына
көп көмектеседі. Үш жасында бала өзінің көңіл қойып, ақыл-оймен, бір алдына
қойылған мақсатпен орындайтын ойн-сабақтарын істеуде жақсы жетістікке ие
болады. Бұл ойындар баланың ойлауына көп көмектеседі. Төмендегі ойындар
баланың ойлауын, тапқырлығын, білгірлігін және қолсаусақтарының
қимылдарының бірігіп пайдалануына көмектеседі. Осындай бейнеде, үзілмейтін
айналым.
Жылтыр кілемше
Жылтыр қағаздан төртбұрыш қиыңыз. Оның үстіне әртүрлі осындай
қағаз немесе матадан кескіндерді қойыңыз. Олар төртбұрыш, үшбұрыш, тікбұрыш
болуы мүмкін. Өзіңіздің жасаған кілемшені балаға көрсетіңіз. Бала осыған
қарап тура осындай кескіндерді тура осылай қойсын. Кескіндерді дұрыс қоюға
көмектеспеңіз, тура осы кезде баланың ақыл – ойы, көзқарасы, қол
саусақтарының іс-қимылдары жақсы жетіле түседі. Үшбұрышты жылжылт... –
төртбұрышты түзулеп қой...- домалақты оңға (солға) қарай жылжылт - деп сөз
арқылы көмектесіңіз. Бұларды қолмен бейнелеп көрсетуіңізге болады. Ал бала
сіздің іс-тәжірибеңізге қарап өзінің ақыл-ойын, ойлауын, көзқарасын одан
әрі жетілдіре түседі. Екі кескіннен тұратын оюдан бастаңыз (мысалы: домалақ
және төртбұрыш немесе тікбұрышпен үшбұрыш). Кескіндер түрі және кескіні
жағынан бірдей болу керек. Бара – бара қиындатып кескіндердің санын
көбейтуге, одан кейін түрін ауыстыруға болады.
Әркімге - өз үйі
Ақ жылтыр бетке үш үй салыңыз: ананың үйі, қызға үй және қуыршаққа үй-
үлкен, орташа және кішкентай. Төртбұрыштан – үйдің қабырғасы ал үшбұрыштан
үйдің шатыры тұрады. Әртүрлі кескіндерден қағаз бетіне, балаға тура осындай
үй салуды ұсыныңыз. Бала үлкен төртбұрышқа үлкен үшбұрыш, ортаншыға –
ортаншы және кішкентайға-кішкентайды қою керек.
Кім ең ұзын?
Бұл ойын баланың ең алғаш ұзындықты өлшеуінде көмектеседі. Ақ жылтыр
қағаздың бетіне көлдененінен әртүрлі көлемдегі ұзындықтарды қойыңыз, ең
ұзынынан бастап ең аласасына қарай. Ең бірінші бала ұзындықтарды бірінің
үстіне бірін қояды. Бара – бара бала өзінің көз қарасымен ұзындықтарды
кезек кезегімен қояды. Басында ұзындықтар әр өзінің ұзындығына қарай
анықталуы керек. Олар бесеуден аспау керек. Ойынды қызықтыра түсу үшін
ұзындықтарды алуан түрмен бояп қоюға болады.
Ең ұзын баспалдақ қай жерде?
Басқа түсті ұзындықтан баспалдақ жасау керек: басы ұзыннан басталады
да, кейін қысқара береді. Барлығы 5-жолақ. Баланың саусақтары сол
баспалдақтың үстімен адымдап жүреді, бас бармақтан шынашаққа қарай –
жоғары, шынашақтан бас бармаққа дейін – төмен.
Не жоғалды?
Қағаздың бетіне бірнеше кескіндер салынған суретті қойыңыз: жүк
таситын машина-төртбұрыш (қорабы), тікбұрыш (шанағы),
домалақтар(дөңгелегі); үй төртбұрыш (қабырға), үшбұрыш (шатыры),
төртбұрышта – кішкентай тікбұрыш (есігі), т.б.с.с. Баланы өзінің қағазына
тура осындай суреттерді салуды ұсыныңыз. Балаға ақырын білдіртпей суреттің
бір затын тығып қойыңыз да, оған Не жоғалды? деп сұрақ қойыңыз. Бала
жоғалған заттың атын атап, оны заттардың арасынан тауып алу керек. Одан
кейін екеуіңіз рөлдеріңізді ауыстырыңыздар.
Саусақпен ойын
Бүлдірген жинаймыз
Сол қолының ұшы ( саусақтары төмен түсірілген) бұтақта тұрған бүлдіргенді
келтіреді. Оң қолымыздың саусақтарымен бұтақта тұрған бүлдіргенді түсіріп
аламыз.
Саусақтар амандасады
Саусақтарының ұштары бір-бірімен жұғысады: шынашақ саусақ шынашақпен,
бас бармақ бас бармақпен.
Саусақтар жуынады
Бір қолдың қайырылған саусақтары екінші қолдың саусақтарымен түйісіп
жыбырлайды.
Саусақтар адымдайды
Оң қол оң жаққа адымдайды, сол қол – сол жаққа.
Сақина
Оң қолдың үлкен саусағы әрбір саусақпен қосылып сақина жасайды да сол
қолдың әрбір саусағына кигізіледі: үлкен басқармақпен – басбармаққа, үлкен
ортаншымен-ортаншыға т.б.с.с.
Айна
Үлкен адамның істегенің оның артынан әрбір саусақтың қимылын әртүрлі
қайталайды.
Гармон
Саусақтар ашылған алақандарымен бірде ашылады, бірде жабылады.
Қоян
Көрсеткіш саусақпен ортаңғы саусақ тік ұсталған. Басбармақ шынашақ пен
шылдыршүмектің арасына қысылған.
Мүйізді ешкі
Көрсеткіш пен шынашақ саусақ тік ұсталған, басбармақ– ортаншы мен шынашаққа
майыстырылған.
Маймақ аю
Төрт саусақ үстелдің үстіне қойылған. Ортаңғы майысқан – ол аюдың басы.
Түлкі
Алақанды тік ұстап түлкінің бейнесін келтіру керек. Басбармақ сәл-сәл
көтерілген – бұл құлағы. Көрсеткіш саусақ сәл майысқан – бұл маңдайы.
Ортаңғы саусақ-мұрны.
Қасқыр
Үлкен саусақ (құлағы) сәл көтерілген, көрсеткіш және ортаңғы саусақ,
шынашақ, шылдыр шүмек біресе ашылады, біресе жабылады – қасқырдың араны
ашылады.
“Өздеріне деген сенімділіктерін арттыру ” атты жаттығу
Мазмұны:Жаттығуды орындау үшін алдын-ала шардың ішіне түрлі тақырыпқа
байланысты тілектер жазылады. Қатысушы оқушылар өзіне ұнаған шарды таңдап
алып, оны жарады. Шардың ішіндегі тілекті оқиды.
Жаттығу соңында әр қатысушы өз ойын және ойыннан алған әсерін білдіреді.
“Менің есімім” атты жаттығу
Мазмұны:Бұл жаттығу танысу үшін жасалынады- әркім кезекпен өз атын атап,
есімінің бас әріпінен басталатын сөз айтады.Қалған қатысушылар мұқият
тыңдап отырады.Бұл жаттығу топтың белсенділігін және танысқан адамының
есімін тез есте сақтап қалуына септігін тигізеді Мысалы: Сандуғаш сағат,
Әсел әлем т.б.
“Сіздің көңіл-күйіңіз қандай?”
Мазмұны:Қажетті заттар: түрлі –түсті қағаздан жасалған фигуралар, маркер.
1) Интерпритация
Қызыл- қуанышты көңіл-күй
Алқызыл-ұнамды көңіл-күй
Сары-жағымды көңіл-күй
Көк- суық көңіл-күй
Қоңыр-қиналған көңіл-күй
Күлгін-алаңдаушы көңіл-күй
Қара-күш қуаттың төмендеуі
Ақ –анықталмаған көңіл-күй.
2) Әр оқушы өзіне ұнаған түрлі түсті фигураның біреуін таңдайды.
Қағаздың артына сол түске байланысты жазылған интерпритацияны оқиды.
Мысалы: Алмас қызыл түсті таңдаса, онда Алмастың көңіл-күйі өте қуанышты
күйде екенін білуге болады.
Ойлау процесін дамытуға арналған жаттығулар
Мақсаты: Ойлаудың жылдамдығы мен зейінді дамыту.
Нұсқау: Балалар шеңбер бойына отырады. Жүргізуші, допты лақтырар
алдында, көпше түрдегі бір сөзді айтады, ал балалар оны жекеше түрге
ауыстырулары қажет.
Нұсқаудағы сөздер:
Мысықтар, тырналар, ормандар;
Қатарлар, көпірлер, ағаштар;
Ыдыстар, үйлер, құстар;
Пілдер, кеселер, тауықтар;
Ауыздар, сағаттар, болттар;
Шкафтар, шарфтар;
Мұрындар, столдар, көздер.
1. Балаға 3-5-7 минут аралығында қанша аяқ екенін есептеу керек. Мысалы: 1)
Шие ағаш жапырағында – 1 өрмекші отыр, өрік ағашта 4 торғай ән шырқап отыр,
қайын жапырағында 2 қоңыз. Ал, маған қай бала маған есептер екен?
Жауабы: (30аяқ)
2) Себетте 7 қияр, 23 алмұрт, 13 алма. Себетте қанша жеміс бар.
3) Қорапта 5 қызыл шар, 7 жасыл шар, 3 сары шар қорапта барлығы неше шар
бар.
2. Балаларға зат есім сөзді тауып, оның синонимін тауып, оған 5-6 сөзден
тұратын сөйлем құрастыру қажет. Мысалы: Сөмке – қалта
Сара сары сөмкесін Салимаға сатты.
3) Балалар 2-3 минут аралығында табу қажет.
Қарлығаштың үш қарандашы бар – сары, қоңыр, қара.
Осы қаламдардың ең ұзынын атаймыз.
А) сары қалам қоңырдан қысқа, ал қара қалам – сарыдан қысқа;
Б) сары қалам қара қаламнан ұзын ал, қара қаламнан қоңыр қалам қысқа.
Жауабы: а) қоңыр қалам ең ұзын, қара қалам ең қысқасы;
б) сары қалам ең ұзыны, қоңыр қалам қысқасы.
4) Балалар 2-3 минут аралығында табу қажет. 3 ағайынды – Асел, Асан, Айнұр
– бір мектепте әр қайсысы әр сыныпта оқиды.
Аселден Арнұр үлкен, Аселден Асан жас. Ең үлкенін, ортаншысын, кіші
ағайындыны атаймыз.
Жауабы: Арнұр үлкен, Асел ортаншы, Асан ең кішісі.
Қабылдау процесін дамытуға арналған жаттығулар
Жүргізуші ойыны.
Баланың кеңістік туралы ұғымын кеңейтеді. Ол үшін бала жолда жүру
ережесінің белгілерімен таныс болу керек. Егер жол алаңы кең болса осы
белгілер қойылған алаңда ойыншық машинамен жүріп отуі керек, ал ондай
болмаса жол белгілерін бал көрсете білгені дұрыс.
Сондай – ақ кеңістік туралы түсінігін анықтауды алдымен өз
бөлмесінің кеңістігін ажыратудан бастау керек. Кеңістікті ажыратуда бала
қиналған болса, онда оған үлкендер жетекші сұрақ қою арқылы бағыт сілтейді.
Сөздік сипаттама арқылы балаға кеңістік ұғымын үйрету.
Анаңа дастархан жасауға көмектес тақырыбындағы ойын.
Дастархан жайылған үстелдің ортасына гүлмен құмыраны қой.
Құмыраны сол жағына, нан салатын ыдысты, оң жағына бұрышпен тұз салған
ыдысты қой. Қасық, шанышқыны оңмен сол жағына рет-ретімен қой. Ас ішетін
үлкен табақтың үстіне, орташа табақ қой, табақтың оң жағына пышақ пен
қасық, сол жағына шанышқы, т.б. Осы сияқты ертеңгілік немесе кешкі тамаққа
дастархан жаса деп ойынның түрін өзгертуге болады.
Кеңістік ұғымын қалыптастыруға арналған ойын-сабақ.
Ойын: Қуыршақ бөлмесіне жиһаздарды орналастыр деген ойынды
ұйымдастыр немесе ауылда серуенде жүрген кезде тәрбиешінің ұсынысы бойынша
мына тапсырмаларды орындайды. 10 қадам алға оңға бұрылып, 5 қадам жүр,
сонан соң 3 қадам артқа сияқты. Тағы басқа тапсырмаларды орындатуға болады.
Ойыншықты тап, Бала қайда тығылып жүр т.б. ойындарды ойнатуға болады.
- бұдан соң баланың өзінің дене мүшелерін оң қол,сол аяқ т.б.
кеңістікке қатыстыру немесе затты затқа қатыстыру арқылы алдында,
артында, оң-сол жағында, жоғарыда-төменде не бар деген сияқты сұрақ
қойып тапсырмалар орындатуға болады.
- Өз маңындағы кеңістікті бағдарлай білуге үйрен: ілгері қарай
ілгеріде, алда-алдыңғы жақта, артында-арт жақта, оңға оң – жағында,
солға жол жағында. Серуен кезінде де ағаштарды өзара қатыстыру
арқылы кеңістікте орналасуын ажырату керек.
Баланың заттардың салыстыра білуін тексеру.
- Кеңістікте орналасқан ұзын–қысқа, биік – аласа, жалпақ – жіңішке,
таркең деген сияқты заттардың маңызды белгілерін салыстыру кезінде
көпшілік бала қиналады.
- Біріншіден бала жалпылама үлкен – кіші деп жалпылама айта салады.
Зерттеуші ерекше көңіл бөліп тыңдап ұзын лентаның орнына үлкен лента, қысқа
лентаны – кіші лента деп айтпауын қадағалап, қателессе түзету жасап отыру
керек.
- Аласа – биік бағана дегеннің орнына үлкен – кіші бағана деп айтуы
мүмкін. Баланың белсенділік сөздік қорының ішінде биікті, - аласа,
ұзында қысқа, кең орнына тар.
Балалар арасында Дүкенге баратын дұрыс жолды кім көрсетеді?
Деген тақырыпта жарыс ұйымдастыру. Сол сияқты бір мекемеге баратын жолдың
бағытын түсінікті етіп айтсаңыз балалар сіздің қайда барғыңызды өзі табуы
керек. Әрине, сіздің тексеріп отырған бала өзінің баратын мектебіне, ойын
алаңына, дүкенге жолда жүру ережесін сақтау ешқандай қатерсіз ондай баратын
жолды білу керек. Әңгіме барысында баланы аялдама, бағдаршам,
жолдан өту белгілеріне назар аударып, жақын маңда аурухана, мектеп,
жүретін жолы, жақын маңда темір жол, шұғыл бұрылыс деген белгілерді де
ажырата білуіне мән беруі керек.
Егер бала тұратын жерде автокөлік қалашығы болса, жолда жүру ережесін
ажырату қиын емес. Сонымен бірге троллейбус, трамвай, автобус әртүрлі жеңіл
машиналар түрін ұқсастығы мен айырмашылығын да сұрау керек. Осының бәрі
бала мектепке барғанда математикалық есеп құра білуге көмектеседі.
Баланы математиканы меңгеруге дайындау.
Мектептегі математикалық бағдарламаны жеңіл игеру үшін баланың көлем,
форма, кеңістік пен сандық ұғымдар туралы дұрыс түсінігі болуы шарт. Санды
ретімен санау, есептеу, салыстыру геометриялық фигураларды ажырата білуге
үйретіледі.
Бүлдіршіндер мектепке келген күннен бастап, қарапайым математикалық
есептерді де өздігінен шеше алатындай болуға тиіс. Сабақтағы мәселе есептің
мазмұны, ондағы кейіпкер балаларға бұрыннан таныс мамандық иелері болуы
керек.
Мысалы: Ағаш шебері төрт орындық дайындады, бағбан жеміс ағаштарын
отырғызды немесе сауыншы 10 сиыр сауды, қойшы 8 қойды айдап келді деген
ұғымды түсінсе баланың малдың иесі кәсіпкер туралы түсінігі кеңейе түседі.
Баланы мектепке дайындауға кеңістік пен сан және есептік сандар
туралы түсінігінің болуының маңызы ерекше көп – аз, артық – кем, үлкен –
кіші деген сияқты. Мектепке барғаннан кейін де математикалық ұғымды игеру
қиындық тудырмау үшін ата-аналар мен тәрбиешілер бірлесіп, математиканы
игеруді олардың ой - өрісін кеңейтетіні мәлім.
Баланың кеңістікті бағдарлай алуы.
Дамуында кешігуі бар балалар өзінің күнделікті тұрмыстық қажетіне
жақын кішігірім бөлменің ішіндегі кеңістікті ажырата алады.
Ал, бала мектепте өзін сенімді еркін сезіну үшін кеңістік туралы
ұғымы кең болуы керек.
Мұндай балалар мына сұрақтарға жауап бере алуы керек.
- Сен қандай ауылда, қалада, ұжымшарда тұрасың?
- Мекен – жайыңды айта аласыңба?
- Сен тұратын үй неше қабаттан тұрады?
- Сендердің пәтерлеріңнің астында неше қабат болады?
- Сенің үйің қандай көшеде немесе даңғылда орналасқан?
- Сенің үйіңе қандай көлік барады?
- Қай көлік аялдамасы сенің үйіңе жақын?
- Үйіңнің жанындағы аялдама қалай аталады?
- Үйіңнің маңайында қандай дүкен немесе мекеме бар?
Қалаға саяхат деген ойынды ұйымдастырудағы мақсат, баланы қоршаған
орта, кеңістік туралы ұғымын қалыптастыру үшін өзінің тұратын қаланың,
астананың, ауылдың суретінің жинағы немесе ашық хат жинағын пайдалануға
болады, алдымен суреттерді балаға жалпылама көрсете отырып, өздерінің
баламен болған жерлеріңізді онда қандай дүкен бар екенін еске түсірулері
керек. Әрі қарай өздері жүретінін ықшам ауданда қандай көлікпен, қай
көшенің бойымен, қандай мекеме, ғимарат жанымен өткендеріңді еске
түсіресіңдер де өздерің жүрген бағытты талдата отырып суретін салдыру.
1.4 Зейін процесін дамытуға арналған бағдарлама
1 бөлімінде дәлелдік – диагностика 5-6 сабақ.
2 бөлімінде қалыптастырушы 20 сағат.
3 бөлімінде үзбей қуаттаушы 10 сағат.
Алғашқы екі бөлімінде педагогтардың өздері дайындық ретінде өткізсе,
соңғы 3-ші сабақта ата-аналарымен бірлікте өткізеді немесе 3 бөлімінде
педагогтар мен психологтар бірлесіп өткізеді.
Әлеуметтік жағдайы мен педагогикалық тәрбиеде қараусыз кеткен
балалардың зейінін дамыту түзету жұмысы екі бағытта өтеді.
1. Зейіннің негізгі қасиеттерін дамыту.
2. Баланың ырықты зейіні арқылы жеке басты мен ерік сапасын
қалыптастыру арқылы зейін қасиеттерін жетілдіру.
І. бөлімде.
Мақсаты:
1. баланың зейін деңгейін анықтау.
2. Психологтар мен мұғалімдердің жүргізетін жұмыстарындағы оқушының
бастапқы зейінділік деңгейін дәлелді қалыптастыру.
3. Әр сабақ 20-30 минут ұзақтығы баламен жеке өтіледі.
1 Сабақ
Мақсаты: Бала зейінінің тұрақтылығы көлемі, шоғырлануы алаң болуы
сияқты қасиеттерін ажырату үшін жеке бақылау ұйымдастырылады.
Тапсырма:
Бұлшық етті босаңсытуға арналған
Мен сияқты жаса.
Санайық
Сабақ қорытындысында көңіл-күйге назар аудару.
1. Зейіннің ауысу қабілетін дамыту жаттығуларын балаға естіртіп
бірнеше сөз тіркестері айтылады. Мысалы: ойынның шартындағы
келісім бойынша үстел, төсек, қой, кесе, қарындаш, дәптер,
кітап, торғай, шанышқы т.б. тәрбиешінің айтқан сөзін зер салып
тыңдап отырады. Мысалы: жануарларды білдіретін болса,
жануарлардың атын естіген сәтте алақанын шапалақтау керек. Бала
қателесіп кетсе сөздерді қайталап анық айтсын. Ойынды екі рет
қайталағанда уәде бойынша өсімдікті сипаттайтындай болуы керек.
2. Келесі нұсқасында 2 бөлімді қосып өткізуге болады. Яғни
жануарлар туралы айтқанда орнынан тұрады. Осы сияқты жаттығулар
ұйымдастыру.
3. Баланың зейінін тез ауыстыруға, жылдам шоғырландыруға, бір
мезгілде бірнеше объектіге бөлуге, зейінде дамытуға арналады.
Жаттығулар
Оқып, санай алатын балаларға 5 қатар етіп ретсіз жазылған әріптер
тіркесін ұсынып, әр қатардағы әріп тізбегінің ішінде кездейсоқ ұшырасқан
сөздерді оқиды да оның астын сызып қояды. Бұл сөздер 2-3-4-5 әріптен
құралған болуы мүмкін. Әріптер мен сөздерді анық етіп қолмен немесе
машинамен жазуға балаларды қызықтыру үшін күлдіргі сөздерді жазуға болады.
Нәтижесін қорытындылау сөзді табу жылдамдығына және табылған сөздің санына
қарай бағытталады.
Зейін байқағыштығы мен кеңістік елестетуді дамыту.
Дұрыс боя
Тапсырмаға материал. Әр бір оқушыда түрлі түсті қалам мен квадрат
сызықтарға бөлінген және үйшік бейнеленген қағаз парақтары болуы қажет.
А) Оқытушы балаларға сол жақтағы 2 үйреткішті көк қаламмен, оң көктің
алдындағы үйшікті жасылмен, қызыл түс көк пен сары түстің арасында
қалатындай үйшікті сарымен, сарыдан кейін келетін үйшікті қоңырмен бояуды
ұсынады.
Б) Оқытушы жұлдызшамен белгіленген тор көзді қара қаламмен бояуды
талап етеді. Төмендегі тор көзді жасылмен, ал жоғарыдағы тор көзді сарымен
бояуы тиіс. Қара мен қызылдың арасындағы сары тор көз қалатындай тор көзді
қызылмен бояу керек.
В) Екі сызықтың қиылысуында орналасқан тор көзді жасылмен, жасылдың
оң жағындағысын қызылмен, сол жағындағысын сарымен, қызылдан кейін келетін
тор көзді көкпен, сарыдан бұрын келетінін қарамен, жасылдың үстіндегісін
көгілдір түспен бояуды ұсынады.
Әрі қарай сабақ бөлімдерінің тек мазмұндары түсіндіріледі.
Шеңберлердің реттік іздерін қарап шығып бос тор көздерді толтыруды ұсынады.
Зейіннің тұрақтылығын дамытуға арналған жаттығу
Бала зейінінің тұрақтылығын дамыту үшін газет – журналдан қысқаша
жеңіл балаға түсінікті бір шумақ үзінді алып, әр жолды оқып отырып осы
сөйлемдегі а дыбысының астын сызып, санап, шық деп тапсырма беріп уақытты
белгілеп, жазу таңбаларының қанша қате жібергенін қадағалау керек.
Зейіннің бөлінуі мен ауысуына жаттығу жасау үшін берілетін нұсқауда
өзгеріс болады. Мысалы: әр қатардан а әрпін сызып тастап, б әрпінің
астын сыз немесе а әрпінің алдында н әрпі тұрса а ны сызып таста, а
әрпінің алдында л әрпі тұрса ә әрпінің астын сыз. Мұнда да жіберген
қателігі мен уақыттың ұзақтығы есепке алынады. Мұндай дамытушы жаттығуларды
жарыс түрінде өткізу керек.
Ырықты зейінді дамытуға арналған жаттығу
Балаға бір парақ таза қағаз бен түрлі-түсті қарындаштар беріліп,
бірінен соң бірі он үшбұрышты суретін салу талап етіледі.
Осы суретті салып біткен соң балаларға тапсырманы бір-ақ рет беріледі
деп қатаң ескертіп айтады да зер салып тыңда 3,7,9 үшбұрышты жіңішке қызыл
қарындашпен жіңішке сызықтар түсір деп ұсыныс жасап, бала, әрі қарай не
істеймін деп сұраса, өзіңнің түсінігің бойынша жаса деп айту керек. Егер
бала тапсырманы бірден түсініп, дұрыс орындаса бұдан да күрделірек
тапсырманы орындауға болады.
Зейіннің бөлінуін дамытуға арналған жаттығу
Егер бала кері санай білетін болса, 10,9,8,7,6,5,4,3,2,1 деп санай
отырып, жалпы дамыту жаттығулары еңкею, отыру, бұрылу сияқты қарапайым
жаттығуларды орындату керек. Мұны жылдамырақ орындатуға немесе жаттығусыз
санауға болады. Қателік санын уақытты есептеуге болады.
Сан білетін балалар үшін зейіннің бөлінуін жаттықтыру үшін мынадай
жаттығу жүргізуге болады. 25 тор көзге ретсіз бірден 35-ке дейінгі сандар
жазылған соның ішінде 10 саны жоқ, бала қарап тұрып, қай санның жоқ екенін
тез ауызша айтса, тәрбиеші жазу арқылы санап тұрады.
Бұзылған телефон ойыны
Топта балалар қалауы бойынша бір жүргізуші таңдалады. Жүргізушіге
топтағылар теріс қарап тұрады, ешкім оған қарамайды. Жүргізуші балалардың
біреуіне жасырын түрінде (оны өзі ойдан шығарады) бір кейіпті көрсетеді де
өзі шетке шығып кетеді. Бала, көрген кейіпін басқа балаға көрсетеді. Осылай
жалғасып кете береді. Барлық балаға кейіпті көрсетіп болғаннан кейін,
барлығы шеңбер бойына тұрады алдымен ойынды аяқтаған бала өз кейпін
көрсетеді соңында жүргізуші өзінің кейпін, және көрсетеді. Бірінші кейіп
пен соңғысы салыстырылады.
Түгелдеу - шатастыру ойыны
Мақсаты: Еріксіз зейінді дамыту.
Жүргізуші сол жерде отырған балалардың атымен, тегін қате айтады.
Балалар зейін қойып, мұқият тыңдап отырады. Тек қана атымен тегін дұрыс
айтқанда ғана алға шығады.
Егер кімде-кім қателессе ойыннан шығады, айыбын төлейді (жұмбақ,
жаңылтпаш, әзіл өлең).
Не өзгерді? ойыны
Мақсаты: Баланың танымдық белсенділігін ояту, зейінін және ес процесін
дамыту.
Ойынның шарты:
Үстелдің үстіне бірнеше зат я болмаса кішкентай ойыншық қойылады.
Балаға үстелде тұрған ойыншықтарды есінде сақтау ұсынылады, содан кейін
көзіңді жұм - деп нұсқау беріледі, осы кезде жүргізуші ойыншықтардың
біреуін алып тастайды да қай ойыншықтың жоғалғанын табу ұсынылады.
Осы ойынның басқа нұсқасы ретінде, келесі тапсырма заттардың
орналасуының өзгергенін табу болып табылады. Ойыншыларға үстелдегі
заттардың қандай тәртіппен орналасқанын есінде сақтау ұсынылады, ал кейін
ойынды жүргізуші бірнеше заттың орнын ауыстырады да не өзгергенін табу
ұсынылады.
Егер бұл ойын балаларға тым қиын болса, онда сөзбен бірігіп айту
тәсілі қолданады.
Түймелер ойыны
Мақсаты: Баланың танымдық белсенділігін ояту, зейінін және ес процесін
дамыту.
Ойынның шарты:
Әрбір ойнаушының алдында бір-бірден түймелер жиынтығы және ойын алаңы
болады. Ойын алаңы тор көзге бөлінген төртбұрыштан тұрады. Төртбұрыштың
ішінде тор көздер неғұрлым көп болса және неғұрлым түймелер көбірек
пайдаланылса, соғұрлым ойын күрделі болады. Ойын төрт тор көзден тұратын
ойын алаңы мен үш түймеден басталады. Бірінші ойыншы өзінің ойын алаңында
үш түймені қойып шығады. Екінші ойыншы түймелердің орналасуын яғни қайсысы
қайда тұрғанын есінде сақтайды, осыдан кейін бірінші ойыншы өз ойын алаңын
қағазбен жауып қояды, ал екінші ойыншы өзінің түймелерінің арасынан
керектерін таңдап алып өз ойын алаңында тура сондай етіп қойып шығуы қажет.
Түймелер саны және ойын алаңындағы тор көздер біртіндеп кемиді.
Балаға ол үшін күрделі міндеттің шешілуін жеңілдету үшін бос
төркөздердегі түймелердің орналасуын баламен бірге сөзбен айтып отыруға
болады: Үлкен қызыл түйме – сол жақ бұрышта, кішкентай қара түйме
ортасында, ал сары түйме оң жақ бұрышта. Осылай етіп ауызша айту баланың
мақсатқа шоғырлануына көмектесіп, оның шешімін табудың жолын ашады.
Керекті құралдар: Түрлі түсті 12, түйме 4,6,9 тор көзден тұратын ойын
алаңы.
Ес процесінің дамытуға арналған жаттығулар
1. Ойыншылар шеңбер құрып орналасады. Балаларға реттілікпен бір
түстегі бес заттың атын айтуы ұсынады. (Қызыл, жасыл, көк, сары, қара және
т.б.) 1-минуттың ішінде айтылған белгісімен ерекшеленген 5 затты айта
алмаса сол ойынша ойыннан шығады. Айтылған затты қайта айту рұқсат
етілмейді.
2. Балаға бұрыннан таныс 8-10 сөз дайындау қажет: бала сіздің айтқан
әр сөзіңізді қайталап отыру керек. Алдымен бір соңынан екі сөз айтасыз.
Балада осы жүйелікпен қайталайды. Әр сөздің арасында бір секунд кідіріс
болады. Бала сіздің айтқан нақты берілген сөзді айта алмаса, саны бірдей
басқа үш сөз айтуы керек. Ол үшін басқа сөз тіркестерін ұсынуға болады.
1. Алау
2. Үй, сүт
3. Ат, саңырауқұлақ , ине
4. Әтеш, күн, асфальт, дәптер
5. Төбе, көбік, су, майшам, мектеп
6. Қарындаш, көлік, аға, бор, құс, нан
7. Бүркіт, ойын, емен, телефон, стақан, патьто, бала
8. Тау, қарға, сағат, үстел, қар, кітап, қарағай, бал
9. Доп, алма, құлақшын, сәбіз, орындық, көбелек, метро, балапан, шұлық
10. Жүк мәшинесі, тас, жидек, сөмке, стақан, балға, қыз, дастархан,
қарбыз, ескерткіш.
Егер бала сіздің соңыңыздан есінде сақтап сөзді қайталай алса, сөзді
есту арқылы еске сақтау көлемі жақсы 6 – 7 жасар бала 5 – 6 сөзді есіне
сақтау қажет.
Қорапқа түрлі жеміс – жидек салу ойыны.
Мақсаты: Еске сақтау қабілетін дамыту.
Нұсқау: Жүргізуші Мен қорапқа алмұрт салдым - деп айтып, келесі
ойыншы оны қайталап, тағы бір жемістің түрін қосады. Мен қорапқа алмұрт
пен жүзім салдым. Келесі ойыншыларда осы айтылғандарды қайталап, әрқайсысы
жемістің түрін қосып отырады. Ойын осылай жалғаса береді.
Әңгіме құрастыру ойыны.
Нұсқау: Әр ойыншы кезекпен 1 – 1 сөзден айтып шығады, нәтижесінде
ортақ әңгіме пайда болуы керек. Өз сөзін айтпастан бұрын алдыңғы сөздерді
қайталап шығу арқылы сөйлем құрау қажет.
Поезд ойыны
Ойынның шарты:
Бұл ойын үшін көлемі бірдей 10 суретті картиналар қажет.
Әрбір сурет поезд вагоны. Суреттерді бес-бестен екіге бөліп береді де
алма кезек поезд құрастырады. Поездың вагондары жүріп бара жатқанда
ажырамас үшін бір-біріне бекітілетінін біз білеміз. Суретті вагондар да
қандай бір логикалық байланыспен бекітілуі қажет.
Мысалы: Қасықты тарелкамен байланыстыруға болады, өйткені, қасықта,
тарелкада ыдыс болып табылады. Тарелкадан кейін вазаны қоюға болады,
өйткені вазаға да машинаға да су құяды т.б. ең бастысы ол баланың өз
байланыстыруын түсіндіре алғанында. Поезд дайын болғанда вагондардың
қалай байланыстырғанын ескеріңіз.
Ойынды бірнеше рет қайталауға болады. Суреттер мен олардың орналасуын
ауыстыруға болады. Керекті құралдар: 10-12 сурет 10х10
Мысалы: І көбелек, гүл, ваза, піл, балық, өзен.
ІІ қар, шана, бала, баскиім, мысық, сүт.
Қайсы сөз артық ойыны
Мақсаты: Логикалық ойлауды, есте сақтауды, зейінді дамыту.
Балалар шеңбер бойына отырады. Жүргізуші балаға доп лақтырып төрт
заттың атын айтады, бірақ оның біреуі артық болады. Соның артығын бала
анықтауы қажет.
Сөздердің нұсқауы.
1. Қызанақ, қияр, сәбіз, қоян, шалқан;
2. Алмұрт, алма, қарбыз, доп;
3. Поезд, ұшақ, машина, аю;
4. Үстел, орындық, төсек, шәйнек;
5. Қарға, бүркіт, ара, балға;
6. Шие, жүзім, картоп, троллейбус;
7. Шаңғы, коньки, кеме, шана;
8. Шырша, аққайың, емен, бүлдірген;
9. Шатыр, есік, терезе, орамал;
10.Раушан, қызғалдақ, бәйшешек, картоп;
11. Қасқыр, түлкі, аю, мысық;
12. Автобус, трамвай, ұшақ, троллейбус;
13. Миллиционер, ғарышкер, өрт сөндіруші, балерина;
14. Қар, аяз, мұз, ыстық;
15. Аяқ, қол, бас, етік;
16. Жылан, ұлу, көбелек, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Шымкент - 2012
Құрастырушылар: С.Дүйсенбі, З.Тұрсынбаева, В.Аманова
“Мүмкіндігі шектеулі балалармен жүргізілетін
түзету және дамыту жаттығулары”
Пікір жазғандар:
1. Ергешбаева Ш.Н. – ББЖЖТ,ПКБА және ҚДО-ның
директордың орынбасары, п.ғ.к.
2. Қалыбекова С.Қ. – ОҚМУ-нің “Психология және
дефектология” кафедрасының аға
оқытушысы
Бұл әдістемелік құрал мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс жүргізетін
дефектолог-логопед, психолог, тәрбиеші, ата-аналарға арналған.
Жинақта мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған артикуляциялық,
психологиялық, сергіту жаттығулардың әдіс-тәсілдері, тренинг және ойындарды
жүргізу ережелері көрсетілген.
Кіріспе
Қазақстан Республикасы “Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-
педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы” Заңын жүзеге асыруға, арнайы
білім беру жүйесінде мүмкіндігі шектеулі балаларға педагогикалық -
психологиялық көмек көрсету мақсатында төмендегі әдістемелік құрал
ұсынылып отыр.
Мүмкіншілігі шектеулі балаларды әлеуметтік бейімдеумен айналысатын
мамандар үшін ерекше балаларды қоғамға біріктіру жүйесінің ары қарай
дамуының ғылыми іргетасының қалануы өзекті мәселенің бірі болып саналады.
Мүмкіншілігі шектеулі жеке тұлғаларды әлеуметтік бейімдеудің алғашқы
сатыларының аспектілері қызығушылық тудыратыны анық. Себебі, қазіргі таңда
оларға деген қоғамның көзқарасы өзгерген сайын, әлеуметке бейімдеудің
көптеген түрлері қарастырылуда. Мұндай ілгерілеу процестері мүгедек
бараларды қоғамға және білім ордасына біріктіру, яғни интеграциялау
қажеттілігімен сипатталады.
Әдістемелік құралда ұсынылған психологиялық – логопедиялық
жаттығуларды мамандар өз тәжірибелерінде пайдаланса, нәтижесінде тіл
кемістігі бар балалардың оқу бағдарламасын толық меңгеріп кетуіне септігін
тигізері хақ.
Сонымен қатар мұғалім үнемі баланың психологиялық жағдайын ескеріп
отыруы тиіс. Мысалыға айтар болсақ, тіл ойлаумен тығыз байланысты. Өйткені
адамның ойлауы тек тіл арқылы ғана дамып, тек тіл арқылы пайдаланылады.
Сондықтан тіл- ойлаудың басты құралы деп саналады.
Сол себептен, тілінде кемістігі бар балалардың таным процестерін,
эмоциональдық бұзылуларын, сөйлеудің бұзылуын, оқу және жазудағы
бұзылуларды психологиялық- логопедиялық түзету үлкен жетістіктерге
жеткізеді деген сенімдеміз.
Бұл жаттығулар мүмкіншілігі шектеулі балалардың сөйлеу процесін, даму
деңгейін түзетуге арналған әдістемелік құрал болып табылады.
Сөйлеу тілі дамымаған, соның ішінде жалпы тіл кемістігі бар балалардың
өз ерекшеліктері бар. Жалпы педагогикалық ғылым ретінде логопедия “жалпы
кемістігі” ұғымына мына тұрғыда қарайды. Яғни есте сақтау қабілеті мен
интеллектуалды дамуының алғы шарттары қалыптасқанмен сөйлеу компонентерінің
бұзылуының салдарынан болған кемшілік.
Осындай кемшілігі бар балалар дыбыстың талдауды және синтезді
меңгергенде фонемаларды ажырату тен жеткіліксіз қабылдау барысында фонетико
– фонематикалық жетіспеушілік көлемінде қиындықтарға кездеседі.
Сондықтан осындай оқушылардың даму ерекшеліктері жазуының бұзылуын
түзетуде арнайы жаттығулар қолдануды қажет етеді.
Ұсынылған жаттығулар арқылы сөзді орынды қолдана білуге, дыбыстарды
дұрыс айтуға, сөздің мағынасын түсінуге, орынды сөйлеуге үйреніп, өз
нәтижесін береді.
Жаттығу “Затты аяқтап сал”
Мазмұны:Жаттығудың шарты бойынша біз сызықша жүргізу арқылы “өзіңнен
әрі”(ұзын-қысқа), “өзіңе қарай” сонан соң жарты дөңгелек жасаймыз. “Бұл
не?” яғни осы сұрақты ашу арқылы қандай заттар екенін тануымыз керек.
Жұлдызша, саңырауқұлақ бейнелері жасалынады.
Жаттығу “Сиқырлы жіптер”
Мазмұны: Бір түсті жіптерді бояуға ала отырып, түрлі-түсті жіптер
жасалынады.Бұл жіптерді қағаз парақтарына орналастырады (желпігіш зигзаг)
тек қана жіптің ұшы қағаз сыртында қалады. Одан кейін жіп қойылған парақ
екінші альбом парағымен жабылады. Жіптерді бала біртіндеп шығарып алу
керек. Түсті дақтарды алған соң, бала зат бейнесіне ұқсатып бөлшектерді
аяқтау керек.
Желпігіш зигзагы жасалады.
Жаттығу “Сүйеніш нүктелер арқылы сурет салу”
Мазмұны:Бұл жаттығуда алдын-ала бір заттың суретін салады. Ол үшін барлық
ойыншылар бөлме ішінде тыныштық сақтаулары қажет. Ойыншылар нүктелерді
жалпы сызықпен жүргізіп, өз қалауы бойынша бояйды. Бұлт, күн,шырша бейнесі
жасалады.
Тапсырма: Пішіндердің бұрыштарын санаймыз
Пішіндер
Мазмұны:
Пішіндердің бұрыштарын санау.
Үшбұрышта үш бұрыш, үш кесінді бар.
Төртбұрышта төрт бұрыш, төрт кесінді бар.
- дөңгелекте бұрыш бар ма?
- дөңгелекте бұрыш жоқ.
- пішіндердің түстерін ажырату. ( сары, көк, жасыл)
Тапсырма: Таяқшалардан пішіндерді құрастыру
Мазмұны:
Таяқшаларды түстеріне қарай санау.
Үш сары таяқшадан үшбұрыш құрастырамыз.
Жасыл дөңгелекте табу.
Бірдей пішіндерді жалға.
Пішіндердің түсін, көлемін ажырата отырып, бірдей пішіндерді жалғау.
Тапсырма: Пішіндерден күшікке үй жасап беріңіздер
Сергіту жаттығулары
Тыныс алу жаттығулары.
.
Шармен ойнайтын ойындар
Бала көлемі үлкен және кішкентай доптармен ойнайтын ойындарды ұғып алды.
Енді балаға шарлармен ойнайтын қарапайым ойындарды үйретіңіз.
1. Шармен қойған мақсатына жетуді (ойыншыққа).
2. Шарды үстелдің үстімен тайғанату; оң қолымен итеріп сол қолымен ұстап
алуды.
3. Шарды үлкен көрсеткіш саусағымен, ортаңғы саусағымен ұстауды.
4. Футбол Сол алақанды жартылай майыстырып үстелдің үстіне жатқызу
керек. Бұл – доп салатын қақпа. Оң қолының саусақтары кезек – кезек
қақпаға сол алақанымен итеріп шарды кіргізеді.
5. Сіз амалсыздан моншақты шашып алған болыңыз. Баладан моншақты жинауға
көмектесуін сұраңыз. Бала моншақтарды жинап, оны қапшықтың кішкентай
тесігіне салсын. Одан кейін ол моншақты жіпке тізуге көмектессін. Бара
– бара ол моншақты рет – ретімен тізуді үйренеді.
Сақинамен ойнайтын ойындар
Балаға қажетті түрде сақинамен ойнайтын ойынды ұсыныңыз. Сақинаны екі
немесе үш маусақ ұштарымен ұстап тұрып кигізуді үйретіңіз. (жұдырыққа
қыспай).
Сақинаны жіпке кіргізіңіз.
Өзіңіздің артынан жаттығуларды қайталауды ұысныңыз.
Үш сақина көлдененінен жатқызылған. Жаттығуды : Бір сақина – ортасында,
біреуі – үстінде, біреуі – төмен деген сөздермен айтып отырыңыз.
Үш сақина бірі – біріне қатар қойылған. Бір сақина – ортасында, біреуі –
сол жағында, біреуі оң жағында.
Онша үлкен емес бес сақинаны сол қолының әрбір саусағына кигіземіз, одан
кейін – оң қолының әрбір саусағына әртүрлі саусаққа кигізіп жатып
саусақтарды атаймыз: үлкен, кішкене, көрсеткіш т.б. Саусақтардан сақинаны
шешкенде, оларды қатар-қатар реттеп қоямыз.
Бір – бірінен онша алшақ қылмай 5-сақинаны сыйғызып қоямыз.
Саусақтарымен сақиналардың үстімен ары-бері жүріп өтуін ұсыныңыз.
Баумен ойнайтын ойын
Үстелдің үстіне бауды немесе жіпті иректетіп сыйғызып қойыңыз, балаға әрбір
саусақтарымен сол иірімнің үстімен секіріп өтуін ұсыныңыз. Сонымен қатар
баудың үстімен адымдап өтуге де болады.
Баланың екі саусағын баумен шармалдап тастаңыз. Балаға оны шешуді ұсыныңыз.
Сонымен бірге ойыншық мышықпен де солай істеуге болады. Балаға жіпті шешуді
ұсыныңыз. Ол жіптің ішінде шырмалып қалған мысықтың баласын көргенде таң
қалады.
Балаға баудан мынандай оюлар тоқуды көрсетіңіз: баудың ұшымен кішкентай
саусақты орап тастаңыз, одан кейін ортаңғы саусақтың астымен айналдырып,
үстімен ортаңғы, астымен көрсеткіш, үстімен үлкен және қайтадан қарама-
қарсы істеуді.
Алуан түрлі қалған маталардың қалдықтарынан гүл жасап оның жан-жағын тесіп,
сол арқылы бауды жүргізіңіз. Ал бала әбден үйренгеннен кейін баладан
суреттерді рет – ретімен, түр-түрімен орналастыруды сураңыз.
Картон қағаздан күрдеше немесе етік ойып қиыңыз да оған бау өткізетін
тесіктер жасаңыз, одан балаға беріңіз ол өзі сол тесттерден бауды
өткізсін. Осыдан кейін оған өзінің киімдерімен қалай, не істеу керек екені
оңай болады.
Қағаз кортоннан алуан түрлі ойыншықтар, аңдар, құстар т.б. қиыңыз. Шет
жағына таман тесік жасайтынмен аралары бірдей қашықтықта (1 немесе 1,5см.)
тесіктер жасаңыз (арнайы жасайтын сайманмен). Сол тесіктермен бауды
өткізіп, балаға әлуан түрлі оюларды қалай жасауды көрсетіңіз. Сөйтіп
кішкене киім тігуші қалай қуыршақтың көрпешешін, ойыншық кілемшені қалай
әдемілеп оюлауды үйренеді. Кішкентай кілемшені мынандай түрде де көктеуге
болады. Кішкентай төртбұрышты матаның ішінен қатар екі қиық істеу керек
(ара қашықтығы 1,5см болатын етіп), одан кейін көлдененінен алуан түрлі
бауларды алып, соның араларынан кезек-кезек үсті-астымен,асты-үстімен
өткізу керек. Шеберге бұндай қол орамал немесе табақтың астына қойғышты
сізге сыйлық ретінде сыйласа, онда өз-өзіне аса бір шеберлікпен қарайды.
Осы жұмыстың арасында балаға өзінің байланып қалған бауын шешуді сұраңыз.
Келесі жолы кім өзінің бауын тез шешеді жөнінде жарыс ұйымдастырыңыз.
Түймелер
Түйме ұстайтын сандықшаны ретке келтіру жөнінде өзіңіздің кішкентай
балаңыздан көмек сұраңыз. Үлкен түймелерді – үлкен қорабшаға, орташасын-
орташаға, ұсағын - кішкентай қорабшаға салуды. Енді түймелердің көлеміне,
түріне қарай әдемі ою жасауға болады: гүл, моншақ, қорабша т.б.с.с.
Әртүрлі матаның қалдығынан машина, қайық, самолеттің бейнесін қиып жасаңыз.
Сол бейнеге түймеден дөңгелектерін, қанатын, терезесін жабыстырып тігіңіз
(ірі заттары үлкен түймеден болу керек). Жануардың бейнесіне түймеден
құлақтарын, аузын, құйрықтарын, аяқтарын тігіңіз. Көбелектің бейнесінің
үстіне қызылды-жасылды кішірек көбелек бейнесін тіксе, онда көбелек алуан
түрлі болып шығады. Қағаз картоннан жасалған қуыршақтың кеудешесі әртүрлі
түймелермен әдеміленген. Оған: қолтықша, шалбар, белдік қалта жапсырып
тігуге болады.
Бұл ойындардың барлығы, баланың өз киіміндегі түймесін өзі салып, ағытуына
көп көмектеседі. Үш жасында бала өзінің көңіл қойып, ақыл-оймен, бір алдына
қойылған мақсатпен орындайтын ойн-сабақтарын істеуде жақсы жетістікке ие
болады. Бұл ойындар баланың ойлауына көп көмектеседі. Төмендегі ойындар
баланың ойлауын, тапқырлығын, білгірлігін және қолсаусақтарының
қимылдарының бірігіп пайдалануына көмектеседі. Осындай бейнеде, үзілмейтін
айналым.
Жылтыр кілемше
Жылтыр қағаздан төртбұрыш қиыңыз. Оның үстіне әртүрлі осындай
қағаз немесе матадан кескіндерді қойыңыз. Олар төртбұрыш, үшбұрыш, тікбұрыш
болуы мүмкін. Өзіңіздің жасаған кілемшені балаға көрсетіңіз. Бала осыған
қарап тура осындай кескіндерді тура осылай қойсын. Кескіндерді дұрыс қоюға
көмектеспеңіз, тура осы кезде баланың ақыл – ойы, көзқарасы, қол
саусақтарының іс-қимылдары жақсы жетіле түседі. Үшбұрышты жылжылт... –
төртбұрышты түзулеп қой...- домалақты оңға (солға) қарай жылжылт - деп сөз
арқылы көмектесіңіз. Бұларды қолмен бейнелеп көрсетуіңізге болады. Ал бала
сіздің іс-тәжірибеңізге қарап өзінің ақыл-ойын, ойлауын, көзқарасын одан
әрі жетілдіре түседі. Екі кескіннен тұратын оюдан бастаңыз (мысалы: домалақ
және төртбұрыш немесе тікбұрышпен үшбұрыш). Кескіндер түрі және кескіні
жағынан бірдей болу керек. Бара – бара қиындатып кескіндердің санын
көбейтуге, одан кейін түрін ауыстыруға болады.
Әркімге - өз үйі
Ақ жылтыр бетке үш үй салыңыз: ананың үйі, қызға үй және қуыршаққа үй-
үлкен, орташа және кішкентай. Төртбұрыштан – үйдің қабырғасы ал үшбұрыштан
үйдің шатыры тұрады. Әртүрлі кескіндерден қағаз бетіне, балаға тура осындай
үй салуды ұсыныңыз. Бала үлкен төртбұрышқа үлкен үшбұрыш, ортаншыға –
ортаншы және кішкентайға-кішкентайды қою керек.
Кім ең ұзын?
Бұл ойын баланың ең алғаш ұзындықты өлшеуінде көмектеседі. Ақ жылтыр
қағаздың бетіне көлдененінен әртүрлі көлемдегі ұзындықтарды қойыңыз, ең
ұзынынан бастап ең аласасына қарай. Ең бірінші бала ұзындықтарды бірінің
үстіне бірін қояды. Бара – бара бала өзінің көз қарасымен ұзындықтарды
кезек кезегімен қояды. Басында ұзындықтар әр өзінің ұзындығына қарай
анықталуы керек. Олар бесеуден аспау керек. Ойынды қызықтыра түсу үшін
ұзындықтарды алуан түрмен бояп қоюға болады.
Ең ұзын баспалдақ қай жерде?
Басқа түсті ұзындықтан баспалдақ жасау керек: басы ұзыннан басталады
да, кейін қысқара береді. Барлығы 5-жолақ. Баланың саусақтары сол
баспалдақтың үстімен адымдап жүреді, бас бармақтан шынашаққа қарай –
жоғары, шынашақтан бас бармаққа дейін – төмен.
Не жоғалды?
Қағаздың бетіне бірнеше кескіндер салынған суретті қойыңыз: жүк
таситын машина-төртбұрыш (қорабы), тікбұрыш (шанағы),
домалақтар(дөңгелегі); үй төртбұрыш (қабырға), үшбұрыш (шатыры),
төртбұрышта – кішкентай тікбұрыш (есігі), т.б.с.с. Баланы өзінің қағазына
тура осындай суреттерді салуды ұсыныңыз. Балаға ақырын білдіртпей суреттің
бір затын тығып қойыңыз да, оған Не жоғалды? деп сұрақ қойыңыз. Бала
жоғалған заттың атын атап, оны заттардың арасынан тауып алу керек. Одан
кейін екеуіңіз рөлдеріңізді ауыстырыңыздар.
Саусақпен ойын
Бүлдірген жинаймыз
Сол қолының ұшы ( саусақтары төмен түсірілген) бұтақта тұрған бүлдіргенді
келтіреді. Оң қолымыздың саусақтарымен бұтақта тұрған бүлдіргенді түсіріп
аламыз.
Саусақтар амандасады
Саусақтарының ұштары бір-бірімен жұғысады: шынашақ саусақ шынашақпен,
бас бармақ бас бармақпен.
Саусақтар жуынады
Бір қолдың қайырылған саусақтары екінші қолдың саусақтарымен түйісіп
жыбырлайды.
Саусақтар адымдайды
Оң қол оң жаққа адымдайды, сол қол – сол жаққа.
Сақина
Оң қолдың үлкен саусағы әрбір саусақпен қосылып сақина жасайды да сол
қолдың әрбір саусағына кигізіледі: үлкен басқармақпен – басбармаққа, үлкен
ортаншымен-ортаншыға т.б.с.с.
Айна
Үлкен адамның істегенің оның артынан әрбір саусақтың қимылын әртүрлі
қайталайды.
Гармон
Саусақтар ашылған алақандарымен бірде ашылады, бірде жабылады.
Қоян
Көрсеткіш саусақпен ортаңғы саусақ тік ұсталған. Басбармақ шынашақ пен
шылдыршүмектің арасына қысылған.
Мүйізді ешкі
Көрсеткіш пен шынашақ саусақ тік ұсталған, басбармақ– ортаншы мен шынашаққа
майыстырылған.
Маймақ аю
Төрт саусақ үстелдің үстіне қойылған. Ортаңғы майысқан – ол аюдың басы.
Түлкі
Алақанды тік ұстап түлкінің бейнесін келтіру керек. Басбармақ сәл-сәл
көтерілген – бұл құлағы. Көрсеткіш саусақ сәл майысқан – бұл маңдайы.
Ортаңғы саусақ-мұрны.
Қасқыр
Үлкен саусақ (құлағы) сәл көтерілген, көрсеткіш және ортаңғы саусақ,
шынашақ, шылдыр шүмек біресе ашылады, біресе жабылады – қасқырдың араны
ашылады.
“Өздеріне деген сенімділіктерін арттыру ” атты жаттығу
Мазмұны:Жаттығуды орындау үшін алдын-ала шардың ішіне түрлі тақырыпқа
байланысты тілектер жазылады. Қатысушы оқушылар өзіне ұнаған шарды таңдап
алып, оны жарады. Шардың ішіндегі тілекті оқиды.
Жаттығу соңында әр қатысушы өз ойын және ойыннан алған әсерін білдіреді.
“Менің есімім” атты жаттығу
Мазмұны:Бұл жаттығу танысу үшін жасалынады- әркім кезекпен өз атын атап,
есімінің бас әріпінен басталатын сөз айтады.Қалған қатысушылар мұқият
тыңдап отырады.Бұл жаттығу топтың белсенділігін және танысқан адамының
есімін тез есте сақтап қалуына септігін тигізеді Мысалы: Сандуғаш сағат,
Әсел әлем т.б.
“Сіздің көңіл-күйіңіз қандай?”
Мазмұны:Қажетті заттар: түрлі –түсті қағаздан жасалған фигуралар, маркер.
1) Интерпритация
Қызыл- қуанышты көңіл-күй
Алқызыл-ұнамды көңіл-күй
Сары-жағымды көңіл-күй
Көк- суық көңіл-күй
Қоңыр-қиналған көңіл-күй
Күлгін-алаңдаушы көңіл-күй
Қара-күш қуаттың төмендеуі
Ақ –анықталмаған көңіл-күй.
2) Әр оқушы өзіне ұнаған түрлі түсті фигураның біреуін таңдайды.
Қағаздың артына сол түске байланысты жазылған интерпритацияны оқиды.
Мысалы: Алмас қызыл түсті таңдаса, онда Алмастың көңіл-күйі өте қуанышты
күйде екенін білуге болады.
Ойлау процесін дамытуға арналған жаттығулар
Мақсаты: Ойлаудың жылдамдығы мен зейінді дамыту.
Нұсқау: Балалар шеңбер бойына отырады. Жүргізуші, допты лақтырар
алдында, көпше түрдегі бір сөзді айтады, ал балалар оны жекеше түрге
ауыстырулары қажет.
Нұсқаудағы сөздер:
Мысықтар, тырналар, ормандар;
Қатарлар, көпірлер, ағаштар;
Ыдыстар, үйлер, құстар;
Пілдер, кеселер, тауықтар;
Ауыздар, сағаттар, болттар;
Шкафтар, шарфтар;
Мұрындар, столдар, көздер.
1. Балаға 3-5-7 минут аралығында қанша аяқ екенін есептеу керек. Мысалы: 1)
Шие ағаш жапырағында – 1 өрмекші отыр, өрік ағашта 4 торғай ән шырқап отыр,
қайын жапырағында 2 қоңыз. Ал, маған қай бала маған есептер екен?
Жауабы: (30аяқ)
2) Себетте 7 қияр, 23 алмұрт, 13 алма. Себетте қанша жеміс бар.
3) Қорапта 5 қызыл шар, 7 жасыл шар, 3 сары шар қорапта барлығы неше шар
бар.
2. Балаларға зат есім сөзді тауып, оның синонимін тауып, оған 5-6 сөзден
тұратын сөйлем құрастыру қажет. Мысалы: Сөмке – қалта
Сара сары сөмкесін Салимаға сатты.
3) Балалар 2-3 минут аралығында табу қажет.
Қарлығаштың үш қарандашы бар – сары, қоңыр, қара.
Осы қаламдардың ең ұзынын атаймыз.
А) сары қалам қоңырдан қысқа, ал қара қалам – сарыдан қысқа;
Б) сары қалам қара қаламнан ұзын ал, қара қаламнан қоңыр қалам қысқа.
Жауабы: а) қоңыр қалам ең ұзын, қара қалам ең қысқасы;
б) сары қалам ең ұзыны, қоңыр қалам қысқасы.
4) Балалар 2-3 минут аралығында табу қажет. 3 ағайынды – Асел, Асан, Айнұр
– бір мектепте әр қайсысы әр сыныпта оқиды.
Аселден Арнұр үлкен, Аселден Асан жас. Ең үлкенін, ортаншысын, кіші
ағайындыны атаймыз.
Жауабы: Арнұр үлкен, Асел ортаншы, Асан ең кішісі.
Қабылдау процесін дамытуға арналған жаттығулар
Жүргізуші ойыны.
Баланың кеңістік туралы ұғымын кеңейтеді. Ол үшін бала жолда жүру
ережесінің белгілерімен таныс болу керек. Егер жол алаңы кең болса осы
белгілер қойылған алаңда ойыншық машинамен жүріп отуі керек, ал ондай
болмаса жол белгілерін бал көрсете білгені дұрыс.
Сондай – ақ кеңістік туралы түсінігін анықтауды алдымен өз
бөлмесінің кеңістігін ажыратудан бастау керек. Кеңістікті ажыратуда бала
қиналған болса, онда оған үлкендер жетекші сұрақ қою арқылы бағыт сілтейді.
Сөздік сипаттама арқылы балаға кеңістік ұғымын үйрету.
Анаңа дастархан жасауға көмектес тақырыбындағы ойын.
Дастархан жайылған үстелдің ортасына гүлмен құмыраны қой.
Құмыраны сол жағына, нан салатын ыдысты, оң жағына бұрышпен тұз салған
ыдысты қой. Қасық, шанышқыны оңмен сол жағына рет-ретімен қой. Ас ішетін
үлкен табақтың үстіне, орташа табақ қой, табақтың оң жағына пышақ пен
қасық, сол жағына шанышқы, т.б. Осы сияқты ертеңгілік немесе кешкі тамаққа
дастархан жаса деп ойынның түрін өзгертуге болады.
Кеңістік ұғымын қалыптастыруға арналған ойын-сабақ.
Ойын: Қуыршақ бөлмесіне жиһаздарды орналастыр деген ойынды
ұйымдастыр немесе ауылда серуенде жүрген кезде тәрбиешінің ұсынысы бойынша
мына тапсырмаларды орындайды. 10 қадам алға оңға бұрылып, 5 қадам жүр,
сонан соң 3 қадам артқа сияқты. Тағы басқа тапсырмаларды орындатуға болады.
Ойыншықты тап, Бала қайда тығылып жүр т.б. ойындарды ойнатуға болады.
- бұдан соң баланың өзінің дене мүшелерін оң қол,сол аяқ т.б.
кеңістікке қатыстыру немесе затты затқа қатыстыру арқылы алдында,
артында, оң-сол жағында, жоғарыда-төменде не бар деген сияқты сұрақ
қойып тапсырмалар орындатуға болады.
- Өз маңындағы кеңістікті бағдарлай білуге үйрен: ілгері қарай
ілгеріде, алда-алдыңғы жақта, артында-арт жақта, оңға оң – жағында,
солға жол жағында. Серуен кезінде де ағаштарды өзара қатыстыру
арқылы кеңістікте орналасуын ажырату керек.
Баланың заттардың салыстыра білуін тексеру.
- Кеңістікте орналасқан ұзын–қысқа, биік – аласа, жалпақ – жіңішке,
таркең деген сияқты заттардың маңызды белгілерін салыстыру кезінде
көпшілік бала қиналады.
- Біріншіден бала жалпылама үлкен – кіші деп жалпылама айта салады.
Зерттеуші ерекше көңіл бөліп тыңдап ұзын лентаның орнына үлкен лента, қысқа
лентаны – кіші лента деп айтпауын қадағалап, қателессе түзету жасап отыру
керек.
- Аласа – биік бағана дегеннің орнына үлкен – кіші бағана деп айтуы
мүмкін. Баланың белсенділік сөздік қорының ішінде биікті, - аласа,
ұзында қысқа, кең орнына тар.
Балалар арасында Дүкенге баратын дұрыс жолды кім көрсетеді?
Деген тақырыпта жарыс ұйымдастыру. Сол сияқты бір мекемеге баратын жолдың
бағытын түсінікті етіп айтсаңыз балалар сіздің қайда барғыңызды өзі табуы
керек. Әрине, сіздің тексеріп отырған бала өзінің баратын мектебіне, ойын
алаңына, дүкенге жолда жүру ережесін сақтау ешқандай қатерсіз ондай баратын
жолды білу керек. Әңгіме барысында баланы аялдама, бағдаршам,
жолдан өту белгілеріне назар аударып, жақын маңда аурухана, мектеп,
жүретін жолы, жақын маңда темір жол, шұғыл бұрылыс деген белгілерді де
ажырата білуіне мән беруі керек.
Егер бала тұратын жерде автокөлік қалашығы болса, жолда жүру ережесін
ажырату қиын емес. Сонымен бірге троллейбус, трамвай, автобус әртүрлі жеңіл
машиналар түрін ұқсастығы мен айырмашылығын да сұрау керек. Осының бәрі
бала мектепке барғанда математикалық есеп құра білуге көмектеседі.
Баланы математиканы меңгеруге дайындау.
Мектептегі математикалық бағдарламаны жеңіл игеру үшін баланың көлем,
форма, кеңістік пен сандық ұғымдар туралы дұрыс түсінігі болуы шарт. Санды
ретімен санау, есептеу, салыстыру геометриялық фигураларды ажырата білуге
үйретіледі.
Бүлдіршіндер мектепке келген күннен бастап, қарапайым математикалық
есептерді де өздігінен шеше алатындай болуға тиіс. Сабақтағы мәселе есептің
мазмұны, ондағы кейіпкер балаларға бұрыннан таныс мамандық иелері болуы
керек.
Мысалы: Ағаш шебері төрт орындық дайындады, бағбан жеміс ағаштарын
отырғызды немесе сауыншы 10 сиыр сауды, қойшы 8 қойды айдап келді деген
ұғымды түсінсе баланың малдың иесі кәсіпкер туралы түсінігі кеңейе түседі.
Баланы мектепке дайындауға кеңістік пен сан және есептік сандар
туралы түсінігінің болуының маңызы ерекше көп – аз, артық – кем, үлкен –
кіші деген сияқты. Мектепке барғаннан кейін де математикалық ұғымды игеру
қиындық тудырмау үшін ата-аналар мен тәрбиешілер бірлесіп, математиканы
игеруді олардың ой - өрісін кеңейтетіні мәлім.
Баланың кеңістікті бағдарлай алуы.
Дамуында кешігуі бар балалар өзінің күнделікті тұрмыстық қажетіне
жақын кішігірім бөлменің ішіндегі кеңістікті ажырата алады.
Ал, бала мектепте өзін сенімді еркін сезіну үшін кеңістік туралы
ұғымы кең болуы керек.
Мұндай балалар мына сұрақтарға жауап бере алуы керек.
- Сен қандай ауылда, қалада, ұжымшарда тұрасың?
- Мекен – жайыңды айта аласыңба?
- Сен тұратын үй неше қабаттан тұрады?
- Сендердің пәтерлеріңнің астында неше қабат болады?
- Сенің үйің қандай көшеде немесе даңғылда орналасқан?
- Сенің үйіңе қандай көлік барады?
- Қай көлік аялдамасы сенің үйіңе жақын?
- Үйіңнің жанындағы аялдама қалай аталады?
- Үйіңнің маңайында қандай дүкен немесе мекеме бар?
Қалаға саяхат деген ойынды ұйымдастырудағы мақсат, баланы қоршаған
орта, кеңістік туралы ұғымын қалыптастыру үшін өзінің тұратын қаланың,
астананың, ауылдың суретінің жинағы немесе ашық хат жинағын пайдалануға
болады, алдымен суреттерді балаға жалпылама көрсете отырып, өздерінің
баламен болған жерлеріңізді онда қандай дүкен бар екенін еске түсірулері
керек. Әрі қарай өздері жүретінін ықшам ауданда қандай көлікпен, қай
көшенің бойымен, қандай мекеме, ғимарат жанымен өткендеріңді еске
түсіресіңдер де өздерің жүрген бағытты талдата отырып суретін салдыру.
1.4 Зейін процесін дамытуға арналған бағдарлама
1 бөлімінде дәлелдік – диагностика 5-6 сабақ.
2 бөлімінде қалыптастырушы 20 сағат.
3 бөлімінде үзбей қуаттаушы 10 сағат.
Алғашқы екі бөлімінде педагогтардың өздері дайындық ретінде өткізсе,
соңғы 3-ші сабақта ата-аналарымен бірлікте өткізеді немесе 3 бөлімінде
педагогтар мен психологтар бірлесіп өткізеді.
Әлеуметтік жағдайы мен педагогикалық тәрбиеде қараусыз кеткен
балалардың зейінін дамыту түзету жұмысы екі бағытта өтеді.
1. Зейіннің негізгі қасиеттерін дамыту.
2. Баланың ырықты зейіні арқылы жеке басты мен ерік сапасын
қалыптастыру арқылы зейін қасиеттерін жетілдіру.
І. бөлімде.
Мақсаты:
1. баланың зейін деңгейін анықтау.
2. Психологтар мен мұғалімдердің жүргізетін жұмыстарындағы оқушының
бастапқы зейінділік деңгейін дәлелді қалыптастыру.
3. Әр сабақ 20-30 минут ұзақтығы баламен жеке өтіледі.
1 Сабақ
Мақсаты: Бала зейінінің тұрақтылығы көлемі, шоғырлануы алаң болуы
сияқты қасиеттерін ажырату үшін жеке бақылау ұйымдастырылады.
Тапсырма:
Бұлшық етті босаңсытуға арналған
Мен сияқты жаса.
Санайық
Сабақ қорытындысында көңіл-күйге назар аудару.
1. Зейіннің ауысу қабілетін дамыту жаттығуларын балаға естіртіп
бірнеше сөз тіркестері айтылады. Мысалы: ойынның шартындағы
келісім бойынша үстел, төсек, қой, кесе, қарындаш, дәптер,
кітап, торғай, шанышқы т.б. тәрбиешінің айтқан сөзін зер салып
тыңдап отырады. Мысалы: жануарларды білдіретін болса,
жануарлардың атын естіген сәтте алақанын шапалақтау керек. Бала
қателесіп кетсе сөздерді қайталап анық айтсын. Ойынды екі рет
қайталағанда уәде бойынша өсімдікті сипаттайтындай болуы керек.
2. Келесі нұсқасында 2 бөлімді қосып өткізуге болады. Яғни
жануарлар туралы айтқанда орнынан тұрады. Осы сияқты жаттығулар
ұйымдастыру.
3. Баланың зейінін тез ауыстыруға, жылдам шоғырландыруға, бір
мезгілде бірнеше объектіге бөлуге, зейінде дамытуға арналады.
Жаттығулар
Оқып, санай алатын балаларға 5 қатар етіп ретсіз жазылған әріптер
тіркесін ұсынып, әр қатардағы әріп тізбегінің ішінде кездейсоқ ұшырасқан
сөздерді оқиды да оның астын сызып қояды. Бұл сөздер 2-3-4-5 әріптен
құралған болуы мүмкін. Әріптер мен сөздерді анық етіп қолмен немесе
машинамен жазуға балаларды қызықтыру үшін күлдіргі сөздерді жазуға болады.
Нәтижесін қорытындылау сөзді табу жылдамдығына және табылған сөздің санына
қарай бағытталады.
Зейін байқағыштығы мен кеңістік елестетуді дамыту.
Дұрыс боя
Тапсырмаға материал. Әр бір оқушыда түрлі түсті қалам мен квадрат
сызықтарға бөлінген және үйшік бейнеленген қағаз парақтары болуы қажет.
А) Оқытушы балаларға сол жақтағы 2 үйреткішті көк қаламмен, оң көктің
алдындағы үйшікті жасылмен, қызыл түс көк пен сары түстің арасында
қалатындай үйшікті сарымен, сарыдан кейін келетін үйшікті қоңырмен бояуды
ұсынады.
Б) Оқытушы жұлдызшамен белгіленген тор көзді қара қаламмен бояуды
талап етеді. Төмендегі тор көзді жасылмен, ал жоғарыдағы тор көзді сарымен
бояуы тиіс. Қара мен қызылдың арасындағы сары тор көз қалатындай тор көзді
қызылмен бояу керек.
В) Екі сызықтың қиылысуында орналасқан тор көзді жасылмен, жасылдың
оң жағындағысын қызылмен, сол жағындағысын сарымен, қызылдан кейін келетін
тор көзді көкпен, сарыдан бұрын келетінін қарамен, жасылдың үстіндегісін
көгілдір түспен бояуды ұсынады.
Әрі қарай сабақ бөлімдерінің тек мазмұндары түсіндіріледі.
Шеңберлердің реттік іздерін қарап шығып бос тор көздерді толтыруды ұсынады.
Зейіннің тұрақтылығын дамытуға арналған жаттығу
Бала зейінінің тұрақтылығын дамыту үшін газет – журналдан қысқаша
жеңіл балаға түсінікті бір шумақ үзінді алып, әр жолды оқып отырып осы
сөйлемдегі а дыбысының астын сызып, санап, шық деп тапсырма беріп уақытты
белгілеп, жазу таңбаларының қанша қате жібергенін қадағалау керек.
Зейіннің бөлінуі мен ауысуына жаттығу жасау үшін берілетін нұсқауда
өзгеріс болады. Мысалы: әр қатардан а әрпін сызып тастап, б әрпінің
астын сыз немесе а әрпінің алдында н әрпі тұрса а ны сызып таста, а
әрпінің алдында л әрпі тұрса ә әрпінің астын сыз. Мұнда да жіберген
қателігі мен уақыттың ұзақтығы есепке алынады. Мұндай дамытушы жаттығуларды
жарыс түрінде өткізу керек.
Ырықты зейінді дамытуға арналған жаттығу
Балаға бір парақ таза қағаз бен түрлі-түсті қарындаштар беріліп,
бірінен соң бірі он үшбұрышты суретін салу талап етіледі.
Осы суретті салып біткен соң балаларға тапсырманы бір-ақ рет беріледі
деп қатаң ескертіп айтады да зер салып тыңда 3,7,9 үшбұрышты жіңішке қызыл
қарындашпен жіңішке сызықтар түсір деп ұсыныс жасап, бала, әрі қарай не
істеймін деп сұраса, өзіңнің түсінігің бойынша жаса деп айту керек. Егер
бала тапсырманы бірден түсініп, дұрыс орындаса бұдан да күрделірек
тапсырманы орындауға болады.
Зейіннің бөлінуін дамытуға арналған жаттығу
Егер бала кері санай білетін болса, 10,9,8,7,6,5,4,3,2,1 деп санай
отырып, жалпы дамыту жаттығулары еңкею, отыру, бұрылу сияқты қарапайым
жаттығуларды орындату керек. Мұны жылдамырақ орындатуға немесе жаттығусыз
санауға болады. Қателік санын уақытты есептеуге болады.
Сан білетін балалар үшін зейіннің бөлінуін жаттықтыру үшін мынадай
жаттығу жүргізуге болады. 25 тор көзге ретсіз бірден 35-ке дейінгі сандар
жазылған соның ішінде 10 саны жоқ, бала қарап тұрып, қай санның жоқ екенін
тез ауызша айтса, тәрбиеші жазу арқылы санап тұрады.
Бұзылған телефон ойыны
Топта балалар қалауы бойынша бір жүргізуші таңдалады. Жүргізушіге
топтағылар теріс қарап тұрады, ешкім оған қарамайды. Жүргізуші балалардың
біреуіне жасырын түрінде (оны өзі ойдан шығарады) бір кейіпті көрсетеді де
өзі шетке шығып кетеді. Бала, көрген кейіпін басқа балаға көрсетеді. Осылай
жалғасып кете береді. Барлық балаға кейіпті көрсетіп болғаннан кейін,
барлығы шеңбер бойына тұрады алдымен ойынды аяқтаған бала өз кейпін
көрсетеді соңында жүргізуші өзінің кейпін, және көрсетеді. Бірінші кейіп
пен соңғысы салыстырылады.
Түгелдеу - шатастыру ойыны
Мақсаты: Еріксіз зейінді дамыту.
Жүргізуші сол жерде отырған балалардың атымен, тегін қате айтады.
Балалар зейін қойып, мұқият тыңдап отырады. Тек қана атымен тегін дұрыс
айтқанда ғана алға шығады.
Егер кімде-кім қателессе ойыннан шығады, айыбын төлейді (жұмбақ,
жаңылтпаш, әзіл өлең).
Не өзгерді? ойыны
Мақсаты: Баланың танымдық белсенділігін ояту, зейінін және ес процесін
дамыту.
Ойынның шарты:
Үстелдің үстіне бірнеше зат я болмаса кішкентай ойыншық қойылады.
Балаға үстелде тұрған ойыншықтарды есінде сақтау ұсынылады, содан кейін
көзіңді жұм - деп нұсқау беріледі, осы кезде жүргізуші ойыншықтардың
біреуін алып тастайды да қай ойыншықтың жоғалғанын табу ұсынылады.
Осы ойынның басқа нұсқасы ретінде, келесі тапсырма заттардың
орналасуының өзгергенін табу болып табылады. Ойыншыларға үстелдегі
заттардың қандай тәртіппен орналасқанын есінде сақтау ұсынылады, ал кейін
ойынды жүргізуші бірнеше заттың орнын ауыстырады да не өзгергенін табу
ұсынылады.
Егер бұл ойын балаларға тым қиын болса, онда сөзбен бірігіп айту
тәсілі қолданады.
Түймелер ойыны
Мақсаты: Баланың танымдық белсенділігін ояту, зейінін және ес процесін
дамыту.
Ойынның шарты:
Әрбір ойнаушының алдында бір-бірден түймелер жиынтығы және ойын алаңы
болады. Ойын алаңы тор көзге бөлінген төртбұрыштан тұрады. Төртбұрыштың
ішінде тор көздер неғұрлым көп болса және неғұрлым түймелер көбірек
пайдаланылса, соғұрлым ойын күрделі болады. Ойын төрт тор көзден тұратын
ойын алаңы мен үш түймеден басталады. Бірінші ойыншы өзінің ойын алаңында
үш түймені қойып шығады. Екінші ойыншы түймелердің орналасуын яғни қайсысы
қайда тұрғанын есінде сақтайды, осыдан кейін бірінші ойыншы өз ойын алаңын
қағазбен жауып қояды, ал екінші ойыншы өзінің түймелерінің арасынан
керектерін таңдап алып өз ойын алаңында тура сондай етіп қойып шығуы қажет.
Түймелер саны және ойын алаңындағы тор көздер біртіндеп кемиді.
Балаға ол үшін күрделі міндеттің шешілуін жеңілдету үшін бос
төркөздердегі түймелердің орналасуын баламен бірге сөзбен айтып отыруға
болады: Үлкен қызыл түйме – сол жақ бұрышта, кішкентай қара түйме
ортасында, ал сары түйме оң жақ бұрышта. Осылай етіп ауызша айту баланың
мақсатқа шоғырлануына көмектесіп, оның шешімін табудың жолын ашады.
Керекті құралдар: Түрлі түсті 12, түйме 4,6,9 тор көзден тұратын ойын
алаңы.
Ес процесінің дамытуға арналған жаттығулар
1. Ойыншылар шеңбер құрып орналасады. Балаларға реттілікпен бір
түстегі бес заттың атын айтуы ұсынады. (Қызыл, жасыл, көк, сары, қара және
т.б.) 1-минуттың ішінде айтылған белгісімен ерекшеленген 5 затты айта
алмаса сол ойынша ойыннан шығады. Айтылған затты қайта айту рұқсат
етілмейді.
2. Балаға бұрыннан таныс 8-10 сөз дайындау қажет: бала сіздің айтқан
әр сөзіңізді қайталап отыру керек. Алдымен бір соңынан екі сөз айтасыз.
Балада осы жүйелікпен қайталайды. Әр сөздің арасында бір секунд кідіріс
болады. Бала сіздің айтқан нақты берілген сөзді айта алмаса, саны бірдей
басқа үш сөз айтуы керек. Ол үшін басқа сөз тіркестерін ұсынуға болады.
1. Алау
2. Үй, сүт
3. Ат, саңырауқұлақ , ине
4. Әтеш, күн, асфальт, дәптер
5. Төбе, көбік, су, майшам, мектеп
6. Қарындаш, көлік, аға, бор, құс, нан
7. Бүркіт, ойын, емен, телефон, стақан, патьто, бала
8. Тау, қарға, сағат, үстел, қар, кітап, қарағай, бал
9. Доп, алма, құлақшын, сәбіз, орындық, көбелек, метро, балапан, шұлық
10. Жүк мәшинесі, тас, жидек, сөмке, стақан, балға, қыз, дастархан,
қарбыз, ескерткіш.
Егер бала сіздің соңыңыздан есінде сақтап сөзді қайталай алса, сөзді
есту арқылы еске сақтау көлемі жақсы 6 – 7 жасар бала 5 – 6 сөзді есіне
сақтау қажет.
Қорапқа түрлі жеміс – жидек салу ойыны.
Мақсаты: Еске сақтау қабілетін дамыту.
Нұсқау: Жүргізуші Мен қорапқа алмұрт салдым - деп айтып, келесі
ойыншы оны қайталап, тағы бір жемістің түрін қосады. Мен қорапқа алмұрт
пен жүзім салдым. Келесі ойыншыларда осы айтылғандарды қайталап, әрқайсысы
жемістің түрін қосып отырады. Ойын осылай жалғаса береді.
Әңгіме құрастыру ойыны.
Нұсқау: Әр ойыншы кезекпен 1 – 1 сөзден айтып шығады, нәтижесінде
ортақ әңгіме пайда болуы керек. Өз сөзін айтпастан бұрын алдыңғы сөздерді
қайталап шығу арқылы сөйлем құрау қажет.
Поезд ойыны
Ойынның шарты:
Бұл ойын үшін көлемі бірдей 10 суретті картиналар қажет.
Әрбір сурет поезд вагоны. Суреттерді бес-бестен екіге бөліп береді де
алма кезек поезд құрастырады. Поездың вагондары жүріп бара жатқанда
ажырамас үшін бір-біріне бекітілетінін біз білеміз. Суретті вагондар да
қандай бір логикалық байланыспен бекітілуі қажет.
Мысалы: Қасықты тарелкамен байланыстыруға болады, өйткені, қасықта,
тарелкада ыдыс болып табылады. Тарелкадан кейін вазаны қоюға болады,
өйткені вазаға да машинаға да су құяды т.б. ең бастысы ол баланың өз
байланыстыруын түсіндіре алғанында. Поезд дайын болғанда вагондардың
қалай байланыстырғанын ескеріңіз.
Ойынды бірнеше рет қайталауға болады. Суреттер мен олардың орналасуын
ауыстыруға болады. Керекті құралдар: 10-12 сурет 10х10
Мысалы: І көбелек, гүл, ваза, піл, балық, өзен.
ІІ қар, шана, бала, баскиім, мысық, сүт.
Қайсы сөз артық ойыны
Мақсаты: Логикалық ойлауды, есте сақтауды, зейінді дамыту.
Балалар шеңбер бойына отырады. Жүргізуші балаға доп лақтырып төрт
заттың атын айтады, бірақ оның біреуі артық болады. Соның артығын бала
анықтауы қажет.
Сөздердің нұсқауы.
1. Қызанақ, қияр, сәбіз, қоян, шалқан;
2. Алмұрт, алма, қарбыз, доп;
3. Поезд, ұшақ, машина, аю;
4. Үстел, орындық, төсек, шәйнек;
5. Қарға, бүркіт, ара, балға;
6. Шие, жүзім, картоп, троллейбус;
7. Шаңғы, коньки, кеме, шана;
8. Шырша, аққайың, емен, бүлдірген;
9. Шатыр, есік, терезе, орамал;
10.Раушан, қызғалдақ, бәйшешек, картоп;
11. Қасқыр, түлкі, аю, мысық;
12. Автобус, трамвай, ұшақ, троллейбус;
13. Миллиционер, ғарышкер, өрт сөндіруші, балерина;
14. Қар, аяз, мұз, ыстық;
15. Аяқ, қол, бас, етік;
16. Жылан, ұлу, көбелек, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz